Serbska ruletka_TOM 1

SERBSKA RULETKA
DRAM AT SERBSKI PO 1995 ROKU
W ybór te k s tó w
Tom 1
BIBLIOTHECA: ALIA UNIYERSA
TOM XV
SERBSKA RULETKA
DRAMAT SERBSKI PO 1995 ROKU
Wybór tekstów
Tom 1
A utorki w yboru
Agnieszka Cielesta i Dominika Zwierzchowska
Pod redakcją
Agnieszki Cielesty, Leszka M ałczaka i Dominiki Zwierzchowskiej
WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO
KATOWICE 2011
Redaktor serii: Bibliotheca: Alia Universa
Marek Pytasz
K siążka została w ydana dzięki pom ocy finansow ej
M inisterstw a Kultury, Inform acji i Społeczeństw a Inform acyjnego R epubliki Serbii
Ova knjiga je stam pana uz pontoć
M inistarstya kulturę, infrom isanja i inform acionog drustya Republikę Srliije
mię
“ic
mMHMCtapctBO
kyAtype penyBAMke cp6nje
Projekt został zrealizow any
w Instytucie Filologii Słowiańskiej U niw ersytetu Śląskiego
kao nada
kao govor
SPIS TREŚCI
Dramat serbski po 1995 r o k u .................................................................
9
Teatr w Serbii w latach 1990-2010.........................................................
43
SVETISLAV BASARA
Dolce v i t a .............................................................................................
51
MIROLJUB NEDOVIĆ
Kraina ciem ności.................................................................................
97
MIRJANA OJDANIĆ
Ślad ludzkich zębów................................................................................. 135
NEBOJŚA ROMCEVIĆ
Karolina Neuber
177
DRAMAT SERBSKI PO 1995 ROKU
Na każdej książce, która jest dobrym dziełem sztuki, można by było napi­
sać „wydarte życiu mojemu i waszemu*.
Ivo Andrić
Prolog
Oddajemy w Państwa ręce książkę, będącą efektem wielomiesięcznej
pracy przekładowej i redakcyjnej wielu osób, a zarazem wynikiem wie­
loletniej naukowej oraz osobistej fascynacji dram atem i teatrem serb­
skim. Od czasu wydania Antologii współczesnego dramatu jugosłowiańskiego
w wyborze Ognjena Lakićevicia, w której znalazło się między innym i
pięć dramatów serbskich autorów, upłynęło już ponad dwadzieścia lat.
W tym czasie ukazały się, na łam ach czasopism literackich, przekłady
kilku sztuk; niektóre z nich doczekały się premier teatralnych, a trzy premiery telewizyjnej (Profesjonalista Duśana Kovaćevicia, Ameryka, część
druga Biljany Srbljanović oraz Komu wierzycie Jeleny Djordjević). Niemniej
w Polsce jak dotąd w formie książki nie wydano żadnego zbioru dram a­
tów serbskich. Niniejsza pozycja powstała zatem przede wszystkim z my­
ślą o uzupełnieniu istniejącej luki. Sądzimy, że wcześniejsze przekłady,
jak i niniejsza publikacja pozwolą polskiemu odbiorcy zapoznać się z ten­
dencjami w nowym serbskim dramacie.
1 I. A n d r ić : Przydrożne znaki. T łum . A. D u k a n o y i ć . W arszaw a 1986, s. 119.
10
Dramat serbski po 1995 roku
Parodos
Wybrałem tę drogę po długich przemyśleniach i nie mogę powiedzieć, że nie jestem
świadomy konsekwencji, jakie może mi to przynieść. Myślą przewodnią było dla
mnie przekonanie, że prawda sztuki jest ważniejsza od prawdy rzeczywistości. Przy­
najmniej w obrębie sztuki teatralnej.
G. M a r k o y i ć Villa Sachino. Tłum . M . S ta n is z , M . D r a c h a l
Akt I
Trudna sztuka wyboru sztuk
W naszym wyborze znalazły się zarówno teksty autorów średniego po­
kolenia, tych o ugruntowanej już pozycji, jak i młodych twórców, czasem
zaledwie przed kilkoma laty debiutujących, ale już zauważonych i doce­
nianych, teksty o różnej (z pozoru) tematyce, mocno też zróżnicowane
gatunkowo. Nie chcieliśmy się ograniczyć do prezentacji artystycznych
dokonań jednej tylko, konkretnej generacji, nie chodziło bowiem o po­
szukiwanie wspólnego m ianow nika w postaci przynależności do tego
samego pokolenia czy pokrewieństwa zastosowanych poetyk. Nie była
też naszym zamiarem próba analizowania linii rozwojowej dram atu m i­
nionych dekad; na takie podsumowania jest zresztą jeszcze za wcześnie.
Zdajemy sobie sprawę z faktu, że nie jest możliwe - przynajmniej w ob­
rębie jednej publikacji - przedstawienie całokształtu dokonań artystycz­
nych lat minionych; wiele cennych zjawisk i ważnych nazwisk zawsze
zostanie pominiętych. Staraliśmy się jednak w naszym zestawieniu ująć
takie teksty, które maksymalnie wiele mogą powiedzieć polskiemu czy­
telnikowi o kondycji dramaturgii serbskiej ostatnich lat X X i pierwszych
X X I wieku, teksty w naszej ocenie cenne z punktu widzenia zarówno li­
teratury, jak i teatru. Prezentują one różnorodne zjawiska, poetyki i style,
różne metody opisu rzeczywistości, obrazując tym samym heterogeniczność dyskursów i bogactwo form, obecnych we współczesnej dram atur­
gii serbskiej. Nie jest naszym celem stworzenie kanonicznego wyboru,
sugerowanie czytelnikowi, że przetłumaczone przez nas teksty są w ja­
kiejś kategorii najważniejsze; dlatego też zrezygnowaliśmy z użycia w podydtytule słowa „antologia", które czasami właśnie taką kanoniczność
Akt I Trudna sztuka wyboru sztuk
11
implikuje. Niniejszy projekt w porównaniu z okolicznościami, w jakich
powstają „klasyczne" antologie, m a w gruncie rzeczy alternatywny cha­
rakter. Postanowiliśmy przedstawić polskiemu czytelnikowi teksty, które
nie były jeszcze w Polsce ani publikowane, ani wystawiane na scenie, ani
prezentowane w jakiejkolwiek innej formie. Dlatego zabrakło w naszym
wyborze między innym i istotnych dla serbskiej dramaturgii „głośnych"
nazwisk, jak na przykład Duśan Kovaćević czy Biljana Srbljanoyić2. Jed­
nak autorzy, którzy znaleźli się w niniejszym tomie, nie są mniej ważni,
trudno bowiem nie rozpoznać chociażby w osobach Gorana Markovicia,
Svetislava Basary czy Mileny Marković artystów o międzynarodowej sła-*i
2
Na deskach p olskich te a tró w w ystaw iono m ię d z y in n y m i n astęp u jące d ra m a ty
w ym ien io n y ch autorów : Bałkański szpieg (d ram at z 1983 roku, w p rzekładzie p olskim
opublikow any w e w sp o m n ia n ej Antologii współczesnego dramatu jugosłowiańskiego; w lata ch
1986-1987 d okonano czterech polskich realizacji); Larry Thompson - dramat pewnej młodo­
ści (jed n a realizacja, w 1999 roku); Profesjonalista (trzy realizacje, w ty m w Teatrze T elew i­
zji w 2005 ro k u w reżyserii R. Bugajskiego) D. Kovaćevicia oraz Ameryka, część druga (w Te­
atrze Telew izji w 2006 ro k u w reżyserii A. Lipiec-W róblew skiej); Barbeło, o psach i dzieciach
(jed n a realizacja w 2011 roku); Manifest (w ra m a c h Europa? Mikrodramaty w 2003 roku);
Sytuacje rodzinne (aż osiem polskich adaptacji w lata ch 2000 -2 0 0 8 ); Szarańcza (dw ie re a ­
lizacje: p o z n a ń sk a i w arszaw ska w 2008 roku); Upadek (jed n a realizacja w 2002 roku)
B. Srbljanoyić; w szystkie - z w y ją tk ie m Bałkańskiego szpiega, którego n a język polski p rz e ­
tłu m a cz y ła Ew a G rabow ska, oraz sz tu k i Larry Thompson..., której tłu m a c z e m jest D a n u ­
ta C irlić-Straszyńska - w p rzekładzie D oroty Jo y a n k i Cirlić. W iększość z w ym ienionych
d ra m a tó w p u b lik o w an a była n a lam a ch „D ialogu".
Poza w y m ien io n y m i re aliz a cjam i w 2003 ro k u sztukę M ileny M arkoyić Tory (Sine)
w reży serii R. Sahary w y staw ił Teatr Polski w P ozn an iu , a w 2007 ro k u w sp o m n ia n a
w cześniej sztu k a Jeleny Djordjeyić Komu wierzycie (Korne yerujete) w reżyserii M . P ie ­
przycy zrealizo w an a zo stała w Teatrze Telew izji (obie sz tu k i w tłu m a c z e n iu D.J. Cirlić).
W ro k u 2009 publiczność F estiw alu „D em oludy" w O lsztynie m ia ła n a to m iast okazję
zobaczyć sz tu k i gości F estiw alu Pozoriśte Atelje 212 - Odumiranje (Wymieranie) D u śan a
Spasojeyicia w reżyserii E gona S ayina i Pomorandzina kora (Skórka pomarańczowa) M aji Peleyić w reży serii G orana M arkoyicia; Jugosloyensko D ram sko Pozoriśte - Barbeło, o psima
i dęci (Barbeło, o psach i dzieciach) Biljany Srbljanoyić w reżyserii D ejana M ijaća - w szystkie
w p rzekładzie D oroty Jo y a n k i Cirlić, oraz Jugosloyensko D ram sko Pozoriśte - Hadersfild
(Huddersfield) Ugljeśy Sajtinaca w reżyserii Alex C hisholm , w p rzekładzie Ł ukasza W ie­
czorka. W trak c ie F estiw alu odbyło się ró w n ież czy tan ie p e rfo rm a ty w n e. Z aprezentow a­
n o Profesjonalistę D u śan a Koyaćeyicia, Upadek i Supermarket B iljany Srbljanoyić (w p rz e ­
kładzie D.J. Cirlić) w in te rp reta cji ak to ró w olsztyńskiego T eatru Jaracza. Zob. oficjalną
stronę F estiw alu „D em oludy": h ttp //w w w .d em o lu d y .art.p l/2 0 0 9 .h tm l. D ata dostępu:
5.04.2011.
12
Dramat serbski po 1995 roku
wie. Wybrane dramaty są znane w Serbii, ale często też już poza jej gra­
nicami, w większości nagradzane zarówno za tekst, jak i za jego realizację
sceniczną na licznych festiwalach i konkursach teatralnych. To sztuki au­
torstwa osób, które swoje życie zawodowe, a i nierzadko również osobiste
związały z teatrem (często ogólnie: z twórczością literacką - M. Marković
jest autorką czterech tomików poezji, S. Basara to w głównej mierze autor
licznych powieści i opowiadań tłumaczonych na wiele języków, a M. Bogavac to również autorka zbioru poezji i „czynna" uczestniczka spotkań
tak zwanego slamu poetyckiego - „slamerka"), aktywnie uczestniczących
w życiu teatralnym Serbii jako dramatopisarze, reżyserzy teatralni i fil­
mowi, autorzy scenariuszy teatralnych i filmowych, aktorzy, a także wy­
kładowcy wyższych uczelni i autorzy publikacji teatrologicznych. Sztuki
zamieszczone w niniejszym tomie to teksty, którym wspólna jest często
diagnoza (serbskiej) rzeczywistości, aktualnych problemów, wydarzeń i do­
świadczeń. Wszystkie, bez wyjątku, niezależnie od przyjętej perspektywy
i sposobu artystycznej kreacji świata przedstawionego, prezentują pewną
wizję aktualnej rzeczywistości bądź polemizują z pewną próbą jej opisu,
prezentacji lub diagnozy. Czynią to za pomocą bardzo różnych środków
i metod, są to bowiem zarówno teksty tradycyjne pod względem formy, jak
i eksperymentalne, czy też - posiłkując się rozróżnieniem wprowadzonym
przez Hansa-Thiesa Lehmanna - teksty dramatyczne i postdramatyczne,
ale ocena zjawisk stanowiących myśl przewodnią czy przedmiot refleksji
artystycznej jest w nich w gruncie rzeczy podobna.
Chcieliśmy w tym miejscu podziękować M inisterstwu Kultury, Infor­
macji i Społeczeństwa Informacyjnego Republiki Serbskiej za wsparcie
finansowe naszej publikacji, Profesorowi Janowi Jakóbczykowi i Wydaw­
nictwu Uniwersytetu Śląskiego za wydanie książki. Szczególne podzięko­
wania składamy również wszystkim osobom, które pomogły nam w rea­
lizacji projektu, wszystkim Autorom, Profesorowi Nebojśy Romćeviciowi
za napisanie eseju o współczesnym teatrze serbskim oraz Pani mgr M ał­
gorzacie Pogłódek za wnikliwą lekturę i niezwykle cenne uwagi redak­
cyjne, jak również Pani mgr Sladjanie Janković za konsultacje językowe.
Agnieszka Cielesta, Leszek Małczak, Dominika Zwierzchowska
R e d ak to r
M a łg o rza ta Pogłódek
R e d a k to r te c h n ic z n y
B a rb ara A ren h ó v el
K orektor
B a rb ara Jagoda
P ro je k ta n t o k ła d k i i szaty graficznej
A n n a C z u b iliń sk a
C opyright © 2011 by
W y d aw n ic tw o U n iw e rsy te tu Śląskiego
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-2037-3
W ydaw ca
W ydawnictw o U niw ersytetu Śląskiego
ul. Bankow a 12B, 40-007 K atow ice
w w w w y d a w n ic tw o .u s .edu.pl
e-m ail: w y d a w u s@ u s.e d u .p l
Wydanie I. Ark. druk. 14,25. Ark. wyd. 11,5. Papier
objętościowy
Cena tomu 1. i 2. - 28 zł (+ VAT)
Łamanie: Pracownia Składu Komputerowego
Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego
Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław