Przeciwdzia³anie 2... Jerzy Gierlacki

Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w Polsce w kontekście
załoŜeń unijnej strategii aktywnej integracji
Promocja dobrych praktyk aktywnych form pomocy
Minister Pracy i Polityki Społecznej juŜ od kilku lat stara się promować dobre
praktyki aktywnych form pomocy, nie tylko poprzez formuły konkursów
programowych, ale równieŜ nagradzając najbardziej efektywne rozwiązania,
projekty i przedsięwzięcia partnerskie.
Znane są przykłady tzw. nagród Ministra Pracy i Polityki Społecznej w obszarze
„Aktywnych Form Pomocy”. Zapoczątkowana w 2007 r. idea wyróŜniania
podmiotów realizujących konkursowo wybrane projekty, partnerstw lokalnych a
takŜe osób indywidualnych na tyle rozwinęła się, Ŝe w 2010 r. po raz pierwszy
zorganizowano Krajowe Targi Aktywnych Form Pomocy.
Nowa inicjatywa - Konwent Centrów i Klubów Integracji Społecznej
Ta inicjatywa ma na celu konsolidację środowiska przedstawicieli centrów i klubów
integracji społecznej wokół własnej platformy współpracy, tj. konwentu. Konwent
jest efektem zapotrzebowania czasu, w jakim działają te podmioty (np: do 2015 r.
korzystają ze wsparcia finansowego z EFS), jak równieŜ wynika z konieczności
utworzenia „reprezentacji” będącej partnerem dla administracji rządowej i
samorządowej w wypracowywaniu modyfikacji ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
Jest on gremium przedstawicieli tych podmiotów z całej Polski, które będzie
spotykało się celem:
1. Wypracowywania wspólnych kierunków realizacji zadań ustawy o zatrudnieniu
socjalnym
a takŜe poszukiwania nowych rozwiązań wobec zmieniającej się sytuacji osób
zagroŜonych wykluczeniem społecznym na rynku usług socjalnych i na rynku pracy.
2. Wymiany doświadczeń w realizacji usług reintegracji społecznej i zawodowej dla
osiągania wyŜszych standardów jakości tych usług, szczególnie na obszarze gmin i
powiatów.
3. Promowania dobrych praktyk lokalnej współpracy z instytucjami pomocy
społecznej oraz urzędami pracy oraz idei partnerstwa lokalnego.
4. Opracowywania wspólnych stanowisk oraz zgłaszania wniosków i postulatów
związanych z problematyką świadczenia usług reintegracji społecznej i zawodowej,
a takŜe konsultowania z ministrem właściwym ds. zabezpieczenia społecznego
nowych rozwiązań legislacyjnych.
Programy Ministra Pracy i Polityki Społecznej związane z obszarem aktywnych
form pomocy w 2011 r.
Program „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu”,
Program „Świetlica, Praca i staŜ – socjoterapia w środowisku gminnym”,
Program „Program wspierający powrót osób bezdomnych do społeczności”.
Na tle dokonanych od 12 marca 2010 r. zmian w ustawie o działalności poŜytku
publicznego
i wolontariacie, wprowadzających kilka istotnych nowości, a
mianowicie:
1. Katalog instytucji, jakie będą mogły ubiegać się o dofinansowanie projektów
konkursowych został poszerzony o spółdzielnie socjalne (art. 3 ust. 3, ustawy o
działalności poŜytku publicznego),
2. Skrócenie minimalnego okresu na zbieranie ofert do 21 dni (z 30 dni),
3. Brak obowiązku publikowania ogłoszeń o otwartym konkursie ofert w prasie
(obecnie obowiązek taki dotyczy zamieszczenia oferty w BIP, na stronie
1
internetowej organu ogłaszającego konkurs oraz na tablicy ogłoszeń w siedzibie
tego organu),
4. Obowiązek powołania komisji konkursowych z udziałem przedstawicieli III
sektora,
5. MoŜliwość uniewaŜnienia konkursu (jeŜeli nie wpłynie Ŝadna oferta lub Ŝadna z
ofert nie spełni wymagań określonych w ogłoszeniu konkursowym),
6. Reguła „Ŝe kaŜdy moŜe Ŝądać uzasadnienia wyboru lub odrzucenia oferty”,
zmienią się równieŜ reguły konkursów w wymienionych programach.
Ekonomia społeczna staje się w ostatnich latach niezmiernie waŜnym elementem
polityki zatrudnienia, bowiem w przestrzeniach lokalnych w sferze szeroko
pojmowanych usług społecznych umoŜliwia utworzenie miejsc pracy oraz
stosowanie elastycznych form zatrudnienia dla osób, będących najtrudniejszą
grupę klientów dla publicznych słuŜb zatrudnienia.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. w sprawie gospodarki
społecznej jest jednym z najnowszych europejskich dokumentów podkreślających
rolę gospodarki społecznej dla rozwoju społeczno-gospodarczego. W tym
dokumencie w sposób bardzo zdecydowany wskazano, Ŝe ten rodzaj gospodarki
pełni szereg funkcji uzupełniających w stosunku do instytucji państwa i rynku
gospodarczego, w tym między innymi:
1. Kreowania z perspektywy polityki zatrudnienia i rynku pracy (tzw. jobmachine)
nowych miejsc pracy, szczególnie adresowanych do ludzi zmarginalizownych lub
zagroŜonych społeczną marginalizacją, ale takŜe usług w zakresie przekwalifikowań
i dokształcania zawodowego, tzw. transferu na tzw. pierwszy rynek pracy;
2. Dostarczania z perspektywy polityki społecznej usług socjalnych dla jednostek
i zbiorowości czy wspólnot lokalnych, zwłaszcza tam, gdzie sektor prywatny i
publiczny nie są w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych;
3. Wzmacniania i tworzenia nowych wartości kapitału ludzkiego z perspektywy
polityki społecznej państwa wobec swoich członków;
4. AngaŜowania jednostek i grup społecznych w procesy decyzji społecznopolitycznych, tzw. promowania zasad demokratyzacji Ŝycia obywatelskiego.
Budowanie Europy socjalnej
Europa chce, aby wszyscy jej obywatele odgrywali aktywną rolę w społeczeństwie.
Jeśli Europa chce zagwarantować funkcjonowanie dotychczasowego modelu
społecznego, musi stawić czoła m.in. takim wyzwaniom jak: starzenie się
społeczeństw, zmniejszanie się odsetka osób aktywnych zawodowo, globalizacja,
przemiany technologiczne, rozpowszechnianie się bardziej elastycznych modeli
zatrudnienia. Ponadto na rynek pracy wkracza rekordowa liczba kobiet. Odsetek
ich zatrudnienia sięga obecnie 57%. Mimo tego postępu kobiety nadal zarabiają
średnio o 15% mniej niŜ męŜczyźni i często wpadają w pułapkę zatrudnienia
niskopłatnego lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Od wielu lat UE podejmuje
wysiłki przeciw dyskryminacji w zakresie płacy i zatrudnienia, popierając rynek
pracy zapewniający równość udziału męŜczyzn i kobiety w sferze prywatnej i
publicznej. Doprowadzenie do równości płci jest stałym wyzwaniem dla rządów i
jednostek.
Kraje UE muszą dostosować i zreformować swoje modele społeczno-gospodarcze.
KaŜdy z nich sam wybierze sposób, w jaki chce to osiągnąć, w zaleŜności od
poziomu zamoŜności, tradycji i dokonywanych wyborów politycznych.
2
UE spełnia waŜne zadanie polegające na pomocy rządom, które są głównym
motorem przemian, w reformowaniu polityki zatrudnienia i polityki społecznej
przez udzielanie wsparcia, współuczestnictwo w działaniach i koordynowanie ich.
Wyzwania
W 2000 r. liderzy UE potwierdzili, Ŝe wzrostowi gospodarczemu musi towarzyszyć
większa liczba i wyŜsza jakość miejsc pracy oraz powszechna równość szans. Cele
te legły u podstaw polityki UE przyjętej na lizbońskim posiedzeniu Rady
Europejskiej, na którym ustanowiono strategiczny cel uczynienia z UE najbardziej
konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na świecie, opartej na wiedzy.
Główna odpowiedzialność za zatrudnienie i politykę społeczną spoczywa na
państwach członkowskich, natomiast Unia Europejska ma być inicjatorem przemian
i reform.
Odzwierciedleniem tego podziału ról jest wielkość budŜetu UE w omawianej
dziedzinie w porównaniu z krajowymi wydatkami na opiekę społeczną. Na przykład
w 2003 r. wydatki Niemiec tylko na świadczenia socjalne wyniosły 498 miliardów
euro. Francja wydała na te cele 402 miliardy euro, Włochy 281 miliardów euro, a
Zjednoczone Królestwo 161 miliardów euro. Tymczasem wkład finansowy UE wynosi
około 10 miliardów euro rocznie.
Biorąc na siebie rolę inicjatora, UE przyjęta w 2005 r. Agendę społeczną, która
wyznacza kierunek działań UE w dziedzinie zatrudnienia i polityki społecznej.
Agenda potwierdza konieczność harmonizacji polityki gospodarczej z polityką
społeczną i wyznacza ambitny plan działań.
W kwestiach zatrudnienia agenda wzywa rządy, aby w porozumieniu z
pracodawcami, związkami zawodowymi i organizacjami społecznymi tworzyły
realne moŜliwości zatrudnienia dla wszystkich, podnosiły jakość i produktywność
pracy oraz lepiej przewidywały i przeprowadzały przemiany.
Znaczenie UE w budowaniu Europy socjalnej
Unia Europejska jest głównym podmiotem w budowaniu Europy socjalnej. W tym
celu moŜe ona:
1. Przyjmować akty prawne wyznaczające minimalne standardy w zakresie prawa
pracy, warunków pracy, bezpieczeństwa i zdrowia, niedyskryminacji i równości płci
w celu zapewnienia jednostkom w całej Europie jednakowego poziomu ochrony;
2. Uzgadniać z państwami członkowskimi wspólne cele Unii, nadzorować proces
zbliŜania polityki poszczególnych państw do wspólnie uzgodnionych wskaźników i
standardów oraz promować i rozpowszechniać najlepsze rozwiązania;
3. Udostępniać dodatkowe wsparcie finansowe na rzecz polityki zatrudnienia i
integracji społecznej poprzez Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i inne programy;
Program Progress
Progress jest programem Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności
społecznej, funkcjonujący równolegle z EFS, na lata 2007 – 2013, ustanowiony
Decyzją 1672/2006/WE Parlamentu i Rady UE.
Program dzieli się na pięć sekcji politycznych: zatrudnienie, integracja i ochrona
społeczna, warunki pracy, niedyskryminacja oraz równość płci.
W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizowana jest polityka
zatrudnienia i integracji społecznej w państwach członkowskich. Program Progress
z kolei skupia się na działaniach o wyraźnym wymiarze europejskim, w celu
zagwarantowania wartości dodanej UE. Działania te mają zapewnić, aby Unia
mogła na przykład monitorować wdraŜanie prawa wspólnotowego w państwach
członkowskich i sprawować nadzór nad realizacją celów i polityki UE na szczeblu
krajowym. W ciągu siedmiu lat realizacji programu pieniądze z jego budŜetu w
3
wysokości ponad 700 milionów euro będą przeznaczane na analizy, współpracę i
wymianę informacji na rzecz usprawnienia polityki i praktyki oraz na kampanie
uświadamiające w zakresie najwaŜniejszych problemów społecznych i w dziedzinie
zatrudnienia.
Programem Progress zarządza bezpośrednio Komisja Europejska. Wspiera ją w tym
komitet złoŜony z przedstawicieli państw członkowskich. Komitet zatwierdza
między innymi roczne plany prac i czuwa nad realizacją programu.
Komisja korzysta równieŜ z pomocy sieci partnerstwa, w której biorą udział władze
krajowe, organizacje pracodawców i pracowników oraz organizacje pozarządowe.
Z programu Progress moŜe korzystać 27 państw członkowskich Unii, kraje
kandydujące oraz kraje naleŜące do EFTA/EOG.
Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny jest najwaŜniejszym narzędziem finansowym UE w
realizacji polityki zatrudnienia i spraw społecznych, dysponujący rocznym
budŜetem w wysokości 10 miliardów euro. W całej Europie około 8,5 miliona osób
rocznie korzysta bezpośrednio ze szkoleń i programów tworzenia miejsc pracy
współfinansowanych z EFS.
Fundusz moŜe poszczycić się wieloma osiągnięciami:
– Odczuwalnym wzrostem odsetka osób korzystających z kształcenia
ustawicznego,
– Stymulowaniem innowacyjności i zdolności adaptacyjnych pracowników i
przedsiębiorstw,
– Sukcesem w przywracaniu rynkowi pracy osób po długim okresie bezrobocia
za pomocą programów poszukiwania pracy,
– Ograniczeniem zjawiska przerywania nauki, poprawą opieki nad dziećmi,
– Promowaniem partnerstwa pomiędzy głównymi interesariuszami i
nawiązywaniem dialogu, zwiększeniem wydatków na prace badawczorozwojowe.
Na wspieranie projektów z zakresu aktywnej polityki społecznej są m.in. pieniądze
w:
1. budŜecie państwa - część 44 - zabezpieczenie społeczne - programy ministra,
2. Funduszu Pracy (budŜet) - refundacje świadczeń integracyjnych w CISach,
refundacje świadczeń pienięŜnych wypłaconych dla bezrobotnych biorących udział
w pracach społecznie uŜytecznych, lub refundacje części kosztów robót
publicznych,
3. samorządach gmin - np. korkowe dla CIS i KIS.
Decyzją 283/2010/WE Parlamentu i Rady UE z dnia 25 marca 2010 r. ustanowiono
zupełnie nowy instrument tzn. Europejski Instrument Mikrofinansowy na rzecz
zatrudnienia i integracji społecznej. Część środków na ten instrument pochodzi ze
zredukowania budŜetu Programu Wspólnotowego PROGRESS. Instrument ten jest
zwany po angielsku European Progress Microfinance Facility i często takŜe w Polsce
jest mylony z Programem Wspólnotowym PROGRESS.
(Materiał opracowany na podstawie wystąpienia Jerzego
zaprezentowanego podczas konferencji w Krakowie 2.12.2010 r.)
Gierlackiego
MPiPS
4