Tekst / Artykuł - Polskie Towarzystwo Geofizyczne

Tekst / Artykuł - Polskie Towarzystwo Geofizyczne

Sławomir MAJ
Polskie Towarzystwo Geofizyczne/Instytut Geofizyki PAN — Warszawa
PIERWSZA POLSKA WYPRAWA POLARNA
NA WYSPĘ NIEDŹWIEDZIĄ (1932-1933)
FIRST POLISH POLAR EXPEDITION ON THE BEAR ISLAND
(1932-1933)
W 1919 r., tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, powołano do życia
Centralny Instytut Meteorologiczny w Warszawie, którego dyrektorem został znany
klimatolog, profesor Władysław G o r c z y ń s k i (1879-1953). Pełnił tę funkcję
przez lat cztery. W roku 1922 CIM przemianowano na Państwowy Instytut Meteorologii (PIM). W latach 1923-l927 kierował tym Instytutem agrometeorolog,
profesor Kazimierz S z u l c (1866-1938).
U progu II Rzeczpospolitej mieliśmy w kraju co najmniej dwu badaczy polarnych „z prawdziwego zdarzenia”. Geofizyka, geochemika, meteorologa i klimatologa w jednej osobie, profesora Henryka B. A r c t o w s k i e g o (1871-1958), naukowego kierownika belgijskiej antarktycznej wyprawy na pokładzie fregaty sv
„Belgica” w latach 1897/1899, oraz jego asystenta (i ucznia jednocześnie) w tejże
ekspedycji, geofizyka i meteorologa Antoniego Bolesława D o b r o w o l s k i e g o
(1872-1954). W niepodległej RP profesor H. Arctowski objął kierownictwo Instytutu Geofizyki i Meteorologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
Antoni B. Dobrowolski, interesujący się również mocno pedagogiką teoretyczną,
działał w szkolnictwie, m.in. w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego.
W roku l924 A. B. Dobrowolski podjął pracę w PIM jako naczelnik Wydziału
Aerologiczno-Wojskowego. Narzekał wprawdzie, że robi się tam niewiele pod
względem czysto naukowym, ale znalazł w rezultacie zespół zarówno meteorologów
Prz. Geof. LIX, 3-4 (2014)
176
S. Maj
różnych specjalności, jak i hydrografów z osiągnięciami znaczącymi na polu
hydrologii (Centralne Biuro Hydrograficzne), chętnych niezmiernie do działania
w dziedzinie fizyki ziemskiej. Powołano do życia czasopismo Prace Meteorologiczne
i Hydrograficzne, które bardzo szybko zmieniło nazwę na Prace Geofizyczne. W rezultacie wzmożonego „ruchu w interesie” A. B. Dobrowolski został wice- a następnie
dyrektorem PIM (l 927-1929); po nim dyrektorstwo PIM objął (w latach 19291931) profesor Stefan H ł a s e k - H ł a s k o (1862-1934), doskonały organizator
o wielkim doświadczeniu zawodowym. W okresie tym rozpoczęto budowy Obserwatorium Morskiego w Gdyni, Obserwatorium Aerologicznego w Legionowie
(k. Warszawy), Stacji Magnetyczno-Meteorologicznej w Helu, Stacji Klimatologicznej w Warszawie (na Bielanach). W odrodzonej Rzeczpospolitej tworzyły się
liczne stowarzyszenia naukowe. Z inspiracji A. B. Dobrowolskiego, jako dyrektora
PIM, powołano Komitet Organizacyjny ds. założenia Towarzystwa Geofizyków,
Meteorologów i Hydrografów w Warszawie. W krótkim czasie, bo już 2 II 1930
r. zaczęło działać w Polsce pierwsze geofizyczne stowarzyszenie naukowe pod
nazwą Towarzystwo Geofizyków w Warszawie (w skrócie TGW). Prezesem TGW
wybrano Antoniego B. Dobrowolskiego (który akurat w roku 1929 przeszedł na
zasłużoną emeryturę); pełnił tę funkcję lat kilkanaście – z wyjątkiem lat 193l-l934,
kiedy to przewodniczył Towarzystwu profesor Mieczysław R y b c z y ń s k i (18731937). Sekretarzem generalnym TGW został hydrolog dr inż. Tadeusz Z u b r z y c k i
(1881-1937), a naczelnym redaktorem oficjalnego organu TGW o tytule Biuletyn
Towarzystwa Geofizyków w Warszawie (Bulletin de la Societé Geophysique de Varsovie)
nieoceniony Alfred R u n d o (1877-1939).
We wrześniu 1929 r. Kongres Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej
(World Meteorological Organization – WMO) w Kopenhadze przyjął uchwałę
o zorganizowaniu w latach 1932/33 II Międzynarodowego Roku Polarnego (czyli
w 50-lecie I MRP 1882-1883). Profesor H. Arctowski wystąpił wówczas z propozycją czynnego udziału Państwa Polskiego w takiej międzynarodowej imprezie
i założenia polskiej bazy badawczej na Spitsbergenie, w sąsiedztwie pól śnieżnych,
umożliwiających lądowanie samolotów (wyposażonych w płozy).
W miarę jak zbliżały się terminy II Międzynarodowego Roku Polarnego
1932/33, obaj polscy badacze polarni, profesorowie A. B. Dobrowolski w Warszawie i H. B. Arctowski we Lwowie optowali bardzo energicznie za angażowaniem
się Polski w naukową akcję II MRP (Dobrowolski, 1930; Lugeon, 1930, 1931).
Prof. S. Hłasek-Hłasko (doświadczony organizator służb meteorologicznych), jako
dyrektor PIM w latach 1929-l931, powołał za zgodą ówczesnego Ministra Rolnictwa Polską Komisję Narodową Roku Polarnego (PKNRP). W roku 1932 w skład
Komisji wchodzili: Czesław B i a ł o b r z e s k i (1878-1953; fizyk-teoretyk i geofizyk,
profesor UW), Antoni Bolesław Dobrowolski (geofizyk i badacz polarny profesor
WWP, b. dyrektor PIM), Janusz G r o s z k o w s k i (l898-1984; radiotechnik; profesor PW, dyrektor Instytutu Radiotechnicznego Państwowego Instytutu Teleko-
Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)
177
munikacyjnego), Stefan Hłasek-Hłasko (geofizyk i meteorolog; b. już dyrektor
PIM), Stanisław K a l i n o w s k i (1873-1946; fizyk i geofizyk-magnetolog; profesor
PW, kierownik Obserwatorium Magnetycznego w Świdrze), dr inż. Jean L u g e o n
(1898-1976; światowej sławy szwajcarski meteorolog i fizyk atmosfery, profesor
Politechniki w Zurychu; ówczesny dyrektor PIM: 193l-l936) oraz Władysław S m o s a r s k i (1876-1960; meteorolog i klimatolog; profesor Uniwersytetu Poznańskiego). Komisja, w której większość stanowili członkowie Towarzystwa Geofizyków w Warszawie, powierzyła zorganizowanie polskiej stacji obserwacyjnej
w strefie polarnej – zgodnie z programem Międzynarodowego Roku Polarnego –
ówczesnemu dyrektorowi PIM, ponieważ w Polsce tylko Państwowy Instytut Meteorologiczny miał odpowiednie możliwości aparaturowe i materiałowe, a w pewnym
stopniu również finansowe. W maju 1931 r. dyrektor J. Lugeon, osoba wielce
energiczna i operatywna oraz ciesząca się uznaniem w świecie naukowym, jako
delegat Komisji Polskiej ustalił na spotkaniu w Kopenhadze z profesorem Dan
Barfod l a C o u r (1876-l942), prezesem Międzynarodowej Komisji Roku Polarnego, że najlepszym sposobem udziału Polski w II MRP będzie założenie stacji
badawczej na Wyspie Niedźwiedziej (Bjørnøya), należącej do Norwegii.
Wyspa Niedźwiedzia stanowiła „punkt” Północnego Oceanu Lodowatego wyjątkowo przydatny do spostrzeżeń meteorologicznych i geofizycznych (Lugeon, 1933).
Z drugiej strony, z finansowego punktu widzenia, taki projekt był jednym z bardziej oszczędnych. Norwegowie utrzymywali na Wyspie czynną stację radiowo-nadawczą (element radiowej sieci morskiej Oceanu Lodowatego), z której można
było korzystać. Dostęp do samej wyspy nie był zbyt trudny ani uciążliwy. Dyrektor norweskiej służby meteorologicznej udostępnił ekspedycji bezpłatnie użytkowanie budynku mieszkalnego (w bardzo dobrym stanie technicznym) wraz opałem.
Międzynarodowa KRP wypożyczyła dla stacji polskiej na Wyspie Niedźwiedziej
dwa całkowite komplety nowoczesnych magnetycznych wariometrów systemu
D. la Coura. Inne przyrządy pomiarowe zostały oddane do dyspozycji wyprawy
przez PIM (np. Wydział Morski), a także przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.
Niezbędne wyposażenie dla wyprawy zakupiono po promocyjnych cenach w Warszawie oraz w Kopenhadze i Tromso. Zapomóg wyprawie udzieliły Ministerstwa:
Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych, Komunikacji, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Fundusz Kultury Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów. Wiele osób prywatnych, instytucji i firm handlowych poczyniło odpowiednie i użyteczne dary, np. firmy E. Wedel czy B. Rudzki. Uwzględniając
doświadczenia licznych duńskich ekspedycji polarnych na wybrzeża Grenlandii
oraz sugestie profesora D. la Coura, zdecydowano się na trzech uczestników stałej ekipy, wybranych z licznej grupy chętnych. Były to osoby o odpowiednich
predyspozycjach fizycznych i psychicznych oraz właściwym przygotowaniu zawodowym: inż. elektryk Czesław Jacek C e n t k i e w i c z (1904-1996), absolwent
Politechniki w Liège; geofizyk i magnetolog Władysław Ł y s a k o w s k i (1907-?)
178
S. Maj
z Instytutu Geofizyki i Meteorologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie;
czynny taternik, student fizyki/matematyki i przyszły profesor geologii Stanisław
S i e d l e c k i (1912-2002) z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Cała trójka
przeszła dodatkowe szkolenia w wybranych ośrodkach badawczych (Obserwatorium Aerologiczne PIM w Legionowie, Duńskie Obserwatorium Magnetyczne
w Rude Skov k. Kopenhagi). Należy tu podkreślić ogromną pomoc i zrozumienie
ze strony duńskich i norweskich ośrodków geofizycznych (Duński Instytut Meteorologiczny, Norweski Instytut Meteorologiczny, Norweski Instytut Geofizyczny,
Norweskie Towarzystwo Geofizyczne, Norweska Komisja Geofizyczna w Oslo).
Na wybitną wdzięczność zasłużyli w szczególności: profesor Lars Ve g a r d (18801963), słynny norweski badacz zórz polarnych, prezes Komisji Geofizycznej
w Oslo; profesor Leiv Marius H a r a n g (1902-1970), dyrektor Obserwatorium
Zorzowego w Tromso; członek Norweskiej AN dr Hans Theodor H e s s e l b e r g
(1885-1966), długoletni (40 lat) szef norweskiej służby synoptycznej, sekretarz
i prezes WMO. Formalnym kierownikiem Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej był dyrektor PIM, czyli Jean Lugeon, a faktycznym inż. Czesław Centkiewicz (formalnie zastępca kierownika) W dniu 5 sierpnia 1932 r. rozpoczęto
wyładowywanie dostarczonego morską drogą „majątku” ekspedycji i „budowę”
(organizację) stacji wraz z uruchamianiem aparatury pomiarowej. Siłę roboczą
stanowili: przyszli zimujący na Wyspie „tubylcy”: C. Centkiewicz, W. Łysakowski,
S. Siedlecki oraz „sezonowi przybysze” dyrektor J. Lugeon i inż. Jan Gurtzman
z PIM. Oczywiście nie można tu zapomnieć o pomocy norweskich radiotelegrafistów, a zwłaszcza ich szefa, słynnego na całą Arktykę Fritza Comeliusa O i e n a
(l899-1963). W rezultacie, dzięki ogromnemu wysiłkowi ekipy, Polska Stacja
Polarna (PSP) na Wyspie Niedźwiedziej rozpoczęła działalność zgodnie z zaleceniami i harmonogramem Międzynarodowej Komisji Roku Polarnego (Lugeon,
1933; Centkiewicz, 1934).
Nie ma wątpliwości, że powierzenie przez PNKRP dyrektorowi Lugeonowi
i Państwowemu Instytutowi Meteorologicznemu zorganizowania polarnej stacji
na Wyspie Niedźwiedziej było przysłowiowym strzałem „w dziesiątkę”. Roczna
działalność PSP dostarczyła mnóstwa cennych i unikalnych obserwacyjnych danych
naukowych z wybranych dziedzin ówczesnej geofizyki (fizyki Ziemi).
Stymulowała także utworzenie przy TGW tzw. Koła Polarnego (pod patronatem
A. B. Dobrowolskiego) oraz zainspirowała następne efektywne wyprawy polskie
w rejony arktyczne (Spitsbergen i Grenlandia, w latach l934, 1936, 1937 i 1938).
W dniu 16 lutego 1938 roku w Warszawie miało miejsce założycielskie zebranie
Polskiej Komisji Kryologicznej (Kriologicznej) (w skrócie PKK lub KK) przy Towarzystwie Geofizyków. Obradom przewodniczył prezes TGW, prof. A. Dobrowolski,
równocześnie wiceprzewodniczący Międzynarodowej Komisji Lodów i Śniegów
Asocjacji Hydrologii Naukowej UGGI (Międzynarodowa Unia Geodezji i Geofizyki)
i zarazem jej przedstawiciel na Polskę. A. B. Dobrowolski wyjaśnił, że KK musi
Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)
179
być związana z TGW zarówno ze względu na potrzebny jej biurowy „aparat”, jak
i fakt, że program naukowy KK ma mieć charakter ogólny, ograniczony tylko
kompetencjami członków Komisji i realnymi możliwościami, a więc przekraczać
będzie program Międzynarodowej Komisji Lodów i Śniegów.
W ramach KK utworzono 4 następujące sekcje: 1. Lodowcową i epok lodowcowych; 2. Szaty śnieżnej; 3. Pokrywy lodowej wód; 4. Lodu atmosferycznego.
W najbliższej przyszłości zaplanowano powołać jeszcze sekcję dodatkową, a mianowicie Badania własności lodu. Sekretarzem generalnym KK został mgr St. K o ł o d z i e j c z y k 1 (1903-1940). Kierować zespołem kriologicznym miał oczywiście
jego promotor – profesor A. B. Dobrowolski.
Uzupełnienie
Na portalu internetowym „zaginieni w trakcie II Wojny Światowej” www.
zaginieni1939-45.plperson6580.html istnieje następująca informacja: Stanisław
Władysław Łysakowski, ur. 30 IV 1905 r. w Małej Wsi, gm. Święcice (gub.
płocka), syn Maurycego i Wandy ze Żmijewskich. Przy przekraczaniu granicy
z Czechosłowacją podobno został przez Niemców rozstrzelany 17 V 1940 r. Analogiczną informację podała 11 IX 2012 r. poseł Maria Nowak na posiedzeniu Sejmu
RP (posiedzenie Nr 21), w pierwszym dniu obrad.
Z drugiej strony, według J. Lugeona (patrz: Polski Rok Polarny na Wyspie Niedźwiedziej, Prz. Geogr. XIII (l), 1933, 1-49, s. 13, Władysław Łysakowski w 1932 r.,
a więc w chwili przyjmowania go na członka ekspedycji polarnej, miał lat 26 (czyli
rocznik 1907?).
Materiały wpłynęły do redakcji 15 VI 2014
Literatura
Centkiewicz Cz., 1934, Wyspa Mgieł i Wichrów. Tow. Wydaw. „Rój”, Warszawa, str. 213.
Dobrowolski A. B., 1930, Z powodu Roku Polarnego. Prz.Geogr. X, 187-192.
Lugeon J., 1930, Rok Polarny 1932-33 i współpraca Polski. Prz.Geogr. X, 3-4.
Lugeon J., 1931a, Uwagi w sprawie działania Polski w Roku Polarnym 1932/33. Biuletyn Tow. Geofiz.
w Warszawie, l, 13-l4.
Lugeon J., 193lb, Remarques sur la participation de la Polonge a l’Année Polaire 1932-33. Biuletyn Tow.
Geofiz. w Warszawie, l, 62-63.
Lugeon J., 1933a, Polska wyprawa Roku Polarnego (1932/33) na Wyspę Niedźwiedzią. Biuletyn Tow. Geofiz. w Warszawie, 7-8, 3-5.
Lugeon J., 1933b, Notice preliminaire sur l’expedition Nationale Polonaise de l’Année Polaire 1932-1933 a l’Ile
des Ours. Biuletyn Tow. Geofiz. w Warszawie,7-8, 43-46.
1
Meteorolog, porucznik rezerwy – Baza Lotnicza nr 3; zamordowany przez Rosjan w Katyniu
wiosną 1940 r. Awansowany pośmiertnie (9-10 listopada 2007 r.) do stopnia kapitana WP.
180
S. Maj
Lugeon J., 1933c, Polski Rok Polarny na Wyspie Niedźwiedziej. Prz. Geogr., XXIII (1), 1-49.
Lugeon J., 1935, O potrzebie założenia stałej polarnej stacji radiometeorologicznej dla służby przewidywania pogody. Biuletyn Tow. Geofiz. w Warszawie, 11-12, 11-16.
Stenz E., 1954, Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954), Prz. Met. i Hydr., VII (1-2), 3-6.
Materiały źródłowe
Barr S., Ludecke C. (red), 2010, The history of the International Polars Years (YPYs). Springer-Verlag,
Berlin-Heidelberg; DOI:101007/978-3-642-12402-0_7.
Belgijska Wyprawa Antarktyczna – WIKIPEDIA [2011]; [http:pl.wikipedia.orgwikiBelgijska_Wyprawa_
Antarktyczna].
Biuletyn Towarzystwa Geofizyków w Warszawie, 1938, z. 15, 1-63.
Bogdanowicz E., Kossowska-Cezak U., Szkutnicki J., (red.), 2009, Polskie Towarzystwo Geofizyczne
1947-2007. PTGeof./IMGW, Warszawa.
Kowalczuk J., 2001, 100-lecie geofizyki polskiej 1895-1995. Kalendarium. Wyd. 2 poszerzone, Wyd.
Arbor, Kraków.
Maj S., 2009, Profesor Henryk B. Arctowski (1871-1958) jako geofizyk (życie i działalność). Prz.Geof., 54(12), 7-17.
Olszewicz B., 1947, [w:] Lista strat kultury polskiej (1 IX 1939-1 III 1946). Wyd. S. Arcta, Warszawa.2
Ołpińska-Warzechowa K., Piotrowska M., 1997, Bibliografia 1948-2007. Prz.Geof., 42 (3-4), l-244.
Popiołek J., 1998, Działalność organizatorska A. B. Dobrowolskiego w dziedzinie nauk przyrodniczych. Prace
Muzeum Ziem (Warszawa), 45, 45-65.
Popiołek J., 1998, „Polar Action” of Antoni Bolesław Dobrowolski in the interwar period. Pol. Polar Res.,
19 (1-2), 31-36.
Stauning P., 2011, Danish auroral science history. Hist. Geo Space Sci., 2, 1-28. [www.hist-geo-space-sci.
net/2/1/2011/doi: 10.5194/hgss-2-1-2011].
Streszczenie
We wrześniu 1929 roku, Kongres Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej (World Meteorological Organization – WMO), odbywający się w Kopenhadze, podjął uchwałę o zorganizowaniu
w latach1932/1933 II Międzynarodowego Roku Polarnego. Polska postanowiła wziąć czynny udział
w tej naukowej imprezie. Powołano Polską Naukową Komisję Roku Polarnego (PNKRP). Komisja,
w której większość stanowili członkowie Towarzystwa Geofizyków w Warszawie, powierzyła zorganizowanie polskiej stacji obserwacyjnej w strefie polarnej ówczesnemu dyrektorowi PIM, dr. inż. Jean
Lugeonowi. W tych latach, tylko Państwowy Instytut Meteorologiczny dysponował odpowiednią
aparaturą pomiarową, środkami materiałowymi i finansami. Wiosną 1931 r., J. Lugeon, jako delegat
PNKRP ustalił z prezesem Międzynarodowej Komisji Roku Polarnego (prof. Dan B. la Cour), że
najlepszym rozwiązaniem będzie założenie Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (Bjørnøya)
(Ocean Lodowaty Północny), należącej do rządu Królestwa Norwegii. Dostęp do Wyspy nie był trudny
i zbyt uciążliwy. Norwegia utrzymywała tam czynną stację radionadawczą, z której usług można było
korzystać. Norweska Służba Meteorologiczna użyczyła PSP nieodpłatnie budynek mieszkalny (wraz
2
Uwaga! Data zbrodni katyńskiej zafałszowana przez komunistyczną cenzurę – zamiast roku 1940,
wszędzie wpisano rok 1941.
Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)
181
z opałem). Międzynarodowa Komisja Roku Polarnego wypożyczyła dwa komplety nowoczesnych
wariometrów magnetycznych systemu D. la Coura. Inne przyrządy pomiarowe dostarczył PIM oraz
Ministerstwo Spraw Wojskowych. Niezbędne wyposażenie zakupiono po cenach promocyjnych w kraju
i zagranicą. Zapomogi wyprawie polarnej udzieliły Ministerstwa: Spraw Zagranicznych, Komunikacji,
Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a także Fundusz Kultury Narodowej. Szereg osób
prywatnych oraz firm handlowych poczyniło użyteczne darowizny. Ze względów finansowych zdecydowano się tylko na trzech uczestników stałej ekipy PSP. Były to osoby młode, o odpowiednich
predyspozycjach fizycznych i psychicznych, przygotowaniu zawodowym oraz dodatkowych specjalistycznych przeszkoleniach. Mianowicie: inż. Elektryk Czesław J. Centkiewicz – PIM w Warszawie,
geofizyk Władysław Łysakowski z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i student Stanisław
Siedlecki z Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Ogromną pomoc i zrozumienie wykazały duńskie i norweskie ośrodki geofizyczne (np. Duński Instytut Meteorologiczny, Norweski Instytut Geofizyczny, Norweskie Towarzystwo Geofizyczne, Norweska
Służba Synoptyczna, Obserwatorium Zorzowe w Tromso). Formalnym kierownikiem PSP był Jean
Lugeon, a faktycznym – Cz. Centkiewicz. Na początku sierpnia 1932 r. zaczęła się organizacja stacji
oraz instalacja i uruchamianie aparatury pomiarowej. Pomagali w tej pracy dyr. J. Lugeon i inż. Jan
Gurtzman z PIM. PSP rozpoczęła działalność zgodnie z harmonogramem Międzynarodowej Komisji
Roku Polarnego. Ogromną pomoc okazali radiotelegrafiści z Norweskiej Stacji Radiowej, a zwłaszcza
ich szef, Fritz C. Oien. Przeszło roczna działalność PSP dostarczyła mnóstwo cennych i unikalnych
danych z wybranych dziedzin fizyki Ziemi (meteorologia, geomagnetyzm, elektrodynamika atmosfery,
zorze polarne). W dwa lata później (rok 1936) materiały opublikowano w czterotomowym dziele p.t.
Wyniki spostrzeżeń Polskiej wyprawy Roku Polarnego1932/33 na Wyspie Niedźwiedziej autorstwa J. Lugeona,
Cz. Centkiewicza i W. Łysakowskiego. Osiągnięcia PSP zainspirowały utworzenie przy TGW Koła
Polarnego, a także następne efektywne wyprawy polskie w arktyczne rejony; w 1938 r. powołano
Polską Komisję Kriologiczną przy Towarzystwie Geofizyków w Warszawie.
S ł o w a k l u c z o w e : Drugi Międzynarodowy Rok Polarny, Polska Narodowa Komisja Roku
Polarnego, Wyspa Niedźwiedzia, polskie wyprawy polarne
Summary
In 1929, the World Meteorological Organization proposed to organize in the period 1932 – 1933
the Second International Polar Year (II IPY).The Polish State to join this scientific event. In this
purpose, the Polish Scientific Commission of the Polar Year [PSCPY] was formed. This Commission
has entrusted the organization of season Polish polar observatory to State Meteorological Institute
in Warsaw. In this time, a prominent Swiss geophysicist Eng. Dr. Jean Lugeon was a chief of Polish
Meteorological Survey. After many consultations (including international consultations also) selected
the Bear Island (Bjornoya) on the North Ice Ocean, owned by the Kingdom of Norway.
With geosciences point of view, the Bear Island has a very interesting site in an area of auroral
oval. On the other hand, there was an important state radiotelegraphic center (station) which favours
can be very useful. For economic reasons, only three young full professional explorers of the Polish
polar expedition could stay on the island all year (really about 13 months).These explorers were:
Czesław Jacek Centkiewicz (State Meteorological Institute in Warsaw), Władysław Łysakowski (Institute of Geophysics and Meteorology, Jan Kazimierz Universityat Lwów), Stanisław Siedlecki (student
of natural sciences from Jagiellonian Universityat Cracow).The formal head of the Polish polar expedition and the PPS was Jean Lugeon but active head – Czesław Centkiewicz.
In the construction (“architecture”) of the PPS were also attended by Jean Lugeon and Eng. Jan
Gurtzman from State Meteorological Institute in Warsaw.
182
S. Maj
In valuable assistance Norwegian radio-operators were also especially their chief Fritz Oien. In
August 1932 the PPS was opened. The scientific researches included four following disciplines:
meteorology, atmospheric electricity, geomagnetism and auroral phenomena.
The annual activity of the Polish Polar Station has provided many of important and valuable
observational data. In 1936, these results were published in four volumes entitled: The Results of
Observations of Polish Expedition Polar Year 1932/1933 on the Bear Island. The successful first Polish Polar Expedition on the Bear Island stimulated the development of polar researcher interests in
the country and next Polish expeditions to various regions of the Arctic (and Antarctic also).
K e y w o r d s : Second International Polar Year, Polish International Commission of Polar Year,
Bear Island, Polish polar expeditions
Rys. 1. Reprint pracy J. Lugeona
z 1933 r. Polski Rok Polarny na
Wyspie Niedźwiedziej (Przegląd Geograficzny, 13, 1, 1933 z oryginalną
pieczątką Polskiej Narodowej
Komisji Roku Polarnego i autografem Autora
Fig. 1. Reprint of the article by Jean
Lugeon (1933) Polish Polar Year on
the Bear Island (autograph of Author
and also the original stamp: Polish
National Commission of the Polar
Year)
Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)
183
Rys. 2. Geograficzne rozmieszczenie ważnych stacji badawczych II Międzynarodowego
Roku Polarnego 1932/1933
(na 1 I 1933) (Lugeon, 1933);
symbol X oznacza Wyspę
Niedźwiedzią (Bjørnøya)
Fig. 2. Geographical distributions of the mains researches
polar stations of the II International Polar Year 1932/1933
(according to Lugeon, 1933).
A big cross means the Bear
Island (Bjørnøya)
Rys. 3. Plan sytuacyjny Polskiej
Stacji Polarnej (PSP) na Wyspie
Niedźwiedziej (Lugeon, 1933)
Fig. 3. A small map of the Polish
Polar Station on the Bear Island
(Lugeon, 1933)
184
S. Maj
Rys. 4. Widok ogólny PSP na Wyspie Niedźwiedziej (Lugeon, 1933)
Fig. 4. A full view of the Polish Polar Station on the Bear Island (see, e.g., Lugeon,
1933)
Rys. 5. Polska Stacja Polarna na Wyspie Niedźwiedziej; platforma do obserwacji
zórz polarnych i dom ekspedycji (Lugeon, 1933)
Fig. 5. Polish Polar Station on the Bear Island. An aurora-borealis observatory
platform and a house of the polar expedition (Lugeon, 1933)
Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)
185
Rys. 6. Atmoradiografy Lugeona w Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (Lugeon, 1933)
Fig. 6. Atmoradiographs of Lugeon’s system in the Polish Polar Station on the
Bear Island (Lugeon, 1933)
Rys. 7. Wariometry systemu La Coura w Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (Lugeon, 1933)
Fig. 7. La Cour variometers In the Polish Polar Station on the Bear Island
(Lugeon, 1933)