TEMAT Nr 2: KONCEPCJA PROJEKTU SYSTEMOWEGO 1.48

Andrzej Trzeciecki
Departament Pomocy i Integracji Społecznej
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
TEMAT Nr 2:
KONCEPCJA PROJEKTU SYSTEMOWEGO 1.48
„Kompleksowe formy reintegracji społeczno-zawodowej
w środowisku lokalnym”
(najważniejsze tezy wystąpienia)
I. TŁO ZAŁOŻEŃ PROJEKTU
W roku 2008 rozpoczął się w kraju proces konsultacji nad założeniami zmiany systemu
finansów publicznych, zakończony w połowie 2009 r. uchwaleniem przez Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej nowych ustaw:
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach
publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241),
2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240).
Koniec 2008 r. charakteryzuje się następującymi statystycznymi wyznacznikami:
 W 2007 r. - 53 Centra Integracji Społecznej, w tym: 20 jednostek samorządowych,
a w 2008 r. – 59 Centrów Integracji Społecznej, w tym nadal 20 samorządowych
jednostek organizacyjnych,
 W 2008 r. podstawowymi źródłami przychodów finansowych centrów integracji
społecznej były: Fundusz Pracy – 27,9% ogólnego przychodu oraz pozycja „inne
źródła” – 27,7% ogólnego przychodu, natomiast w 2007 r. najpoważniejszym źródłem
przychodów centrów integracji społecznej były środki EFS - 83,3% ogółem
przychodów.
 Środki finansowe z budżetów gmin przekazane w 2008 r. dla centrów integracji
społecznej wynoszą 21% ogólnej kwoty przychodów uzyskanych przez CIS-y.
A środki samorządów województw 0,04 % kwoty przychodów CIS-ów.
Liczba funkcjonujących CIS, tworzonych przez samorządy gminne (wójtów, burmistrzów,
prezydentów miast) nie przyrasta.
Podstawowe przyczyny tego stanu są następujące:
(a) jest to kosztowna forma organizacyjna, której samorządy gminne bez wsparcia
zewnętrznego (w tym EFS) nie są w stanie same utrzymać,
(b)
zapowiedź
reformy
finansów
publicznych
–
likwidacja
gospodarstwa
pomocniczego – brak jasnego stanowiska Autorów reformy co do przyszłościowej
nowej formy,
oraz
(c) rozluźnienie dotychczasowej, dobrej współpracy pomiędzy CIS a publicznymi
służbami zatrudnienia, wobec nowych zadań wynikających ze znowelizowanej ustawy
o promocji zatrudnia i instytucjach rynku pracy, nakładających obowiązek na
powiatowe urzędy pracy stosowania standardów usług rynku pracy, zwłaszcza wobec
osób bezrobotnych.
Potencjał organizacyjno-merytoryczny CIS, świadczących usługi wobec grup szczególnego
ryzyka zagrożenia wykluczeniem społecznym staje się mniej wykorzystywany, mimo tego, że
w okresie 2005-2007 efektywność tych usług była uznana za wysoką (tylko 35%
absolwentów CIS pozostawało bez pracy).
Należy dodać, że powiatowe urzędy pracy nie są przygotowane do kompleksowego
wykonywania zadań w obszarze reintegracji społecznej, co jest zrozumiałe w kontekście
przestrzegania przez nie podstawowych zasad jakie musi spełnić osoba bezrobotna – np.
gotowość do podjęcia pracy.
Ponadto, na mapie instytucji świadczących usługi reintegracji społecznej pojawiły się kluby
integracji społecznej (KIS), które w wielu gminach spełniają funkcje centrów (mniej
kosztowna forma reintegracji społecznej i zawodowej) i mogą stać się zalążkiem przyszłych
CIS-ów.
Rok 2009 potwierdził wcześniejsze tezy o trudnej sytuacji centrów integracji społecznej,
szczególnie w obliczu uzyskiwania środków finansowych z EFS.
Stąd
też,
pojawił
się
zamiar
wykorzystania
możliwości
POKL
przeprowadzenia projektu systemowego, w którym wykorzystano by
2008-2015
dla
potencjał „wiedzy
praktycznej” kadry CIS, a także sposobność do zaproponowanie i ewentualnie
„przetestowania” nowych formuł organizacyjnych, wypracowanych w projekcie>
II. CELE I MODUŁY REALIZACYJNE
Celem głównym projektu jest: zbudowanie i wdrożenie modelu lokalnej współpracy
instytucjonalnej w realizacji zadań reintegracji społeczno-zawodowej, tzw. standardu
lokalnej synergii współpracy dla utrzymania i dalszego rozwoju instytucji świadczących
usługi wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. CIS, KIS).
Zakładany cel podstawowy projektu spełnia warunki projektu systemowego, bowiem wpisuje
się w zadanie polegające na tworzeniu i rozwijaniu standardów jakości usług instytucji
pomocy i integracji społecznej.
Cele szczegółowe:
• Opracowanie modelu (standardu) współpracy pomiędzy samorządem gminy
i powiatu dla wykorzystania zdolności reintegracyjnych takich instytucji jak: urzędy
gmin, ośródki pomocy społecznej, CIS, KIS oraz powiatowe urzędy prac, przy
włączeniu lokalnych organizacji pozarządowych w procesy organizacyjne w zakresie
usług pomocowych wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,
• Przeprowadzenie testu (pilotażu) wdrożenia modelu lokalnej synergii współpracy na
wybranych do projektu obszarach gmin i powiatów a następnie upowszechnienie jego
rezultatów,
• Wypracowanie nowej formuły prawno-organizacyjnej dla centrów integracji
społecznej, tworzonych przez samorząd terytorialny.
Szczególnego znaczenia w projekcie nabiera temat natury systemowo-organizacyjnej,
związany ze zmianami przepisów ustawy o finansach publicznych. Proponowane zmiany
dotyczą formuły organizacyjnej CIS – gospodarstwo pomocnicze w administracji
samorządowej – która od 2010 przestanie istnieć. Brak jest obecnie przetestowanej innej
organizacyjnej formy działania CIS (np. jednostka budżetowa). A zatem, niezbędne jest
opracowanie alternatywnej formy organizacyjnej dla działania CIS utworzonych przez
samorządy, którą to mogą wypracować „praktycy”.
Zadania w ramach poszczególnych celów szczegółowych utworzyły dwa podstawowe
moduły realizacyjne, a mianowicie: (a) Moduł I – Wdrożenie standardu lokalnej współpracy
instytucjonalnej, tzw. synergia współpracy w usługach reintegracji społeczno -zawodowej,
oraz (b) Moduł II – Nowy model organizacyjny dla samorządowych centrów integracji
społecznej.
Zakres merytoryczny Modułu I przedstawia się następująco:
- opracowany zostanie katalog „białych plam” w zakresie dotychczasowej
współpracy instytucjonalnej przy realizacji zadań reintegracji społeczno-zawodowej
na obszarze gminy i powiatu (bariery współpracy instytucjonalnej z propozycjami
modyfikacji);
- opracowany zostanie model (standard) lokalnej współpracy instytucjonalnej
pomiędzy różnymi instytucjami działającymi na obszarze gminy i powiatu ( np. urząd
gminy, ośrodek pomocy społecznej, pcpr, cis, kis, powiatowy urzędy pracy, ngo's);
- przeprowadzona zostanie kampania informacyjno – promocyjna upowszechniająca
wypracowany standard współpracy lokalnej;
- przeprowadzony zostanie pilotaż wdrożenia modelu lokalnej współpracy
instytucjonalnej w 20 wybranych gminach;
- wydane zostaną wytyczne ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego dla
samorządów gminnych i powiatowych o prowadzeniu lokalnej współpracy na rzecz
reintegracji społeczno-zawodowej;
Zakres merytoryczny Modułu II przedstawia się następująco:
- przeprowadzona będzie ocena dotychczas obowiązującej formy organizacyjnej dla
samorządowych centrów integracji społecznej (gospodarstwo pomocnicze – plusy
i minusy);
- opracowane zostaną propozycje nowej formuły prawno - organizacyjnej CIS
funkcjonujących dotychczas w formule gospodarstwa pomocniczego;
- opracowane zostaną propozycje wariantów tworzenia centrów integracji społecznej
w warunkach reformy finansów publicznych;
- przeprowadzone zostaną konsultacje wypracowanych rozwiązań z przedstawicielami
samorządu terytorialnego.
- przygotowane zostaną wytyczne ministra właściwego ds. zabezpieczenia
społecznego dla samorządów gminnych w zakresie stosowania nowych formuł
organizacyjnych.
III. POTENCJALNI WYKONAWCY ZADAŃ
W dniu 7 grudnia 2009 r. Departament Pomocy i Integracji Społecznej przedstawił do
Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich propozycje (pisemnie) w zakresie potencjalnych
wykonawców, którzy winni zostać wyłonieni z pośród działających centrów a także klubów
integracji społecznej.
Niezmiernie istotnym będzie dobór gmin do pilotażu – propozycja 20 gmin, podzielonych
według następujących kryteriów:
a) 5 gminy, w których funkcjonuje CIS/ KIS i współpraca z władzami lokalnymi
układa się prawidłowo,
b) 5 gmin, w których funkcjonuje CIS/KIS, w których pojawiają się bariery
utrudniające współpracę,
c) 5 gmin, w których nie funkcjonuje CIS/KIS,
oraz
d) 5 gmin, w których działał CIS/KIS, a instytucje te zostały zlikwidowane.
IV. GRUPY DOCELOWE PROJEKTU
Głównymi grupami, które zostaną objęte wsparciem w ramach projektu będą instytucje
pomocy i integracji społecznej i ich pracownicy, organizacje pozarządowe oraz podmioty
ekonomii społecznej oraz pracownicy administracji publicznej działający bezpośrednio
w obszarze pomocy i integracji społecznej. Wskazane grupy docelowe projektu
odpowiedzialne są za planowanie, podejmowanie oraz koordynowanie działań z zakresu
reintegracji społeczno- zawodowej.
V. SPODZIEWANE REZULTATY I WARTOŚĆ DODANA PROJEKTU
Wartością dodaną projektu będzie oddziaływanie na otoczenie polityczno - instytucjonalne
podmiotów zatrudnienia socjalnego, które zostanie zapewnione przez zapraszanie do udziału
w pracach grup zarządzających oraz w konferencjach przedstawicieli administracji rządowej
i samorządowej, parlamentarzystów oraz poprzez upowszechnianie rezultatów projektu,
w tym publikacji wśród osób zainteresowanych tą tematyką, w tym środowisk naukowych.
Rezultaty twarde:
1. Standard lokalnej współpracy instytucjonalnej
2. Nowe formuły organizacyjno - prawne dla samorządowych CIS
3. Strona internetowa
4. Wytyczne dla jst. nt. prowadzenia lokalnej współpracy na rzecz reintegracji
społeczno- zawodowej
5. Wytyczne dla samorządów gminnych w zakresie stosowania nowych formuł
organizacyjnych CIS,
6. Analiza dotychczasowych doświadczeń cIS funkcjonujących w formule gospodarstwa
pomocniczego.
Rezultaty miękkie to: wzrost spójności działań oraz poprawa efektywności systemu
koordynacji, oraz przekazywania informacji i danych między instytucjami działającymi
w obszarze polityki społecznej i rynku pracy, określenie i upowszechnienie najlepszych
praktyk i rozwiązań z zakresu pomocy i integracji sp.
VI. BUDŻET PROJEKTU
Całkowity budżet projektu w okresie 2009 – 2012 wynosi 25.674.600 zł, z tego:
1. Rok 2009 – 428.000 zł,
2. Rok 2010 – 12.317.600 zł,
3. Rok 2011 – 12.402.200 zł,
4. Rok 2012 – 526.800 zł
TEMAT Nr 3:
BARIERY PRAWNO - ORGANIZACYJNE W
FUNCJONOWANIU CENTRÓW INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
I. WSTĘP - PODSUMOWANIE OKRESU 2004-2009
W 2009 r., 19 lutego ukazała się bardzo ważna Rezolucja Parlamentu Europejskiego
sprawie gospodarki społecznej1. W tym dokumencie w sposób bardzo zdecydowany
wskazano, że ten rodzaj gospodarki pełni szereg funkcji uzupełniających w stosunku do
instytucji państwa i rynku gospodarczego2, w tym między innymi z perspektywy polityki
społecznej :

Funkcję kreowania nowych miejsc pracy, szczególnie adresowanych do ludzi
zmarginalizownych lub zagrożonych społeczną marginalizacją, ale także usług w
zakresie przekwalifikowań i dokształcania zawodowego, tzw. transferu na pierwszy
rynek pracy;

Funkcję
dostarczania
usług
socjalnych
dla
jednostek
i zbiorowości czy wspólnot lokalnych, zwłaszcza tam, gdzie sektor prywatny i
publiczny nie są w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych;

Funkcję wzmacniania i tworzenia nowych wartości kapitału ludzkiego;

Funkcję angażowania jednostek i grup społecznych w procesy decyzji społecznopolitycznych, tzw. promowania zasad demokratyzacji życia obywatelskiego.
Pozycja
podmiotów
polskiej
gospodarki
społecznej
na
rynku
pracy
w ostatnich latach uległa znacznemu umocnieniu, zwłaszcza w kontekście uczestnictwa ich w
pokonywaniu przez osoby długotrwale bezrobotne trudności na rynku pracy, efektywności
włączania osób marginalizowanych do ponownego pełnienia ról społecznych i zawodowych,
oraz przejmowania na lokalnych rynkach niektórych usług społecznych.
Pełny tekst Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. na stronie WWW.EUROPARL.EU (na dzień
26 lutego 2010 r.).
1
Tamże, pkt. 1 Uwag Ogólnych (cyt.): „(…), że gospodarka społeczna odgrywa pierwszoplanową rolę w gospodarce europejskiej, łącząc
opłacalność i solidarność, umożliwiając tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, wzmacniając spójność społeczną, gospodarczą i regionalną,
wytwarzając kapitał społeczny, wspierając aktywne obywatelstwo, solidarność i tworzenie wizji gospodarki innego typu opartej na wartościach
demokratycznych, oprócz wspierania trwałego rozwoju oraz innowacji społecznych, środowiskowych i technologicznych”.
2
Podsumowując okres 2004 – 2009 warto zadać sobie pytanie: dlaczego warto
zakładać centra integracji społecznej?. Odpowiedź sprowadza się do kilku tez:
1. Kompleksowość usług wobec osób skierowanych do centrum
Pod koniec 2003 r., analizy stopnia oddziaływania „prostych” programów rynku pracy
(np. prace interwencyjne, roboty publiczne) na zmianę sytuacji osób bezrobotnych wykazały,
że skuteczniejszymi metodami okazały się te, które łączą kilka instrumentów oddziaływania.
Jako przykład można wskazać wskaźnik powrotu do zatrudnienia, który w przypadku robót
publicznych wynosił ok. 18%, podczas gdy w przypadku programów specjalnych niemal
70%.
2. Różnorodność grup osób mogących korzystać z usług
centrum
3. Centra Integracji Społecznej – uzupełniający filar
„architektury”
wsparcia i pomocy w
środowisku
lokalnym
Przed 2004 r. się z dwóch podstawowych filarów, a mianowicie:
Od roku 2004 system instytucjonalnego wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym został uzupełniony o filar reintegracji społeczno – zawodowej, którego
podstawowymi podmiotami stały się centra i kluby integracji społecznej.
Centra
Integracji
Społecznej
–
miejsca
pracy
specjalistów z zakresu rozwiązywania problemów społecznych
Centra Integracji Społecznej stały się miejscami pracy dla określonych grup specjalistów.
II. BARIERY PRAWNO – ORGANIZACYJNE FUNKCJONOWANIA CIS
dla
II.1 BARIERY PRAWNE OKRESU 2004 - 2007
Zniesione wówczas bariery prawne dotyczyły:
Bariera osób niepełnosprawnych - umożliwiono udział osób niepełnosprawnych w
korzystaniu z usług centrów integracji społecznej, co tym samym pozwoli na
wzmacnianie ich „kwalifikacyjnych wartości” przy poszukiwaniu zatrudnienia na rynku
pracy.
Bariera osób z rentą socjalną - umożliwiono osobom z prawem do renty socjalnej
udział w zajęciach w centrach integracji społecznej.
Bariera kompetencji administracyjnych decyzji - przywrócono pierwotny podział
kompetencji pomiędzy marszałkiem województwa a wojewodą w zakresie nadawania
decyzji o statusie centrum i jednoczesnym udzielaniu dotacji dla centrów.
Bariera czasu obowiązywania statusu - wprowadzono nowy okres funkcjonowania
decyzji o statusie Centrum – na 5 lat,
Bariera przepływu informacji - wprowadzono obowiązek sprawozdawczy na
wojewodę.
Dotychczas
minister
właściwy
ds. zabezpieczenia społecznego nie posiadał zbiorczych informacji o działalności centrów
integracji społecznej, opartych o faktyczne wyniki uzyskiwane przez te podmioty.
Bariera
pomocy
publicznej
-
zmodyfikowano
przepisy
związane
z udzielaniem dotacji, celem wyeliminowania niejasności związanych z pojęciem
pomocy publicznej.
Dotychczasowy przepis art. 9 ust.1 oraz ust.2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003r. o
zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. Nr 122, poz. 1143, z późn. zm.) określały możliwość
podjęcia określonego rodzaju działalności gospodarczej mimo, że działalność ta nie
była traktowana w polskim systemie prawa jako sensu stricto gospodarcza. Jednak w
myśl reguł unijnych za działalność gospodarczą uznaje się każdą działalność, która
przynosi przychód, bez względu na to, czy za taką postrzega ją krajowy ustawodawca.
Nowa reguła jest zgodna z Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 28 listopada 2005r. w
sprawie stosowania art. 86 ust.2 TWE. W nowelizacji ustawy o zatrudnieniu
socjalnym – przepis art. 10 ust.4 i ust.5 – dokonano zmiany uwzględniającej
obowiązek odniesienia się do przepisów prawa UE w zakresie pomocy publicznej.
Dotacja udzielona Centrum Integracji Społecznej prowadzącemu działalność
gospodarczą może stanowić pomoc publiczną, o ile Centrum będzie prowadziło
działalność gospodarczą. Ponieważ Centrum świadczy usługi publiczne, w takim razie
pomoc ta powinna mieć formę pomocy państwa w postaci rekompensaty z tytułu
świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorcom zobowiązanym do
zarządzania
usługami
świadczonymi
w ogólnym interesie gospodarczym (Dz. Urz. WE L 312/67 z dnia 29 listopada
2005r.). Dokonana zmiana w treści przepisu art. 10 ust. 4 i 5, (cyt.): „(...) Kwota
dotacji nie może przekroczyć kwoty stanowiącej równowartość kosztów działalności
Centrum pomniejszonej o przychód uzyskany z działalności, o której mowa w art.9.”,
jest potwierdzeniem dostosowania prawa krajowego do przepisów prawa Unii
Europejskiej. Dokonana zmiana przepisów ustawy o zatrudnieniu socjalnym –
przepisy art.10 ust.4 i 5 – umożliwia uzyskiwanie przez Centra Integracji Społecznej
rekompensat, a tym samym finansowanie kosztów ich działalności.
Bariera
dyscypliny
uczestnictwa
-
wprowadzono
przepisy
umożliwiające
wprowadzenie procedur postępowania za naruszenie dyscypliny uczestnictwa w zajęciach.
Zwolnienie
z
zajęć
dyscyplinarne
w
Centrum
niesie
za
sobą
utratę
pewnych
przywilejów
(np. świadczenie integracyjne, ewentualnie ubezpieczenie), dlatego też stworzono
równocześnie możliwość odwołania się od decyzji kierownika Centrum.
Bariera udokumentowania uczestnictwa w zajęciach – wprowadzono obowiązek
wydawania zaświadczeń o ukończeniu Centrum (podniesienie „wartości kwalifikacyjnej”
uczestnika na otwartym rynku pracy, ale również jest motywacją dla samych uczestników
do aktywnego uczestniczenia w realizacji indywidualnego planu zatrudnienia socjalnego).
Bariera wysokości świadczenia integracyjnego w stosunku do zasiłku dla
bezrobotnych - wprowadzono podniesienie kwoty świadczenia integracyjnego do
wysokości 100% zasiłku dla osób bezrobotnych, a nie jak dotychczas było do 80%.
Bariera zwolnień lekarskich – pomniejszanie wysokości wypłat
Bariera wolnych dni od zajęć.
Bariera motywacyjna – tzw. premia
II.2 BARIERY PRAWNE i OGRANIZACYJNE 2007 – 2010
Bariera reformy systemu finansów publicznych – nowe formy organizacyjne i
nowi założyciele.
W
wyniku
przyjęcia
przez
Sejm
Rzeczypospolitej
Polskiej
ustawy
z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, likwidującej formę „gospodarstwa
pomocniczego” powstał problem dla funkcjonujących samorządowych Centrów Integracji
Społecznej (CIS). Ustawodawca nie przewidział żadnego sposobu przekształcenia
samorządowych CIS.– 20 samorządowych Centrów Integracji Społecznej.
Może
to
doprowadzić
w „architekturze” usług socjalnych.
do
likwidacji
tych
ważnych
placówek
Ustawa o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz.1241) umożliwia funkcjonowanie po
dniu 31 grudnia 2010 r., dotychczasowych „samorządowych” CIS-ów jedynie w formie
jednostki budżetowej. Propozycje nowelizacji ustawy – samorządowy zakład budżetowy.
Bariera administracyjna EFS – dostęp centrów integracji społecznej do środków
EFS
W trackie realizacji nowej edycji POKL 2008-2015 pojawił się problem dostępu projektów
CIS-ów do dofinansowania na poziomie regionów, mimo wyznaczenia jasnych priorytetów.
Od
2009
r.
w
wyniku
interwencji
Ministra
Pracy
i
Polityki
Społecznej
w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego wydane zostały wytyczne dla „wydzielenia”
podmiotowego dla centrów.