TiCz_14_09 Ks Wiesł aw Krainski

To
ru
ni
u
14 (2009)
Toruń
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
Ks. Wiesław Kraiński*
w
er
sy
te
tu
M
ik
Bractwo świętego Piusa X Po zdjęciu ekskomuniki
z biskupów Przynależnych do fsspx
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
Dnia 24 stycznia 2009 roku Kongregacja ds. Biskupów wydała dekret zdejmujący karę ekskomuniki zaciągniętą, zgodnie z prawem, przez
bpa Bernarda Tissiera de Mallerais, bpa Ryszarda Williamsona, bpa Alfonsa de Galarreta oraz bpa Bernarda Fellaya. Wydarzenie to było punktem
kulminacyjnym toczącej się od wielu lat dyskusji w sprawie zasadności
i ważności nałożonych na biskupów kar oraz sytuacji prawnej Bractwa. Temat
ten jest niezwykle ciekawy i budzący kontrowersje. Przede wszystkim chodzi
tu o tzw. czyn schizmatycki1.
Przejdźmy zatem do przedstawienia rysu historycznego zdarzeń, które
doprowadziły do zdeklarowania w 1988 roku kary ekskomuniki latae sententiae
w stosunku do wyżej wymienionych biskupów.
©
Co
py
t
1.Powstanie bractwa
Bractwo Kapłańskie św. Piusa X zostało założone w 1970 roku przez francuskiego arcybiskupa Marcela Lefãbvre’a. Arcybiskup nie posiadał kompetencji
do erygowania bractwa, dlatego też, zgodnie z prawem, zwrócił się do biskupa
* Ks. Wiesław Kraiński – oficjał Sądu Biskupiego Diecezji Toruńskiej, dr nauk prawnych w zakresie prawa kanonicznego, absolwent studium Roty Rzymskiej, adiunkt w Zakładzie Prawa Kanonicznego na Wydziale Teologicznym UMK.
1
Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne część szczególna, Warszawa 2003, s. 115–116.
TEOLOGIA_14_2009.indb 159
2010-11-04 11:24:15
Ks. Wiesław Kraiński
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
miejsca, na którym znajdował się dom mającego powstać bractwa. Był nim biskup
we Fryburgu – Charriere. W dniu 1 listopada 1970 roku wydano dekret powołujący Bractwo ad experimentum, na okres 6-ciu lat. Oryginalna nazwa Bractwa
brzmiała – Fraternite Sacerdotale Saint Pie X. Bractwo zostało powołane na podstawie can. 707–719 CIC z 1917 roku2. Otrzymało osobowość prawną w Kościele na
prawie diecezjalnym. Wraz z dekretem erekcyjnym zostały zatwierdzone statuty
Bractwa, a jego pierwszym przełożonym został abp Lefãbvre.
Początkowo należący do Bractwa klerycy studia filozoficzno-teologicznego odbywali na uniwersytecie we Fryburgu3. Arcybiskup Lefãbvre uznał jednak,
że doktryna wykładana na tym uniwersytecie została skażona modernizmem
i liberalizmem4, dlatego postanowił założyć dom nowicjatu dla Bractwa w miejscowości Ecône, z przeznaczeniem na stworzenie tam wyższego seminarium
duchownego. W związku z tym, iż FSSPX zostało założone na prawie diecezjalnym w diecezji Fryburg, a Ecône przynależało do diecezji Sitten, Lefãbvre
wystąpił z prośbą do biskupa tejże diecezji, N. Adama, o pozwolenie na otwarcie
nowicjatu w Ecône. Biskup diecezji Sitten wyraził zgodę z zastrzeżeniem, że
klerycy Bractwa mają zdobywać formację intelektualną na uniwersytecie we
Fryburgu5. Arcybiskup Lefãbvre przystąpił do rozbudowy budynków seminaryjnych6 i wbrew warunkowi, postawionemu przez bpa Sitten nie zgodził
się na wysyłanie kleryków FSSPX na uniwersytet do Fryburga7. Seminarium
Bractwa w Ecône zostało otwarte 7 października 1970 roku8. W pierwszym
roku istnienia seminarium studiowało w nim 11 kleryków9, a po czterech latach liczba kształcących się alumnów wzrosła do 4010. Sytuacja prawna Bractwa
przedstawiała się następująco:
1) Bractwo zostało założone na prawie diecezjalnym jako związek pia
unio;
2) nadzór nad Bractwem sprawował erygujący je biskup, bezpośrednio
natomiast Bractwo podlegało Kongregacji Zakonów i Instytutów
Świeckich;
u
160
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
2
Por. F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 1, Kraków 1932,
s. 775. – Kodeks Pio-Benedyktyński definiował bractwo (confraternitas) jako pobożny związek,
w formie ciała organicznego założony, czyli jako sodalicję dla pomnożenia kultu publicznego.
Bractwo było związkiem pia unio, którego celem jest wykonywanie dzieł pobożności i miłości.
3
Por. M. Lefãbvre, List do zakłopotanych katolików, Poznań 2002, s. 121.
4
Por. M. Davis, Apologia pro Marcel Lefãbvre, Priesterbruderschaft St. Pius X. b.m.w.,
1987, s. 22.
5
Por. Z. Pawłowicz, Lefãbvre i lefebryści. Schizma u schyłku XX wieku, Gdańsk 1998, s. 9.
6
Por. M. Davis, dz. cyt., s. 29.
7
Por. Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 9.
8
Por. M. Davis, dz. cyt., s. 22.
9
Por. Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 9.
10
Por. M. Lefãbvre, List do…, s. 122.
TEOLOGIA_14_2009.indb 160
2010-11-04 11:24:15
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
161
3) seminarium Bractwa znajdujące się na terenie diecezji Sitten podlegało nadzorowi biskupa tejże diecezji, a bezpośrednio – Kongregacji
Nauczania Katolickiego.
ru
ni
u
2.Rozłam
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
Lata 70. były czasem wprowadzania w życie aktów wykonawczych do poszczególnych dokumentów Soboru Watykańskiego II. Kongregacja Nauczania Katolickiego wydała nowe akty dotyczące formacji seminaryjnej oraz ratio studiorum.
W życie wchodziła również reforma liturgiczna wraz z ogłoszonym w 1970
roku nowym mszałem i jego nową edycją w 1975 roku.
W seminarium Bractwa „pomijano całkowicie milczeniem dokumenty i dorobek Soboru Watykańskiego II lub też podkreślano jedynie niebezpieczeństwa neomodernizmu i protestantyzacji Kościoła płynące rzekomo
z nauk tego Soboru”11. W Ecône w całości odrzucało się nauczanie Soboru Watykańskiego II i Pawła VI12. Regulamin i ratio studiorum seminarium
FSSPX nie zostało zmienione i w dalszym ciągu opierało się na regulaminie
z 1930 roku, jaki obowiązywał w seminarium rzymskim, gdzie studiował abp
Lefebvre13. Uważał on, że tylko poprzez tradycyjną formację seminaryjną i trydencką liturgię można wychować dobrych i prawdziwych duchownych14. Taka
postawa spowodowała niepokoje w całym episkopacie Szwajcarii oraz w Stolicy Apostolskiej. Badaniem tej sprawy zajął się prefekt Kongregacji Nauczania
Katolickiego, kardynał Gabriel Garrone. W Watykanie doszło do spotkania
zainteresowanych stron, podczas którego postanowiono, że biskup Fryburga,
czyli miejsca erygowania Bractwa, spotka się z przełożonym Bractwa i wezwie
go do podporządkowania się Stolicy Apostolskiej oraz do zaprzestania działalności rozłamowej15. Biskup Mamie spotkał się z arcybiskupem Lefãbvre 30
kwietnia 1974 roku, aby przekazać mu postanowienia, jakie zapadły podczas
spotkania w Watykanie 26 marca 1974 roku16. Jednak sytuacja w Ecône nie
zmieniła się. Kongregacja Nauczania Katolickiego poinformowała o zaistniałej
sytuacji papieża Pawła VI.
W czerwcu 1974 roku powołano specjalną komisję składającą się z trzech
kardynałów: Garrone’a, Wrighta i Tabera, która miała zbadać sytuację Brac-
M. Wrzeszcz, Paweł VI, Warszawa 1982, s. 308.
Por. Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 9.
13
Por. Tamże.
14
Por. M. Davis, dz. cyt., s. 30.
15
Por. M. Wrzeszcz, dz. cyt., s. 308.
16
Por. M. Davis, dz. cyt., s. 45.
11
12
TEOLOGIA_14_2009.indb 161
2010-11-04 11:24:16
Ks. Wiesław Kraiński
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
twa17. Potrzeba powołania specjalnej komisji wynikła z powodu właściwości
kompetencyjnej, dlatego zastosowano can. 245 CIC 1917. W zaistniałej sytuacji
trzy Kongregacje były odpowiednie do podjęcia stosownych kroków. Dlatego
do komisji powołano prefektów Kongregacji: ds. Duchowieństwa, ds. Zakonów,
ds. Nauczania Katolickiego.
Komisja ta zarządziła, że w dniach od 11 do 13 listopada 1974 roku
zostanie przeprowadzona wizytacja kanoniczna Bractwa. Wizytatorami zostali
mianowani dwaj biskupi: Albert Descamps – sekretarz Komisji Biblijnej oraz
Guglielmo Onclin – sekretarz Komisji Odnowy Kodeksu Prawa Kanonicznego18. W wyniku wizytacji ustalono, co następuje – Bractwo w całości pomija
to, co głosi Sobór Watykański II, oraz nie stosuje się do aktów wykonawczych
ogłoszonych po Vaticanum II. W międzyczasie abp Lefãbvre ogłosił deklarację,
w której zawarł następujące słowa: „odrzucamy i zawsze odrzucaliśmy pójście
za Rzymem o tendencji neomodernistycznej i neoprotestanckiej, która wyraźnie
zaznaczyła się podczas Soboru Watykańskiego II, a po Soborze we wszystkich
wynikających z niego reformach”19.
W związku z zaistniałą sytuacją Komisja Kardynalska zainicjowała szereg
spotkań, które miały doprowadzić do wyjaśnienia sytuacji. 24 stycznia 1975
roku P. Mamie, biskup Fryburga, wystosował pismo do kardynała Tabery’ego,
„potwierdzające ogłoszenie przez abpa Lefãbvre’a jego manifestu, który obok
całej działalności arcybiskupa i jego bractwa wywołał poważny niepokój wśród
wiernych”20. Biskup Mamie stwierdził również, że biskupi szwajcarscy zajmują
zdecydowanie negatywne stanowisko wobec działalności abpa Lefãbvre’a w seminarium w Ecône z powodu odrzucania przez nie autorytetu Kościoła. W tej
sytuacji bp Mamie poprosił o wyrażenie zgody na uchylenie zezwolenia swego
poprzednika, biskupa Charriere, dotyczącego realizowania działalności Bractwa
Kapłańskiego św. Piusa X. Biskup Mamie uzasadnił, iż podstawową przyczyną
jego prośby stało się otwarte i zdecydowane przekreślenie znaczenia Soboru
Watykańskiego II i autorytetu papieża Pawła VI, uwypuklone w manifeście
Lefãbvre’a”21. Należy zauważyć, że biskup Mamie postąpił zgodnie z can. 493
CIC 1917, a więc nie można mu zarzucić, że swoją decyzję podjął bez uzgodnień
ze Stolicą Apostolską. Biskup Mamie, stwierdził, że Bractwo nie uznaje autorytetu Kościoła i Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, a tym samym nie realizuje
celu swojej działalności, który określony jest w can. 707 CIC 1917.
u
162
Por. M. Wrzeszcz, dz. cyt., s. 308., M. Lefãbvre, dz. cyt., s. 123.
Por. M. Wrzeszcz, dz. cyt., s. 308., Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 10; M. Davis, dz. cyt.,
17
18
s. 46.
19
M. Lefebvre, Deklaracja abpa Marcelego Lefãbvre’a z 21 listopada 1974 roku,
„Zawsze Wierni” 1994, nr 1, s. 2–4.
20
Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 11.
21
Tamże.
TEOLOGIA_14_2009.indb 162
2010-11-04 11:24:16
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
W związku z pismem biskupa Mamie Komisja Kardynalska wezwała do
Watykanu abpa Lefãbvre’a. Rozmowy, jakie przeprowadzono z przełożonym
FSSPX, nie przyniosły rezultatu, a sam Lefãbvre stwierdził, że nie zamierza
niczego zmieniać, ponieważ ma rację, a Watykan tkwi w błędzie modernistycznym. Abpa. Lefãbvre’a poinformowano, że biskup Mamie zwrócił się z pytaniem
o możliwość cofnięcia swej aprobaty dla Bractwa. Kardynał Tabera stwierdził,
że w tej sytuacji nie ma innego wyjścia jak rozwiązać Bractwo. Arcybiskupowi
pokazano, że swoim zachowaniem wykazuje nieposłuszeństwo wobec Papieża22.
Sam Lefãbvre stwierdził, że gotów jest zamknąć swoje seminarium i wycofać
się z prowadzonej działalności23.
W dniu 25 kwietnia 1975 roku prefekt Kongregacji ds. Zakonów kardynał
Tabera skierował pismo do bpa Fryburga, w którym stwierdził, że bp Mamie, jako
ordynariusz, nie tylko może, ale powinien rozwiązać Bractwo św. Piusa X24.
Dnia 6 maja 1975 roku Komisja Kardynalska skierowała do abpa Lefãbvre’a
pismo, w którym stwierdziła, że nie do przyjęcia jest manifest podważający
autorytet papieża i Soboru. Za niedopuszczalne uznała zobowiązywanie wiernych do podporządkowywania wskazań papieża opiniom abpa Lefãbvre’a25. Za
aprobatą papieża Komisja podjęła decyzję o anulowaniu zezwolenia na działalność Bractwa, czego dokonać miał biskup Fryburga. Tym samym istnienie
seminarium w Ecône straciło swoją podstawę prawną. Dnia 6 maja 1975 roku
biskup Mamie wydał dekret rozwiązujący Bractwo Kapłańskie św. Piusa X.
Odpowiedzią arcybiskupa Marcela Lefãvbre’a było wniesienie przez niego rekursu do Sygnatury Apostolskiej, w którym powołał się na can. 493 CIC 1917.
W dniu 10 czerwca 1975 roku Sygnatura Apostolska odrzuciła tenże rekurs26
jako bezprzedmiotowy, powołując się na can. 1556 CIC 1917.
163
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
yd
a
w
3.Droga do schizmy
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
Marcel Lefãbvre nie zgodził się z decyzją o rozwiązaniu FSSPX
i uznał ją za bezzasadną. Jednakże zapadła ona zgodnie z przepisami prawa kanonicznego. Sygnatura Apostolska nie mogła przyjąć rekursu
Lefãbvre’a. Jego casus rozpatrywała specjalna Komisja Kardynalska powołana przez papieża, który osobiście akceptował jej postanowienia. Z tego
powodu jego decyzja nie mogła podlegać apelacji. Jedynym wyjściem z sytuacji
Por. Wypowiedzi i dokumenty Kościelne. Sprawa abpa Lefãbvra, „Novum” 1977, nr 1,
Warszawa, s. 39–42.
23
Por. tamże, s. 42.
24
Por. Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 11.
25
Por. tamże, s. 11.
26
Por M. Davis, dz. cyt., s. 399.
22
TEOLOGIA_14_2009.indb 163
2010-11-04 11:24:16
Ks. Wiesław Kraiński
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
było wniesienie bezpośrednio do Głowy Kościoła prośby o łaskę ponownego
rozpatrzenia sprawy (restitutio in integrum).
Arcybiskup Lefãbvre nie zamknął seminarium FSSPX oraz nie zaprzestał
działalności Bractwa, mimo że w świetle prawa oba podmioty podlegały pod
kategorię non existens. Trzeba też stwierdzić, iż diecezje, z których pochodzili
członkowie FSSPX miały przyjąć alumnów FSSPX do swoich seminariów, tak
aby ci, którzy przygotowywali się do kapłaństwa, mogli spełnić swoje powołanie i pracować dla Kościoła w swoich diecezjach. Arcybiskup udzielał święceń
diakońskich i kapłańskich, co stanowiło przekroczenie przez niego can. 2373 n.
1 CIC 1917, a przez przyjmujących święcenia kapłańskie i diakońskie przekroczenie can. 2374 CIC 1917. Z tego powodu 1 lipca 1976 roku Stolica Apostolska
ogłosiła, że arcybiskup Marcel Lefãbvre ipso facto został zasuspendowany ad
divinis na okres jednego roku za udzielanie święceń kapłańskich bez zgody miejscowego ordynariusza27. Rzecznik Prasowy Stolicy Apostolskiej poinformował,
że arcybiskup Lefãbvre dokonał święceń kapłańskich mimo wyraźnego zakazu
Pawła VI z 12 i 25 czerwca 1976 roku28.
Arcybiskup Lefãbvre nie podporządkował się karze suspensy i nadal
dokonywał zabronionych czynów. Mimo wszelakich próśb i apeli papieża Pawła
VI sytuacja nie uległa zmianie, a abp Lefãbvre rozwijał działalność Bractwa.
u
164
N
au
ko
w
4.Przełom
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
Wraz z pontyfikatem Jana Pawła II otworzyła się możliwość rozmów
i uregulowania sytuacji prawnej formalnie nieistniejącego Bractwa św. Piusa X.
Po spotkaniu z Janem Pawłem II abp Lefãbvre powiedział: „w czasie audiencji
[...] w listopadzie 1979 roku [papież] wydawał się być [!] skłonny, po przedłużonej rozmowie, pozostawić wolność wyboru liturgii, pozwolić mi, w sumie
na to, o co upominam się od początku, pomiędzy wszystkimi eksperymentami,
które są prowadzone w Kościele, pozwolić dalej na »eksperyment Tradycji«; nie
byłoby więcej ostracyzmu przeciw mszy, więcej problemów. Nadszedł moment,
w którym być może wszystko mogło być załatwione”29.
Rozpoczęły się rozmowy między Stolicą Apostolską i FSSPX. Ustalono,
że Watykan ponownie dokona wizytacji Bractwa. 11 listopada 1987 roku rozpoczęła się, trwająca miesiąc, wizytacja apostolska. Do Ecône przybył kardynał
Gagnon w towarzystwie abpa Perlla – sekretarza Kongregacji Kultu Bożego, który podczas tej wizytacji FSSPX miał być sekretarzem wizytatora apostolskiego.
Por. Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 18; M. Wrzeszcz, dz. cyt., s. 310; M. Davis, dz. cyt.,
27
s. 195.
Por. M. Davis, dz. cyt., s. 196.
M. Lefãbvre, List do …, s. 129.
28
29
TEOLOGIA_14_2009.indb 164
2010-11-04 11:24:16
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
165
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
zdaliśmy sobie sprawę, iż mamy do czynienia z ludźmi nieuczciwymi. Zaraz
po wizycie, jak tylko kardynał Gangon i J. E. Perll wrócili do Rzymu, odczuliśmy ich pogardę. Kardynał Gangon złożył deklaracje w prasie, które były
niesamowite. Według niego 80% naszych ludzi opuści nas, jeżeli dokonam
konsekracji biskupów. My oczekiwaliśmy zrozumienia, Rzym poszukiwał
porozumienia i rozpoznania przez nas naszych błędów. Ci, którzy wizytowali domy Bractwa, stwierdzili, że mimo wszystko, widzieli tylko obraz
zewnętrzny, a sam Bóg widzi ludzkie serca, a tym samym, wartość wizyty
jest taka, jaka jest... Mówiąc w skrócie, mówili rzeczy, które nie mają nic
wspólnego z tym, co uczynili i powiedzieli podczas samej wizyty. To wydawało się niewyobrażalne. Gdy tylko wrócili do Watykanu i poddali się
złym wpływom Rzymu, przyjęli ponownie całą jego mentalność i skierowali
ją na nas, gardząc nami po raz kolejny30.
u
9 grudnia 1987 roku kard. Gagnon i abp Perll powrócili do Rzymu, aby przygotować raport z wizytacji FSSPX. Został on sporządzony i przekazany papieżowi
Janowi Pawłowi II 5 stycznia 1988 roku. Arcybiskup Lefãbvre o wizytatorach
powiedział:
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
Pod koniec lutego 1988 roku arcybiskup Lefãbvre wystosował list do
Jana Pawła II, w którym postawił swoje warunki, na których możliwe byłoby
porozumienie między FSSPX a Watykanem. Arcybiskup zażądał:
1. Względnej niezależności od biskupów lokalnych31.
2. Utworzenia organizmu rzymskiego, od którego zależałyby wszystkie
wspólnoty wierne Tradycji32.
3. Konsekracji biskupich dla FSSPX nie później niż do 30 czerwca 1988
roku33.
Stolica Apostolska oraz FSSPX powołały swoich członków na rozmowy
dotyczące unormowania sytuacji prawnej FSSPX w Kościele. Zadanie przeprowadzenia rozmów z Bractwem zostało zlecone Kongregacji Doktryny Wiary,
którą kierował kard. Ratzigner. Bractwo nie było zadowolone z tego, że sprawa
rozmów między FSSPX a Watykanem została powierzona kardynałowi Ratzingerowi, nie zaś Gangon’owi. Bractwo delegowało na te rozmowy ks. Tissiera
de Mallerais, sekretarza generalnego Bractwa, jako teologa, oraz ks. Laroche,
profesora prawa kanonicznego i teologii moralnej w Ecône34. Ze strony Stolicy
Apostolskiej zostali wyznaczeni: ks. Fernando Ocaris (Opus Dei) jako teolog,
Wywiad z abp. M. Lefãbvrem, Rok po konsekracjach, „Zawsze Wierni” 1997, nr 5,
30
s. 4–7.
Por.
Por.
33
Por.
34
Por.
31
32
TEOLOGIA_14_2009.indb 165
F. Schmidberger, Przekazałem to, co otrzymałem, Warszawa 1997, s. 31.
tamże, s. 31.
tamże.
tamże.
2010-11-04 11:24:16
oraz ks. Tarsicio Bertone (salezjanin) jako kanonista. Moderatorem został mianowany o. Benoît Duroux (dominikanin)35. Rozmowy wyznaczono na dzień
11 kwietnia 1988 roku w Rzymie. Ich efektem było podpisanie 5 maja 1988
roku dwuczęściowego porozumienia. Dokument ten został parafowany przez
abpa. Lefãbvre’a i kard. Ratzingera36: w pierwszej części dokumentu [mającej
charakter doktrynalny – przyp. W.K.] abp Lefãbvre zobowiązał się w imieniu
swoim oraz Bractwa do:
1. Pozostania wiernym Kościołowi katolickiemu i Papieżowi rzymskiemu, któ­ry jest Głową Kolegium Biskupiego;
2. Uznania doktryny zawartej w n. 25 Konstytucji dogmatycznej „Lumen
gen­tium” Soboru Watykańskiego II na temat Magisterium Kościoła
i obowiązku akceptowania go;
3. Prowadzenia swoich dociekań w łączności ze Stolicą Apostolską oraz
unikania wszelkich polemik dotyczących poszczególnych punktów
nauczania Vatica­num II, a także późniejszych reform, które zdaniem
członków Bractwa trudno pogodzić z Tradycją;
4. Uznania ważności Mszy Świętej i sakramentów sprawowanych z wymaganą intencją i według rytów zawartych w typicznych wydaniach
ogłoszonych przez Pawła VI i Jana Pawła II;
5. Przyrzeczenia, że będzie przestrzegał ogólnych zasad dyscypliny Kościoła i sto­sował się do norm prawa kościelnego, zwłaszcza zawartych
w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku, przy zachowaniu specjalnych uprawnień nadanych Bractwu przez prawo partykularne.
W drugiej, mającej prawny charakter, części dokumentu37, obok kanonicznego pojednania osób, zostały zawarte następujące postanowienia.
1. Bractwo Kapłańskie św. Piusa X otrzyma tytuł „Stowarzyszenia życia
apostolskiego na prawie papieskim” ze statutami ustalonymi według
kanonów 732–746 KPK 1983; prócz tego zostanie mu przyznana
prawna egzystencja w zakresie sprawowania kultu publicznego,
duszpasterstwa i działalności apostolskiej, z za­chowaniem przepisów
kanonów 679–683 KPK 1983;
2. Bractwo otrzyma pozwolenie na używanie ksiąg liturgicznych obowiązujących do czasu reformy posoborowej;
3. Dla koordynowania stosunków z dykasteriami Kurii Rzymskiej
i biskupa­mi diecezjalnymi, a także dla rozwiązywania ewentualnych
problemów i kwestii spornych Ojciec Święty powoła Komisję Rzymską posiadającą konieczne uprawnienia, w której skład wejdą dwaj
członkowie Bractwa;
u
Ks. Wiesław Kraiński
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
166
Por. tamże, s. 32.
Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 28–29.
37
Por. tamże.
35
36
TEOLOGIA_14_2009.indb 166
2010-11-04 11:24:16
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
4. Biorąc pod uwagę specyficzną sytuację Bractwa, dokument sugerował
Ojcu Świętemu mianowanie biskupa wybranego spośród jej członków.
Nie powinien on być przełożonym generalnym.
Wraz z podpisaniem porozumienia abp Lefãbvre złożył listę kandydatów do biskupstwa spośród członków FSSPX38. Kard. Ratzinger żądał, aby abp
Lefãbvre wystosował list do Ojca Świętego, w którym przeprosiłby za dokonane
czyny i prosiłby o przyjęcie do pełnej jedności w Kościele. Kwestia listu oraz
sprawa nominacji biskupiej spowodowały dalsze nieporozumienia, które doprowadziły do zerwania wcześniej podpisanego porozumienia. 2 czerwca 1988
roku Lefãbvre napisał list do Jana Pawła II, w którym poinformował papieża
o zerwaniu dalszej współpracy.
Jan Paweł II podejmował dalsze próby wpłynięcia na abpa. Lefãbvre’a,
aby ten nawiązał dialog ze Stolicą Apostolską. Lefãbvre zapowiedział, że
30 czerwca 1988 roku dokona konsekracji biskupich z pominięciem decyzji
Watykanu. 9 czerwca 1988 roku Jan Paweł II skierował list do abpa Lefãbvre’a,
w którym w uroczystej formie apelował o jedność Kościoła oraz przypomniał
kary kanoniczne, jakie grożą za dokonanie konsekracji biskupiej bez mandatu
Następcy św. Piotra39.
Dnia 13 czerwca 1988 roku Marcel Lefãbvre spotkał się w Ecône z czterema kapłanami Bractwa, którzy zostali przez niego wybrani na kandydatów
do biskupstwa. Tymi kapłanami byli:
– ks. Bernard Tissier de Mallerais – sekretarz generalny Bractwa, mieszkający w domu generalnym w Rickenbach – Francuz40;
– ks. Ryszard Williamson – rektor seminarium duchownego w Winonie,
USA – Anglik41;
– ks. Alfons de Galarreta – kierujący dystryktem argentyńskim i Ameryki
Południowej z siedzibą w Buenos Aires – Hiszpan42;
– ks. Bernard Fellay – ekonom generalny Bractwa, mieszkający w Rickenbach – Szwajcar43.
Dwa dni później, podczas konferencji prasowej, arcybiskup poinformował
o zamiarze udzielenia święceń biskupich czterem wybranym kapłanom, które
zostały zaplanowane na 30 czerwca 1988 roku44. Stolica Apostolska próbowała
jeszcze ratować sytuację. Na polecenia Ojca Świętego kard. Bernardin Gantin –
prefekt Kongregacji ds. Biskupów – 17 czerwca 1988 roku skierował do abpa.
167
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
Por.
Por.
40
Por.
41
Por.
42
Por.
43
Por.
44
Por.
38
39
TEOLOGIA_14_2009.indb 167
Wywiad z abp. M. Lefãbvrem, Rok po konsekracjach.
F. Schmidberger, dz. cyt., s. 37.
tamże, s. 38.
tamże.
tamże.
tamże.
Z. Pawłowicz, dz. cyt., s. 33.
2010-11-04 11:24:16
Ks. Wiesław Kraiński
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
Lefãvbre’a kanoniczne upomnienie, będące reakcją na zapowiedź dokonania
święceń biskupich. 29 czerwca 1988 roku abp Marcel Lefãbvre ponownie poinformował, że następnego dnia udzieli sakry biskupiej czterem kapłanom FSSPX.
Tego samego dnia Stolica Apostolska wezwała abpa Lefãbvre’a do Rzymu na
dalsze rozmowy. Nakazała także mu, aby zaniechał czynu, który będzie zdradą
udzielonej mu władzy biskupiej i przysięgi wierności Następcy św. Piotra45.
Lefãbvre stwierdził: „Wczoraj wieczorem [tj. 29 czerwca 1988 roku] przybył do
mnie gość, przysłany z Nuncjatury w Bernie, przynosząc kopertę zawierającą
apel od naszego Ojca Świętego, papieża Jana Pawła II. Gość ten oddał do mojej
dyspozycji samochód, który miał mnie zawieść do Rzymu”46. Arcybiskup z zaproszenia nie skorzystał. 30 czerwca 1988 roku Lefãbvre, w towarzystwie bpa
Antonia de Castro Mayera, emeryta z Campos, przewodniczył liturgii święceń
biskupich. W homilii powiedział:
u
168
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
do waszej dyspozycji w kiosku znajduje się trochę książek i ulotek zawierających wszystkie elementy konieczne do tego, byście lepiej zrozumieli,
dlaczego ta uroczystość, która na pozór odbywa się przeciw woli Rzymu,
w żaden sposób nie stanowi schizmy. My nie jesteśmy schizmatykami. […]
Wręcz przeciwnie, dokonujemy tej ceremonii, by zamanifestować nasze
przywiązanie do Rzymu […] znaleźliśmy się w stanie konieczności. Uczyniliśmy wszystko, co mogliśmy, próbując pomóc Rzymowi zrozumieć, że
musi powrócić do podejścia św. Piusa XII […] gdy Bóg mnie zawezwie […]
od kogo przyjmą Ci seminarzyści Sakrament Kapłaństwa? Od biskupów,
którzy zgodnie ze swoimi wątpliwymi intencjami udzielają wątpliwych
sakramentów? […] Dokonujemy czynu, który na pozór jest schizmatycki
[…] my przy tym jesteśmy przekonani, że wszystkie oskarżenia, których
przedmiotem jesteśmy, są bez znaczenia, absolutnie nieważne i my ich nie
weźmiemy pod uwagę. Tak jak nie przejąłem się zawieszeniem47.
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
Po homilii Lefãbvre’a, współkonsekrator, biskup de Castro Mayer wygłosił oświadczenie potępiające modernizm i Sobór Watykański II48. Kapłanem
prezentującym wybranych był przełożony FSSPX, ks. Franz Schmidberger, który
skierował do konsekratora następujące słowa: Reverendissime pater, postulat sancta
mater Ecclesia Catholica, ut hos praesentes Presbyteros ad onus Episcopatus sublevetis49.
©
Co
Por. tamże, s. 34.
M. Lefãbvre, Kazanie z okazji wyświęcenia biskupów 30 czerwca 1998 roku, w: F. Schmidberger, dz. cyt., s. 71.
47
Tamże, s. 71–79.
48
Por. Konsekracje biskupie w Ecône (30 VI 1988r.), film dokumentalny, www.piusx.org.
pl/pobieranie/ z dnia 13 lutego 2008 roku.
49
Pontificale Romanum, De consecratione plurium electorum in episcopos, iussu editum
a Benedicto XIV et Leone XIII recognitum et castigatum, http://members.aol.com/liturgialatina/pontificale/032.htm z dnia 13 lutego 2007 roku.
45
46
TEOLOGIA_14_2009.indb 168
2010-11-04 11:24:16
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
Główny konsekrator zapytał: Habetis mandatum Apostolicum?50. Prezentujący
na powyższe pytanie odpowiedział, że taki mandat posiada. Lefãbvre kazał
odczytać ten mandat zgodnie z rytem świeceń. Ks. Schmidberger stwierdził:
„Posiadamy mandat Kościoła Rzymskiego, zawsze wiernego Świętej Tradycji,
którą otrzymał od świętych Apostołów. Tą Świętą Tradycją jest Depozyt Wiary,
którą Kościół każe nam wiernie przekazywać wszystkim ludziom dla zbawienia
ich dusz”51. Tak sformułowany mandat apostolski jest nie do zaakceptowania.
Podczas święceń biskupich FSSPX nie było takiego mandatu, jaki wymagany
jest do godziwego udzielenia święceń biskupich. Kanon 1013 KPK 1983 zabrania
dokonywania konsekracji biskupich bez uprzedniego upewniania się o mandacie
papieskim. Sankcją za naruszenie tego kanonu jest ekskomunika latae sententiae,
zastrzeżona w Stolicy Apostolskiej zgodnie z kan. 1382 KPK 198352.
Lefãbvre naruszył prawo kanoniczne w najpoważniejszej materii, gdyż
swoim czynem zanegował prymat papieski, udzielając święceń bez mandatu
apostolskiego, jak również wygłosił szereg zastrzeżeń natury doktrynalnej.
169
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
w
er
sy
5.Definicja czynu święceń bez mandatu apostolskiego jako
schizmatyckiego i kara ekskomuniki nałożona na bractwo
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
W odpowiedzi na powyższe wydarzenia Biuro Prasowe Stolicy Apostolskiej wydało komunikat informujący o zaciągnięciu kary ekskomuniki przez
abpa. Lefãbvre’a i przez wyświęconych przez niego biskupów. W komunikacie
tym Stolica Apostolska stwierdziła, że abp Lefãbvre naruszył normy kan. 1013
KPK 1983, za co zgodnie z kan. 1382 KPK 1983 przewidziana jest mocą samego
prawa kara ekskomuniki53. W komunikacie zaznaczono, że mamy do czynienia
z wyraźnie schizmatyckim aktem, zgodnie z treścią kan. 751 KPK 1983. Analizując treść kan. 751 KPK 198354 i czyny dokonane przez abpa. Lefãbvre’a należy
Pontificale Romanum, De consecratione plurium electorum in episcopos, iussu editum
a Benedicto XIV et Leone XIII recognitum et castigatum, http://members.aol.com/liturgialatina/pontificale/032.htm z dnia 13 lutego 2008 roku.
51
Causidicus, Konsekracje biskupie z 30 czerwca 1988 r., „Studium kanoniczne”, cz. III,
„Zawsze Wierni” 2002, nr 5.
52
Por. T. Pawluk, Prawo Kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. 4, Olsztyn 1990, s. 139;
P. Hamperek, W. Góralski, F. Przytuła, J. Bakalarz, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego
z 1983 r., t. 3, Lublin 1986, s. 188; M. Fąka, Nowe kanoniczne prawo karne, w: Duszpasterstwo
a Kodeks Prawa Kanonicznego, Warszawa, s. 253.
53
Por. Studium Romanae Rotae, Commento al Codice di diritto Canonico, P. Vito Pinto
(red), Vaticano 2001, s. 819.
54
Por. tamże, s. 477. Na temat schizmy w dawnym prawodawstwie, por. F. Werenz,
Ius Decretalium ad usum praelectionum in scholis textus canonici sive Iuris decretalium, t. 6, Ius
poenale eccles. catholicae, Prati 1913, s. 352–361.
50
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
TEOLOGIA_14_2009.indb 169
2010-11-04 11:24:16
zauważyć, że wypełniają one dyspozycję tegoż kanonu, ponieważ arcybiskup
odmówił papieżowi prawa do nominacji biskupich i sam podjął działania, które
zarezerwowane, są zgodnie z prawem, Biskupowi Rzymskiemu. Tym samym
arcybiskup uzurpował sobie władzę papieską. Natomiast w stosunku do Kościoła Lefãbvre stał się sędzią, podając w wątpliwość sakramenty sprawowane
przez biskupów i uważając, że mogą oni mieć nieprawdziwe intencje, co oznacza nieważność sprawowanych przez nich sakramentów55. Lefãbvre odmówił
communio sacris, uważając, że odnowiona liturgia ma charakter protestancki oraz
wezwał wiernych do nieuznania decyzji Stolicy Apostolskiej56. Doszedł on także
do wniosku, że Kościół rzymsko-katolicki, którego widocznym znakiem jedności
jest Biskup Rzymski, jest Kościołem schizmatyckim: „Oczywiście, jesteśmy przeciwni Kościołowi soborowemu, który jest praktycznie schizmatycki, nawet jeżeli
sam temu zaprzecza. W praktyce jest to Kościół właściwie ekskomunikowany,
ponieważ jest to Kościół modernistyczny”57.
Stwierdzono także, że do przypadku Lefãbvre’a nie można zastosować
kan. 1323 KPK 1983, gdyż nie miała miejsca żadna z przewidzianych tam okoliczności, a stan konieczności został wytworzony celowo przez abpa Lefãbvre’a,
aby zachować postawę dzielącą Kościół katolicki.
Dnia 1 lipca 1988 roku Prefekt Kongregacji Biskupów na podstawie kan.
1364 KPK 1983 i kan. 1382 KPK 1983 wydał dekret stwierdzający zaciągnięcie
ipso facto ekskomuniki przez abpa Lefãbvre’a oraz czterech kapłanów, którzy
przyjęli święcenia biskupie. W dekrecie tym ogłoszono karę ekskomuniki, którą
zgodnie z kan. 1364 § 1 KPK 1983 mocą samego prawa zaciągnął również współkonsekrator, bp Antonio de Castro Mayer. Dekret ten kończy się upomnieniem
wystosowanym do kapłanów i wiernych, aby nie uczestniczyli w schizmatyckiej
działalności abpa Lefãbvre’a, gdyż ściągnie to na nich mocą samego prawa karę
ekskomuniki.
Dnia 2 lipca 1988 roku Ojciec Święty Jan Paweł II wydał List Apostolski,
Ecclesia Dei, w sprawie abpa Marcela Lefãbvre’a. Jan Paweł II stwierdził w nim,
że dokonując święceń biskupich bez mandatu apostolskiego, Lefãbvre obrócił
wniwecz wszystkie od lat podejmowane wysiłki, zmierzające do zapewnienia
pełnej komunii z Kościołem Kapłańskiej Konfraterni św. Piusa X. Punkt trzeci
tegoż listu określa czyn dokonany przez Lefãbvre’a jako akt „nieposłuszeństwa
wobec Biskupa Rzymu w materii najwyższej wagi, mającej kapitalne znaczenie
dla jedności Kościoła, jaką jest wyświęcanie biskupów, poprzez które urzeczywistnia się w sposób sakramentalny sukcesja apostolska. Tak więc tego rodzaju
nieposłuszeństwo, zawierające w sobie praktyczną odmowę uznania prymatu
u
Ks. Wiesław Kraiński
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
170
Por. M. Lefãbvre, Kazanie z okazji, s. 76.
Por. tamże, s. 79.
57
Wywiad z abp. M. Lefãbvrem, Rok po konsekracjach, tamże.
55
56
TEOLOGIA_14_2009.indb 170
2010-11-04 11:24:16
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
rzymskiego, stanowi akt schizmatycki”. Spełniając ten czyn – pomimo formalnego upomnienia przesłanego przez Kardynała Prefekta Kongregacji Biskupów
17 czerwca – abp Lefãbvre oraz kapłani Bernard Fellay, Bernard Tissier de Mallerais, Ryszard Williamson i Alfons de Galarreta ściągnęli na siebie przewidzianą
przez prawo kościelne ciężką karę ekskomuniki.
Trzeba również zauważyć, że czynem swoim abp Lefãbvre stworzył
nową hierarchię w Kościele. Biskupi FSSPX erygują kaplice na terenie innych
diecezji, dokonują szafarstwa sakramentów i stanowią swoistą enklawę, odrębną
hierarchię poza Kościołem rzymskokatolickim.
171
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
K
6. Zdjęcie ekskomuniki i obecna sytuacja prawna bractwa
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
Dnia 21 stycznia 2009 roku, podczas audiencji udzielonej Kardynałowi
Prefektowi Kongregacji ds. Biskupów, papież Benedykt XVI dokonał aktu miłosierdzia, zdejmując z czterech biskupów należących do FSSPX karę ekskomuniki
ogłoszoną dekretem tejże kongregacji 1 lipca 1988 roku. Należy zauważyć, że
nastąpiło zdjęcie kary ekskomuniki, a nie ogłoszenie jej jako nieważnej czy nałożonej bez podstaw prawnych i faktycznych. Użycie słowa remissio wskazuje na
zwolnienie, odpuszczenie, a nie na stwierdzenie nieważności dokonanego aktu.
Tym samym, fakt zdjęcia ekskomuniki suponuje jej prawne obowiązywanie do
21 stycznia 2009 roku. W dokumencie tym czytamy:
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
Jego Świątobliwość Benedykt XVI – po ojcowsku uwrażliwiony na dolegliwości duchowe, okazywane przez zainteresowanych z powodu sankcji
ekskomuniki oraz ufając zobowiązaniom wyrażonym przez nich w cytowanym liście, że nie będą szczędzić żadnych wysiłków, aby pogłębiać w toku
niezbędnych rozmów z władzami Stolicy Apostolskiej otwartych jeszcze kwestii, aby móc osiągnąć wkrótce pełne i zadowalające rozwiązanie problemu,
który legł u podstaw – postanowił rozważyć na nowo sytuację kanoniczną
biskupów Bernarda Fellaya, Bernarda Tissiera de Mallerais, Richarda Williamsona i Alfonso de Galarreta, spowodowaną ich sakrą biskupią58.
©
Co
py
t
Dokument ten wspomina, że wyżej wymienieni biskupi poprosili papieża
o zdjęcie z nich kary ekskomuniki i wyrazili swoje posłuszeństwo wobec Następcy św. Piotra. Zwolnienie z kary ekskomuniki dokonało się zgodnie z kan.
1359 KPK 1983 i dotyczyło tylko ekskomuniki zaciągniętej w 1988 roku, gdyż
o to w piśmie do papieża prosili wymienieni powyżej czterej biskupi. Dekret
58
Kongregacja ds. Biskupów, Dekret znoszący ekskomunikę, http://www.vatican.va/
roman_curia/ congregations /cbishops /documents/ rc_con_cbishops_doc_20090121_remissione-scomunica_en.html z dnia 23.02.2009.
TEOLOGIA_14_2009.indb 171
2010-11-04 11:24:16
Ks. Wiesław Kraiński
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
mówi o zwolnieniu z ekskomuniki, ale nie uwalnia z innych nieprawidłowości,
w jakich znajdują się wymienieni w dekrecie biskupi. Papież podczas audiencji
generalnej stwierdził: „Uczyniłem ten gest ojcowskiego miłosierdzia, ponieważ
biskupi ci wielokrotnie mnie informowali, jak bardzo cierpią z powodu sytuacji,
w której się znaleźli. Gorąco pragnę, aby w odpowiedzi na ten gest gorliwie się
zaangażowali w realizację kolejnych kroków, które są niezbędne dla osiągnięcia
pełnej komunii z Kościołem, dając tym samym świadectwo o swej prawdziwej
wierności i prawdziwym uznaniu dla urzędu nauczycielskiego i władzy papieża, a także Soboru Watykańskiego II”59.
Dnia 4 lutego 2009 roku Sekretariat Stanu Stolicy Apostolskiej wydał notę
dotyczącą sytuacji FSSPX po zdjęciu ekskomuniki. W nocie tej czytamy:
u
172
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
Jego Świątobliwość pragnął usunąć przeszkodę, która uniemożliwiała
otwarcie drzwi dla dialogu. Obecnie oczekuje się, że taką samą gotowość
okażą czterej biskupi w całkowitym przylgnięciu do nauczania i dyscypliny
Kościoła. […] Uchylenie ekskomuniki uwolniło czterech biskupów od najpoważniejszej kary kanonicznej, nie zmieniło jednak prawnej sytuacji Bractwa
św. Piusa X, które do chwili obecnej nie ma żadnego zatwierdzenia kanonicznego w Kościele. Także czterej biskupi, choć uwolnieni od ekskomuniki,
nie mają w Kościele funkcji kanonicznej i nie pełnią w nim godziwie posługi.
Niezbędnym warunkiem przyszłego uznania Bractwa jest pełne uznanie
Soboru Watykańskiego II oraz nauczania papieży Jana XXIII, Pawła VI, Jana
Pawła I, Jana Pawła II i samego Benedykta XVI60.
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
Jak podkreśliła nota Sekretariatu Stanu, fakt zdjęcia ekskomuniki z czterech biskupów nie oznacza włączenia FSSPX do Kościoła rzymskokatolickiego.
Trzeba zaznaczyć, że dekret zdejmujący karę ekskomuniki wypowiada się
tylko i wyłącznie na temat czterech biskupów i kończy się stwierdzeniem:
„oświadczam, że wydany wówczas Dekret jest od dnia dzisiejszego pozbawiony
skutków prawnych”61. Jednak dokument ten nie porusza samej materii schizmy. Tematyka ta nie została podjęta w dokumencie watykańskim. Dokument,
w którym zdejmuje się karę ekskomuniki nie porusza także wydarzeń z 1991
roku, kiedy to bp Bernard Tissier de Mallerais FSSPX jako główny konsekrator
wraz ze współkonsekratorami bp. Williamsonem FSSPX i bp. Gallarretą FSSPX
Benedykt XVI o swojej decyzji względem lefebrystów, http://www.radiovaticana.
org/ pol_RG/2009/gennaio / 09_01_28.html, z dnia 23.02.2009.
60
Nota Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej, http://www.vatican.va/roman_curia/
secretariat_state/2009/ documenta /rc_seg-st_20090204_note-decree-cbishops_pl.html, z dnia
23.09.2009.
61
Kongregacja ds. Biskupów, Dekret znoszący ekskomunikę, http://www.vatican.va/
roman_curia/c ongregations /cbishops/documents/rc_con_cbishops_doc_20090121_remissione-scomunica_pl.html, z dnia 26.02.2009.
59
TEOLOGIA_14_2009.indb 172
2010-11-04 11:24:16
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
udzielili święceń biskupich ks. Licino Rangelowi ze schizmatyckiej grupy księży
i wiernych Campos62.
Sytuacja prawna biskupów wyświęconych przez Bractwo jest skomplikowana. Zgodnie z kan. 376 biskupów dzieli się na diecezjalnych lub tytularnych63. Czterej biskupi FSSPX nie posiadają stolic tytularnych, a ich sytuacja
prawna nie jest unormowana. Sprawując posługę sakramentów świętych oraz
trwając w organizacji znajdującej się poza Kościołem rzymskokatolickim, biskupi FSSPX ponoszą kary kościelne. Biskupi ci są nadal zasuspendowani, a więc
udzielają sakramentów w sposób niegodziwy64. Biskupi Bractwa nie mają także
prawa do udzielania święceń diakońskich i prezbiteratu, chyba że otrzymają
dymisorie od biskupa miejsca, na którym mają zostać udzielone sakramenty
święceń, zgodnie z kan. 1015 § 1. Nie można w tym przypadku powoływać
się na dyspozycję kan. 1015 § 3, ponieważ biskupi FSSPX nie posiadają władzy
do wystawiania dymisorii. Udzielając święceń bez dymisorii, podlegają karze
suspensy latae sententiae na okres roku, liczony od dnia udzielenia święceń.
Natomiast przyjmujący święcenia ipso facto podlegają karze suspensy. Zgodnie
z kan. 265 KPK nie istnieje kategoria kapłanów tzw. tułaczy bez inkardynacji
do konkretnego Kościoła lokalnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego czy
prałatury personalnej65.
Ciekawą sprawą jest kwestia asystowania FSSPX przy zawieraniu małżeństw. Trzeba zauważyć, że w przypadku braku formy kanonicznej możemy
mieć do czynienia z nieważnością tych małżeństw. Jednak sytuacja ta nie jest
tak jasna, jak się wydaje, gdyż każdy przypadek wymaga indywidualnego
rozpatrzenia. Jeżeli nupturienci zawierający małżeństwo wystąpili formalnym
aktem z Kościoła rzymskokatolickiego i przyłączyli się do schizmatyckiego
Bractwa św. Piusa X, wówczas nie obowiązuje ich zachowanie formy kanonicznej, a więc małżeństwo takie w świetle obowiązującego prawa zawierane
jest ważnie, choć niegodziwie. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku
małżeństw tych, którzy formalnym aktem nie wystąpili z Kościoła rzymskokatolickiego i nie przyłączyli się do FSSPX. Takie osoby, zawierając małżeństwo
w kaplicach i rektoratach FSSPX zawierają je w sposób nieważny, ze względu
na brak formy kanonicznej66.
173
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
A. Branicki, Campos – Brazylijska diecezja na wygnaniu, www.piusx.org.pl/zawsze_
wierni/artykul/ 219, z dnia 23.02.2009.
63
Por. Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, J. Krukowski (red.), t. 2/1, Poznań
2005, s. 232.
64
Por. M. Pastuszko, Sakrament bierzmowania, Kielce 2005, s. 130.
65
Por. Komentarz do, s. 85.
66
Por. W. Góralski, Zawarcie małżeństwa przez osobę, która formalnym aktem odstąpiła od
Kościoła katolickiego, „Annales Canonici”, 2008, nr 4, s. 21–37.
62
TEOLOGIA_14_2009.indb 173
2010-11-04 11:24:16
174
Ks. Wiesław Kraiński
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
na podstawie nr. 5 Motu proprio ekskomunika latae sen­tentiae (nałożona
automatycznie) dotyczy tych wszystkich, którzy „przynależą w formalny
sposób do tego schizmatyckiego ruchu”. Według niniejszej Papieskiej Rady
taka przynależność musi za­wierać w sobie dwa komplementarne elementy:
a) pierwszy, natury wewnętrznej: polega na podzielaniu w sposób dobrowolny i świadomy istoty schizmy. Chodzi o takie opowiedzenie się za zwolennikami Lefãbvre’a, które prze­waża nad posłuszeństwem papieżowi (taka
postawa łączy się zwykle z zajmowaniem pozycji przeciwnych nauczaniu
Magisterium); b) drugi, natury zewnętrznej: jest zewnętrznym wyrazem tego
wyboru. Najbardziej ewidentnym znakiem tego wyboru będzie wyłączne
uczestnictwo w lefebvrowskich funkcjach kościelnych (liturgia, modlitwa
itd.) i całkowite wyłączenie się z udziału w funkcjach Kościoła katolickiego
(chodzi jednak o jednoznaczną postawę, nie wykluczając przy tym, że pojedynczy wierny może okazjonalnie uczestniczyć w liturgicznych celebracjach
zwolen­ników Lefãbvre’a, nie podzielając jednakże schizmatyckiego ducha
tych celebracji)67.
u
Sprawa dotycząca przyłączenia się do FSSPX wymaga przebadania każdego przypadku zgodnie z kryteriami przedstawionymi przez Papieską Radę
do spraw Interpretacji Tekstów Prawnych, która stwierdziła, że
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
Mając na względzie obecną sytuację istniejącego poza Kościołem rzymskokatolickim Bractwa św. Piusa X, można przewidywać, że proces prowadzący
ku pełnej jedności FSSPX z Kościołem rzymskokatolickim zbliża się do momentu
kulminacyjnego – a więc do wyjaśnienia podstawowych różnic i odpowiedniego
unormowania prawnego w strukturach Kościoła zbuntowanego Bractwa. Istnienie poważnych rozbieżności doktrynalnych między Kościołem rzymskokatolickim a FSSPX opisuje w miesięczniku „Zawsze Wierni” biskup Fellay, przełożony
bractwa: „Nie możemy jednak ignorować problemów doktrynalnych. Dostrzegamy je wyraźnie, również w przypadku Motu proporio które nie chce uznać
różnic teologicznych między starą a nową Mszą. Biskupi […] tolerują starą Mszę
pod warunkiem, że nie oznacza to kwestionowania doktryny soborowej leżącej
u podstaw nowej Mszy. Ze względu na uczciwość intelektualną nie możemy
pozwolić na pozostawienie takiej niejasności. Kwestie doktrynalne muszą zostać
wyjaśnione […] niezależnie od osobistej intencji papieża – nowa Msza zaniknie
w jedno lub dwa pokolenia”68. Takie wypowiedzi w sposób jednoznaczny negują
ważność sprawowanej Mszy NOM. Jest to poważna kwestia, która musi zostać
wyjaśniona. Także postawa Bractwa wobec nauczania Soboru Watykańskiego II
jest niepokojąca. We wspomnianym powyżej miesięczniku czytamy:
S. Grzechowiak, Ku rozłamowi w Kościele, Gniezno 1998, s. 66–67.
Rok po motu proprio, dokończenie rozmowy z J. E. bp. Bernardem Fellayem przełożonym generalnym Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X, „Zawsze Wierni” 2009, nr 2, s. 11–12.
67
68
TEOLOGIA_14_2009.indb 174
2010-11-04 11:24:16
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
Ze względu na tę nowatorską intencję sobór pozbawiony był asystencji
Ducha Świętego […] intencja szczególna II Soboru Watykańskiego nie miała
wiele wspólnego z pragnieniem narzucenia nauczania […] intencja ostatniego soboru różniła się od normalnych intencji soborów powszechnych Kościoła katolickiego. Konkluzja wydaje się oczywista: całkowicie uprawnione
jest wyrażanie wątpliwości co do jego nauki. Cała współczesna teologia,
podobnie jak encykliki ostatnich papieży, zostały zbudowane na ruchomych
piaskach Vaticanum II. Nie zbudowano ich na opoce Piotra, ponieważ tym
razem Piotr nie chciał nauczać, ale proponował; nie chciał zobowiązywać do
posłuszeństwa, ale prowadził dialog; nie chciał posłużyć się gwarancją, daną
mu przez Zbawiciela, by utwierdzać swych braci, kiedy ich naucza69.
175
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
Wobec takich słów słuszne wydaje się stwierdzenie Sekretariatu Stanu
Stolicy Apostolskiej: „Niezbędnym warunkiem przyszłego uznania Bractwa św.
Piusa X jest pełne uznanie Soboru Watykańskiego II oraz nauczania papieży
Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I, Jana Pawła II i samego Benedykta XVI”70.
Jeśli chodzi o możliwe scenariusze prawnego uregulowania sytuacji
FSSPX, to zgodnie z prawem Bractwo może zostać erygowane jako prałatura
personalna71, na podstawie o kan. 294–297 KPK, lub jako stowarzyszenie życia
apostolskiego, według norm kan. 731–746 KPK. Możliwe jest także powielenie
sytuacji z Campos, gdzie erygowano administraturę apostolską. 18 stycznia 2002
roku „Kongregacja ds. Biskupów na mocy specjalnego mandatu Ojca Świętego ogłosiła dekret erekcji administratury apostolskiej personalnej »Świętego
Jana Marii Vianney«. Jest to jedyna administratura apostolska o charakterze
personalnym”72. Erygowanie administratury apostolskiej dokonuje się według
dyspozycji kan. 371 § 2 KPK.
Scenariusze te są możliwe, gdyż cel, jaki stawia sobie FSSPX, może być
realizowany w tych trzech strukturach prawnych. Należy jednak zauważyć, że
sytuacja FSSPX jest odmienna od tej, jaka zaistniała w Campos, „zbuntowanej
diecezji” 73. Bractwo od początku swego istnienia zostało powołane jako pia unio,
co nasuwa podobieństwa do stowarzyszenia życia apostolskiego. Także struktura
Bractwa zbliżona jest do struktury stowarzyszenia życia apostolskiego, dlatego
D. Pagliarani, Erozja autorytetu soboru, „Zawsze Wierni” 2009, nr 2, s. 15–119.
Nota Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej, http://www.vatican.va/roman_curia/s
ecretariat_state/2009/ documents/rc_seg-st_20090 204_note-decree-cbishops_pl.html, z dnia
23.09.2009.
71
Na temat prałatur personalnych zob. J. I. Arrietta, Prałatury Personalne i ich relacje
do struktur terytorialnych, „Prawo Kanoniczne” 2000, 43 nr 3–4, s. 85–115.
72
J. Bednarz, Administratura apostolska personalna »Świętego Jana Marii Vianney«, „Annales Canonici” 2005, nr 1, s. 139–173.
73
A. Branicki, Campos – Brazylijska diecezja na wygnaniu, www.piusx.org.pl/ zawsze_
wierni/artykul/219, z dnia 27.02.2009 roku.
Co
©
69
70
TEOLOGIA_14_2009.indb 175
2010-11-04 11:24:16
Ks. Wiesław Kraiński
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
wariant powołania FSSPX jako stowarzyszenia życia apostolskiego mógłby być
przywróceniem Bractwu status quo.
Jeśli chodzi o nadanie formy prawnej FSSPX, problemem jest dość
duże rozdrobnienie i binacja wspólnot opartych na liturgii przedsoborowej.
Konieczne wydaje się stworzenie jednego organizmu i zniesienie odrębnych
wspólnot. Alternatywnym dla FSSPX jest Bractwo św. Piotra, dlatego należy
pomyśleć o złączeniu wszystkich wspólnot w jeden organizm, podlegającym
pod jeden ośrodek decyzyjny. W tym wypadku najlepszym wyjściem byłoby
powołanie prałatury personalnej, składającej się z wszystkich wspólnot. Przyjmując rozwiązanie zjednoczenia wspólnot opartych na liturgii przedsoborowej
należy odrzucić pomysł erygowania tego organizmu jako stowarzyszenia życia
apostolskiego, ponieważ w ramach tych wspólnot mamy także zakony i zgromadzenia zakonne, co wyklucza erekcje ich jako jednego organizmu? Takie
rozwiązanie mogłoby spowodować problemy związane z konstytucjami tych
zakonów i zgromadzeń. W tym przypadku lepszym rozwiązaniem wydaje się
powołanie administratury apostolskiej personalnej, mającej swoich członków na
całym świecie. To właśnie administratura apostolska personalna mogłaby stać się
organizmem scalającym wspólnoty, z zachowaniem odrębności ich konstytucji
według jednego celu opartego o liturgię przedsoborową.
Zatem jeśli chodzi o zjednoczenie wspólnot w jeden organizm, najrozsądniejszym wyjściem byłoby powołanie administratury apostolskiej personalnej. Natomiast jeśli chodzi o nadanie statusu prawnego FSSPX bez dokonania
zjednoczenia wszystkich wspólnot, najbardziej prawdopodobne jest erygowanie
FSSPX jako prałatury personalnej lub stowarzyszenia życia apostolskiego.
u
176
yd
a
w
ni
c
La confraternitÀ di san pio x dopo la scomunica dei vescovi
del fsspx
y
W
Riassunto
©
Co
py
t
ig
ht
b
L’articolo presenta la situazione, dal punto di vista canonico, della Società San
Pio X (FSSPX) dal tempo della sua costituzione, il 6 maggio 1975, fino ai nostri tempi.
Il momento più significativo per la confraternità può essere individuato nel giorno
30 giugno 1988, quando l’Arcivescovo Lefebvre e quattro Vescovi, da lui stesso consacrati
in assenza del mandato pontificio, sono stati oggetto della scomunica latae sententiae.
Il loro comportamento è stato configurato come atto scismatico nella lettera
apostolica Ecclesia Dei del 2 luglio 1988.
La Confraternita San Pio X non ha approvato lo scioglimento ed anche FSSPX
non condivideva la scomunica.
Dall’anno 2000 la Sante Sede, già durante il pontificato di Giovanni Paolo II,
iniziava il dialogo con FSSPX allo scopo di favorire il ritorno dei membri della società
nella Chiesa.
TEOLOGIA_14_2009.indb 176
2010-11-04 11:24:16
©
Co
py
t
ig
ht
b
y
W
yd
a
w
ni
c
tw
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
sy
te
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
Il Santo Padre Benedetto XVI il giorno 21 gennaio 2009 ha esaminato con attenzione la lettera del superiore del FSSPX, il Vescovo Bernard Falley’a, ed ha rimosso la
scomunica dei quattro Vescovi consacrati dall’Arcivescovo Lefèbvre.
La rimozione della scomunica non significa tuttavia che la situazione del FSSPX,
dal punto di vista giuridico, sia da considerare normalizzata per la Chiesa Cattolica.
L’articolo riguarda sia la situazione attuale FSSPX, sia quella dei fedeli che partecipano nel servizio dei Vescovi e dei sacerdoti della società Pio X.
Rimane sempre aperta la domanda circa la forma con la quale deve avvenire la
celebrazione del matrimonio.
177
u
Bractwo Świętego Piusa X po zdjęciu ekskomuniki z biskupów przynależnych do FSSPX
TEOLOGIA_14_2009.indb 177
2010-11-04 11:24:16
TEOLOGIA_14_2009.indb 178
2010-11-04 11:24:17
©
py
t
Co
y
ht
b
ig
tw
o
ni
c
w
yd
a
W
te
tu
sy
er
w
eU
ni
N
au
ko
w
oł
aj
a
ik
M
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u