Rysunek 2. Przykładowe błony naświetlone z użyciem

Fantom + (Delta Plus)®™
Uniwersalne narzędzie do sprawdzania systemu ekspozycji i obrazowania
rentgenowskich aparatów dentystycznych.
Posiada pozytywną opinię Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny nr HR/U-R-19/2010
z dnia 01.03.2010 r.
Budowa fantomu
Walec do sprawdzania
prostopadłości wiązki ( 3)
Fantom +® ™ (Rysunek 1) wykonany jest z tworzywa PMM z wbudowaną siatką miedzianą oraz
okręgiem (pierścieniem) o średnicy 60 mm (2), a
także układem filtrów metalowych (1). Posiada
także wkręcany cylinder (3) pozwalający na określenie osiowości (prostopadłości wiązki) padającego promieniowania rtg, a także układ szczelin
metalowych (4) do określania zdolności rozdzielczej aparatu oraz stosowanej techniki obrazowania. Miedziana siatka pomocnicza może być pomocna przy dokładnym ustawianiu tubusu aparatu.
Siatka pomocnicza
co 10 mm
Pierścień
o średnicy 60 mm ( 2)
Filtr metalowy 3-stopniowy (1)
Fantom może być stosowany z użyciem standardowych błon dentystycznych lub sensorów (detektorów) używanych do obrazowania cyfrowego.
Szczeliny do określania
zdolności rozdzielczej ( 4)
Rysunek 1. Fantom +® ™
Rodzaje wykonywanych testów podstawowych i sposób ich przeprowadzania
Rodzaje oraz częstość wykonania testów określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r.; zał. nr 6;
(Dz. U. z 2013 r., poz. 1015)
Zdjęcie do oceny
stałości aparatu
oraz średnicy wiązki
Zdjęcie do oceny
prostopadłości wiązki
promieniowania
Zdjęcie do oceny
prostopadłości wiązki
promieniowania,
stałości aparatu
oraz średnicy wiązki
Zdjęcie do oceny
zdolności rozdzielczej
aparatu
Rysunek 2. Przykładowe błony naświetlone z użyciem fantomu.
© EkoAtom - Testy specjalistyczne RTG: www.ekoatom.pl
Fantom + ®™; ver. 5 / 10.2014
1/4
1. Test stałości obróbki błon dentystycznych / test stałości aparatu rtg. (Częstość wykonania – 1 x / miesiąc)
UWAGA: Należy używać błon takiego samego typu, jaki stosowany jest do badania pacjentów. W przypadku stosowania cyfrowej
rejestracji obrazu – po ekspozycji porównuje się zaczernienia na monitorze komputera. Należy stosować ten sam kontrast
oraz jasność porównywanych obrazów.
 Umieścić błonę pod fantomem pod filtrami (1) tylną płaszczyzną w dół. W celu zabezpieczenia stałości odpowiedniej pozycji
można przykleić błonę taśmą samoprzylepną.
 Ustawić parametry ekspozycji (mAs i kV).
 Tubus aparatu ustawić nad filtrami. Wykonać ekspozycję i wywołać błonę. Rodzaj wywoływacza, jego temperatura i czas wywoływania powinny być zawsze takie same.
 Po wywołaniu na błonie powinny być widoczne 3 stopnie zaczernienia. Porównać wizualnie zaczernienia 3 stopni. Dopuszcza
się maksymalne odchylenie o jeden stopień.
 Wystąpienie odchylenia zaczernienia (por. Rysunek 3) może świadczyć o zmianie procesu wywoływania (obróbki) lub o zmianie
warunków pracy lampy rtg.
2,20
Fantom +
2,00
W przypadku stosowania cyfrowej rejestracji obrazu – po ekspozycji porównuje się zaczernienia na
monitorze komputera. Należy stosować ten sam
kontrast oraz jasność porównywanych obrazów.
60 kV
70 kV
Gęstość optyczna
1,80
Dopuszczalna zmiana
zaczernienia (o 1 stopień)
1,60
1,40
1,20
1,00
0,80
0,60
1
2
3
Nr filtru
Rysunek 3. Zależność zaczernienia od wysokiego napięcia na lampie
2. Określenie średnicy wiązki promieniowania rtg aparatu punktowego na wyjściu tubusu. (Częstość wykonania –
1 x / miesiąc)
 Umieścić błonę pod fantomem tylną płaszczyzną w dół w taki sposób,
aby znajdowała się ona pod częścią pierścienia o średnicy 60 mm (2).
W celu zapewnienia stałości odpowiedniej pozycji można przykleić błonę taśmą samoprzylepną.
 Ustawić parametry ekspozycji (mAs i kV).
 Ustawić tubus pośrodku fantomu, tak aby znajdował się on na środku
pierścienia o średnicy 60 mm. Wykonać ekspozycję i wywołać błonę.
 Po wywołaniu na błonie powinno znajdować się zaczernienie odpowiadające wiązce promieniowania rtg. Zaczernienie to powinno też znajdować się wewnątrz obrazu pierścienia o średnicy 60 mm, tak jak na
Rysunku 4.
 Do testu można użyć błony naświetlonej przy wykonywaniu innego testu, na którym widoczna jest granica pola rtg (por. Rysunek 3).
Granica pola
promieniowania rtg
Obraz
pierścienia 60 mm
Granica pola
promieniowania rtg
Obraz
pierścienia 60 mm
 Test można powtórzyć dla różnych fragmentów pierścienia.
Rysunek 4. Średnica wiązki promieniowania
© EkoAtom - Testy specjalistyczne RTG: www.ekoatom.pl
Fantom + ®™; ver. 5 / 10.2014
2/4
3. Określenie prostopadłości wiązki promieniowania aparatu rtg. (Częstość wykonania – 1 x / miesiąc)

Umieścić błonę pod fantomem pod cylindrem (3) jej tylną płaszczyzną w dół. W celu zapewnienia stałości odpowiedniej pozycji można przykleić
błonę taśmą samoprzylepną.

Środek pola rtg
Kąt odchylenia wiązki = 1,50
Środek pola rtg
Kąt odchylenia wiązki < 1,50
Ustawić parametry ekspozycji (mAs i kV).

Ustawić tubus pośrodku fantomu, tak aby
znajdował się on dokładnie na środku cylindra, prostopadle do podstawy fantomu. Wykonać ekspozycję
i wywołać błonę.
Rysunek 5. Prostopadłość wiązki promieniowania rtg
 Po wywołaniu na błonie powinien być widoczny obraz pierścienia z górnej części cylindra. Wewnątrz tego pierścienia powinno
być widoczne koło będące obrazem śruby za pomocą której cylinder wkręcono w podstawę fantomu. Obraz powinien być podobny do przedstawionego na Rysunku 5.
 Geometria fantomu została tak dobrana, że jeśli na obrazie koło znajduje się wewnątrz pierścienia – wiązka główna promie0
0
niowania jest odchylona o kąt ≤ 1,5 . Jeżeli koło zachodzi na pierścień – kąt ten jest większy niż dopuszczalny (> 1,5 ).
4. Określenie zdolności rozdzielczej. (Częstość wykonania – 1 x / 6 miesięcy)
 Umieścić błonę pod fantomem pod płytką do określania zdolności rozdzielczej aparatu (4) jej tylną płaszczyzną w dół. W celu zapewnienia stałości odpowiedniej pozycji można przykleić błonę taśmą samoprzylepną.
1,7 lp/mm
2,5 lp/mm
5,0 lp/mm
 Ustawić parametry ekspozycji (mAs i kV).
 Po wywołaniu na błonie powinny być widoczne obrazy 3 grup pasków, tak
jak na Rysunku 6. Obserwując zdjęcie na negatoskopie – określić zdolność
rozdzielczą przyjmując wartość, dla której w każdej grupie paski widoczne
są jako oddzielne.
Nie ma wyraźnych wymagań dotyczących wymaganej wartości zdolności rozdzielczej, którą określa się w [lp/mm] (liczbie par linii/milimetr). Rozdzielczość
aparatu związana jest z wielkością ogniska w lampie rtg. Zmniejszenie rozdzielczości może świadczyć o powiększeniu się ogniska na skutek zużywania się lampy.
Zdjęcie do oceny
zdolności rozdzielczej
aparatu
Ocena
zdolności rozdzielczej
aparatu
Rysunek 6. Zdolność rozdzielcza
Uwagi dotyczące wykonywania testów
Konstrukcja fantomu pozwala na dobranie takiego usytuowania standardowej błony dentystycznej, aby można było zrobić wszystkie
wymienione wyżej testy wykonując dwie ekspozycje (por. Rysunek 2).
W przypadku wykonywania testów aparatu wyposażonego w radiowizjografię (obrazowanie cyfrowe), zamiast błony umieszcza się
pod fantomem sensor (detektor). Sensory posiadają zwykle mniejszą powierzchnię czynną niż standardowa błona do zdjęć stomatologicznych. Wówczas może być konieczne wykonanie kilku ekspozycji w celu otrzymania wszystkich niezbędnych obrazów.
System Zarządzania Jakością (SZJ) wymaga, aby wszystkie wykonane zdjęcia zostały właściwie opisane, tj. aby zawierały m. in. datę
wykonania testu, typ/rodzaj użytego fantomu, jego identyfikację, parametry ekspozycji, informacje o użytym materiale fotograficznym
i jego obróbce lub zastosowanym innym detektorze promieniowania rtg. W dokumentacji SZJ powinna znaleźć się informacja o wyniku
przeprowadzonego testu. W przypadku przekroczenia wartości referencyjnej – także informacja o podjętych działaniach zmierzających
do usunięcia tego przekroczenia.
© EkoAtom - Testy specjalistyczne RTG: www.ekoatom.pl
Fantom + ®™; ver. 5 / 10.2014
3/4
Poniżej przedstawiono przykładowe sposoby dokumentowania wyników:
Testy podstawowe wykonane z użyciem fantomu + nr: ………………….
Błona, proces wywoływania, detektor cyfrowy itp.
Nr (nazwa) testu
Warunki ekspozycji
Nr zdjęcia / Data wykonania
Wynik
Podpis osoby wykonującej
1. (test stałości)
np. 70 kV; 8 mA; 160 ms
XY / dd.mm.rrrr
np.: OK., „+”, itp.
(-)
2. (średnica wiązki)
3. (prostopadłość wiązki)
4. (rozdzielczość)
lub np.:
Testy podstawowe wykonane z użyciem fantomu + nr: ………………….
Nr (nazwa) testu
1. (test stałości)
Warunki ekspozycji
np. 70 kV; 8 mA; 160 ms
Wynik
np.: OK., „+”, itp.
Nr zdjęcia / Data wykonania
XY / dd.mm.rrrr
Podpis osoby wykonującej
(-)
Błona, proces wywoływania, detektor cyfrowy itp.
2. (średnica wiązki)
3. (prostopadłość wiązki)
4. (rozdzielczość)
Przykład mocowania fantomu
© EkoAtom - Testy specjalistyczne RTG: www.ekoatom.pl
Fantom + ®™; ver. 5 / 10.2014
4/4