propozycja procesu otwartego planowania

Udział społeczeństwa w tworzeniu planów gospodarki wodnej
na podst. Ramowej Dyrektywy Wodnej – propozycja procesu
otwartego planowania
Janusz T. Topiłko
RZGW Gdańsk
Artykuł zamieszczony na łamach Poradnika Ekologicznego dla
Samorządów Nr 21 zima 2003, ISSN 1425-0144
Uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii
Europejskiej wymaga przyjęcia wielu nowych
rozwiązań prawnych. Niewątpliwie z pozytywnym
oddźwiękiem powinno być przyjęte zalecenie
informowania i konsultacji społecznych w zakresie
tworzenia planów gospodarki wodnej w dorzeczu,
zawarte w Dyrektywie 2000/60/EC z 23 października
2000 r.
W dyrektywie tej położono duży nacisk na dobry stan
ekologiczny
zarówno
wód
śródlądowych
(powierzchniowych i podziemnych) jak również
morskich wód przybrzeżnych, co było powodem do
przyjęcia kompleksowego podejścia do zagadnienia
gospodarowania wodami i rozwiązywania problemów
w granicach całego dorzecza.
Ze względu na swoją wielopłaszczyznową strukturę,
podejmowane działania będą miały ogromny wpływ
nie tylko na samą gospodarkę wodną, ale również na
planowanie przestrzenne, gospodarkę komunalną,
przemysł, energetykę, rolnictwo, rybołówstwo,
transport i turystykę. Dyrektywa ma również bardzo
duży wpływ na wszystkie poziomy administracji - od
lokalnych
do
ogólnokrajowych
a
także
międzynarodowych, ponieważ wiele rzek i ich
dorzecza znajdują się na terytorium dwóch lub więcej
państw. Dlatego będzie ona kształtowała działania
proekologiczne w całej zjednoczonej Europie przez
najbliższe kilkadziesiąt lat.
Udział społeczeństwa
gospodarki wodnej
w
tworzeniu
planów
Celem nadrzędnym wspomnianej dyrektywy
jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód na
terenie całej Unii Europejskiej do roku 2015.
Osiągnięciu tego celu będą służyły plany
gospodarowania wodami, obejmujące swym zasięgiem
całość okręgu dorzecza. W Polsce wyznaczono dwa
główne obszary: dorzecza Odry i dorzecza Wisły,
które obejmują również dorzecza rzek przymorza.
Oznacza to, że do roku 2009 zostaną opracowane w
Polsce dwa niezależne plany gospodarki wodnej.
W skład każdego z planów wejdą między innymi takie
elementy, jak:
- charakterystyka dorzecza,
- informacje o monitoringu wód,
- opracowanie celów środowiskowych,
-
analiza ekonomiczna użytkowania wód,
opracowanie programów działań,
opis działań podjętych w celu informowania
społeczeństwa, uzyskania konsultacji społecznych
oraz zmian dokonanych w planie w ich wyniku.
Z powyższego wynika, że udział społeczeństwa w
tworzeniu planów gospodarki wodnej jest bardzo
istotny. Zagadnieniu temu został poświęcony cały
artykuł 14 RDW. Dyrektywa nie określa ani nie zaleca
sposobów, jakich należy użyć w celu uzyskania
odpowiedniego udziału społeczeństwa w tworzeniu
planów gospodarki wodnej. W związku z tym Państwa
Członkowskie mają do wyboru przynajmniej dwa
sposoby realizacji wyżej wymienionego zadania.
Będzie to oczywiście sposób tradycyjny, znany
wszystkim i nie wymagający szerszego omówienia, a
polegający na opracowywaniu planu przez ekspertów i
przekazywaniu już gotowego do konsultacji
społecznych. Drugim sposobem będzie właśnie
zamieszczone w tytule planowanie otwarte.
Otwarte planowanie
Interesującą propozycją w zakresie tworzenia
planu gospodarki wodnej może się okazać
„planowanie otwarte”, w którym umożliwia się
wszystkim
rodzajom
użytkowników
oraz
zainteresowanym
stronom
uczestniczenie
we
wszystkich etapach opracowywania planu. W Polsce
dotychczas ten rodzaj planowania wykorzystano w
trzech przypadkach, tj. Program dla Odry, Program
dla Odry 2006 oraz Wdrożenie Ramowej Dyrektywy
Wodnej w dorzeczu Brdy. W odróżnieniu od sposobu
tradycyjnego w planowaniu otwartym wykorzystuje się
wiedzę o określonych zagadnieniach pozyskaną od
środowisk najbardziej zainteresowanych planowanymi
zmianami. Poniżej przytoczono przykład zastosowania
otwartego planowania w dorzeczu Brdy. Natomiast
szerzej zagadnienie to w odniesieniu do obu
programów dla Odry zostało przedstawione przez
firmę Arcadis w książce pt. „Otwarte planowanie w
zarządzaniu zasobami wodnymi”.
Otwarte planowanie w dorzeczu Brdy
W latach 2001-2003 realizowany był w Polsce
projekt polsko-holenderski pt. „Wdrożenie Ramowej
Dyrektywy Wodnej w dorzeczu Brdy”. Głównym celem
projektu było sporządzenie dokumentu, który mógłby
stanowić podstawę do opracowania planu zarządzania
dorzeczem Brdy. Jednocześnie doświadczenia zdobyte
w ramach tego projektu powinny służyć pomocą w
tworzeniu planów dla dorzecza Odry i Wisły.
Udział społeczeństwa w tworzeniu planów gospodarki wodnej na podst. Ramowej Dyrektywy Wodnej – propozycja procesu otwartego planowania
Janusz T. Topiłko RZGW Gdańsk
Zgodnie z założeniami tej metody utworzono
strukturę
organizacyjną,
obejmującą
komitet
doradczy, zespół projektowy oraz komitet dorzecza.
Zespół projektowy złożony był z kierownictwa
projektu oraz podlegających mu czterech zespołów
roboczych
do
spraw:
zasobów
wodnych,
instytucjonalno-prawnych, finansowo-ekonomicznych
oraz procesu otwartego planowania. Wykorzystanie
otwartego podejścia do planowania wymagało
przeszkolenia członków zespołu w zakresie
kluczowych elementów obejmujących prowadzenie i
organizowanie
spotkań
interaktywnych
oraz
opracowywanie
wyników.
Grupa
ta
była
odpowiedzialna
za
organizację
bezpośrednich
konsultacji ze społeczeństwem oraz kontakt z
zespołami ekspertów.
Pierwsze oficjalne spotkanie w ramach projektu
odbyło się w marcu 2001 r. i miało formę
konferencyjno-warsztatową. Celem spotkania było
osiągnięcie porozumienia w zakresie całościowego sposobu
podejścia do projektu, a w szczególności odnośnie fazy
definiowania i analizowania problemów. W spotkaniu
udział wzięło ok. 130 osób reprezentujących różne
szczeble administracji – gminy, starostwa, urzędy
marszałkowskie i wojewódzkie, obejmujące swym
obszarem dorzecze Brdy. Obecni byli również
użytkownicy wód. Spotkanie uświetnił swoją
obecnością ówczesny Minister Środowiska. Podczas
spotkania został jasno określony cel projektu,
przedstawiono ideę otwartego planowania oraz
harmonogram
prac.
Uczestnicy
zaaprobowali
proponowany system realizacji projektu i wyrazili chęć
utworzenia Komitetu Dorzecza Brdy, przez co
automatycznie stali się jego członkami. Dodatkowym
efektem spotkania było wyłonienie nowych
uczestników projektu i zaproszenie ich do udziału w
komitecie dorzecza.
Kolejne spotkanie Komitetu Dorzecza Brdy miało
miejsce w czerwcu 2001 r. w Woziwodzie. Podczas
warsztatów uczestnicy mieli za zadanie zdefiniowanie
głównych problemów związanych z gospodarką
wodną w dorzeczu. W ich wyniku otrzymano ponad
150 różnych zagadnień zebranych w 28 grup
tematycznych. Dotyczyły one przede wszystkim
gospodarki ściekowej, planowania przestrzennego oraz
prawodawstwa w zakresie wcześniej wymienionych
dwóch tematów.
Uderzającym był fakt, że pomimo wymieszania
różnych grup użytkowników pojawiły się jednakowe
odczucia odnośnie istniejących problemów.
Następne warsztaty odbyły się w lutym 2002 r.
w Charzykowych. Ich głównym celem było
przeanalizowanie wyłonionych wcześniej problemów
oraz zaproponowanie adekwatnych rozwiązań.
Uczestnicy zostali podzieleni na podgrupy, które
pracowały nad następującymi kwestiami: „Jak
ograniczyć negatywny wpływ rolnictwa i przemysłu na
jakość wód w dorzeczu?” oraz „Jak poprawić
gospodarkę wodną i ściekową w dorzeczu Brdy?”.
Uzyskany w ten sposób materiał znalazł swe
odzwierciedlenie w dokumencie końcowym - „Planie
zarządzania dorzeczem Brdy” w postaci 22 głównych
zagadnień, które zostały zweryfikowane i uzupełnione
przez zespoły ekspertów.
Należy wspomnieć, że w obu przypadkach
warsztaty
cieszyły
się
bardzo
dużym
zainteresowaniem, gdyż udział w nich wzięło za
każdym razem blisko 100 osób. Na podkreślenie
zasługuje fakt, że uczestnicy byli zadowoleni z obranej
formy, przez co byli otwarci na dyskusje i chętnie
uczestniczyli w zajęciach.
Jedynymi trudnościami na jakie może natrafić
organizator są problemy czysto logistyczne oraz
związane ze znalezieniem odpowiednich osób
odpowiedzialnych za proces otwartego planowania.
Zalety otwartego planowania
Podstawową zaletą otwartego planowania jest
odzwierciedlenie rzeczywistych potrzeb społecznych
dzięki pozyskaniu możliwie maksymalnego i
bezpośredniego zaangażowania społeczeństwa w
proces tworzenia planu od samych podstaw.
Dodatkowe zalety wynikające z otwartego planowania
są następujące:
- zaufanie do organizacji prowadzącej prace,
bazujące na jasnym przedstawieniu celu oraz
wyjaśnieniu metodologii i sposobu podejścia do
zagadnienia;
- właściwe relacje między uczestnikami ustalone
poprzez jasne określenie roli każdej ze stron;
- pełna informacja na temat prac;
- wspólne określanie zagadnień;
- wspólne dokonywanie analiz;
- wspólne opracowywanie rozwiązań i programów
działań;
- osiąganie porozumień i kompromisów dzięki
zróżnicowanym formom współpracy.
Przyjęcie otwartego planowania zwykle owocuje
pozytywnym nastawieniem do opracowanego planu.
Powodem tego jest fakt, że osoby zaangażowane w
proces
tworzenia
stają
się
automatycznie
odpowiedzialne za osiągnięty efekt końcowy. Ponadto
udział instytucji odpowiedzialnych za późniejszą
realizację celów ustalonych w planie sprawia, że cele
Udział społeczeństwa w tworzeniu planów gospodarki wodnej na podst. Ramowej Dyrektywy Wodnej – propozycja procesu otwartego planowania
Janusz T. Topiłko RZGW Gdańsk
te będą realne i szansa ich osiągnięcia wyższa. Dzięki
otwartemu podejściu cały proces jest zdecydowanie
mniej narażony na negatywne komentarze, sprzeciwy
oraz ogólną niechęć do przyjęcia planu, co zazwyczaj
ma miejsce w tradycyjnym sposobie planowania.
Wpływa to zdecydowanie na skrócenie procesu
uzgodnień końcowych i szybsze osiągnięcie
porozumienia.
Podsumowując można stwierdzić, że planowanie
otwarte jest bardzo atrakcyjną i wydajną formą
prowadzenia prac ze względu na szereg wymienionych
zalet oraz demokratyczny charakter. Oczywiście nie
należy sądzić, że będzie ono właściwe w każdym
przypadku. Otwarte planowanie można stosować
również wybiórczo w poszczególnych etapach prac.
Wybór
zależy
od
instytucji
prowadzącej,
odpowiedzialnej za całość przedsięwzięcia.
Więcej informacji na temat ogólnych zasad otwartego
planowania można znaleźć w pozycji pt. „Otwarte
planowanie w zarządzaniu zasobami wodnymi”
wydanej przez Arcadis w 1999 r., ISBN 83-86869-09-7.
Natomiast informacje z zakresu udziału społeczeństwa
w tworzeniu planów są dostępne w opracowanym
przez jedną z grup roboczych Komisji Europejskiej przewodniku pt. „Guidance on public participation”,
którego polska wersja została sfinansowana przez
Ministerstwo Środowiska. Ponadto fundacja WWF
wydała podręcznik poświęcony otwartemu planowaniu
pt. „Jak (za)angażować społeczeństwo we wdrażanie
Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce”.