Kultura i religie Tybetu, J

Kultura i religie Tybetu, J. Grela
08.01.2009. Feudalna i mistyczna pozycja kobiet
Modele kobiecości
(1) tradycyjny i monastyczny
•kobieta = nisko urodzona (tyb. skye dman); ta, która nie może być sama w nocy (bud med)
•pojęcie skalania
•patrylinearność i patrylokalność
•buddyjska ‘mizoginia’
–źródło pokusy/worek nieczystości
–cechy ciała Buddy
–teksty kanoniczne
(2) mistyczny (tantryczny)
•kobieta jako dakini
•symbol mądrości
•inkarnacja bóstwa (Pradżniaparamita, Tara)
•tantryczna partnerka
•przedmiot ślubowań
Zachodnie interpretacje kobiety jako dakini
•Jungowski archetyp animy zastosowany do dakini przez Herberta Guenthera w 1963 r.
•interpretacje feministyczne:
–patriarchalny konstrukt w soteriologicznej służbie mężczyzny
–idealizacja, deifikacja, wyjątkowa rola duchowa
•nieesencjalizowanie płci, dakini jako abstrakcyjne doświadczanie kobiecości
Kobiece role w historii dawnego Tybetu
•legendarny rodowód Tybetańczyków (wersja buddyjska: demonica – matka, wersja bonu:
bogini-matka
•wysepki matrylinearności :dawniej lud Qiang; obecnie matrycentryzm nadal u Mosuo (Naxi)
nad jez. Lugo
•VII-IX w. - wprowadzenie buddyzmu:
– wykształcone żony króla Songcena Gampo (chińska i nepalska), buddystki
–Jeszie Cogjal, żona króla Trisonga Detsena, tantryczna uczennica
•guru, założycielki, dzierżawczynie duchowych linii:
–Niguma i Sukhasiddhi XI w.;
–Macik Labdryn XI/XII w. – linia cie
–Macik Siama XI/XII w. – linia lamdre
–Dziobum XIII w. – ogniwo linii Kalaczakry
•matki
•mistyczne partnerki
•dekoderki term,
•kobiety-wyrocznie,
•szamanki,
•lekarki
Życie przeciętnej Tybetanki
Dzieciństwo
1
•doglądanie młodszego rodzeństwa;
•drobne prace domowe;
•nauka haftu, tkania, prowadzenia domu;
•edukacja (dot. bogatych rodzin) od 7-8 roku życia, w domu lub w grupie, ¼ klasy dziewczęta
- pisanie, czytanie, gramatyka, prosta arytmetyka, modlitwy;
- kary cielesne w szkołach;
•mniszki – brak dostępu do edukacji
Młodość
•Małżeństwo aranżowane za plecami dziewczyny:
-wymagana zgoda ojca i brata matki;
-konsultacje astrologiczne;
-wizyty kandydatów
(za plecami dziewczyny)
Małżeństwo
•endogamia (ta sama warstwa społeczna) lub hipergamia (mężczyzna z wyższej klasy);
•odrzucenie hipogamii (kobieta z wyższej klasy);
•domena świecka, niezwiązana z religią;
•wiek kobiety: między ok. 13 a 26;
- przesądy: nie wolno żenić się z 19-latką ani z kobietą o rok starszą od mężczyzny
•spisanie kontraktu:
–zabezpieczenia;
–prawa i obowiązki obojga;
–formułki pomyślności;
•rekompensata za wychowanie dziewczyny (pieniądze, żywność, zwrot kosztów
dotychczasowych spotkań);
•przenosiny dziewczyny do domu przyszłego męża
• zakaz odwiedzania przez nią rodziców przez pierwsze 3-6 miesięcy
•dziewictwo nie jest waloryzowane;
•noc poślubna:
–usypywanie swastyki z ziaren pod posłaniem,
–oswajanie się małżonków 1-3 nocy;
•formy małżeństwa:
–poliandria (najb. typowa)
–poligynia (instrument polityczny)
–monogamia (w Amdo i współcześnie)
Prawa kobiet
•posiadanie i dysponowanie własnym majątkiem (gł. biżuteria)
•swobodne wychodzenie z domu
•udział w życiu publicznym
•odprawianie rytuałów religijnych
•wpływ na decyzje dotyczące rodziny
Podział ról
kobieta
•posiadanie kluczy od spiżarni,
•gotowanie,
•sprzątanie,
2
•opieka nad potomstwem,
•noszenie wody,
•przędzenie,
•robótki ręczne,
•dojenie dri
mężczyzna
•zarządzanie majątkiem,
•szycie,
•robienie ubrań i naczyń ze skóry,
•polowanie, zastawianie sideł,
•ubój,
•strzyżenie owiec,
•budowa domu
Zajęcia kobiet i mężczyzn
•rąbanie drewna,
•noszenie opału,
•siew,
•zbiory,
•młocka,
•doglądanie trzody,
•handel
Macierzyństwo
•tryb życia i dieta ułatwiające poród;
•poród -> skalania domostwa
–rytuał oczyszczający po 2 lub po 3 dniach;
•długotrwałe karmienie piersią
Swobodny dostęp do rozrywek
•pikniki,
•festiwale,
•święta religijne,
•śpiewy i tańce,
•gry towarzyskie
Wdowieństwo
•ponowne małżeństwo nie jest zakazane;
•lewirat (poślubienie wdowy przez młodszego brata zmarłego);
•zarządzanie majątkiem aż do dorosłości najstarszego syna
Tybetański folklor i obyczaje, Cykle życia społeczności.
Cykl życia społeczności
• nomadzi
- pierwszy wypas
- ostatni wypas w roku
3
•
-
rolnicy
siewy
zbiory
Święto plonów / końca sezonu (7-8 miesiąc kalendarza lunarnego)
• 3-dniowy zakaz handlu
• odświętne stroje
• odwrócenie ról i struktur społecznych
• tańce, muzyka
• wystrzały, by odpędzić demony
• biegi mężczyzn na 5 km
• wyścigi konne mężczyzn
• zawody łucznicze
Inne święta ludowe
• zatruta świnia (5. miesiąc) – zakaz mycia się
• wzejście gwiazdy (7. lub 8. m-c) - kąpiele
• 9 złych omenów (11. m-c)
• 10 pomyślnych znaków (11. m-c)
• (festiwal światła)
• wyścigi konne w Gjantse, w Damszungu
• rytuały dla wężowych bóstw
• rocznica powstania 1959 r.
• „gutor” (29 dzień 11 m-c)
22.01.09 Obszar wpływów kultury tybetańskiej
Główne obszary występowania kultury tybetańskiej poza Tybetem:
•Indie: Ladakh, Zanskar, Sikkim
•Nepal: Mustang, Dolpo, rejon Everestu
•Bhutan
•Mongolia
•Rosja: Buriacja, Kałmucja, Tuwa
Ladakh
•Niezależne buddyjskie królestwo
•XVII w. – zerwanie relacji z Tybetem, groźba inwazji tybetańskiej
•Pomoc Kaszmiru, nawrócenie króla Ladakhu na islam
•Włączenie Ladakhu do Indii – kolonii brytyjskiej
Zanskar
•Najwyżej położona zasiedlona dolina himalajska, ponad 4 tys. m n.p.m.
•Zależność od Ladakhu, później Indii
Sikkim
•Lokalna nazwa tybetańska regionu: Dolina Ryżu (tyb. Dren Dziong)
•Legendy dot. pobytu Padmasambhawy w VIII w. i wprowadzeniu buddyzmu
•XIV w. guru Taszi ze wschodniego Tybetu – objawienie, by udać się na południe; jego
potomkowie – rodzina królewska Sikkimu
4
•1975 przyłączenie królestwa do Indii
Mustang
•Mustang dosł. po tybetańsku: Żyzna Równina
•Jedno z największych stanowisk archeologicznych Azji
•1450 wojownik Ame Pal zakłada buddyjskie królestwo
•od 1951 część terytorium Nepalu
Bhutan (tyb. Druk Jul = Kraj Smoka)
•VIII w. legendy dot. działalności Padmasambhawy; buddyzm tantryczny
•1616 Sziabdrung Ngałang Namgjal z Tybetu – zjednoczenie zwaśnionych prowincji,
budowanie „dzongów” (klasztory-twierdze)
•Teokracja buddyjska
•1907 monarchia dziedziczna
•marzec 2008 pierwsze wybory demokratyczne
•47 tys. km kw., 2 mln mieszkańców,
•64% terenu – lasy
•buddyzm religią państwową,
główne szkoły budd.: drugpa kagju, ningma
Mongolia
•I etap wprowadzania budd. i kultury tyb. XIII w – polityka chana Kubilaja, wpływ
buddyzmu szkoły sakja
•II etap XVI w. – Altan-chan, szkoła gelug
•od XVII w. dominacja polityczna Mandżurów, oderwanie tzw. Mongolii wewnętrznej
•1911 ogłoszenie niepodległości
•1924-1992 Republika Ludowa, wpływy radzieckie, przymusowa ateizacja
Działalność Dzanabadzara (1635-1723)
•wnuk Abataj-chana (fundatora klasztoru Erdene Dzuu),
•uznanie za inkarnację Taranathy
•nauczanie doktryny gelug
•wznoszenie i dekorowanie sanktuariów
Republika Buriacji
•XIII w. podbicie rozmaitych plemion przez Czyngis-chana
•XVII w. w Mongolii dominacja Mandżurów, Buriaci zwracają się ku Rosji, w 1703
włączenie do Państwa Moskiewskiego
•1992 autonomiczna republika, stolica Ułan-Ude
Republika Kałmucji
•XVII w. migracje koczowniczych plemion mongolskich z rejonu Turkietsanu nad M.
Kaspijskie
•Włączenie do ZSRR
•1992 uzyskanie autonomii (w ramach Federacji Rosyjskiej), stolica Elista
Tuwa
•XIII w. tureckie plemiona podbite przez Czyngis-chana
•od XVIII w. podbite przez Mandżurów, od 1921 w ZSRR
•1992 uzyskanie autonomii, stolica Kyzył
5