Pobierz artykuł PDF

WYPOSAENIE GOSPODARSTW DOMOWYCH W NOWE TECHNOLOGIE
INFORMACYJNE I SPOSOBY ICH WYKORZYSTANIA PRZEZ KONSUMENTÓW
ANNA MURAWSKA, ZOFIA WYSZKOWSKA
Streszczenie
Badania dotyczące wyposaĪenia jednostek gospodarczych, takich jak przedsiĊbiorstwa i gospodarstwa domowe, w podstawowe technologie informacyjnokomunikacyjne, stanowią jedne z najistotniejszych zagadnieĔ związanych ze społeczeĔstwem informacyjnym. Podstawowa infrastruktura ICT, jak komputery stacjonarne i przenoĞne oraz dostĊp do Internetu, stała siĊ w dzisiejszych czasach artykułem codziennego uĪytku dla wiĊkszoĞci gospodarstw domowych. Rozwój nowych
technologii informacyjno-komunikacyjnych stał siĊ dla społeczeĔstwa powszechnym
sposobem na zaspokajanie podstawowych potrzeb konsumpcyjnych i wpłynął na pojawienie siĊ nowych tendencji w zachowaniach konsumentów.
Słowa kluczowe: społeczestwo informacyjne, komputery, Internet, gospodarstwo domowe, konsument, e-konsumpcja
1. Wprowadzenie
Znaczenie informacji w yciu społeczno-gospodarczym zaczto dostrzega ju po II wojnie
wiatowej, kiedy to próbowano znale nazw kolejnej ery rozwoju społecznego, po społeczestwie przemysłowym. Pierwsze wzmianki na temat społeczestwa informacyjnego pojawiły si ju
w połowie lat szedziesitych w Japonii, gdzie rozwój mikroelektroniki bdcej podstaw techniki cyfrowej był najszybszy. Termin johoka shakai oznaczajcy społeczestwo komunikujce si
poprzez komputer lub po prostu społeczeĔstwo informacyjne, w skrócie SI, został uyty po raz
pierwszy w 1963 roku przez Tadao Umesao w artykule na temat ewolucyjnej teorii społeczestwa
opartego na informacji. Nazw t posługiwał si równie profesor Yonei Masuda na pocztku lat
siedemdziesitych w swojej pracy na temat przemian społecznych w powizaniu z rozwojem sektora informacji i telekomunikacji1.
W II połowie XX wieku powstał nowy typ tworu społecznego zwanego potocznie Społeczestwem Informacyjnym. Podstawow jego cech jest szybki rozwój technologii teleinformatycznych. Zjawiska takie jak telefonia komórkowa czy Internet umoliwiaj komunikacj i dostp do
informacji na bardzo szerok, niespotykana dotychczas skal. Coraz mniej istotne w porozumiewaniu si i przekazywaniu wiedzy stały si czynniki takie jak odległo. Nie bdzie przesad
stwierdzenie, e obecnie wiat wkroczył w er, gdzie najcenniejszym dobrem jest informacja. Std
włanie obserwuje si bardzo szybki rozwój technologii umoliwiajcych jej pozyskiwanie, przesyłanie i analiz2.
W 1994 roku Martin Bangemann przedstawił Komisji Europejskiej strategi rozwoju społe1 Masuda Y.: The information society as post-industrial society, World Future Society, Washington, 1983.
2 Nowak J.S.: SpołeczeĔstwo informacyjne – geneza I definicje, [w:] Praca zbiorowa pod redakcją J.S. Nowak,
G. BliĨniuk: SpołeczeĔstwo informacyjne, PTI – Oddział GórnoĞląski, Katowice, 2005.
154
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
czestwa informacyjnego dla Unii Europejskiej. Jego raport (zwany Raportem Bangemanna) nie
tylko spopularyzował termin „społeczestwo informacyjne”, ale był równie pierwszym dokumentem, w którym zdefiniowane zostały moliwe drogi pobudzania sektora informacyjnego przez
władz centralna3.
Na potrzeby strategii okrelajcej rozwój społeczestwa informacyjnego w Polsce do roku
2013 społeczestwo informacyjne zdefiniowano jako: „społeczestwo, w którym przetwarzanie
informacji z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych stanowi znaczc
warto ekonomiczn, społeczn i kulturow”4.
Rozwinite społeczestwo informacyjne to takie, które korzysta ze wspólnej przestrzeni informacyjnej, w jego ramach moliwe jest korzystanie z usług administracji publicznej, które s
w pełni dostpne on-line, w kontekcie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych uwzgldnia kwestie integracji społecznej (m.in. poprzez minimalizacj wykluczenia cyfrowego), inwestuje w działalno badawczo-rozwojow i charakteryzuje si wysokim poziomem
innowacyjnoci5.
Istotnym wskanikiem społeczestwa informacyjnego jest poprawa jakoci ycia ludnoci,
która moe w duej mierze opiera si na moliwociach wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, w szczególnoci poprzez umoliwienie kontaktów społecznych na odległo i odmiejscowienie usług, czyli korzystanie z e-usług dostpnych z dowolnego miejsca
w kraju za pomoc kanałów elektronicznych6.
2. Cel, ródła danych oraz metody bada
Głównym celem niniejszego opracowania była ocena wyposaenia gospodarstw domowych
w nowe technologie informacyjne. Dodatkowo przeprowadzono analiz sposobów wykorzystania
posiadanych komputerów oraz dostpu do Internetu przez współczesnych konsumentów.
Przesłank do realizacji opracowania był zaobserwowany w ostatnich latach dynamiczny rozwój
problematyki zwizanej ze społeczestwem informacyjnym, infrastruktur IT oraz technologiami
informacyjnymi, który znajduje swoje odzwierciedlenie we wzrocie poziomu i jakoci
funkcjonowania nie tylko takich jednostek gospodarczych, jak przedsibiorstwa, ale przede
wszystkim w jakoci ycia ludnoci zamieszkałej w najmniejszych jednostkach gospodarczych
czyli gospodarstwach domowych.
Opracowanie zostało przygotowane na podstawie ródeł wtórnych. Podstawowym ródłem
danych były opracowania statystyczne Głównego Urzdu Statystycznego, pt. „Wykorzystanie
technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach
domowych w 2009 r.”, „Rocznik statystyczny województw 2010” oraz „ Społeczestwo
informacyjne w Polsce. Wyniki bada statystycznych z lat 2006–2010”.
3
Bangemann M.: Recommendations to the European Council: Europe and the global information society, Brussels,
European Commissio, 1994.
4
Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA, Warszawa, 2008, s. 2,
http://www.mswia.gov.pl/strategia/.
5
SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010, Informacje i opracowania
statystyczne, GUS, urząd statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2010, s.7.
6
Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA, Warszawa, 2008, s. 5,
http://www.mswia.gov.pl/strategia/.
155
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
Drugim ródłem danych były informacje uzyskane w wyniku przeprowadzonego w 2009 roku
projektu badawczego pt. „Diagnoza Społeczna”. W celu przedstawienia jak najnowszych danych
dotyczcych społeczestwa informacyjnego w Polsce, zastosowano obiektywne i subiektywne
wskaniki opisujce badane zjawisko w rónych przekrojach klasyfikacyjnych gospodarstw
domowych, m. in. ze wzgldu na: województwo zamieszkania, stopie urbanizacji, grup
dochodow oraz wiek i wykształcenie mieszkaców gospodarstw domowych.
Badania prowadzone przez Główny Urzd Statystyczny i dotyczce wyposaenia gospodarstw
domowych w nowoczesne technologie informacyjno-telekomunikacyjne w Polsce rozpoczto
w 2004 roku według metodologii zharmonizowanej prowadzonej w Unii Europejskiej. Wywiad
dotyczcy wykorzystania ICT był prowadzony w gospodarstwach domowych, w skład których
wchodz osoby w wieku 16–74 lata. W jego trakcie wypełniana była ankieta na temat
wyposaenia gospodarstw domowych w sprzt ICT oraz dostpu do Internetu. Wypełniane były
równie kwestionariusze indywidualne dla wszystkich członków gospodarstwa domowego
w wieku 16–74 lata. W badaniu stosowany był dwustopniowy schemat doboru próby
z warstwowaniem na pierwszym stopniu. Najpierw losowane były terenowe punkty bada,
a nastpnie – mieszkania. Ogólna liczba wylosowanych mieszka w 2009 roku wyniosła 8100
a wskanik odpowiedzi w badaniu wyniósł 70%. W badaniach reprezentacyjnych badana była
tylko niewielka cz populacji, a informacje uzyskane od zbadanych gospodarstw domowych
i osób zostały uogólnione na cał populacj, czyli pomnoone przez odpowiednio wyliczone
wagi7.
Projekt badawczy „Diagnoza Społeczna” jest wspólnym przedsiwziciem naukowym
członków Rady Monitoringu Społecznego. Badanie ma charakter panelowy. W kolejnych rundach
badania uczestnicz wszystkie dostpne gospodarstwa domowe z poprzedniej rundy oraz
gospodarstwa z nowej reprezentatywnej próby. Do tej pory zrealizowano pi rund badania: 2000,
2003, 2005, 2007 i 2009 r. W badaniu stosuje si dwa kwestionariusze. Pierwszy z nich stanowi
ródło informacji o warunkach ycia gospodarstw domowych i wypełniany jest przez ankietera
w czasie wywiadu z przedstawicielem gospodarstwa domowego najlepiej zorientowanym
w sytuacji samego gospodarstwa i jego członków. Kwestionariusz ten dostarcza danych na temat
struktury i warunków ycia gospodarstwa domowego oraz na temat demograficzno-społecznej
charakterystyki poszczególnych jego członków. Drugi kwestionariusz, przeznaczony do
indywidualnego samo wypełnienia przez wszystkich dostpnych członków badanego
gospodarstwa domowego, którzy ukoczyli 16 lat, słuy do zdobycia informacji o jakoci ycia
poszczególnych osób. Badania terenowe przeprowadzane było w kadej rundzie w marcu przez
zawodowych ankieterów GUS.
Gospodarstwa domowe były losowane do bada z uyciem losowania warstwowego
dwustopniowego. Przed losowaniem gospodarstwa powarstwowano według województw,
a nastpnie w ramach województw według klasy miejscowoci zamieszkania, wyróniajc due
miasta (powyej 100 tys. mieszkaców), małe miasta (poniej 100 tys. mieszkaców) oraz wsie.
Jednostkami losowania pierwszego stopnia w warstwach miejskich w poszczególnych
województwach były rejony statystyczne, a w warstwach wiejskich obwody statystyczne. Na
drugim stopniu losowano systematycznie po dwa mieszkania z uporzdkowanej losowo listy
7
SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010, Informacje i opracowania
statystyczne, GUS, urząd statystyczny w Szczecinie, Warszawa, 2010, s. 74.
156
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
mieszka, niezalenie wewntrz kadej z warstw utworzonych na pierwszym stopniu. W 2009
roku przebadano 12381 gospodarstw domowych oraz 37800 członków tyche gospodarstw
domowych. W celu zachowania reprezentatywnoci próby uzyskane w badaniu wyniki poddano
odpowiedniemu waeniu, zastosowano tzw. wagi przekrojowe i longitudinalne8.
3. Wyniki bada
Polska od 2000 roku prowadzi współprac z krajami członkowskimi Unii Europejskiej
w zakresie budowy i rozwoju społeczestwa informacyjnego w ramach inicjatywy Europe+ oraz
programu ePolska. Wród celów realizowanego programu wymienia si midzy innymi
przygotowanie społeczestwa polskiego do szybkich przemian technologicznych, społecznych
i gospodarczych zwizanych z tworzeniem si społeczestwa informacyjnego, a wród
najwaniejszych priorytetów rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce jest zapewnienie
powszechnego dostpu obywateli do usług telekomunikacyjnych9.
Wyniki prowadzonych bada, wskazuj e sie informatyczna staje si istotnym
fundamentem zarówno przedsibiorstw, jak i gospodarstw domowych. W Polsce posiadanie
telefonu komórkowego, komputera oraz dostpu do Internetu stanowi jeden z podstawowych
atrybutów dla konsumentów.
Według najnowszych bada z kadym rokiem coraz wicej Polaków posiada komputer
stacjonarny lub przenony. Podczas gdy w 2005 roku odsetek gospodarstw domowych
wyposaonych w komputer wynosił niespełna 38,6 %, to w 2010 roku wzrósł prawie dwukrotnie
do 69%. Przed picioma laty niespełna co pite (22,5%) gospodarstwo domowe było wyposaone
w dostp do Internetu, podczas gdy w 2010 roku odsetek ten wzrósł do 63,4%, czyli prawie
trzykrotnie.
Tabela 1. WyposaĪenie gospodarstw domowych w wybrane technologie informacyjnotelekomunikacyjne w % ogółu gospodarstw domowych w latach 2006–2010
Wyposaenie gospodarstw domowych w wybrane
technologie informacyjno-telekomunikacyjne w %
ogółu gospodarstw domowych:
komputery stacjonarne i przenone
dostp do Internetu
w tym szerokopasmowy
telefon komórkowy
ródło:
8
2005
38,6
22,5
16,0
65,2
2006
45,4
35,9
21,6
73,1
2007
53,7
41,0
29,6
79,3
2008
58,9
47,6
37,9
83,5
2009
66,1
58,6
51,1
86,5
2010
69,0
63,4
56,8
-
Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.,
GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl, "Polska w liczbach”, GUS, Warszawa,
2010, Społeczestwo informacyjne w Polsce, Wyniki bada statystycznych z lat 2006–
2010, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Urzd Statystyczny w Szczecinie,
Warszawa, 2010.
Diagnoza Społeczna 2009, Warunki i jakoĞü Īycia Polaków, Raport, pod redakcją J. CzapiĔskiego i T. Panka, Rada
Monitoringu Społecznego, Warszawa, s. 31–34.
9
Szewczyk P., 2004, Polityki horyzontalne UE – polityka rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego, Centrum Zarządzania
Informacją dla Partnerów, Warszawa.
157
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
W analizach dotyczcych dostpu do Internetu wany jest równie pogld na odsetek
gospodarstw domowych posiadajcych dostp szerokopasmowy, czyli połczenie z Internetem za
pomoc szybkiego łcza lub medium o duej przepływowoci. Rozwój szerokopasmowego
dostpu do Internetu jest jednym z niezbdnych warunków budowania społeczestwa
informacyjnego. Według bada prowadzonych przez GUS od 2005 roku odsetek gospodarstw
domowych z dostpem szerokopasmowym wzrósł ponad trzy i pół krotnie, z poziomu 16%
w 2005 roku do 56,8% w 2010 roku. Na podstawie prowadzonych bada mona równie
zaobserwowa dynamiczne rozpowszechnianie si telefonii komórkowej. Wzrost wyposaenia
gospodarstw domowych w telefon komórkowy nie jest tak intensywny, jak wzrost wyposaenia
w komputer i dostp do Internetu, jednak nie mniej istotny. Odsetek gospodarstw domowych
wyposaonych w telefon komórkowy wzrósł z poziomu 65,2% w 2005 roku do 86,5% w 2009
roku (tab.1).
Według najnowszych bada GUS mona zaobserwowa, e wyposaenie gospodarstw
domowych w komputer oraz dostp do Internetu uzalenione jest od przecitnego miesicznego
dochodu netto gospodarstwa domowego. I tak wród gospodarstw domowych, w których
przecitny miesiczny dochód nie przekracza 1428 zł, niespełna 32,6% jest wyposaonych
w komputer, 58,6% posiada dostp do Internetu, a 56,7% korzysta z Internetu. Zdecydowanie
korzystniej pod tym wzgldem plasuj si gospodarstwa domowe, w których przecitny
miesiczny dochód przekracza 3351 zł, w których 93,7% wyposaonych jest w komputer, 88,5%
posiada dostp do Internetu, a 87,8% korzysta z niego (tab. 2).
Tabela 2. DostĊp do komputera i Internetu w gospodarstwach domowych
według grup dochodowych w 2009 r.
Gospodarstwa domowe
wyposaone w komputer
nieposiadajce komputera
z dostpem do Internetu
z dostpem do Internetu i korzystajce z niego
ródło:
przecitny miesiczny dochód netto gospodarstwa domowego w przedziałach kwartylowych
ogółem
do 1428 1429–2158 2159-3351 pow. 3351
zł
zł
zł
zł
66,1
32,6
60,4
77,9
93,7
33,9
67,4
39,6
22,1
6,3
58,6
25,0
50,6
70,5
88,5
56,7
22,9
48,1
68,1
87,8
Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.,
GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
158
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
Tabela 3. DostĊp do komputera w gospodarstwach domowych według stopnia urbanizacji
w 2009r.
Gospodarstwa domowe
wyposaone w komputer
nieposiadajce komputera
z dostpem do Internetu
z dostpem do Internetu i korzystajce z niego
Ogółem
66,1
33,9
58,6
56,7
niski
60,6
39,4
52,2
49,1
Stopie urbanizacji
redni
wysoki
66,4
71,0
33,6
29,0
58,3
64,5
57,2
63,4
Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.,
GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
Wyniki prowadzonych bada pokazały, e zmienn rónicujc gospodarstwa domowe pod
wzgldem wyposaenia w nowoczesne technologie informacyjne jest stopie urbanizacji. Na
obszarach o niskim wskaniku urbanizacji niespełna 60,6% gospodarstw domowych jest
wyposaonych w komputer, 52,2% posiada dostp do Internetu , a 49,1% korzysta z niego. Na
obszarach Polski o wysokim wskaniku urbanizacji wszystkie wymienione wskaniki s o około
10 punktów procentowych wysze. Zatem mona stwierdzi, e im w regionie wystpuje wyszy
współczynnik urbanizacji, czyli wyszy udział mieszkaców miast w ogólnej liczbie ludnoci, tym
gospodarstwa domowe tam zlokalizowane relatywnie czciej wyposaone s w komputery oraz
posiadaj dostp do Internetu (tab.3).
Dokonujc analiz dotyczcych wyposaenia gospodarstw domowych w nowoczesne
technologie informacyjne nie sposób pomin zregionalizowanych statystyk w tym zakresie,
z uwagi na fakt, e wiodcymi priorytetami idei zwizanej ze Społeczestwem Informacyjnym
i Gospodark Opart na Wiedzy jest midzy innymi stworzenie warunków do trwałego
i zrównowaonego rozwoju regionalnego poprzez zapewnienie powszechnego dostpu obywateli
do usług telekomunikacyjnych i informacyjnych.
Porównujc statystyki regionalne dotyczce wyposaenia gospodarstw domowych
w komputer i Internet w 2005 i 2009 roku zaobserwowano pozytywne tendencje. Na podstawie
przeprowadzonych analiz mona stwierdzi, e zrónicowanie pomidzy województwami
w zakresie zarówno dostpu do komputera, jak i Internetu było wysokie, co zostało potwierdzone
przez obliczony współczynnik zmiennoci (Komputery – Vs=10,09%, Internet – Vs=19,94%).
W wyniku realizowanej w Polsce strategii rozwoju społeczestwa informacyjnego i realizacji
przyjtych celów i priorytetów, zrónicowanie w tym zakresie pomidzy województwami w 2009
roku istotnie zmniejszyło si i nie przekracza ju przyjtego progu granicznego (Vs10%) (tab. 4).
Zdecydowanie najwicej gospodarstw domowych w 2005 roku było wyposaonych
w komputer w województwach: małopolskim, mazowieckim, lskim i wielkopolskim (ponad
40%), najmniej w województwach: witokrzyskim, podlaskim i lubelskim (niespełna 30%).
W 2009 roku udział gospodarstw domowych posiadajcych komputer znacznie wzrósł, a skala
rozpitoci pomidzy województwami istotnie zmalała. W 2009 roku najwicej gospodarstw
wyposaonych w komputer było niezmiennie w województwach: mazowieckim, małopolskim
i pomorskim, oraz kujawsko-pomorskim. Dokonujc analizy obliczonych wskaników dynamiki
mona zaobserwowa, e najwyszy, prawie dwukrotny wzrost wyposaenia gospodarstw
domowych w komputery zaobserwowano w województwach o najniszym wskaniku w 2005
ródło:
159
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
roku, czyli województwach Polski wschodniej: witokrzyskim, podlaskim, lubelskim, a take
w województwie kujawsko-pomorskim (Tab. 4)
W latach 2005–2009 udział gospodarstw domowych posiadajcych dostp do Internetu
znacznie wzrósł, a regionalne zrónicowanie w tym zakresie istotnie obniyło si. Na podstawie
przeprowadzonych analiz regionalnych stwierdzono, e niezmiennie od 2005 roku najwicej
gospodarstw domowych posiada dostp do Internetu w województwach: małopolskim,
mazowieckim, pomorskim oraz lskim, najmniej w województwach: witokrzyskim i lubelskim.
Od 2005 roku odsetek gospodarstw domowych posiadajcych dostp do Internetu wzrósł ponad
trzykrotnie w województwach kujawsko-pomorskim oraz witokrzyskim, dziki czemu warto
wskanika w tych województwach na najniszym poziomie w 2005 roku, w 2009 roku uzyskała
warto powyej przecitnej dla kraju (tab. 4).
Tabela 4. WyposaĪenie gospodarstw domowych w wybrane technologie informacyjnotelekomunikacyjne w % ogółu gospodarstw domowych według województw
komputer
osobisty
Województwo
dostp
do Internetu
2005
Dolnolskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
lskie
witokrzyskie
Warmisko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
rednia
odchylenie standardowe
współczynnik zmiennoci (w %)
minimum
maksimum
amplituda waha
38,8
37,0
33,4
39,9
35,1
42,7
42,0
36,4
37,4
30,6
39,4
41,7
30,2
35,3
40,2
37,2
37,33
3,77
10,09
30,20
42,70
1,41
Gospodarstwa domowe wyposaone w
dostp
dostp
komputer
komputer
do Indo Inosobisty
osobisty
ternetu
ternetu
w % ogółu gospodarstw domowych
Relacja do redniej
krajowej w 2009 r.
2009
22,7
16,8
16,4
24,5
18,4
27,7
26,9
19,3
22,0
19,7
24,8
27,3
13,5
17,8
20,4
20,3
21,16
4,22
19,94
13,50
27,70
2,05
59,8
63,4
56,7
62,3
55,4
63,3
63,8
60,7
59,5
59,6
63,8
61,8
55,8
58,1
60,1
60,4
60,28
2,74
4,55
55,40
63,80
1,15
53,6
53,7
46,0
55,9
47,0
57,4
56,5
52,5
50,4
51,5
58,0
57,6
43,3
48,8
51,0
55,3
52,41
4,45
8,49
43,30
58,00
1,34
99,2
105,2
94,1
103,3
91,9
105,0
105,8
100,7
98,7
98,9
105,8
102,5
92,6
96,4
99,7
100,2
100,0
X
X
X
X
X
102,3
102,5
87,8
106,7
89,7
109,5
107,8
100,2
96,2
98,3
110,7
109,9
82,6
93,1
97,3
105,5
100,0
X
X
X
X
X
komputer
osobisty
dostp
do Internetu
wskanik dynamiki
w 2009 r.
(2005=100)
154,1
236,1
171,4
319,6
169,8
280,5
156,1
228,2
157,8
255,4
148,2
207,2
151,9
210,0
166,8
272,0
159,1
229,1
194,8
261,4
161,9
233,9
148,2
211,0
184,8
320,7
164,6
274,2
149,5
250,0
162,4
272,4
161,5
247,7
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województw 2006, GUS, Warszawa, 2006; Rocznik Statystyczny Województw 2010, GUS, Warszawa, 2010.
160
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
Według najnowszych bada GUS wród przyczyn braku posiadania dostpu do Internetu
respondenci najczciej wymieniali brak potrzeby korzystania z Internetu (2009 r. – 20,3%).
Stosunkowo czsto wymieniano zbyt wysokie koszty sprztu (w 2009 r. – 12,4)%), brak
umiejtnoci (w 2009 r. – 12,2%) oraz zbyt wysokie koszty dostpu (9,6%). Na kolejnych
miejscach uplasowały si odpowiedzi: posiadanie Internetu w innym miejscu (3,2%), brak
technicznych moliwoci podłczenia do Internetu (2,7%), niech do Internetu (1,9%). Znikomy
odsetek respondentów nie korzystajcych z Internetu wskazało jako przyczyn niepełnosprawno
oraz wzgldy prywatne lub bezpieczestwa (0,8%). Na podstawie przeprowadzonych analiz
mona zaobserwowa e w latach 2005–2009 nastpił dynamiczny spadek odsetka osób
wskazujcych powód nie posiadania Internetu typu: zbyt wysokie koszty sprztu, zbyt wysokie
koszty dostpu oraz brak technicznych moliwoci podłczenia do Internetu(Rys. 1). Tym samym
moe to wiadczy o pozytywnych tendencjach w rozwoju społeczestwa informacyjnego
w Polsce, bariery zwizane z ponoszeniem kosztów na infrastruktur informacyjn
w gospodarstwie domowym s coraz rzadziej wskazywane, a co za tym idzie mniej istotne dla
konsumentów.
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
45,0
39,0
brak potrzeby korzystania z Internetu
20,3
35,6
zbyt wysokie koszty sprztu
12,4
14,7
brak umiejtnoci
12,2
32,6
zbyt wysokie koszty dostpu
9,6
7,0
posiadania dostpu do Internetu w innym miejscu
3,2
7,8
brak technicznych moliwoci podłczenia do Internetu
2,7
2,9
niech do Internetu
1,9
niepełnosprawno
0,8
wzgldy prywatne lub bezpieczestwa
0,8
2005
2006
2007
2008
2009
Rysunek 1. Powody braku dostĊpu do Internetu w domu w % gospodarstw domowych bez dostĊpu
do tej sieci w latach 2005–2009
ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.,
GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
161
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
Na podstawie bada przeprowadzonych przez GUS uzyskano informacje dotyczce czynnoci
wykonywanych za pomoc Internetu. Polacy najczciej wykorzystuj Internet do prostych
czynnoci, takich: jak korzystanie z poczty elektronicznej (45%), udział w czatach i forach
dyskusyjnych (36%), poszukiwanie informacji dotyczcych towarów i usług (29%). Co pity
mieszkaniec Polski w wieku 16–74 lata korzystajc z dostpu do Internetu poszukuje informacji
dotyczcych zdrowia (22%), korzysta z usług bankowych (21%), pobiera pliki rozrywkowe i gra
w gry (20%), słucha radia i oglda telewizj on-line (19%) lub czyta i pobiera czasopism (18%).
Zdecydowanie mniej Polaków wykorzystuje Internet do pobierania programów komputerowych
oraz korzysta z serwisów powiconych turystyce (14%). Niespełna 9% osób korzysta z Internetu
w celu szukania pracy.
Od 2005 roku istotnie wzrósł odsetek mieszkaców Polski wykonujcych róne rodzaje
czynnoci dziki posiadaniu w swoim gospodarstwie domowym dostpu do Internetu. Ta
pozytywna tendencja wykazuje niewtpliwie zwizek z rozwojem społeczestwa informacyjnego
w Polsce. Wane jest aby osoby posiadajce Internet w domu nie tylko wykorzystywały go do
najprostszych czynnoci, głównie słucych rozrywce, ale równie w celu korzystania z usług
wiadczonych przez przedsibiorstwa, zwizanych z kupnem towarów, zdrowiem, turystyk,
a take z usług bankowych (rys. 2).
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
40,0
45,0
50,0
45,0
15,0
udział w czatach i forach dyskusyjnych
36,0
18,0
poszukiwanie informacji dotyczcych towarów i usług
29,0
7,0
poszukiwanie informacji dotyczcych zdrowia
22,0
6,0
korzystanie z usług bankowych
21,0
12,0
pobieranie plików rozrywkowych (muzyka, filmy, gry) i granie w gry
20,0
6,0
słuchanie radia i ogldanie telewizji on-line
13,0
czytanie i pobieranie czasopism
16,0
6,0
korzystanie z serwisów powiconych turystyce
14,0
5,0
szukanie pracy
19,0
18,0
8,0
pobieranie programów komputerowych (bez gier)
2006
35,0
24,0
korzystanie z poczty elektronicznej
2005
30,0
9,0
2007
2008
2009
Rysunek 2. Sposoby wykorzystania z Internetu dla celów prywatnych
(w % ogółu osób w wieku 16–74 lata) w latach 2005–2009
ródło: Opracowanie własne na podstawie Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r.,
GUS, Warszawa, 2010, http://www.stat.gov.pl.
162
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
Przeprowadzone przez Główny Urzd Statystyczny
badania dotyczce sposobów
wykorzystania przez ludno dostpu do Internetu potwierdziły si w innych badaniach
prowadzonych przez Członków Rady Monitoringu Społecznego pt. Diagnoza Społeczna. Na
zadane pytanie respondentom „Prosz poda, czy korzystajc z Internetu wykonywał(a) Pan(i)
ponisze czynnoci (kiedykolwiek, ale nie w ostatnim tygodniu)?” najczciej odpowiadano, e
uczestniczono w czatach (51%), telefonowano przez Internet (44%) lub uczestniczono w grupach
lub forach dyskusyjnych (41)%. Według bada zawartych w Diagnozie Społecznej 2009
najmniejszy odsetek osób tworzył lub publikował własne teksty lub grafiki (26%), korzystał
z banku przez Internet (27%), przegldał strony WWW (28%) i tworzył lub modyfikował własn
stron WWW lub bloga (29%). Bardziej popularne wród internautów było kupowanie produktów
przez Internet (43%), pobieranie lub wypełnianie formularzy urzdowych (40%) i uzyskiwanie
informacji ze stron publicznych (40%), rezerwacja biletów np. lotniczych, do kina (39%) oraz
szukanie pracy i wysyłanie ofert dotyczcych zatrudnienia (39%) (rys. 3).
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
uczestniczenie w czatach
50,5
telefonowanie przez internet (VoIP, Skype)
43,6
kupowanie produktów przez internet (poza aukcjami)
43,2
uczestniczenie w grupach lub forach dyskusyjnych
41,4
czytanie gazet przez internet
41,1
pobieranie lub wypełnianie formularzy urzdowych
40,7
uzyskiwanie informacji ze stron internetowych instytucji publicznych
39,3
rezerwacja biletów (np.. Lotniczych, do kina, do teatru)
39,0
szukanie pracy, wysyłanie ofert dotyczcych zatrudnienia
38,5
ciganie darmowej muzyki i filmów
38,3
słuchanie muzyki lub radia przez internet
37,9
granie w gry sieciowe przez internet
37,3
ciganie darmowego oprogramowania
36,4
korzystanie z komunikatorów umoliwiajcych rozmowy ze znajomymi …
36,0
ogldanie telewizji przez internet
35,7
odwiedzanie portali społecznociowych (np.. Nasza Klasa)
35,6
uczestniczenie w aukcjach internetowych
35,0
odbywanie wideokonferencji
33,4
uczestniczenie w kursach lub szkoleniach przez Internet
33,0
zbieranie materiałów potrzebnych do nauki lub pracy
31,2
sprawdzanie i wysyłanie poczty elektronicznej (e-mail)
31,0
korzystanie z internetu i poczty elektronicznej z komputera domowego w …
tworzenie lub modyfikacja własnej strony WWW lub bloga
przegldanie stron WWW
korzystanie z banku przez internet
tworzenie i publikowanie własnych tekstów, grafiki, muzyki lub innej …
60,0
29,5
29,3
28,2
27,1
26,3
Rysunek 3. Sposoby wykorzystania Internetu przez konsumentów
(w % osób korzystających z Internetu) w 2009 roku (ProszĊ podaü, czy korzystając z Internetu
wykonywał(a) Pan(i) poniĪsze czynnoĞci (kiedykolwiek)…)
ródło: Opracowanie własne na podstawie Diagnoza Społeczna 2009, Warunki i jako ycia
Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, WSFiZ, Warszawa, 2009.
163
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
Rodzaje czynnoci wykonywanych przez osoby korzystajce z Internetu uzalenione s od
uwzgldnianych w przeprowadzonym badaniu „Diagnoza Społeczna” kryteriów ekonomicznodemograficznych, a zwłaszcza wieku i wykształcenia respondentów. Zaobserwowano, e
najwikszy odsetek osób uczestniczcych w czatach, grupach lub forach dyskusyjnych znajduje
si w grupie wiekowej do 24 lat oraz z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym lub
zasadniczym zawodowym. W grupie wiekowej 25–34 lata internauci relatywnie czciej za
pomoc Internetu szukaj pracy, wysyłaj oferty dotyczce zatrudnienia oraz kupuj produkty
przez Internet. Podobne czynnoci w zwizku z posiadaniem Internetu zaobserwowano
u respondentów z wykształceniem rednim, którzy dodatkowo porównywalnie czciej czytaj
gazety przez Internet. Z kolei osoby w grupie wiekowej 45+, a take osoby z wykształceniem
wyszym i policealnym relatywnie czciej wykorzystuj Internet do uzyskiwania informacji ze
stron internetowych instytucji publicznych, pobieraj lub wypełniaj formularze urzdowe, a take
przegldaj strony WWW i czytaj gazety. Wród respondentów z wykształceniem wyszym
i policealnym popularne jest równie kupowanie produktów przez Internet, a take uczestniczenie
w czatach.
4. Podsumowanie
Rozwój społeczestwa informacyjnego w Polsce, czyli powszechna ch i umiejtno
obywateli, przedsibiorców, uczniów, nauczycieli, urzdników itp. do korzystania z technologii
cyfrowych w codziennym yciu społecznym i gospodarczym jest podstaw dla skutecznego
rozwoju Gospodarki Opartej na Wiedzy.
Na podstawie przeprowadzonych analiz mona stwierdzi, e wyposaenie w infrastruktur
informacyjn oraz dostp do nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych
w gospodarstwach domowych jest na coraz wyszym poziomie. Tym samym nastpuje poprawa
jakoci ycia ludnoci poprzez umoliwienie w coraz szerszym zakresie wykorzystania Internetu
do komunikowania si i kontaktów społecznych na odległo.
Najwikszym zagroeniem, jakie niesie za sob transformacja do Społeczestwa
Informacyjnego i Gospodarki Opartej na Wiedzy, jest problematyka wykluczenia ze
społeczestwa. Uwaa si e przyczyn takiego wykluczenia jest zjawisko tzw. digital divide,
czyli podział społeczestwa na tych, którzy maj, i tych którzy nie maj dostpu do technik
cyfrowych. Przeprowadzone statystyki regionalne wykazały, e z kadym rokiem zmniejsza si
przestrzenne zrónicowanie województw pod wzgldem wyposaenia w komputery, a przede
wszystkim w dostp do Internetu. Niezmiennie wyposaenie w nowoczesne technologie
informacyjne jest na najniszym poziomie w województwach ciany Wschodniej. Dziki
realizowanej przez pastwo polskie strategii rozwoju społeczestwa informacyjnego, mona
zaobserwowa, e w regionach Polski Wschodniej w ostatnich latach nastpił najintensywniejszy
rozwój technologii informacyjnych, w wyniku czego zmniejszył si dystans pomidzy
województwami.
Intensywny rozwój Społeczestwa Informacyjnego niewtpliwie wpłynł na zachowania
konsumentów. Na podstawie przeprowadzonych analiz zaobserwowano, e dostp do
nowoczesnych technologii informacyjnych umoliwił zaspokajanie rónych potrzeb przez
konsumentów bez wychodzenia z domu. Tym samym pojawił si nowy trend w stylu ycia
ludnoci – domocentryzm, czyli realizowanie konsumpcji w miejscu zamieszkania. Dziki
posiadaniu komputera oraz dostpu do Internetu ludno coraz czciej komunikuje si
164
Anna Murawska, Zofia Wyszkowska
WyposaĪenie gospodarstw domowych w nowe technologie informacyjne
i sposoby ich wykorzystania przez konsumentów
przyjaciółmi bez wychodzenia z domu, robi zakupy przez Internet, korzysta z usług bankowych
oraz zaspokaja potrzeby kulturowe, owiatowe czy te dotyczce ochrony zdrowia.
Bibliografia
[1] Bangemann M., Recommendations to the European Council: Europe and the global
information society, Brussels, European Commissio 1994.
[2] Diagnoza Społeczna2009, Warunki i jakoĞü Īycia Polaków, Raport, pod red. J. Czapiskiego
i T. Panka, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2009.
[3] Masuda Y., The information society as post-industrial society, Washington: World Future
Society 1983.
[4] Nowak J.S., SpołeczeĔstwo informacyjne – geneza i definicje, [w:] praca zbiorowa pod
redakcj J.S. Nowaka, G. Bliniuka: SpołeczeĔstwo informacyjne, PTI – Oddział
Górnolski, Katowice 2005.
[5] Sartorius W.: SpołeczeĔstwo informacyjne i gospodarka oparta na wiedzy w Polsce
Wschodniej, Cyfrowa Polsca dla kaĪdego w Polsce Wschodniej, MRR, Warszawa 2008.
[6] SpołeczeĔstwo informacyjne w Polsce, Wyniki badaĔ statystycznych z lat 2006–2010,
Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa
2010.
[7] Strategia rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, MSWiA,
Warszawa 2008.
[8] Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiĊbiorstwach i gospodarstwach domowych w 2009 r., GUS, Warszawa 2010.
[9] http://www.stat.gov.pl.
[10] http://www.mswia.gov.pl/strategia.
[11] http://www.mrr.gov.pl.
165
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
EQUIPMENT OF HOUSEHOLDS WITH NEW INFORMATION TECHNOLOGIES
AND MANNERS OF THEIR UTILIZATION BY CONSUMERS
Summary
Research concerning equipment of enterprises and households with basic information and communications technologies, is one of most important problems connected with the information society. Nowadays, the basic infrastructure ICT, such
as desktop computers and laptops and access to the Internet have become articles of
daily use for the majority of households. Development of new information and communications technologies has become a common way manner to meet consumers’
basic demands and it has contributed to occurrence of new trends in the behavior of
consumers.
Keywords: information society, computers, internet, households, E-consumer
Anna Murawska
Zofia Wyszkowska
Katedra Ekonomiki, Organizacji i Zarzdzania
Wydział Zarzdzania
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
ul. Kaliskiego 7; 85-796 Bydgoszcz
e-mail: [email protected]
[email protected]