Nowiny Lekarskie 3 12.indd

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 251–257
KATARZYNA KOWALCZEWSKA-GRABOWSKA
PROKREACYJNY ASPEKT ZDROWIA KOBIET
(NA PRZYKŁADZIE SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH NA ŚLĄSKU)
PROCREATIVE ASPECT OF WOMEN’S HEALTH
(BASED ON LOCAL COMMUNITIES IN SILESIA)
Katedra Pedagogiki Społecznej
Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego
Kierownik: prof. dr hab. Ewa Syrek
Streszczenie
Wstęp. Obecnie można mówić o kryzysie rodziny, szczególnie w kontekście dzietności. Zmiany w dzietności wynikają głównie
ze zmian w zakresie postaw względem rodzicielstwa. Niska dzietność przekłada się na ujemny przyrost naturalny. Starzejące się
społeczeństwo polskie, podobnie jak inne kraje Unii Europejskiej, w niewystarczającym stopniu realizuje funkcję prokreacyjną. Ta
tendencja jest widoczna w skali całego kraju, ale przede wszystkim dotyczy niektórych społeczności lokalnych.
Cele pracy. Celem pracy jest dokonanie diagnozy sytuacji zdrowotnej kobiet – mieszkanek dwóch miast Górnego Śląska (Chorzowa i Tychów), w kontekście zdrowia prokreacyjnego i porównanie danych w zakresie przyrostu naturalnego, poronień samoistnych,
żywych urodzeń, danych związanych z hospitalizacją ciężarnych oraz odniesienie ich do sytuacji w skali kraju. Zaprezentowane
zostaną również dane dotyczące legalnie dokonanych aborcji w Polsce oraz umieralności okołoporodowej. Praktycznym celem jest
możliwość wykorzystania wyników w projektowaniu działań profilaktycznych i działań z zakresu promocji zdrowia wśród kobiet.
Metodyka. Szczegółowo przeanalizowano ogólnokrajowe dane pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego oraz dane związane z hospitalizacją mieszkanek Chorzowa i Tychów pochodzące z Komputerowego systemu „Karta Statystyczna” (Śląskie Centrum
Zdrowia Publicznego – Dział Analiz Chorobowości Hospitalizowanej, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach – Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej). Analiza dokumentów obejmowała lata 1999–2009.
Wyniki. Zaprezentowane dane ukazują tendencje w zakresie zdrowia prokreacyjnego i jego zagrożeń w skali kraju oraz wybranych społeczności lokalnych dwóch miast śląskich. W artykule zaprezentowano również programy zdrowotne, które realizowano
w okresie obejmującym analizę, a których liczba i zakres są niewystarczające.
Wnioski. Analiza statystyk związanych ze zdrowiem prokreacyjnym kobiet ukazuje potrzebę wprowadzania w większym zakresie
programów zdrowotnych oraz socjalnych, co wymaga podejmowania dalszych działań przez polityków i decydentów w tym zakresie, szczególnie w wymiarze lokalnym.
SŁOWA KLUCZOWE: zdrowie prokreacyjne, przyrost naturalny, poronienia samoistne, hospitalizacja kobiet ciężarnych, programy zdrowotne i socjalne, promocja zdrowia i edukacja zdrowotna.
Summary
Introduction. At present, it is possible to talk about a crisis of family, especially as far as the rate of children born/woman is
concerned. Changes in the number of children born/woman result mainly from changes in the attitude towards parenthood. Low rate
of children born/woman translates into negative birth rate. The aging Polish society, just as the societies of the other countries of the
European Union, does not adequately fulfill its procreative function. This tendency is visible nationwide, but is especially evident
in some local communities.
Purpose. The aim of this work is to diagnose the situation of women in two cities in Upper Silesia (Chorzów and Tychy) in the
context of procreative health and the comparison of the data in the field of birth rate, spontaneous abortions, live births, as well as
data on the hospitalization of pregnant women, abortions legally performed in Poland and perinatal death rate. The practical aim is
the possible application the research results while planning prevention programs and health campaigns among women.
Methodology. Nationwide data from the Central Office of Statistics were analyzed, as well as data on hospitalization of women
resident in Tychy and Chorzów from “Karta Statystyczna” computer system of the Silesia Public Health Centre – Department of
Hospitalization Analyses, Silesian Voivodeship Office – Department of Hospital Health Care. Data from the years 1999–2009 were
included in the analysis.
Results. The data presented here reveal tendencies in procreative health and procreative health risks, both nationwide and in chosen
local communities of Silesian cities. Furthermore, health programs are presented in the article, which were realized in the period
included in the analysis and which were insufficient both in number and scope.
Conclusions. The analysis of statistical data connected with the procreative health of women shows the need for the increased
introduction of welfare and health care programs. Such increase in their frequency and scope requires undertaking further actions in
the field by politicians and policy makers, especially in the local dimension.
KEY WORDS: procreative health, birth rate, spontaneous abortions, pregnant women hospitalization, health care and welfare
programs, health promotion and education.
PRACE ORYGINALNE
252
Katarzyna Kowalczewska-Grabowska
Wstęp
W literaturze przedmiotu opisywane są dwa terminy:
zdrowie seksualne oraz prokreacyjne. Zdrowie seksualne jest „integracją biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego,
ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości”[1]. Termin ten wprowadziła w 1975
roku Światowa Organizacja Zdrowia. Zdrowiem prokreacyjnym nazywany jest „stan pełnego dobrostanu (well
– being) w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagań
związanych z układem rozrodczym oraz jego funkcjami
i procesami we wszystkich okresach życia”[1].
Zmiany polityczno-ekonomiczne i społeczne przebiegające w Polsce od 1989 roku wywierają ogromny wpływ na społeczeństwo polskie. Trudna sytuacja
ekonomiczna, znaczne zróżnicowanie dochodów, przy
jednoczesnym znacznym odsetku niskich dochodów
w skali kraju, sprzyjają „niepewności jutra”. Wdrożenie w 1999 roku systemowych reform oraz akcesja
z Unią Europejską w 2004 roku, dotyczą nie tylko regulacji prawnych i organizacyjnych, ale i sposobu funkcjonowania społeczeństwa polskiego. Nastąpiła przede
wszystkim globalna rewolucja stylu życia, co niewątpliwie wywarło zasadnicze znaczenie dla realizacji funkcji
prokreacyjnej polskich rodzin. Obecnie można mówić o
kryzysie rodziny, szczególnie w kontekście dzietności.
Zmiany w dzietności wynikają głównie ze zmian w zakresie postaw względem rodzicielstwa. Kobiety znacznie częściej wybierają pracę i w konsekwencji znacznie
później decydują się na dzieci, co ogranicza najczęściej
liczbę potomstwa w późniejszym wieku. Niska dzietność
przekłada się na ujemny przyrost naturalny. Starzejące
się społeczeństwo polskie, podobnie jak innych krajów
Unii, w niewystarczającym stopniu realizuje funkcję
prokreacyjną. Ta tendencja jest widoczna w skali całego
kraju, ale przede wszystkim dotyczy niektórych społeczności lokalnych.
Cel pracy
W niniejszym artykule podjęto próbę zaprezentowania danych związanych ze zdrowiem prokreacyjnym, nie
tylko w skali kraju, ale również w odniesieniu do dwóch
miast aglomeracji górnośląskiej – Chorzowa i Tychów,
różniących się znacznie pod względem demograficznym. Rodowód powstawania obu miast jest podobny,
a ich obecny kształt i cechy charakterystyczne z jednej
strony są przejawem dwubiegunowości, z drugiej natomiast stanowią ciekawe pole do analiz porównawczych.
Chorzów jest społecznością ludzi starszych, Tychy natomiast tworzy ludność napływowa, głównie w wieku
produkcyjnym. Przekłada się to na sytuację społeczną
i zdrowotną mieszkańców obu miast. W artykule porównano dane w zakresie: przyrostu naturalnego, poronień samoistnych, ilości żywych urodzeń, hospitalizacji
PRACE ORYGINALNE
ciężarnych oraz odniesiono je do sytuacji w skali kraju.
Zaprezentowano również dane dotyczące legalnie dokonanych aborcji w Polsce oraz śmiertelności okołoporodowej. Praktycznym celem jest możliwość wykorzystania wyników w projektowaniu działań profilaktycznych
i działań z zakresu promocji zdrowia wśród kobiet.
Materiał i metody
Analizie poddano dane dotyczące przyrostu naturalnego, zabiegów przerywania ciąży, poronień samoistnych
oraz statystyki hospitalizacji związanej z rodzeniem dzieci. Szczegółowo przeanalizowano ogólnokrajowe dane
pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego oraz
dane związane z hospitalizacją mieszkanek Chorzowa
i Tychów pochodzące z Komputerowego systemu „Karta
Statystyczna”. Dane z lat 1999–2002 pochodzą z Działu
Analiz Chorobowości Hospitalizowanej Śląskiego Centrum Zdrowia Publicznego, natomiast statystyki z lat
2003–2009 zostały pozyskane z dokumentacji gromadzonej przez Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej
Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Analiza dokumentów obejmowała lata 1999–2009. Wybór
tej dekady wynikał ze zmian polityczno-ekonomicznych
i społecznych jakie zachodziły w tym czasie w Polsce
(reformy systemowe, akcesja z Unią Europejską i jej konsekwencje).
Wyniki
Przyrost naturalny (będący stosunkiem różnicy między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w badanym
okresie i w danym miejscu, w odniesieniu do przeciętnej
liczby ludności w tym samym czasie i w tym samym
miejscu) wykazywał w Polsce w latach 2002–2005
tendencję ujemną (tzw. dołek populacyjny) (Tabela 1).
Od tego czasu wyraźnie uwidacznia się tendencja wzrostowa, chociaż nie dotyka ona wszystkich społeczności w skali kraju. Przykładem miasta, w którym notuje
się nadal ujemny przyrost naturalny jest Chorzów (we
wszystkich analizowanych latach), w odróżnieniu do
społeczności tyskiej, która w tej kategorii uzyskuje dane
wzrostowe.
Od lat 80. wyraźnie następuje spadek liczby aborcji
w krajach Unii Europejskiej, szczególnie w odniesieniu
do nowych członków. Polska również wpisała się w te
tendencje, chociaż rzeczywista liczba zabiegów przerywania ciąży nie jest znana. W odniesieniu do 1989 roku
nastąpił zasadniczy spadek z 34 994 zabiegów [2] do
145 w 1999 roku (Tabela 2), ale głównie wynikało to
z faktu wejścia w życie Ustawy z dnia 7 stycznia 1993
roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, wprowadzającej zakaz dokonywania zabiegów przerywania
ciąży, co przełożyło się na możliwość poznania jedynie statystyk przypadków przeprowadzonych zgodnie
z przepisami prawa. Z oficjalnych dokumentów wyni-
253
Prokreacyjny aspekt zdrowia kobiet (na przykładzie społeczności lokalnych na Śląsku)
rodzenia dzieci we wszystkich grupach wiekowych oraz
w późniejszym macierzyństwie. Jak pokazują liczne statystyki (np. GUS) wyraźnie rośnie średni wiek kobiet
rodzących dzieci, zacierają się różnice w zakresie dzietności w miastach i na wsiach, a najrzadziej rodzącą grupą
kobiet są kobiety z wyższym wykształceniem. Przy założeniu Rady Unii Europejskiej ds. Edukacji o 40% osób
z wyższym wykształceniem pod koniec dekady we
wszystkich państwach członkowskich [3] może okazać
się, że ilość urodzeń drastycznie zmniejszy się w kolejnych latach. Efektem dotychczasowych tendencji był po-
ka, iż w kolejnych latach zarejestrowano jednak wzrost
zabiegów przerywania ciąży. W 2009 roku odnotowano
już 538 przypadków w skali kraju (Tabela 2). Najczęstszą przyczyną przeprowadzenia zabiegów przerywania
ciąży są wskazania medyczne odnoszące się do płodu,
w drugiej kolejności zagrożenie życia lub zdrowia matki, a w jednostkowych przypadkach dochodzi do nich
z powodu zapłodnienia w wyniku czynu zabronionego,
co również umożliwia legalność aborcji. Rzeczywista
liczba zabiegów jednak nie jest znana. Nie są również
znane lokalne statystyki.
Tabela 1. Przyrost naturalny
Table 1. Birth rate
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Polska
587
10320
4985
-5721
-14158
-7391
-3902
4558
10647
35100
32649
Chorzów
-557
-519
-518
-579
-553
-582
-542
-385
-383
-351
-266
Tychy
125
113
89
177
194
244
250
247
233
351
347
Źródło: Śląski Urząd Statystyczny
Tabela 2. Zabiegi przerwania ciąży dokonane w Polsce zgodnie z ustawą
Table 2. Abortions performed in Poland in accordance with the law
Polska ogółem
z powodu zagrożenia
życia lub zdrowia
matki
w wyniku badań
prenatalnych
w wyniku czynu
zabronionego
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
145
138
124
159
174
193
225
340
322
499
538
94
81
63
71
59
62
54
82
37
32
27
50
55
56
82
112
128
168
246
282
467
510
1
2
5
6
3
3
3
12
3
0
1
Źródło: Sprawozdania Programu badań Statystycznych Statystyki Publicznej: MZ-24, MZ-29, Centrum Systemów Informacyjnych Ministerstwa
Zdrowia, Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania oraz skutków stosowania w 2009 roku ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Warszawa 2010, s. 56; Por. Raport: Zdrowie kobiet w wieku
prokreacyjnym 15-49 lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Warszawa 2007, s. 99
Zdrowie prokreacyjne związane jest ze stanem pełnego dobrostanu. Przejawem trudności zdrowotnych kobiet
oraz ich potomstwa jest występowanie poronień samoistnych u kobiet. Chociaż od lat 60. w Polsce obserwowana
jest tendencja malejąca w zakresie liczby poronień [2],
jednak utrzymujące się od 1999 roku w granicach 41 tysięcy rocznie w skali kraju (Tabela 3) stanowią niepokojący rozmiar tego zjawiska. Tendencje wzrostowe szczególnie widoczne są w Chorzowie. W roku 1999 i od 2003
wyraźnie wzrasta liczba poronień, które w statystykach
ujawniają się wśród 50 najczęstszych przyczyn hospitalizacji (Tabela 3). Mieszkanki Tychów doświadczają tych
sytuacji znacznie rzadziej, co potwierdza jedynie 81 przypadków poronień w 1999 roku (Tabela 3). W pozostałych
latach liczba poronień była na tyle niska, że nie objęły ją
statystyki Śląskiego Centrum Zdrowia Publicznego czy
Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego (Ranking 50 rozpoznań zasadniczych będących przyczyną hospitalizacji).
Dekada lat 90. przyniosła istotne zmiany wzorca
płodności kobiet, wyrażające się w obniżaniu natężenia
stępujący spadek liczby urodzeń żywych i od 1989 roku
brak prostej zastępowalności pokoleń w skali kraju, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej [2]. Tendencje te utrzymywały się do 2003 roku, a od 2004 roku
widocznie zaznacza się tendencja wzrostowa (Tabela 4).
Analizując dane związane z narodzinami niemowląt według miejsca urodzenia (w analizowanych przypadkach
– w Tychach i Chorzowie), można wskazać na pewne różnice. W Chorzowie od 2004 roku wzrasta liczba urodzeń.
Wyjątek stanowi rok 2009, w którym odnotowano znaczny spadek (Tabela 4). Mimo rosnącej liczby urodzeń,
w Chorzowie mamy do czynienia w dalszym ciągu z ujemnym przyrostem naturalnym (Tabela 1). Dane pochodzące z Tychów pokazują, iż od 2000 roku następuje spadek
liczby urodzeń, chociaż pewna poprawa widoczna jest
w latach 2008–2009. Niskie wartości w tym zakresie są
zaskakujące, szczególnie ze względu na fakt, iż w Tychach
znajduje się Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. J.
Gasińskiego, do którego przyjeżdżają ciężarne kobiety
z całego województwa.
PRACE ORYGINALNE
254
Katarzyna Kowalczewska-Grabowska
Tabela 3. Poronienia samoistne
Table 3. Spontaneous abortions
Polska
Chorzów*
Tychy*
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
41586
98
81
41007
–
–
40559
–
–
41707
–
–
41381
86
–
42183
119
–
40754
125
–
107
–
107
–
123
–
132
–
Źródło: Polska – Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15-49 lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju,
Warszawa 2007, s. 99
Chorzów/Tychy –
•
lata 1999–2002: Komputerowy system „Karta statystyczna”. Śląskie Centrum Zdrowia Publicznego. Dział Analiz Chorobowości Hospitalizowanej
•
lata 2003–2009: Komputerowy system „Karta Statystyczna”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej
* bez ruchu międzyoddziałowego
Tabela 4. Żywo urodzone niemowlęta wg miejsca urodzenia
Table 4. Live births according to the place of birth
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Polska
(w tys.)
Chorzów
382,0
378,3
368,2
353,7
351,1
357,9
364,3
374,2
387,8
414,4
417,5
947
839
704
652
665
717
813
1010
994
913
729
Tychy
1049
1612
1324
1404
729
715
745
755
760
934
904
Źródło: Polska lata 1999–2004 – Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych ds.
Rozwoju, Warszawa 2007, s. 99.
Polska lata 2005 – 2009: Sprawozdania Programu badań Statystycznych Statystyki Publicznej:MZ-24, MZ-29, Centrum Systemów Informacyjnych Ministerstwa Zdrowia, Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania oraz skutków stosowania w 2009 roku ustawy z dnia 7 stycznia 1993
roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Warszawa 2010, s. 15.
Chorzów/Tychy –
•
lata 1999–2002: Komputerowy system „Karta Statystyczna”. Śląskie Centrum Zdrowia Publicznego. Dział Analiz Chorobowości Hospitalizowanej
•
lata 2003–2009: Komputerowy system „Karta Statystyczna”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej
W skali kraju znane są statystyki prezentujące współczynniki dzietności i reprodukcji brutto. „Współczynnik
dzietności oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (15
– 49 lat) przy założeniu, że w poszczególnych fazach
tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną
w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne” [4].
Współczynnik reprodukcji brutto przedstawia natomiast
„liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę przy
założeniu, że kobieta w wieku rozrodczym będzie rodzić
z częstością, jaką charakteryzują się wszystkie kobiety
rodzące w roku, dla którego oblicza się współczynnik
reprodukcji” [4]. Wartości tych współczynników przedstawia tabela 5. Niestety nie są znane statystyki lokalne w tym zakresie, mimo to, po szczegółowej analizie,
można zaobserwować w zakresie dzietności powolny
wzrost w poszczególnych latach, począwszy od 2002
roku. Podobne tendencje są charakterystyczne dla
współczynnika reprodukcji. Można założyć, że podobne tendencje będą charakterystyczne również dla tyskiej
społeczności. W związku z mniejszą liczbą mieszkanek
Chorzowa, będących w wieku reprodukcyjnym, różnice
mogą być zasadnicze.
PRACE ORYGINALNE
Zgony matek w okresie ciąży, porodu i połogu, obok
umieralności okołoporodowej płodów i noworodków,
stanowią według Instytutu Matki i Dziecka uznane
wskaźniki poziomu życia i rozwoju cywilizacyjnego
społeczeństw (Tabela 6). W skali Europy Polska plasuje
się w tym zakresie na średnim poziomie europejskim,
a w odniesieniu do opieki nad matką w czołówce krajów
europejskich [5]. Znacznie mniej korzystna jest sytuacja w zakresie zachorowalności matek w okresie ciąży,
porodu i połogu. Świadczą o tym niepokojąco wysokie
liczby powikłań związanych z porodem, np. nadmierna
utrata krwi i anemia, urazy układu moczowego i nietrzymanie moczu, stany zapalne i niepłodność oraz poporodowe wycięcie macicy. Za wzrost liczby powikłań
porodowych odpowiada przede wszystkim zwiększenie
częstości wykonywania cięć cesarskich (od 18% w 1999 r.
do 26,3% w 2004 r.), tym samym zwiększenie występowania patologii ciąży i porodu [5].
Bardziej szczegółowa analiza zdrowia prokreacyjnego kobiet z omawianych miast śląskich jest możliwa
dzięki danym pochodzącym z rankingu 50 rozpoznań
zasadniczych będących przyczyną hospitalizacji. Analizie poddane zostaną dane dotyczące ilości przeprowadzonych w poszczególnych latach samoistnych porodów, porodów przez cięcie cesarskie oraz występują-
255
Prokreacyjny aspekt zdrowia kobiet (na przykładzie społeczności lokalnych na Śląsku)
cych krwawień we wczesnym okresie ciąży (Tabele 7
i 8). Obserwowana w skali kraju tendencja wzrostu liczby porodów poprzez cięcie cesarskie potwierdza się w
przypadku mieszkanek Chorzowa i Tychów. Wyjątek dla
chorzowskich kobiet stanowi rok 2001, kiedy to przeprowadzono 159 tego typu zabiegów (wobec 748 porodów
siłami natury) oraz 2002 rok dla mieszkanek Tychów,
kiedy cięć cesarskich przeprowadzono jedynie 170 wobec 1390 samoistnych porodów (Tabele 7, 8). Zresztą
2002 rok dla Tyszanek był okresem najbardziej obfitującym w ilość porodów w odróżnieniu od pozostałych
lat. Z powodu krwawień we wczesnym okresie ciąży do
szpitala trafia około 200 mieszkanek Chorzowa (Tabela
7). W 2002 roku tych przypadków było najwięcej, bo aż
240 (Tabela 7), a w 2006 i 2009 ich liczba oscylowała
około 160 (Tabela 7). Od 1999 roku liczba krwawień
we wczesnym okresie ciąży wśród mieszkanek Tychów
sukcesywnie wzrasta (Tabela 8), chociaż pewne tendencje spadkowe są widoczne w latach 2003, 2005 i 2009.
Zwiększa się również liczba porodów fałszywych będących przyczyną hospitalizacji mieszkanek obu miast
we wszystkich analizowanych latach, poza rokiem 2003
i 2005 wobec danych uzyskanych dla Chorzowa (Tabela
7) i lat 2002–2006 dla Tychów (Tabela 8).
Tabela 5. Współczynnik dzietności i reprodukcji brutto w Polsce
Table 5. Children born/woman rate and gross reproduction rate in Poland
go celem jest obniżenie umieralności noworodków, niemowląt i dzieci z powodu wad metabolizmu oraz zapobieganie ciężkiemu i trwałemu kalectwu, wynikającemu
z tych wad; wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia
chorób wrodzonych objętych badaniem przesiewowym
oraz obniżenie kosztów leczenia i opieki nad dziećmi
z chorobami wrodzonymi [6]. Kolejnym programem
zdrowotnym był program „Leczenie antyretrowirusowe
osób żyjących z wirusem HIV w Polsce w latach 20072009”, którego celem było m. in. zapewnienie leków antyretrowirusowych niezbędnych w profilaktyce zakażeń
wertykalnych (dziecka od matki); zakup testów do diagnostyki zakażeń wertykalnych dzieci urodzonych przez
matki zakażone HIV+ oraz zakup szczepionek dla dzieci
urodzonych przez matki zakażone HIV+ [6]. Ostatnim
z nich jest „Program kompleksowej diagnostyki i terapii
wewnątrzmacicznej w profilaktyce następstw i powikłań wad rozwojowych i chorób płodu – jako element
poprawy stanu zdrowia płodów i noworodków na lata
2009-2013”, którego celem jest wprowadzenie nowych
metod terapii wewnątrzmacicznej z wykorzystaniem
najnowocześniejszej aparatury oraz utworzenie modelowego ośrodka chirurgii płodu [6]. Podobne cele przewiduje Narodowy Program Zdrowia na lata 2007–2015,
w którym założono m.in. poprawę opieki zdrowotnej
Współczynnik
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
dzietności
1,249
1,222
1,227
1,243
1,267
1,306
1,390
1,398
reprodukcji
0,606
0,594
0,595
0,604
0,615
0,635
0,676
0,678
Źródło: Baza danych lokalnych, Główny Urząd Statystyczny
Tabela 6. Zgony w Polsce
Table 6. Deaths in Poland
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Ciąża poród, połóg*
21
30
13
19
14
17
11
11
11
19
8
Współczynnik
zgonów matek**
7,3
7,7
8,4
7,3
7,4
6,7
–
–
–
–
–
10,84
9,71
9,40
8,7
8,57
8,47
8,04
8,0
7,9
7,6
7,2
Współczynnik
umieralności
okołoporodowej***
Źródło: *Baza danych lokalnych, Główny Urząd Statystyczny
** na 1000 tyś. urodzeń w: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15-49 lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju,
Warszawa 2007, s. 102, od 2005 roku brak dostępnych danych
*** współczynnik umieralności okołoporodowej
•
Lata 1999–2005: Polska – Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15–49 lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych
ds. Rozwoju, Warszawa 2007, s. 107
•
Lata 2006–2009: GUS (Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania oraz skutków stosowania w 2009 roku ustawy z dnia 7 stycznia
1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Warszawa 2010, s. 10)
W 2009 roku w Polsce rekomendowane i finansowane przez Ministerstwo Zdrowia były trzy programy
zdrowotne w zakresie planowania rodziny, świadomego macierzyństwa oraz opieki medycznej nad kobietą
w ciąży. Jednym z nich jest „Program badań przesiewowych noworodków w Polsce na lata 2009–2014”, które-
nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem, a którego
realizatorami winna być m.in. administracja samorządowa [7].
W omawianych społecznościach lokalnych miast śląskich niestety nie podejmowano zbyt wielu aktywności
w zakresie planowania i realizacji programów zdrowot-
PRACE ORYGINALNE
256
Katarzyna Kowalczewska-Grabowska
Wnioski
nych. Ważne są działania nie tylko związane z poprawą
opieki zdrowotnej, ale przede wszystkim skierowane do
przyszłych matek. W okresie od 1999 do 2009 w Chorzowie władze samorządowe nie przewidziały do realizacji
żadnego programu profilaktycznego także z zakresu promocji zdrowia kobiet w okresie rozrodczym. W Tychach
natomiast jedynie w 2001 roku przeprowadzono ćwiczenia usprawniające dla 205 kobiet ciężarnych w ramach
programu „O zdrowie przyszłego dziecka”. Program
obejmował edukację, prelekcje dla przyszłych matek
i ojców, rozmowy indywidualne, ćwiczenia indywidualne i grupowe, pokazy prawidłowej pielęgnacji noworodka i przyszłej mamy. To pokazuje jak wiele jeszcze
można zrobić, by poprawić stan zdrowia prokreacyjnego
kobiet oraz ich potomstwa, czemu m.in. może posłużyć
edukacja zdrowotna.
Polska podpisała uzgodnione na forum międzynarodowym dokumenty końcowe związane ze zdrowiem
prokreacyjnym i seksualnym, z których wynikają określone zobowiązania. Przede wszystkich jest to zapewnienie dostępu do informacji, poradnictwa, usług zdrowotnych oraz pełnego zakresu dostępności do metod
planowania rodziny. W zakresie zdrowia prokreacyjnego
przewiduje się kompleksową opiekę pre- i postnatalną,
opiekę w czasie porodu oraz nad niemowlętami. Ponadto
Polki mają prawo do odpowiedniego leczenia niepłodności, chociaż kwestie te nadal budzą liczne kontrowersje wśród decydentów. Podobnie jak kwestie związane
z aborcją, chociaż leczenie skutków aborcji jest przywilejem Polek [1]. Podejmowane działania przynoszą
określone pozytywne skutki, co przekłada się na dra-
Tabela 7. Hospitalizowane mieszkanki Chorzowa w szpitalach woj. śląskiego wg rozpoznania zasadniczego*
Table 7. Women from Chorzów hospitalized in Silesian hospitals, according to primary diagnosis *
Poród samoistny
pojedynczy
(siłami natury)
Poród pojedynczy
przez cięcie
cesarskie
Krwawienie we
wczesnym
okresie ciąży
Poród fałszywy
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
769
776
748
688
567
611
599
718
699
700
723
203
181
159
170
233
231
259
279
338
324
313
196
173
187
240
193
186
178
161
194
176
154
172
226
241
304
246
257
195
278
253
273
306
Źródło: Chorzów/Tychy –
•
lata 1999–2002: Komputerowy system „Karta Statystyczna”. Śląskie Centrum Zdrowia Publicznego. Dział Analiz Chorobowości Hospitalizowanej
•
lata 2003–2009: Komputerowy system „Karta Statystyczna”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej
* bez ruchu międzyoddziałowego
Tabela 8. Hospitalizowane mieszkanki Tychów w szpitalach woj. śląskiego wg rozpoznania zasadniczego*
Table 8. Women from Tychy hospitalized in Silesian hospitals, according to primary diagnosis *
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Poród samoistny
pojedynczy
(siłami natury)
Poród pojedynczy
przez cięcie
cesarskie
Krwawienie we
wczesnym
okresie ciąży
804
1405
1311
1390
728
783
764
781
802
904
704
165
326
318
170
200
263
304
304
375
386
267
63
177
231
266
181
190
177
178
209
214
183
Poród fałszywy
9
8
38
16
5
11
6
9
38
163
305
Źródło: Chorzów/Tychy –
•
lata 1999–2002: Komputerowy system „Karta Statystyczna”. Śląskie Centrum Zdrowia Publicznego. Dział Analiz Chorobowości Hospitalizowanej
•
lata 2003–2009: Komputerowy system „Karta Statystyczna”, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach, Zespół ds. Chorobowości Hospitalizowanej
* bez ruchu międzyoddziałowego
PRACE ORYGINALNE
Prokreacyjny aspekt zdrowia kobiet (na przykładzie społeczności lokalnych na Śląsku)
styczne zmniejszenie liczby oficjalnych aborcji w skali
kraju, co plasuje Polskę wśród krajów o najniższej liczbie wykonywanych zabiegów przerywania ciąży w Europie. Tym niemniej ich rzeczywista liczba nie jest znana
oraz brakuje rzetelnej informacji na temat powikłań oraz
skutków zdrowotnych dokonanych aborcji. Również
maleje liczba odnotowywanych poronień samoistnych,
ale ich rozmiar nadal może budzić niepokój. Konieczne
jest prowadzenie działań profilaktycznych w tym zakresie, również w kwestii uświadamiania młodych kobiet
o niebezpieczeństwach związanych z podejmowaniem
zachowań antyzdrowotnych jeszcze w okresie poprzedzającym zajście w ciążę. Mimo niskiej śmiertelności
związanej z ciążą, porodem i połogiem wśród matek
i umieralności okołoporodowej niemowląt, wyraźnie
niepokojący jest wzrost ilości cięć cesarskich i ich powikłań, co może przyczynić się do wzrostu umieralności
matek i ich potomstwa. Podobne tendencje zarysowują
się w omawianych społecznościach lokalnych.
Od 1989 roku niestety brakuje prostej zastępowalności pokoleń w skali kraju, a społecznością którą nadal cechuje ujemny przyrost naturalny jest Chorzów. Wymaga
to podejmowania dalszych działań ograniczających spadek dzietności. Wskazane jest wprowadzanie dalszych
programów pomocy socjalnej dla matek i osób wychowujących dzieci, tak aby fakt posiadania dzieci nie wpływał
niekorzystnie na sytuację materialną rodziny i zachęcał
rodziny do dalszej prokreacji. Wskazane jest również
propagowanie rodzicielstwa, szczególnie w grupie osób
z wykształceniem wyższym, gdyż ta kategoria osób w
aspekcie demograficznym w najmniejszym stopniu przyczynia się do wzrostu przyrostu naturalnego.
257
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki. PWN. Warszawa 2007, 344-345.
Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15-49
lat. Polska 2006, Program Narodów Zjednoczonych ds.
Rozwoju, Warszawa 2007, 99.
Newsletter Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
2011, 24.
http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_
id=778083&p_token=0.3698183379290502
http://www.imid.med.pl/nauka2/index.php?option=com_
content&view=article&id=64&Itemid=111
Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania oraz skutków stosowania w 2009 roku ustawy z dnia 7 stycznia
1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Warszawa 2010, 20.
Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 - 2015 (Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15
maja 2007r), 38-39.
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_
urm_npz_90_15052007p.pdf
Adres do korespondencji:
Katarzyna Kowalczewska-Grabowska
ul. Grażyńskiego 53
40-126 Katowice
[email protected]
PRACE ORYGINALNE