Studia GeoHistorica

STUDIA
EO
HISTORICA
NR 01|2013 ROCZNIK HISTORYCZNO–GEOGRAFICZNY
Rocznik Naukowy:
Fundacja Centrum GeoHistorii
Kartografii • Instytut Historii KUL
Geohistorii • Instytut Geodezji i Kartografii
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych US • Zespół Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki PAN
Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego
STUDIA GEOHISTORICA. Rocznik historyczno-geograficzny
Redakcja
Bogumił Szady – redaktor naczelny, Beata Konopska – sekretarz redakcji, Radosław Skrycki
Redakcja językowa
Katarzyna Górkiewicz, Hanna Grygielska-Michalak
Rada Naukowa
Zdzisław Budzyński (Rzeszów), Andrzej Janeczek (Warszawa), Tomasz Jurek (Poznań),
Mariusz Kulesza (Łódź), Andrew Pernal (Brandon / Kanada), Tadeusz Siwek (Ostrawa/Czechy),
Rostislav Sossa (Kijów / Ukraina), Grzegorz Strauchold (Wrocław), Robert Šimůnek (Praga/Czechy)
Recenzenci tomu 1
Ondrej Felcman, Urszula Myga-Piątek, Henryk Wąsowicz, Andrzej Ciołkosz, Marek Słoń,
Zbigniew Wójcik
Adres Redakcji
Fundacja Centrum GeoHistorii
Redakcja Studia Geohistorica
05-082 Stare Babice, ul. Warszawska 336
Strona internetowa
studiageohistorica.pl
Wersja drukowana (papierowa) jest wersją pierwotną rocznika Studia Geohistorica
Współwydawcy rocznika
Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego, Fundacja Centrum GeoHistorii,
Instytut Geodezji i Kartografii, Instytut Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego,
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego,
Zespół Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki PAN
Rocznik współfinansowany przez Esri Polska Sp. z o.o.
Projekt okładki: Jacek Młodożeniec
Skład i łamanie: Signum CM Cezary Mazur
© Copyright by Fundacja Centrum GeoHistorii
ISSN 2300-2875
Nakład 200 egz.
Warszawa 2013 r.
Spis treści
Spis treści • Contents
Od redakcji • From the editors .................................................................................................... 6
Tradycje geografii historycznej • Traditions of historical geography
Stanisław Smolka
O przygotowawczych pracach do geografii historycznej Polski
(uwagi wstępne Mirosław Filipowicz, opracowanie Jan Kurowiak)
On preparatory work for historical geography of Poland,
(commentary by Mirosław Filipowicz, elaborated by Jan Kurowiak) .................................................... 7
Stanisław Pawłowski
Położenie geograficzne Polski (uwagi wstępne Beata Konopska)
Geographical location of Poland (commentary by Beata Konopska) ................................................14
Artykuły • Articles and theses
Bogumił Szady
Geografia historyczna w Polsce – rozwój i perspektywy
Historical geography in Poland – development and perspectives ...............................................19
Kamil Nieścioruk
Archiwalne materiały kartograficzne źródłem do rekonstrukcji przestrzeni
dawnych wsi w strefie zabudowy miejskiej
Archival cartographic materials as a source to reconstruct the space
of old villages in the zone of urban housing .................................................................................39
Grzegorz Strauchold
Kraj znany a państwo jeszcze nie. Rozważania o geografii wolnej Polski
na łamach periodyków geograficznych II RP
A recognized country but not yet the state. Reflections on the geography of free Poland
on the pages of geographical periodicals of the Second Republic of Poland ...............................48
Lucyna Szaniawska
Zasady opisu geograficznego i rysowania map w Geografii Ptolemeusza
redagowanej przez Nicolausa Germanusa – rękopis BOZ 2
Principles of a geographic description and map drawing in Geography
by Ptolemy edited by Nicolaus Germanus – a manuscript BOZ 2 .................................................57
Teresa Bogacz
Symbolic space on the old maps of Silesia (16th–18th c.)
Przestrzeń symboliczna na dawnych mapach Śląska (XVI–XVIII w.) ............................................81
Waldemar Bukowski, Andrzej Janeczek
Mapa józefińska Galicji (1779–1783) w przededniu edycji.
Przedmiot i założenia programu wydawniczego
Josephine map of Galicia (1779–1783) on the eve of the edition.
The subject and assumptions of the publishing plan ....................................................................91
Studia Geohistorica • Nr 01. 2013
3
Spis treści
Anna Wrochna
Ogólnopolski system udostępniania zasobów geoinformacyjnych OGNIWO
The National Geoinformation Science System Integrating Geodetic Knowledge
OGNIWO ......................................................................................................................................113
Recenzje i omówienia • Reviews and discussions
Mariusz Kulesza, Zagadnienia morfogenezy i rozplanowania miast
średniowiecznych w Polsce [Problems of morphogenesis and planning of Medieval towns
in Poland], Wydawnictwo Ibidem, Łódź 2011, ss. 360
(Jacek Chachaj) ............................................................................................................................119
Grzegorz Błaszczyk, Geografia historyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Stan i perspektywy badań, wyd. 2 poprawione i uzupełnione,
[Historical geography of the Grand Duchy of Lithuania. The state and perspectives
of research, 2nd edition, corrected and supplemented]
Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2012, ss. 200
(Wojciech Walczak) .......................................................................................................................125
Marek Słoń, Miasta podwójne i wielokrotne w średniowiecznej Europie,
[Double and multiple towns in Medieval Europe]
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010, ss. 742
(Jacek Chachaj) ............................................................................................................................127
Praktyczny wymiar „historical GIS”, [Practical dimension of historical GIS]
„International Journal of Applied Geospatial Research”, vol. 2 (2011),
n. 4: Special Issue on the Past Informing the Future: Applied Geospatial Solutions,
ed. R. Dobbs, M.B. Ruvane, ss. 108
(Bogumił Szady) ........................................................................................................................... 132
Informacja czy dezinformacja? [Information or misinformation]
Marek Gędek, Atlas historyczny wojen polskich, [A historical atlas of Polish wars]
Bellona, Warszawa 2009, ss. 163
(Grzegorz Strauchold) ....................................................................................................................134
Winfried Schenk, Historische Geographie (Geowissen kompakt), [Historical geography]
Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2011, pp. 134 with several b/w images
(Markus Naser) ............................................................................................................................ 138
Historical Geography in Czechia, Historická geografie/Historical Geography,
Vol. 38, No. 1, 2012, The Institute of History Academy of Sciences
of the Czech Republic, v.v.i., Prague, pp. 232
(Tomáš Burda) ..............................................................................................................................139
Województwa Prawobrzeżnej Ukrainy przed rozbiorami
Микола Крикун, Воєводства Правобережної України у XVI–XVIII століттях.
Статті і матеріали, [Palatinates of Right-Bank Ukraine in the sixteenth through
eighteenth centuries: studies and source materials]
Український католицький університет. Гуманітарний факультет, Львів, 2012, ss. 702
(Irena Wodzianowska) ................................................................................................................. 145
4
Studia Geohistorica • Nr 01. 2013
Spis treści
Komunikaty i sprawozdania • Communiques and reports
Posiedzenie Komisji Geografii Historycznej Polskiego Towarzystwa Historycznego,
Warszawa, 18 października 2012 r.
Commission of Historical Geography, Polish Historical Society, Warsaw, 18 October 2012
(Michał Gochna) ...........................................................................................................................152
„Zapomniane mosty, drogi i przeprawy w Galicji. Problematyka badań
nad systemami komunikacyjnymi XVIII–XX w.”, Rzeszów–Przemyśl,
19–21 września 2012 r.
Forgotten bridges, roads and crossings in Galicia. Problems of studies
on transportation systems of the 18th–20th centuries, Rzeszów–Przemyśl,
19–21 September 2012
(Zdzisław Budzyński) .................................................................................................................... 153
„Sacrum w krajobrazie”. Sprawozdanie z XV Interdyscyplinarnego Seminarium
Naukowego Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, Lublin, 25–27 września 2012 r.
Sacrum in landscape. A report from the 15th Interdisciplinary Scientific Seminary
of the Commission of Cultural Landscape of Polish Geographical Society, Lublin,
25–27 September 2012
(Sebastian Bernat, Małgorzata Flaga) .............................................................................................155
XXVI Ogólnopolska Konferencja Historyków Kartografii,
Warszawa, 13–15 września 2012 r.
XXVI Polish Conference of Cartography Historians,
Warszawa, 13–15 September 2012
(Jerzy Ostrowski) .......................................................................................................................... 158
Informacja dla autorów • Guidelines for Authors ................................................................163
Studia Geohistorica • Nr 01. 2013
5
Od redakcji
Powołanie czasopisma „Studia Geohistorica” jest odpowiedzią na zgłaszaną wielokrotnie w polskich środowiskach naukowych potrzebę specjalistycznego periodyku prezentującego badania
z pogranicza geografii i historii. Bardzo długa tradycja naukowa związana z geografią historyczną
oraz historią geografii i kartografii ulega w ostatnim czasie wyjątkowo szybkim przemianom
związanym z rozwojem takich subdyscyplin, jak geografia człowieka, geografia kultury czy też geografia humanistyczna, które odwołują się zarówno do metod historycznych, jak i geograficznych.
Współczesna nauka od pewnego czasu dostrzega problem spowolnienia rozwoju „zamkniętych”
dyscyplin, wskazując jako jedno z rozwiązań prace inter- i wielodyscyplinarne. Łączenie kilku
warsztatów badawczych staje się możliwe między innymi dzięki nowym narzędziom informatycznym, a zwłaszcza systemom informacji geograficznej. Wspólne narzędzia nie rozwiązują jednak
nabrzmiałego przez lata problemu wzajemnej izolacji środowisk historyków, geografów, socjologów, kulturoznawców itp., która doprowadziła do rozproszenia badań. Okazjonalne kontakty
i brak wspólnego forum nie sprzyjają rozwojowi zarówno w zakresie poszerzania pól badawczych,
jak też wymiany metodologicznej. Szczególnie odczuwalny jest brak ogólnopolskiej konferencji
naukowej, która byłaby miejscem ścierania się poglądów, wymiany myśli i doświadczeń oraz naukowej dyskusji między historykami i geografami.
Rocznik „Studia Geohistorica” jest skierowany zarówno do przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych, jak też dyscyplin geograficznych, którzy prowadzą swoje badania w paradygmacie przestrzennego ujęcia przeszłości. Nie chodzi więc o zawężanie lub dookreślanie pól badawczych i stosowanych metod, ale stworzenie platformy do wymiany doświadczeń i wyników badań,
a także przedstawiania zróżnicowanych lub uzupełniających się w zakresie przedmiotu i warsztatu
ujęć badawczych. W propozycji tej geografia historyczna przestaje być dyscypliną, subdyscypliną,
nauką pomocniczą historii lub geografii. Staje się natomiast metodą, a nawet więcej, paradygmatem badawczym odpowiadającym „powrotowi do przestrzeni” we współczesnych naukach
społecznych oraz humanistycznych.
Oprócz tekstów z zakresu geografii historycznej, kartografii historycznej, historii kartografii,
historii geografii i horyzontu geograficznego, czasopismo przedstawiać będzie prace dotyczące
geografii człowieka, w których metody genetyczne są podstawą badań. Niemniej ważne miejsce
zajmie w nim dyskusja metodologiczna o badaniach dotychczasowych i ich nowych propozycjach oraz problematyka związana z zastosowaniem systemów informacji przestrzennej i czasowo-przestrzennych baz danych (Historical GIS). W czasopiśmie będą prezentowane polskie
osiągnięcia w tej dziedzinie oraz wyniki europejskich i światowych projektów związanych ze
„spatial humanities”.
Bogumił Szady
Beata Konopska, Radosław Skrycki
6
Studia Geohistorica • Nr 01. 2013