Sprawozdanie z warsztatów naukowych „ROPE – Workshop on the

Sprawozdanie z warsztatów naukowych
„ROPE – Workshop on the changing patterns
in journalistic roles and performances in Central
and Eastern Europe”, Budapeszt, 5–6 lutego 2016
Adam Michel
Z
miany zachodzące w dziennikarstwie,
jego kondycja oraz perspektywy rozwoju
byáy gáównymi tematami warsztatów „ROPE
– Workshop on the changing patterns in journalistic roles and performances in Central and
Eastern Europe” zorganizowanych przez Centre for Social Sciences, Hungarian Academy of
Sciences w dniach 5–6 lutego 2016 roku w Budapeszcie. Gáównym celem wydarzenia Þnansowanego przez International Visegrad Fund
byáo zebranie badaczy reprezentujących róĪne
podejĞcia naukowe z krajów Europy ĝrodkowej
i Wschodniej.
Gospodynią warsztatów byáa dr Gabriella
Szabó (Centre for Social Sciences, HAS, WĊgry), która przywitaáa wszystkich goĞci oraz
rozpoczĊáa pierwszą sesjĊ warsztatów. W pierwszym wystąpieniu, zatytuáowanym The making
of digital good and evil: Technology, cultural
values and professional boundary work in 21st
century journalism, dr Tamás Tófalvy (Budapest University of Technology and Economics,
WĊgry) przedstawiá rozwaĪania teoretyczne nad
ocenianiem przez wspóáczesne media zmian
technologicznych zachodzących w XXI wieku.
Porównywaá obecne nastawienie dziennikarzy
do nowego typu mediów ze sceptycyzmem,
z jakim w przeszáoĞci byáy przyjmowane radio
czy telewizja. Dyskutantką wystąpienia byáa dr
Alice Tejkalova (Charles University, Czechy),
która zgodziáa siĊ z argumentacją oraz przykáa-
dami podanymi przez prelegenta. PodkreĞliáa
jednoczeĞnie, Īe w wiĊkszym stopniu powinno
siĊ skupiü na zmianach wartoĞci dziennikarskich
wynikających z rozwoju technologicznego niĪ
na jego ocenie.
W drugim referacie Polish journalism:
a profession in transition? prof. dr hab. Agnieszka StĊpiĔska (Uniwersytet Adama Mickiewicza,
PoznaĔ) w oparciu o wyniki badaĔ empirycznych prowadzonych wĞród dziennikarzy i studentów kierunków dziennikarskich przedstawiáa przejĞcie z tradycyjnego postrzegania roli
dziennikarza do bardziej wspóáczesnego spojrzenia na jego funkcje jako dostawcy informacji. Opisaáa równieĪ stosunek studentów do pracy w mediach, zauwaĪając, Īe duĪa czĊĞü z nich
jest niepewna swojej przyszáoĞci w zawodzie.
W dyskusji dr Tófalvy zaznaczyá róĪnice pomiĊdzy polskimi a wĊgierskimi uczelniami, na
których nie prowadzi siĊ osobnych specjalizacji
dziennikarskich. Zwróciá teĪ uwagĊ na tak duĪą
grupĊ máodych osób, które, studiując dziennikarstwo, nie wiąĪą z nim swojej przyszáoĞci.
Ostatni referat w tej sesji, zatytuáowany
Changing structure and content photojournalism in the age of digital media in Central Europe, wygáosiáa Martina Topinková (Charles
University, Czechy), która reprezentowaáa czeską grupĊ badawczą analizującą kondycjĊ fotoreportaĪu w trzech paĔstwach Europy ĝrodkowo-Wschodniej (Czechach, Polsce, Sáowacji).
150
W prezentacji poruszyáa kwestie adaptacji
nowych technologii przez fotoreporterów, jak
równieĪ wykorzystanie edytorów graÞcznych
do poprawiania zdjĊü. Zwróciáa teĪ uwagĊ na
problem zachowywania standardów etycznych
przez dziennikarzy. Mgr Paulina Barczyszyn
(Uniwersytet Wrocáawski) komentując pracĊ,
podkreĞliáa, Īe ze wzglĊdu na wieloaspektowoĞü badaĔ zaprezentowane wyniki są bardzo
waĪne i interesujące. Zwróciáa jednak uwagĊ
na nierówną liczbĊ analizowanych materiaáów
z poszczególnych krajów. W przypadku Polski
i Sáowacji liczba wywiadów byáa ponad trzykrotnie mniejsza niĪ liczba wywiadów przeprowadzona w Czechach. Uzupeánienie brakujących wywiadów poprawiáoby reprezentatywnoĞü badaĔ i pokazaáo peániejszy obraz zagadnienia w analizowanym regionie.
Kolejną sesjĊ warsztatów rozpocząá dr Michaá Gáowacki (Uniwersytet Warszawski) z wystąpieniem Inside the Polish media Þrms: Accountability and transparency in the newsrooms.
Prelegent zaprezentowaá wyniki badaĔ projektu
Media Accountability and Transparency in Europe (MediaAcT) poĞwiĊconego zagadnieniom
samoregulacji i odpowiedzialnoĞci z perspektywy pracowników polskich redakcji. Wyniki badaĔ pokazaáy dysproporcjĊ miĊdzy postrzeganiem norm i obowiązków dziennikarzy oraz ich
przeáoĪonych – redaktorów-menedĪerów. Autor
pokazaá równieĪ róĪnice pomiĊdzy deklarowanymi chĊciami samoregulowania zawodu a rzeczywistymi dziaáaniami. W ramach dyskusji dr
Dagmar Kusa (Bratislava International School of Liberal Arts, Sáowacja) zastanawiaáa siĊ
nad tym, czy istnieje koniecznoĞü prowadzenia
dziaáaĔ w ramach samoregulacji oraz nad skutecznoĞcią egzekwowania takich regulacji.
W drugiej prezentacji, zatytuáowanej Less
time for researching, more work to be done:
working conditions of Czech journalists, dr
Alice N. Tejkalová scharakteryzowaáa obecne
warunki pracy czeskich dziennikarzy. Badaczka przedstawiáa wyniki z prawie trzystu wywiadów, w których poruszaáa kwestie formy zatrud-
Adam Michel
nienia czy liczby miejsc pracy. Z niepokojem
zauwaĪyáa, Īe wzrosáa liczba materiaáów, które
czescy dziennikarze muszą przygotowaü, a jednoczeĞnie skrócono czas przeznaczony na zbieranie materiaáów. Dyskutant prezentacji, prof.
dr Ainars Dimants (Turiba University, àotwa),
dostrzegá wiele podobieĔstw pomiĊdzy sytuacją
dziennikarzy w Czechach i w innych krajach
naszego regionu. Zaznaczyá równieĪ rosnące
znaczenie biznesu, jako czynnika najbardziej
oddziaáywującego na pracĊ dziennikarzy.
Trzecią sesjĊ rozpocząá prof. Péter Bajomi-Lázár (Budapest Business School, WĊgry)
z prezentacją The social context of neutrally
objective and of engaged journalism. Autor zauwaĪyá, Īe takie czynniki jak urbanizacja czy
rozwój gospodarczy staáy u podstaw wyksztaácenia siĊ idei obiektywizmu w krajach zachodnich, gáównie anglosaskich. Jego zdaniem odmienne drogi rozwoju krajów Europy Wschodniej i próby przenoszenia tych koncepcji na
grunt dziennikarstwa w krajach tego regionu są
báĊdem. Prezentacja wywoáaáa spore zainteresowanie. Dyskutant dr Andrej Školkay (School of
Communication and Media, Sáowacja) przedstawiá seriĊ kontrargumentów, podkreĞlając, Īe
w przypadku kilku krajów naszego regionu idee
obiektywizmu pojawiaáy siĊ jeszcze na dáugo
przed okresem transformacji.
W drugim wystąpieniu mgr Paulina Barczyszyn i mgr Adam Michel (Uniwersytet Wrocáawski) powrócili do empirycznego podejĞcia
do dziennikarstwa. W prezentacji Professional
standards and political involvement of Polish,
Russian and Swedish journalists przedstawili
wyniki badaĔ projektu „Journalism in change”,
w ramach którego analizowali kwestie etyczne, zaangaĪowanie polityczne czy percepcjĊ ról
wĞród dziennikarzy w trzech badanych krajach.
W komentarzu redaktor Juraj Filin (Goodwill
Publishing, Sáowacja) zasugerowaá badaczom
interesujące statystyczne sposoby prezentacji
tak obszernej puli danych. W dyskusji zwrócono
uwagĊ na specyÞczny dobór krajów oraz wynikającą z niej róĪnorodnoĞü uwarunkowaĔ.
Sprawozdanie z warsztatów naukowych...
SesjĊ zakoĔczyá dr Andrej Školkay z wystapieniem Can a “Lone wolf” quasi-investigative
journalist substitute low functionality of the law
enforcing system?, w którym opisaá dziaáalnoĞü
quasi-dziennikarza Ğledczego Toniego Papaleo. Prelegent opisaá táo skandalu Þnansowego
z udziaáem wáaĞcicieli mediów na Sáowacji
oraz rolĊ dziennikarza w odkryciu miĊdzynarodowego procederu prania brudnych pieniĊdzy.
W dyskusji Topinkova zwróciáa uwagĊ na sáaboĞü organów Ğcigania oraz znaczne osáabienie
nadzorującej roli dziennikarzy równieĪ w Czechach.
Ostatnią sesjĊ pierwszego dnia warsztatów
przeznaczono na prezentacjĊ raportów z badaĔ
„Journalistic role perception and performance”
z trzech krajów biorących udziaá w projekcie.
Dr Nikos Panagiotou (Aristotle University of
Thessaloniki, Grecja) przedstawiá wyniki badaĔ
z Grecji, profesor StĊpiĔska – z Polski, a mgr
Nikolett Kormos (University of Eötvös Loránd,
WĊgry) – pierwszą czĊĞü badaĔ z WĊgier. Prelegenci opisali gáówne zaáoĪenia projektu oraz
kraje w nim uczestniczące. W dokáadny sposób
przedstawili próby badawcze ze swoich krajów
oraz wstĊpne wyniki badaĔ. Byáo to podsumowanie pierwszego etapu projektu, w którym
zestawiano percepcjĊ ról dziennikarzy z ich
faktyczną dziaáalnoĞcią w obszarze mediów.
Kolejnym krokiem bĊdzie porównanie wyników miĊdzy krajami. Dyskutantki mgr Alena
Istokova (School of Communication and Media, Sáowacja), mgr Zuzana Veselkova (Charles
University, Czechy), pogratulowaáy badaczom
zebrania tak obszernego materiaáu badawczego. Miaáy równieĪ sporo pytaĔ dotyczących
metodologii, jak np. dobór próby czy deÞnicja
dziennikarza. PodkreĞliáy takĪe, jak interesujący bĊdzie kolejny etap badaĔ, który pokaĪe róĪnice i podobieĔstwa miĊdzy poszczególnymi
krajami.
Drugi dzieĔ warsztatów otworzyá prof. dr
Ainars Dimants (Turiba University, àotwa)
z prezentacją zatytuáowaną Latvian PBS on
the media policy crossroads to PSM, w którym
151
scharakteryzowaá stan mediów publicznych na
àotwie. Opisaá równieĪ gáówne przemiany, jakie zachodzą w ich strukturze oraz w relacjach
z odbiorcami. Dr Gáowacki, który komentowaá
tĊ pracĊ, zaakcentowaá, jak istotne jest prowadzenie badaĔ nad odbiorcami mediów oraz
wyraziá zdumienie faktem, Īe áotewskie media
publiczne takich badaĔ nie prowadzą.
Kolejne wystąpienie, zatytuáowane Collaboration between politicians and the media: an
unethical/double role: the case of Vavrová and
KaliĖák, wygáosiáa mgr Alena Istokova (School
of Communication and Media, Sáowacja). Prelegentka opisaáa záoĪony problem nieetycznego
zachowania dziennikarki jednego z dzienników
sáowackich („Pravda”) w kontaktach z politykiem opozycji (KaliĖák). Táo dla tej sprawy
stanowiáa sprawa podsáuchów zakáadanych
sáowackim dziennikarzom. Dyskutant mgr Michel zauwaĪyá záoĪonoĞü prezentowanej sprawy
oraz jej aktualnoĞü w kontekĞcie podsáuchiwania dziennikarzy w Polsce.
Kolejnym referatem poĞwiĊconym korupcji
byá referat Juraja Filina pt. Crime and punishment or crime and omission? Two public cases
of a system corruption in Slovakia that were
differently covered by media and treated by authorities. Autor skupiá siĊ na róĪnym stopniu
nagáoĞnienia dwóch zjawisk korupcyjnych mających miejsce na Sáowacji. Wskazaá, Īe media
wielu przypadkach w sposób dalece niewystarczający opisywaáy poszczególne afery. Dodatkowo – problem korupcji czĊsto wykraczaá poza
ich moĪliwoĞci. W dyskusji dr Gabriella Szabó
zwróciáa uwagĊ na kwestie metodologiczne
w przeprowadzonej analizie. Przedstawiáa równieĪ podobieĔstwa pomiĊdzy dziaáaniami mediów na Sáowacji i na WĊgrzech.
Przedostatnia prezentacja nosiáa tytuá Where
others fear to tread: Journalist’s role in the creation and spreading of negative stereotypes
about the Roma people i przedstawiáa ją mgr
Zuzana Veselkova. Poruszono w niej kwestiĊ
budowania stereotypów o czeskich Romach
w jednym z programów telewizyjnych. Prele-
152
gentka przedstawiáa przekazy budujące negatywny obraz Romów oraz wykazaáa rolĊ, jaką
mają dziennikarze w jego umacnianiu. Dyskutantka mgr Nikolett Kormos zwróciáa uwagĊ na
koniecznoĞü gáĊbszej podbudowy teoretycznej
prowadzonych badaĔ. W dyskusji pojawiáy siĊ
równieĪ pytania o reakcje odbiorców, których
badanie stanowi nastĊpny krok dziaáaĔ autorki.
Ostatnim punktem warsztatów byá referat
MO(N)K(E)Y(S) business: The media and controversial armament by the Slovak Ministry of
Defense, w którym dr Dagmar Kusa powróciáa
do sprawy korupcji na Sáowacji. Byáo to wystąpienie przedstawiające szerzej sprawĊ nielegalnego podsáuchiwania sáowackich dziennikarzy. Badaczka skupiáa siĊ na przyczynie
niewielkiego zainteresowania mediów sprawą
Adam Michel
przetargów prowadzonych w Ministerstwie
Obrony Sáowacji. Z wnioskami analizy zgodziá
siĊ dyskutant dr Nikos Panagiotou, który zwróciá uwagĊ na wieloaspektowoĞü problemu oraz
sáaboĞü mediów. Stwierdziá takĪe, Īe nie jest to
jedynie problem naszego regionu, ale równieĪ
mediów zachodnich.
Dyskusja nad ostatnim referatem zamykaáa
dwudniowe warsztaty. Ich podsumowania dokonaá dr Andrej Školkay, który wyraziá zadowolenie z budapeszteĔskiego spotkania. Dr Gabriella
Szabó podziĊkowaáa wszystkim uczestnikom,
podkreĞlając, jak istotne znaczenie miaáo zebranie naukowców reprezentujących kraje naszego
regionu. Spotkania, które stanie siĊ podstawą do
dalszej wspóápracy pomiĊdzy uczestniczącymi
w nim badaczami.