Informacja prasowa

Informacja prasowa
Warszawa, 25 czerwca 2013 r.
Przenoszenie i akumulacja osiągnięć – jak wdrażać system w Polsce?
System przenoszenia i akumulacji osiągnięć ECVET umożliwia budowanie indywidualnych
ścieżek zdobywania kwalifikacji i mobilność w edukacji i na rynku pracy. Instytut Badań
Edukacyjnych zapytał ekspertów, przedstawicieli oświaty i organizacji branżowych, co sprzyja,
a co przeszkadza wdrożeniu w Polsce systemu w oparciu o założenia ECVET.
Badaniem uwarunkowań wdrożenia systemu ECVET w Polsce objęto edukację zawodową
w systemie szkolnym i pozaszkolnym, wybrane projekty walidacji kompetencji oraz międzynarodowe
projekty wdrażania systemu ECVET. Analizowano, co sprzyja, a co utrudnia wdrażanie systemu
ECVET w wymiarze formalnym (regulacje zawarte w aktach prawnych, regulaminach i innych
dokumentach) i nieformalnym (wiedza, przekonania, oceny, opinie i oczekiwania osób oraz grup
zainteresowanych). W badaniu wzięli udział m.in. przedstawiciele instytucji kształcących, walidujących
kompetencje i nadających kwalifikacje w ramach systemu szkolnego i pozaszkolnego, zrzeszeń
branżowych, instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie prawa regulującego funkcjonowanie
systemu kształcenia i szkolenia zawodowego oraz eksperci w zakresie kształcenia i szkolenia
zawodowego z polskich i zagranicznych ośrodków badawczych, naukowych i akademickich.
Badanie wiąże się z opracowywanymi w Instytucie założeniami nowego systemu kwalifikacji i Polskiej
Ramy Kwalifikacji, dzięki którym będzie można dokumentować nowe kompetencje nabywane na
drodze edukacji formalnej (szkoła, uczelnia), pozaformalnej (kursy, szkolenia) lub nieformalnej
(np. e-learning).
Co to jest system ECVET?
Europejski System Transferu Osiągnięć w Kształceniu i Szkoleniu Zawodowym (ang. European Credit
System for Vocational Education and Training) to system przenoszenia, uznawania oraz
akumulowania efektów uczenia się, które mogą być zdobywane przez osoby uczące się i pracujące
w różnych systemach, krajach, w drodze edukacji formalnej, pozaformalnej i uczenia się
nieformalnego. Umożliwia on budowanie indywidualnych ścieżek zdobywania kwalifikacji. Jego celem
– zgodnie z zaleceniem Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 roku – jest większa
przejrzystość i lepsze rozumienie efektów uczenia się, szerszy dostęp do kwalifikacji, większa
mobilność zawodowa i edukacyjna.
1
Rozwiązania i narzędzia ECVET mogą być stosowane w rzemiośle, organizacjach branżowych, przez
pracodawców, w ramach kursów i szkoleń, a także na różnych poziomach kształcenia i szkolenia
zawodowego, w tym na poziomie średnim i wyższym, oraz obejmować samodzielne uczenie się.
W systemie ECVET stosuje się jednostki efektów uczenia się – czyli składniki kwalifikacji, będące
zbiorem wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które mogą podlegać ocenie i walidacji (czyli
potwierdzaniu), a także informacyjnie – punkty, czyli liczbowe określenie ogólnej wartości efektów
uczenia się w ramach kwalifikacji.
Obecnie trwają prace nad polską koncepcją akumulowania i przenoszenia osiągnięć zapewniającą
spójność między istniejącymi już rozwiązaniami: ECTS (Europejskiego Systemu Transferu
i Akumulacji Punktów) oraz ECVET. System ECTS jest wdrażany w polskim i europejskim szkolnictwie
wyższym od wielu lat. Pomimo tego, że nie zawsze funkcjonuje on w pełni zgodnie z założeniami, to
jest to narzędzie szeroko rozpowszechnione i wspierające mobilność studentów. Natomiast nieliczne
próby wdrożenia ECVET miały dotychczas charakter pilotażowy. Wdrożenie ECVET wymaga zmiany
podejścia do edukacji, rozwiązań systemowych i prawnych oraz zmiany sposobu myślenia
o zdobywaniu kwalifikacji oraz celach kształcenia i szkolenia zawodowego.
Jakie są uwarunkowania wdrażania systemu akumulacji i przenoszenia osiągnięć opartego na
ECVET?

Warunki techniczne – opis kwalifikacji w języku efektów uczenia, walidacja efektów uczenia
się, grupowanie efektów uczenia się w jednostki efektów uczenia się, punkty ECVET,
akumulowanie i przenoszenie efektów uczenia się.

Elastyczne ścieżki zdobywania kwalifikacji.

Drożność kształcenia i szkolenia zawodowego – możliwość uznawania efektów uczenia
się zdobytych w szkole, na kursach, w miejscu pracy, poprzez samodzielną naukę; udział
w projektach mobilności, nauka języków obcych.

Autonomia instytucji kształcenia i szkolenia zawodowego w zakresie tworzenia
programów kształcenia, wyboru metod kształcenia, metod oceniania efektów uczenia się.
Znowelizowana ustawa o systemie oświaty i regulacje w zakresie kształcenia ustawicznego
przewidują szereg rozwiązań, które teoretycznie umożliwiają przenoszenie i akumulację osiągnięć.
Pokazuje to poniższa tabela.
Rozwiązania określone w polskich aktach prawnych
dotyczących kształcenia zawodowego i ustawicznego
Narzędzia ECVET
Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach,
oparta na efektach uczenia się i pełniąca rolę standardów
Opisywanie kwalifikacji
i programów kształcenia w języku
2
egzaminacyjnych, obowiązująca dla systemu szkolnego
i pozaszkolnego, w tym rzemiosła w zakresie zawodów
szkolnych.
Podział zawodów – w ramach nowej podstawy
programowej – na kwalifikacje opisane za pomocą
zestawów umiejętności odnoszące się do zadań
zawodowych.
Kursy umiejętności zawodowych.
efektów uczenia się
Grupowanie efektów uczenia się
w jednostki efektów uczenia się,
stanowiące wyodrębnioną część
kwalifikacji
Możliwość oddzielnego zdobywania kwalifikacji w zawodzie
i wydawania potwierdzających to świadectw – egzaminy
potwierdzające kwalifikacje w danym zawodzie.
Wydzielenie kwalifikacji w zawodzie i komponentu
kształcenia ogólnego w podstawie programowej.
Programy modułowe.
Akumulacja i transfer osiągnięć
Kwalifikacyjne kursy zawodowe – oparte na nowej
podstawie programowej – umożliwiające przystąpienie do
egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w danym
zawodzie.
Kursy umiejętności zawodowych – oparte na nowej
podstawie programowej.
Egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie.
Egzamin eksternistyczny zawodowy, umożliwiający
potwierdzanie pojedynczych kwalifikacji w zawodzie oraz
egzamin eksternistyczny z zakresu wymagań określonych
w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla
zasadniczej szkoły zawodowej.
Walidacja efektów uczenia się
Egzaminy czeladnicze i mistrzowskie rzemiośle.
Wybrane wyniki badania
Większość badanych bardzo ogólnie orientuje się w założeniach systemu ECVET. Najlepiej
zorientowani są przedstawiciele instytucji centralnych oraz eksperci. Eksperci podkreślają, że
konieczna jest promocja systemu i gruntowne przygotowanie użytkowników do korzystania z jego
narzędzi. Przedstawiciele szkół i placówek kształcenia i szkolenia zawodowego obawiają się, że to
kolejny nowy pomysł, który nie zostanie należycie zaplanowany – a to oznacza problemy, z którymi
będą musiały radzić sobie szkoły, uczniowie, pracownicy. Jeśli z takimi trudnościami zetkną się
pracodawcy, to nie będą oni zainteresowani nowym rozwiązaniem.
Tematem najmniej rozpoznanym przez respondentów były punkty ECVET. Ci, którzy znają to
rozwiązanie, obawiali się, że może ono sprawiać wiele problemów. Zasady określania objętości
kwalifikacji za pomocą punktów są niezrozumiałe, utrudniają procedurę transferu i akumulacji. Barierą
3
w przekładaniu osiągnięć na jednostki liczbowe i porównywanie kwalifikacji na tej podstawie jest to, że
różne kraje stosują inne sposoby opisywania kwalifikacji, a także różne definicje w systemach
przenoszenia i akumulacji osiągnięć.
Elastyczne ścieżki kształcenia
Ważnym elementem budowania elastycznych ścieżek kształcenia jest indywidualizacja procesu
zdobywania kwalifikacji – umożliwienie osobie uczącej się samodzielnego, przynajmniej do
pewnego stopnia, planowania i realizowania ścieżki edukacyjnej oraz tworzenia własnego portfolio
kompetencji w dogodnym dla siebie miejscu i czasie. W systemie edukacji teoretycznie możliwe jest
budowanie dowolnego zestawu kwalifikacji – objętych podstawą programową lub standardami
egzaminacyjnymi dla rzemiosła. Poza tym sprzyjającym rozwiązaniem jest rozdzielenie procesu
potwierdzania kompetencji zawodowych i ogólnych. Niemniej jednak wiele zawodów cały czas składa
się z jednej kwalifikacji, więc oferta kształcenia dotyczy zawodów, a nie mniejszych zestawów
kompetencji. Nie ma możliwości potwierdzania pojedynczych jednostek efektów uczenia się, a więc
także ich przenoszenia i akumulowania.
Liczne możliwości w zakresie indywidualizacji zdobywania kwalifikacji oferuje system kształcenia
ustawicznego, dzięki kwalifikacyjnym kursom zawodowym i kursom umiejętności zawodowych. Te
formy kształcenia obejmują mniejsze części efektów uczenia się wyodrębnionych z danej kwalifikacji,
których uzyskanie jest potwierdzane odpowiednim dokumentem.
Badani niejednoznacznie oceniali koncepcję uelastycznienia ścieżek kształcenia i zdobywania
kwalifikacji. Jedni dostrzegali korzyści dla osób uczących się (łatwiejsze wejście na rynek pracy, nauka
samodzielności i odpowiedzialności za swój rozwój), inni obawiali się chaosu organizacyjnego
i związanego z tym obniżenia jakości kwalifikacji. Szczególnie pozytywnie uelastycznienie ścieżek
kształcenia ocenili przedstawiciele instytucji branżowych – ich zdaniem przysposobienie do pracy
osoby zdobywającej w ten sposób kompetencje jest zdecydowanie prostsze, szybsze i tańsze.
Badani obawiali się też, że ogólne zapisy efektów uczenia się zawarte w podstawie programowej
mogą utrudnić elastyczne zdobywanie kwalifikacji. Tworzone na tej podstawie w różnych instytucjach
programy kształcenia i planowane efekty uczenia się zapewne będą się różnić, co stanie się barierą
w uznawaniu kompetencji zdobytych poza macierzystą placówką.
Drożność ofert kształcenia i szkolenia zawodowego
W zreformowanym systemie kształcenia zawodowego uznawanie kompetencji zdobytych poza
macierzystą placówką zostało zdecydowanie ułatwione dzięki nowej podstawie programowej
i możliwości potwierdzania wyodrębnionych kwalifikacji. Kwalifikacje uzyskane w szkole można
uzupełniać i poszerzać w systemie pozaszkolnym, na kwalifikacyjnych kursach zawodowych,
4
a następnie przystępować do procedury uzyskiwania kwalifikacji i dyplomu. W związku z tym, że
w systemie kształcenia młodzieży nie ma możliwości potwierdzania poszczególnych jednostek
efektów uczenia się, osoby uczące się mogą mieć problemy z potwierdzeniem mniejszych zestawów
kompetencji, zdobytych na przykład w ramach programów mobilności, i będą zmuszone do
ponownego ich potwierdzania egzaminem kwalifikacyjnym.
Respondenci zaznaczali, że w uznawaniu efektów uczenia się zdobytych poza macierzystą instytucją
przeszkodą może być również asekuracyjna postawa szkół i placówek, na które spada
odpowiedzialność decyzji w tej kwestii. Może ona wynikać m.in. ze zróżnicowania programów
kształcenia, proporcji zajęć praktycznych i teoretycznych, liczby godzin itp.
Kluczowym problemem ograniczającym drożność jest kwestia uznawania kompetencji zdobytych
w ramach edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się, co wymaga zbudowania systemu
walidacji. W Polsce są elementy takiego systemu, przede wszystkim w postaci egzaminów
potwierdzających kompetencje, np. zdobytych w miejscu pracy. W rzemiośle są to egzaminy
czeladnicze i mistrzowskie, w oświacie – egzaminy eksternistyczne. Jednak są one dostosowane do
potwierdzania kompetencji zdobytych w sposób konwencjonalny, w szkole lub na kursach. Powinny
natomiast uwzględniać specyfikę nieformalnej ścieżki uczenia się.
Respondenci wskazywali też m.in. na niedobór rozwiązań systemowych wspierających programy
mobilności, szczególnie mechanizmów finansowania niezależnych od środków unijnych, małe
zainteresowanie uczniów i nauczycieli zagranicznych przyjazdem na staże do Polski, niski poziom
znajomości języków obcych.
Autonomia instytucji kształcenia i szkolenia zawodowego
Reforma szkolnictwa zawodowego poszerzyła autonomię szkół i placówek w zakresie budowania
programów kształcenia, dobierania metod kształcenia i oceny efektów uczenia się, z czym zgodzili się
badani. Poza tym placówki prowadzące kwalifikacyjne kursy zawodowe i kursy umiejętności
zawodowych decydują o sposobie oceny efektów uczenia się. Jednak zdaniem badanych wiele z tych
możliwości nie będzie wykorzystywanych, szczególnie do tworzenia autorskich programów
kształcenia. Wynika to m.in. z niechęci nauczycieli do zmian, podejmowania się pracochłonnych
zadań, zdobywania nowej wiedzy i kompetencji, co częściowo, według respondentów,
wiąże się
z brakiem wsparcia systemowego dla takich działań.
Najważniejsze wnioski
Idea systemu ECVET jest bliska wszystkim grupom respondentów, ponieważ sprzyja mobilności osób
uczących się i pracujących, uznawaniu kompetencji zdobytych w różnych instytucjach kształcących
w Polsce i za granicą, w miejscu pracy, ułatwieniu wejścia na rynek pracy, daje możliwości
dokształcania się pracujących, współpracy międzynarodowej szkół. Ich zdaniem polskie rozwiązania
w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego sprzyjają wprowadzeniu systemu ECVET.
5
Do najważniejszych barier utrudniających wdrożenie ECVET należy ich zdaniem m.in.: brak
wystarczających mechanizmów walidowania i uznawania osiągnięć zdobytych poza systemem
szkolnym i pozaszkolnym, nadmierne procedury dokumentowania przebiegu kształcenia, współpracy
międzynarodowej, zapewniania jakości kształcenia.
Reforma systemu kształcenia zawodowego stanowi pierwszy, istotny krok we wprowadzaniu
mechanizmów przenoszenia i akumulowania osiągnięć. Potrzebne są jednak dalsze działania, które
spowodują, że proponowane rozwiązania będą wykorzystywane na szeroką skalę w systemie
szkolnym i pozaszkolnym, i obejmą również kompetencje oraz kwalifikacje spoza systemu formalnego.
Informacje o badaniu
Badanie pt. „Formalne i nieformalne uwarunkowania wdrożenia systemu przenoszenia i akumulacji
osiągnięć w Polsce w oparciu o założenia ECVET” zostało przeprowadzone w 2012 roku przez firmę
GHK Polska Sp. z o. o. na zlecenie Instytutu Badań Edukacyjnych.
Wykorzystano następujące metody badawcze:

desk research – analiza m.in. aktów prawnych regulujących obszar kształcenia i szkolenia
zawodowego, statuty, uchwały i inne dokumenty dotyczące badanych instytucji, regulaminy
OKE, materiały projektowe, polskie opracowania dotyczące kształcenia i szkolenia
zawodowego oraz zagraniczne opracowania dotyczące systemu ECVET,

indywidualne
wywiady
pogłębione
–
przeprowadzono
łącznie
75
wywiadów
z przedstawicielami wymienionych powyżej instytucji i z ekspertami,

zogniskowane wywiady grupowe – jeden wywiad z przedstawicielami instytucji systemu
szkolnego i pozaszkolnego oraz instytucji spoza systemu oświaty, a także jeden wywiad
z uczniami szkół zawodowych.
Instytut Badań Edukacyjnych (IBE)
Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) jest placówką badawczą prowadzącą interdyscyplinarne badania
naukowe nad funkcjonowaniem i efektywnością systemu edukacji w Polsce. Instytut uczestniczy
w krajowych i międzynarodowych projektach badawczych, przygotowuje raporty, sporządza
ekspertyzy oraz pełni funkcje doradcze.
W ramach projektu „Kwalifikacje po europejsku” IBE prowadzi serię badań, których wyniki mają
dostarczyć niezbędnej wiedzy do zaprojektowania spójnego systemu kwalifikacji w Polsce,
odpowiadającego na potrzeby osób uczących się, pracodawców oraz instytucji kształcących
i szkolących.
6
Efektem projektu „Kwalifikacje po europejsku” realizowanego przez zespół IBE od lipca 2010 roku jest
m.in. projekt Polskiej Ramy Kwalifikacji, czyli opis relacji między kwalifikacjami, zawierający ich
hierarchię umieszczoną na ośmiu poziomach, na których wymagane są różne efekty uczenia się
osiągane na drodze formalnej, pozaformalnej lub nieformalnej.
Polska Rama Kwalifikacji w zasadniczy sposób zmieni polską edukację, rynek pracy, gospodarkę.
Zmiany będą dotyczyć nie tylko osób, które już są na rynku pracy, ale także tych, które przygotowują
się do podjęcia pierwszej pracy, czy dopiero zaczynają edukację. Pozwolą lepiej sprostać wyzwaniom,
jakie stawia przed nami ciągle zmieniający się rynek pracy, zmiany demograficzne, integracja
europejska czy kryzys gospodarczy.
Więcej informacji na: www.ibe.edu.pl, www.kwalifikacje.edu.pl
7