TEMAT: WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI

Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu
Socrates Grundtvig Action 1,
“Law through Experience” / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11
TEMAT: WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI
LEKCJA 5:
(Autor: Sevastiana Lagonika
Komentarze prawników: Faidra Papadimitriou, Sevastiana Lagonika)
Jersild v. Denmark
Cel:
Myśleć krytycznie;
Tworzyć i wspierać argumenty;
Współpracować.
Zadania:
Dyskutować na temat delikatnej równowagi pomiędzy wolnością wypowiedzi prasy a jej
wpływem na prawa innych osób.
Zrozumieć dlaczego
demokratycznym.
wolność
wypowiedzi
jest
konieczna
w
społeczeństwie
Metody:
“continuum-spectrum”, praca w grupach, symulacja, dyskusja
Czas:
120 min.
Materiały:
długopisy, papier, artykuł 10 (EKOPC).
Procedura:
Rozpocznij ćwiczenie, dając uczestnikom do odczytania następujący prawdziwy przypadek:
1
“Pan Jens Olaf Jersild, obywatel Danii, jest dziennikarzem i mieszka w Kopenhadze. Pracuje w
wysoce szanowanym, powaŜnym telewizyjnym programie informacyjnym skierowanym do
dobrze poinformowanej widowni. Zajmuje się szeroką gamą kwestii społecznych i politycznych,
w tym ksenofobią, imigracją i uchodźcami. W związku z artykułem duńskiego dziennika, w
którym opisano rasistowskie postawy grupy młodych ludzi o nazwie “Zielone Kurtki”, wydawcy
programu informacyjnego pana Jersilda zdecydowali się nakręcić o nich film dokumentalny. W
związku z tym pan Jersild skontaktował się z reprezentantami grupy i zaprosił trzech z nich, w
tym pana Per Axholta, pracownika socjalnego zatrudnionego w lokalnym klubie młodzieŜowym,
do wzięcia udziału w wywiadzie telewizyjnym. W trakcie wywiadu, prowadzonego przez pana
Jersild, trzech członków grupy Zielone Kurtki wygłosiło obelŜywe i poniŜające uwagi o
imigrantach i grupach etnicznych w Danii. Wywiad trwał pięć godzin, ale został skrócony do
kilku minut, jednak z zachowaniem owych rasistowskich uwag. Dziennikarz został skazany
przez duński sąd za promowanie rasizmu. Odwołał się do Trybunału Praw Człowieka w
Strasburgu, twierdząc, Ŝe decyzja duńskiego sądu naruszyła artykuł 10 EKOPC (wolność
wypowiedzi).”
Jest to ćwiczenie symulacji postępowania w tej sprawie Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka. Dlatego potrzebne są trzy grupy: adwokaci powoda pana Jersilda, adwokaci Danii
oraz sędziowie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Poproś uczestników, aby wyobrazili sobie linię przebiegającą od jednej strony pokoju i
kończącą się z drugiej strony pomieszczenia. Wyjaśnij, Ŝe jedna końcówka reprezentuje stronę
silnie zgadzającą się z decyzją duńskiego sądu, a druga – stronę zdecydowanie przeciwną
decyzji duńskiego sądu. Przestrzeń pomiędzy tymi końcami oznacza róŜne stopnie stanowisk
za i przeciw. Poproś uczestników, aby stanęli na linii w miejscu odpowiadającym ich postawie
wobec kwestii. Osoby stojące po środku i niezdecydowane powinny utworzyć grupę Sędziów
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Uczestnicy zdecydowanie zgadzający się z decyzją
duńskiego sądu powinni reprezentować grupę obrońców Danii, podczas gdy osoby
zdecydowanie przeciwne powinny utworzyć grupę adwokatów pana Jersilda.
MoŜesz równieŜ umieścić uczestników w grupach według własnego uznania.
Rozdaj kaŜdej grupie karty z instrukcjami. Jeśli jest wystarczająco duŜo miejsca, poproś grupy,
aby ustawiły się w sposób przypominający układ stron podczas prawdziwej rozprawy.
Sędziowie
Adwokaci pana Jersilda
Obrońcy państwa
duńskiego
Przeznacz trzydzieści minut na pracę w grupach. Poproś kaŜdą grupę o wyznaczenie
rzecznika podczas symulacji. Oczywiście reszta grupy moŜe w razie potrzeby interweniować.
Zaczynają adwokaci pana Jersilda, potem obrońcy państwa duńskiego.
2
Po zakończeniu symulacji naleŜy wywołać dyskusję na następujące tematy:
Jak sądzicie, jakie kwestie dotyczące wolności wypowiedzi wynikają z tej sprawy?
Jaka jest Wasza osobista opinia w tej sprawie? Czy Wasza opinia zmieniła się w trakcie
przeprowadzania ćwiczenia? Jeśli tak, dlaczego?
Wysłuchaj odpowiedzi a następnie kontynuuj ćwiczenie, podając prawdziwe orzeczenie i jego
uzasadnienie. Zapytaj uczestników co o tym sądzą i czy prawda odzwierciedla w tej chwili ich
opinie. JeŜeli prawdziwe orzeczenie wywoła dyskusję uczestników, naleŜy poświęcić na nią
odpowiedni czas.
1. Instrukcje dla grupy adwokatów pana Jersilda.
Jesteście adwokatami pana Jersilda, który został skazany przez duński sąd. Pan Jersild
przeprowadził w swoim powaŜnym telewizyjnym programie informacyjnym wywiad z członkami
ekstremistycznej grupy młodzieŜy o nazwie “Zielone Kurtki”, którzy w trakcie wywiadu
wypowiedzieli obraźliwe i poniŜające uwagi na temat imigrantów i grup etnicznych w Danii.
Duński sąd postanowił skazać klienta pod zarzutem promowania rasizmu. W rezultacie pan
Jersild przekazał sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pod zarzutem, Ŝe
decyzja sądu duńskiego naruszyła Artykuł 10 EKOPC. Waszym zadaniem jest przygotowanie
argumentów, które zaprezentujecie przed sędziami. Musicie być równieŜ przygotowani, aby
odpowiedzieć na argumenty postawione przez obrońców reprezentujących państwo duńskie.
Będziecie takŜe poproszeni o podanie odpowiedzi na pytania sędziów.
2. Instrukcje dla grupy obrońców Danii.
Jesteście adwokatami reprezentującymi państwo duńskie. Duński sąd skazał pana Jersilda za
promowanie rasizmu, kiedy przeprowadzał wywiad w swoim powaŜnym telewizyjnym programie
informacyjnym z członkami ekstremistycznej grupy młodzieŜy o nazwie “Zielone Kurtki”, którzy
w trakcie wywiadu wypowiedzieli obraźliwe i poniŜające uwagi na temat imigrantów i grup
etnicznych w Danii. W rezultacie pan Jersild przekazał sprawę do Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka pod zarzutem, Ŝe decyzja sądu duńskiego naruszyła Artykuł 10 EKOPC.
Waszym zadaniem jest przygotowanie argumentów, które zaprezentujecie przed sędziami.
Przykładowo, zastanówcie się nad powodami, dla których państwo duńskie uwaŜało, Ŝe pan
Jersild powinien być skazany za promowanie rasizmu. Musicie być równieŜ przygotowani, aby
odpowiedzieć na argumenty postawione przez adwokatów pana Jersilda. Będziecie takŜe
poproszeni o podanie odpowiedzi na pytania sędziów.
3. Instrukcje dla grupy Sędziów
Jesteście Sędziami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Sprawa, którą musicie
rozstrzygnąć, została wniesiona przez pana Jersilda przeciwko Danii. Pan Jersild został
skazany przez sąd duński za promowanie rasizmu, kiedy przeprowadzał wywiad w swoim
powaŜnym telewizyjnym programie informacyjnym z członkami ekstremistycznej grupy
młodzieŜy o nazwie “Zielone kurtki”, którzy w trakcie wywiadu wypowiedzieli obraźliwe i
poniŜające uwagi na temat imigrantów i grup etnicznych w Danii. Pan Jersild twierdzi, Ŝe
decyzja duńskiego sądu stanowi naruszenie artykułu 10 EKOPC. Waszym zadaniem jest
wysłuchanie argumentów obu stron, a następnie zadanie pytań. Po zgromadzeniu wszystkich
faktów sprawy będziecie musieli wydać ostateczne orzeczenie co do tego, czy sąd duński
3
postąpił dobrze skazując pana Jersilda za promowanie rasizmu. Musicie podać uzasadnienie
Waszej decyzji.
Wskazówki dla trenera:
W tym ćwiczeniu bardzo istotne jest zarządzanie czasem. NaleŜy równieŜ pamiętać o
wywoływaniu pytań ze strony uczestników takich jak “czy pan Jersild wydawał się zgadzać czy
wręcz zachęcać młodzieŜ do wyraŜania poglądów rasistowskich?” itd. Będziecie to pomocne w
wykonywaniu zadania, które polega na tworzeniu argumentów i wzajemnym zadawaniu pytań.
Komentarz prawnika:
Szczegółowy opis sprawy znajdziesz pod adresem http://www.echr.coe.int/echr (kliknij w
HUDOC, przejdź do case title i wpisz Jersild v Denmark, kliknij na search)
FAKTY:
31 maja 1985 r. dziennik Information opublikował artykuł opisujący postawy rasistowskie
członków grupy młodych ludzi o nazwie "Zielone Kurtki" ("grønjakkerne"), w Østerbro w
Kopenhadze. W związku z tym artykułem, wydawcy programu informacyjnego Wiadomości
Niedzielne postanowili wyprodukować film dokumentalny na temat Zielonych Kurtek. W związku
z tym pan Jersild skontaktował się z reprezentantami grupy i zaprosił trzech z nich oraz pana
Per Axholta, pracownika socjalnego zatrudnionego w lokalnym klubie młodzieŜowym, do
wzięcia udziału w wywiadzie telewizyjnym. W trakcie wywiadu, prowadzonego przez
wnioskodawcę, pana Jersilda, trzech członków grupy Zielone Kurtki wygłosiło obelŜywe i
poniŜające uwagi o imigrantach i grupach etnicznych w Danii. Wywiad trwał pięć do sześciu
godzin, z czego około dwie do dwóch i pół godziny zostały sfilmowane na wideo. Danmarks
Radio zapłaciło uczestnikom wywiadu wynagrodzenie zgodnie z regularną praktyką..
Następnie wnioskodawca zedytował i skrócił film z wywiadem do kilku minut. 21 lipca 1985 r.
został on nadany przez Danmarks Radio jako pozycja programu informacyjnego Wiadomości
Niedzielne. Program składał się z wielu róŜnych pozycji, na przykład o stanie wojennym w RPA,
o debacie na temat systemu podziału zysków w Danii oraz o nieŜyjącym juŜ niemieckim pisarzu
Heinrichu Bollu.
Aktualne prawo duńskie odnośnie promowania rasizmu stwierdza co następuje:
“KaŜda osoba, która publicznie lub z intencją propagowania w szerszym kręgu ("videre kreds")
ludzi, wypowiada oświadczenie lub inny komunikat, groŜąc, obraŜając lub poniŜając grupę osób
z tytułu rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego lub etnicznego lub przekonań, podlega
karze grzywny lub aresztu lub więzienia na okres nie dłuŜszy niŜ dwa lata."
Artykuł 23, ustęp 1:
Postanowienie określające przestępstwo kryminalne odnosi się do kaŜdej osoby, która pomaga
w popełnieniu przestępstwa poprzez namawianie, doradzanie lub działanie. Kara moŜe być
zmniejszona, jeŜeli osoba, o której mowa, miała jedynie zamiar udzielić pomocy o mniejszym
znaczeniu lub wzmocnić juŜ powzięty zamiar, jeŜeli przestępstwo nie zostało zakończone lub
zamierzana pomoc nie doszła do skutku.
4
W sprawie Jersild v. Denmark (Orzeczenie z dnia 23 września 1994), młodzieŜ, dziennikarz
oraz kierownik programu informacyjnego byli ścigani sądownie i skazani. Jednak Trybunał
orzekł, Ŝe kary nałoŜone na media stanowią naruszenie artykułu 10, poniewaŜ ta pozycja
wiadomości nie miała rodzić poglądów rasistowskich, ale rozwinąć temat, który wówczas cieszył
się znacznym zainteresowaniem publicznym. Jednocześnie Trybunał zbadał, Ŝe sposób, w jaki
pan Jersild prowadził wywiad, nie ujawniał Ŝadnych oznak zgadzania się z wypowiedzią
młodych ludzi.
Delikatna równowaga pomiędzy wolnością prasy i jej wpływem na prawa innych osób w tej
sprawie została wywaŜona przez Trybunał, który orzekł, Ŝe rasistowskie uwagi, za jakie
skazano Zielone Kurtki, "były więcej niŜ obraźliwe wobec członków zaatakowanych grup i nie są
chronione przez artykuł 10", a duński rząd działał, chroniąc mniejszości tego kraju przed
dyskryminacją rasową. Trybunał zauwaŜył równieŜ potencjalny wpływ mediów, poniewaŜ
"powszechnie wiadomo, Ŝe media audiowizualne mają często duŜo bardziej natychmiastowy i
silny efekt niŜ media drukowane". Jednak Trybunał orzekł, Ŝe kary nałoŜone na media w tej
sprawie nie były konieczne w demokratycznym społeczeństwie dla ochrony praw innych osób:
"Karanie dziennikarza za pomoc w szerzeniu deklaracji wygłaszanych przez inną osobę w
wywiadzie mogłaby powaŜnie ograniczać wkład prasy do dyskusji na tematy cieszące się
publicznym zainteresowaniem i nie powinno przewidywać się takiej kary, jeŜeli nie istnieją ku
temu szczególnie sile powody."
W sprawie Jersilda, przy ustalaniu, czy interwencja państwa jest uzasadniona, Trybunał wziął
pod uwagę docelową widownię przekazu. Pozycja z wywiadem “Zielonych Kurtek” stanowiła
część powaŜnego programu informacyjnego skierowanego do dobrze poinformowanej widowni,
która w oczywisty sposób wymagała mniejszej ochrony.
5