Halina Olendzka - Rzecznik Ubezpieczonych

Halina Olendzka
Rzecznik Ubezpieczonych
Wartość dodana z ubezpieczenia ochrony prawnej
dla konsumentów usług ubezpieczeniowych
(konferencja „Ubezpieczenie ochrony prawnej – prawnik dla przezornego Polaka”,
Warszawa, 16 maja 2011 r.)
Ryzyko, rozumiane jako niepewność związana z przyszłymi wydarzeniami lub wynikami
podejmowanych decyzji, jest immanentnie związane z każdą formą działalności ludzkiej,
jak i z samą egzystencją człowieka. W naszym życiu ponosimy różnorodne rodzaje ryzyka,
nie tylko osobiste, związane ściśle z naszą osobą, ale także ryzyko własności – związane
z posiadaniem mienia, w tym zwłaszcza nieruchomości i pojazdów mechanicznych,
ryzyko odpowiedzialności za szkody wyrządzone osobom trzecim, ryzyko rynkowe, ryzyko
działalności gospodarczej itd.
Ograniczenie ryzyka oraz zabezpieczenie się przed jego skutkami jest możliwe poprzez
podjęcie działań określanych jako zarządzanie ryzykiem. Do osiągnięcia tych celów
niezbędna jest przede wszystkim identyfikacja ryzyka, które powinno następnie podlegać
ocenie i którym – co najważniejsze – można sterować. Aktywne podejście do sterowania
ryzykiem obejmuje nie tylko unikanie samego ryzyka i podejmowanie działań prewencyjnych,
mających na celu zapobieganie negatywnym zdarzeniom losowym, ale także przenoszenie
ryzyka na inne podmioty poprzez transfer odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat.
Relatywnie najprostszą i najbardziej dostępną formą takiego działania jest instytucja
ubezpieczenia, stworzona w celu ochrony człowieka oraz jego działalności przed skutkami
niepomyślnych zdarzeń, będących konsekwencją ponoszonego ryzyka.
Ubezpieczenie bowiem pełni swoje podstawowe funkcje, do których należą minimalizacja
ryzyka i kompensacja strat powstałych na skutek jego realizacji, przy wykorzystaniu
mechanizmu transferu ryzyka. Koszty spowodowane realizacją danego ryzyka są
kompensowane z funduszu ubezpieczeniowego (gwarancyjnego) tworzonego ze składek
płaconych przez ogół ubezpieczających, którzy stanowią wspólnotę ryzyka.
Ubezpieczeniem, które jak się wydaje jest obecnie niedoceniane, ale które bez wątpienia
w przyszłości będzie odgrywać coraz szerszą rolę jako skuteczne narzędzie zapewniające
osobom fizycznym i podmiotom gospodarczym profesjonalną pomoc prawną za atrakcyją
cenę, jest ubezpieczenie ochrony prawnej.
Z punktu widzenia Rzecznika Ubezpieczonych najistotniejsza jest jednak odpowiedź na
pytanie: Dlaczego możliwość swobodnego korzystania z ochrony prawnej jest w dzisiejszym
świecie, a szczególnie w stosunkach ubezpieczeniowych tak istotna?
Podstawowym czynnikiem jest bez wątpienia wzrastający poziom skomplikowania prawa,
które próbuje nadążyć za dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością. Dodatkowo, nakłada
się na to zjawisko określane czasem jako inflacja prawa. Niestabilność prawa, dokonywana
poprzez jego częste zmiany, ale również na skutek publikacji orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego eliminujących z obrotu prawnego przepisy niezgodne z Konstytucją,
w poważnym stopniu utrudnia życie społeczne i gospodarcze. Nawet profesjonalistom trudno
obecnie nadążyć za zmianami dokonywanymi w przepisach prawa. Dość powiedzieć,
że w 2010 r. opublikowanych zostało 259 numerów Dziennika Ustaw zawierających 1776
pozycji oraz 348 numerów Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej samej tylko Serii L.
Znamiennym przykładem jest Kodeks postępowania cywilnego, który w 2010 r. został
znowelizowany dziewięciokrotnie.
Kolejną przyczyną, dla której pomoc prawna za pośrednictwem ubezpieczenia staje się
przydatna, są wysoce sformalizowane, czasochłonne i kosztowne procedury prawne –
zarówno pozasądowe dochodzenie roszczeń, jak i postępowania przed organami
administracji, postępowania sądowe (cywilne, karne i administracyjne) oraz egzekucja
należności.
Wzrost zamożności społeczeństwa wiąże się też z kumulacją dóbr materialnych,
rozwojem gospodarczym, aktywnym spędzaniem wolnego czasu, jak również wzrostem
znaczenia dóbr niematerialnych. Wszystkie te dziedziny są oczywiście uregulowane
przepisami prawnymi. Zwiększające się tempo życia, sprzeczność interesów pomiędzy
jednostkami, podmiotami gospodarczymi, a nierzadko również między jednostką a
państwem, powodują konieczność zabezpieczenia i ochrony własnych interesów na drodze
prawnej. Ma to swoje przełożenie na liczbę postępowań przed sądami. Wpływ spraw do
sądów powszechnych wyniósł w 2010 r. 12 900 000 i wzrósł w porównaniu do roku
poprzedniego o 8,7 %. Ponad 7,5 miliona spraw miało charakter cywilny, a niecały milion –
gospodarczy.
W tym stanie rzeczy ubezpieczenie ochrony prawnej przynosi dla konsumenta takiej
usługi ubezpieczeniowej rozliczne korzyści. Przede wszystkim, za relatywnie niewielką cenę,
przerzuca na ubezpieczyciela ryzyko związane z ciężarem ekonomicznym spowodowanym
podejmowaną obroną prawną ubezpieczonego i jego rodziny, w tym również w zakresie
prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Refundacja ubezpieczonemu kosztów
wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, kosztów sądowych, kosztów postępowania
administracyjnego i egzekucyjnego, stanowi dla niego nie tylko wymierną korzyść finansową,
ale także pozytywny bodziec do podejmowania starań zmierzających do zabezpieczenia
własnych interesów na drodze prawnej. Ubezpieczenie to obejmuje również ryzyko
przegrania procesu sądowego, które dla przeciętnego konsumenta może stanowić poważną
przeszkodę w realizacji konstytucyjnego prawa do sądu. Wysokie koszty prowadzenia
sporów sądowych są bowiem obecnie, obok ich czasochłonności, przewlekłości i stopnia
skomplikowania, jedną z najczęstszych przyczyn rezygnacji z obrony swoich interesów
na drodze sądowej.
Skorzystanie w ramach posiadanej ochrony ubezpieczeniowej z fachowej pomocy
prawnej
nie
tylko
zwiększa
szansę
zakończenia
postępowania
sądowego
albo
pozasądowego dochodzenia roszczeń w sposób dla konsumenta satysfakcjonujący,
ale również – dzięki trafnej poradzie lub opinii prawnej – może zapobiec przed powstaniem
niekorzystnej z jego punktu widzenia sytuacji, tym samym działając prewencyjnie i chroniąc
jego dobra – zarówno osobiste, jak i majątkowe.
Obecnie Polacy bardzo rzadko korzystają z usług prawników, zazwyczaj udając się
po poradę w nadzwyczajnych i zaistniałych już sytuacjach kryzysowych. Nadal niewielki
odsetek oskarżonych w postępowaniu karnym i stron w postępowaniu cywilnym decyduje się
na zaangażowanie obrońcy lub pełnomocnika. W dodatku nie istnieje zunifikowany system
pomocy prawnej z urzędu, zaś koszty takiej pomocy państwo pokrywa ze środków
poszczególnych sądów.
Rozwój segmentu ubezpieczeń ochrony prawnej będzie miał doniosłe znaczenie dla całej
branży prawniczej. Oznaczał bowiem będzie zwiększenie dostępności usług świadczonych
przez adwokatów i radców prawnych. Posiadanie ubezpieczenia ochrony prawnej może
pozytywnie wpływać na świadomość związaną z możnością skorzystania z usług
prawniczych oraz przełamywać stereotypy dotyczące ich wysokich kosztów i niewielkiej
przydatności w codziennym życiu. Skutkować to będzie upowszechnieniem tego rodzaju
usług.
Z punktu widzenia Rzecznika Ubezpieczonych niezwykle doniosłą kwestią jest znaczenie
ubezpieczenia ochrony prawnej dla ubezpieczonych i uprawnionych, którzy dochodzą swoich
roszczeń wynikających z umów ubezpieczenia, w tym również z umów ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej.
Profesjonalna pomoc adwokata lub radcy prawnego w dochodzeniu roszczeń z tytułu
umowy ubezpieczenia to znaczące wzmocnienie pozycji ubezpieczonego lub uprawnionego,
który bez takiego merytorycznego wsparcia jest zdecydowanie słabszą stroną stosunku
obligacyjnego. Aktywność fachowych pełnomocników działających w toku likwidacji szkód
po stronie ubezpieczonych i uprawnionych wpływa znacząco na usprawnienie tego procesu.
Dzieje
się
tak
dzięki
profesjonalnemu
gromadzeniu
i
opracowywaniu
niezbędnej
dokumentacji, precyzowaniu roszczeń, współpracy z rzeczoznawcami i innymi biegłymi,
prowadzeniu negocjacji, zawieraniu ugód, windykacji należności.
Pomoc prawna świadczona na wysokim poziomie to także dosyć skuteczne remedium
na nieprawidłowości, które można nierzadko dostrzec w działaniu zakładów ubezpieczeń,
w tym również na brak obiektywizmu w ocenie związanej z należnymi świadczeniami
ubezpieczeniowymi.
Ubezpieczenie
ochrony
prawnej
daje
ponadto
możliwość
zaoszczędzenia przez poszkodowanych kwot, jakie zmuszeni byliby uiścić na rzecz swoich
pełnomocników jako wynagrodzenia w formie prowizji czy premii za osiągnięcie sukcesu
(successfee), szczególnie wysokich zwłaszcza w odniesieniu do szkód osobowych.
Możliwość skorzystania w toku likwidacji szkody z usług adwokata lub radcy prawnego
w ramach zawartej umowy ubezpieczenia ochrony prawnej oznacza także wzmocnienie
konkurencji w tym obszarze. Daje bowiem poszkodowanemu szerszy wybór, obejmujący nie
tylko wyspecjalizowane kancelarie odszkodowawcze, które dominują obecnie na tym rynku,
ale także tradycyjne zawody prawnicze, które posiadają bardzo ograniczone możliwości
reklamowania swoich usług. Profesje te, dzięki zmianom wprowadzonym w ostatnich latach
w procedurach naboru na aplikacje, uległy znacznemu otwarciu, co jest widoczne
w statystykach związanych z liczbą osób rozpoczynających wykonywanie zawodu adwokata
i radcy prawnego. Bez wątpienia zjawisko to będzie także zwiększać konkurencję na rynku
związanym z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych.
Reasumując, ubezpieczenie ochrony prawnej może wpłynąć nie tylko na wzrost
świadomości
prawnej,
ale
także
wzrost
świadomości
ubezpieczeniowej
pośród
konsumentów, co w ostatecznym rozrachunku będzie mieć pozytywny wpływ na cały rynek
ubezpieczeniowy – zarówno ubezpieczycieli, jak i konsumentów ich usług.