Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii

Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii

204
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 204-210
Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii
Wychowania Fizycznego w Warszawie
Personal resources and deficits vs. quality of life of students from the University of Physical
Education in Warsaw
Maria A. Turosz
Zakład Psychologii, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa
Piłsudskiego w Warszawie
Cel pracy. Określenie różnic w poziomie wybranych zasobów osobistych
oraz deficytów studentek i studentów I roku wychowania fizycznego AWF
w Warszawie ujawniających wysoki lub niski poziom jakości życia.
Materiał i metody. W badaniach uczestniczyli studenci I roku
wychowania fizycznego AWF w Warszawie – 52 studentki oraz 101
studentów. W I etapie określono poziom jakości życia wszystkich studentek
i studentów, a następnie do II części badania pozostawiono te osoby, które
charakteryzowały się wysoką lub niską jakością życia. Do oceny zasobów
osobistych zastosowano następujące techniki badawcze: Inwentarz Depresji
Becka (BDI), Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartościowaniu (KKW),
Kwestionariusz Nadziei na Sukces (KNS), Skalę Satysfakcji z Życia (SWLS),
Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES),Test Orientacji Życiowej
(LOT-R); do określenia różnic istotnych statystycznie test χ2 Pearsona.
Wyniki. Ponad 30% badanych ujawnia wysoki poziom jakości życia.
Badani z wysokim poziomem jakości życia w ponad 60% charakteryzują
się wysokim poziomem nadziei na sukces, silnej woli, optymizmu. Żadna
z kobiet o wysokim poziomie jakości życia nie ma wysokiego poziomu
kryzysu w wartościowaniu, neurotyzmu czy depresji. Ponad 95% młodzieży
z niskim poziomem jakości życia czuje się osamotniona.
Wnioski. Bez względu na płeć osoby ujawniające wysoki poziom jakości
życia różnią się w sposób istotny statystycznie wyższym poziomem: nadziei
na sukces, silnej woli, optymizmu, ugodowości oraz niższym poziomem
kryzysu w wartościowaniu oraz depresji. Zasoby interpersonalne sprzyjają
wysokiemu poziomowi jakości życia.
Słowa kluczowe: jakość życia, zasoby osobiste, deficyty, studenci
Aim. To define differences in the levels of selected personal resources and
deficits of first-year female and male physical education students from the
University of Physical Education in Warsaw who manifested either low or
high levels of the quality of life.
Material and methods. First-year physical education students (52 females
and 101 males) from the University of Physical Education in Warsaw
participated in the study. At the 1st stage the levels of the quality of life
among all subjects were defined, while at the 2nd stage only those who
revealed either high or low quality of life were examined. In order to assess
personal resources the following research techniques were applied: Beck
Depression Inventory (BDI), Value Crisis Questionnaire, Hope for Success
Questionnaire, The Satisfaction with Life Scale (SWLS), generalized SelfEfficacy Scale (GSES), Life Orientation Test (LOT-R); Pearson’s χ2 test was
implemented so as to define statistically significant differences.
Results. More than 30% of the subjects manifested high quality of life. In
60% of the cases the subjects with high levels of the quality of life were
characterised by high levels of hope for success, strong will and optimism.
None of the females with high levels of the quality of life revealed high
levels of crisis in valuing, neuroticism or depression. Over 95% of the
subjects with low levels of the quality of life felt lonely.
Conclusions. Regardless of gender, the subjects demonstrating high levels
of the quality of life revealed statistically significant differences in higher
levels of hope for success, strong will, optimism and amicability as well as
in low levels of crisis in valuing and depression. Interpersonal resources
help to achieve high levels of the quality of life.
Key words: quality of life, personal resources, deficits, students
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 204-210
www.phie.pl
Nadesłano: 10.04.2011
Zakwalifikowano do druku: 26.04.2011
Wprowadzenie
Pojęcie „jakości życia” wywodzi się z nurtu psychologii pozytywnej, której głównym celem jest promocja
i pomnażanie ludzkiego szczęścia. W odniesieniu do
Pracę wykonano w ramach projektu badawczego Wydziału Wychowania
Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej Akademii Wychowania
Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie – DS.117 – finansowanego
przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Maria Anna Turosz
Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu, Zakład Psychologii
ul. Akademicka 2, 21-500 Biała Podlaska,
tel. 83 3428778, fax 83 342-88-00, e-mail:[email protected]
obecnych studentów wychowania fizycznego, a przyszłych nauczycieli i propagatorów postaw prozdrowotnych i prosomatycznych wydaje się być szczególnie
istotne, bowiem to właśnie oni będą je kształtować i wychowywać młodzież, a jak wskazuje M.E.P.Seligman
[1] wychowanie dzieci nie sprowadza się tylko do
poprawiania ich wad. Chodzi w tym o znalezienie
i umocnienie ich cnót i dopomożenie im w znalezieniu
niszy, w której mogą je w pełni rozwijać.
Turosz MA. Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
Zanim jednak młodzi nauczyciele pójdą do szkół
warto zdiagnozować, jaki jest ich potencjał „cnót”
i siła zasobów osobistych – potencjałów zdrowia, które
można rozwijać i pomnażać w toku studiów, abyśmy
mieli pewność, że nie zabraknie młodemu pokoleniu
Polaków właściwych wzorców zachowań pomnażających zdrowie i pomagających efektywnie walczyć
z cywilizacyjnym dystresem.
Jakość życia jest terminem stosunkowo nowym,
rozważania na jego temat rozpoczęto w połowie XX
w. Dziś stał się przedmiotem interdyscyplinarnego
zainteresowania naukowców z wielu dziedzin, przy
czym nieco odmienne rozumienie tego pojęcia wiąże
się głównie z ekonomią, medycyną i psychologią.
Wielokrotnie próbowano je zdefiniować
[2,3,4,5,6, 7,8]. Systematyzującego przeglądu definicji jakości życia dokonała A. Dziurowicz-Kozłowska
[9] przyjmując za kryterium podziału ich: operacyjny
charakter – od wskazania na brak deficytów – jakość
życia to brak obciążeń, trudności, dolegliwości; przez
posiadanie niezbędnych zasobów, w tym emocji pozytywnych umożliwiających zaspakajanie indywidualnych potrzeb, pragnień w niwelowaniu rozbieżności
między „ja realnym” a „ja idealnym” wykreowanym
w kontekście kultury i systemu wartości, do satysfakcji z życia jako całości lub eksplanacyjny charakter
przejawiający się w próbie ustalenia przyczyn, które
leżą u podstaw danego zjawiska. W powyższym rozumieniu jakość życia przykładowo odnoszona jest
do stopnia ogólnego dobrostanu – stopnia, w jakim
jednostka realizuje swoje życiowe cele w ważnych dla
siebie sferach i jest z tego powodu szczęśliwa, okazując
pozytywną postawę do życia, jak też wolę życia.
Przedstawione powyżej kompilacje definicji wskazują na bogactwo i rozmiar różnic w definiowaniu pojęcia jakości życia; tym samym zasadnym wydaje się być
postulat badaczy [9,10], aby każdy, kto posługuje się
pojęciem jakości życia dokładnie określił, co pod tym
pojęciem rozumie i adekwatnie dokonał operacjonalizacji analizowanych zmiennych. Istnieje jednak kilka
podstawowych założeń leżących u podstaw interdyscyplinarnego rozumienia jakości życia [9]:
1. Jakość życia wyznaczają trzy główne obszary:
fizyczny (stan somatyczny, funkcjonalna sprawność, symptomy fizyczne), psychologiczny
(funkcjonowanie poznawcze i emocjonalne),
społeczny (integracja społeczna, relacje z innymi,
sieć wsparcia wypełnianie ról społecznych), przy
czym niektórzy badacze włączają jeszcze czwarty
wymiar duchowości.
2. Jakość życia ma charakter obiektywny i subiektywny.
3. Decydującą rolę w ocenie jakości życia pełni indywidualny osąd jednostki.
4. Jakość życia jest bytem dynamicznym i ma charakter procesualny.
205
W niniejszej pracy jakość życia rozumiana jest
za E. Dinerem i współautorami [11] jako satysfakcja
z życia przejawiająca się w uogólnionej ocenie odniesionej do wybranych przez siebie kryteriów – jednostka
porównuje własną sytuację ze standardami wcześniej
uwewnętrznionymi w swoich strukturach poznawczych; ta całościowa ocena własnego życia wyraża się
w przekonaniu, że jest ono bliskie idealnemu, że jest
fascynujące, satysfakcjonujące, że dostało się od życia
to, czego się chciało i prawie niczego nie chce się w nim
zmieniać.
W. Ostasiewicz [6] proponuje sklasyfikować koncepcje jakości życia w zależności od odmiennych pojęć
leżących u podstaw rozważań, a mianowicie: szczęścia,
zasobów lub potrzeb. Taki podział wydaje się logiczny
i prosty, jeśli traktować wszystkie trzy kategorie oddzielnie, ale analizując literaturę przedmiotu łatwo
dostrzec, iż powyższe pojęcia nie stanowią kategorii
rozłącznych, dlatego o ile jeszcze interpretowanie jakości życia w kontekście realizacji potrzeb człowieka,
jak i posiadanych zasobów wydaje się możliwe, o tyle
mówienie o szczęściu bez nawiązania do zasobów
człowieka i stopnia zaspokojenia potrzeb wydaje się
być niemożliwym.
Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza znaczenia posiadanych przez człowieka zasobów w kształtowaniu wysokiej jakości życia, tym samym poniżej
zostanie omówiona kategoria zasobów osobistych.
Zasoby definiowane są jako przedmioty, warunki osobiste i formy energii, które albo same są wartościowe
dla przeżycia, albo służą jako środek do osiągania
obiektów mających te wartość [12]. R. Poprawa [13]
wskazuje, iż w literaturze przedmiotu spotyka się
charakterystykę wielu właściwości podmiotowych,
które stanowią zasoby jednostki zarówno w procesie
radzenia sobie, jak też w utrzymywaniu i pomnażaniu
zdrowia i szczęścia. Zasoby są czymś wartościowym,
korzystnym, człowiek dąży w życiu do ich rozwoju
i odnowy. (…) Wśród zasobów można wyodrębnić
właściwości jednostki (biologiczne, psychologiczne
i interpersonalne), właściwości sieci społecznych
(typy więzi, grupy odniesienia, grupy wsparcia)
i cechy środowiska fizycznego, przyrodniczego i cywilizacyjnego – tworzącego infrastrukturę życia – oraz
szeroko rozumiane cechy kultury [14].
J. Chodkiewicz [15] stwierdza, iż współczesna
psychologia zdrowia przywiązuje dużą wagę do zasobów osobistych upatrując w nich czynniki sprzyjające
zdrowiu i jakości życia, nazywając je potencjałami
zdrowia lub zdolnością zdrowotną [14]. Poniżej
przedstawiono zestawienie zasobów osobistych będących predykatorami zdrowia i jakości życia.
Biorąc pod uwagę biospołeczny status funkcjonowania człowieka, istotną rolę w procesie socjostazy odgrywają zasoby interpersonalne oraz społeczne, tj. sieci
społeczne, relacje partnerskie, uzyskiwanie gratyfikacji
206
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 204-210
Tabela I. Klasyfikacja zasobów osobistych i deficytów autorstwa J. Chodkiewicza [15] (modyfikacja własna)
Table I. Classification of personal resources and deficits by J. Chodkiewicz [15] (the author’s own modification)
Korzystne zasoby osobiste
Czynniki niekorzystne
Wsparcie społeczne
Osamotnienie
Poczucie własnej skuteczności i wartości
Niewiara w swoje możliwości
Optymizm
Pesymizm
Poczucie kontroli
Poczucie braku kontroli
Ekspresja emocji
Tłumienie emocji
Doświadczenie z radzenia sobie
Bezradność – brak doświadczeń
Konstruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem
Nieadaptacyjne sposoby radzenia sobie ze stresem
Zdrowy tryb życia
Zachowania ryzykowne /np. używki/
Racjonalne, realistyczne myślenie
Katastroficzne, irracjonalne myślenie
Duchowość, wiara
Brak wiary w Siłę Wyższą
Osobowość – odporna, (zaangażowanie, kontrola, wyzwanie)
Osobowość typu A (ryzyko choroby wieńcowej i typu C (j.w. nowotworowej)
Orientacja prospołeczna
Orientacja egocentryczna
Poczucie koherencji (zrozumiałość, sterowalność, sensowność – poczucie
wartości życia, wola życia)
Niskie poczucie koherencji
Dojrzałe mechanizmy obronne osobowości
Niedojrzałe mechanizmy obronne osobowości
Inteligencja, wiedza
Niski poziom wiedzy i inteligencji
Wysoki status socjoekonomiczny
Niski status socjoekonomiczny
i wsparcia. K. Doroszewicz [16] dokonując przeglądu
badań ilustrujących związek relacji interpersonalnych
z jakością życia potwierdza, iż satysfakcjonujące bliskie
związki, zadowolenie z bycia razem są elementami
poczucia szczęścia i decydują o jakości życia, korelując
ujemnie z samotnością i depresją. Silne więzi społeczne zwiększają pozytywną samoocenę jednostki [17].
W odniesieniu do badań nad osobowością, która wysuwa się na czoło grupy zasobów osobistych
moderujących zdrowie i jakość życia [14], obecnych
studentów, a przyszłych nauczycieli i edukatorów
zdrowia w samej tylko Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie możemy znaleźć wiele publikacji,
których zwarte omówienie przedstawił T. Rychta [18].
Brakuje jednak ich ukierunkowania w stronę jakości
życia i poszukiwania zasobów jednostki, które będąc
potencjałami zdrowia współwyznaczają satysfakcję
i zadowolenie z życia człowieka, którymi może się
dzielić i „zapalać innych”, głównie swoich wychowanków. Tym samym wydaje się zasadnym podjęcie tego
tematu w niniejszych badaniach.
Cel badań
Określenie różnic w poziomie wybranych zasobów osobistych oraz deficytów studentek i studentów
I roku wychowania fizycznego Akademii Wychowania
Fizycznego w Warszawie ujawniających wysoki lub
niski poziom subiektywnej oceny jakości życia.
Materiał i metody
Badania przebiegały dwuetapowo. W I etapie
określono poziom jakości życia studentów I roku studiów wychowania fizycznego (52 kobiety oraz 101
mężczyzn). 9 studentek i 24 studentów ujawniło niski,
zaś 20 studentek oraz 32 studentów wysoki poziom
jakości życia, osoby te uczestniczyły w II etapie badań,
gdzie opisano poziom wybranych zasobów osobistych
i deficytów oraz określono różnice w zakresie analizowanych zmiennych.
Do oceny zasobów osobistych zastosowano następujące techniki badawcze: Inwentarz Osobowości
(NEO – FFI ) P.T. Costy i R.R. McCrae [19] charakteryzujący strukturę osobowości zgodnie z Modelem Wielkiej Piątki przez pięć dwubiegunowych czynników:
neurotyczność – odzwierciedlającą przystosowanie
emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie,
wiążące się z tendencją do przeżywania negatywnych
emocji, jak też podatności na stres; ekstrawersję – opisującą jakość i ilość interakcji społecznych, tendencję
do odczuwania pozytywnego nastroju, jak też ukierunkowanie energii życiowej; otwartość na doświadczenie
– skłonność jednostki do poszukiwania i pozytywnego
wartościowania życiowych doświadczeń, dużą ciekawość poznawczą i tolerancję na nowe informacje;
ugodowość – opisującą pozytywny lub negatywny
stosunek do drugiego człowieka, którego wyznacznikiem jest zachowanie nastawione na współpracę
i niesienie pomocy lub rywalizację i większą tendencję
do zachowań agresywnych; sumienność – odzwierciedlającą stopień zaangażowania i motywacji w działaniu
ukierunkowanym na cel, silną wolę i wytrwałość
jednostki. Stopień nieprzystosowania psychicznego
określono przy użyciu Inwentarza Depresji Becka
(BDI), kryzys w wartościowaniu opisano wykorzystując Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartościowaniu (KKW) autorstwa P. Olesia [20], nadzieję
na sukces określono wykorzystując Kwestionariusz
Nadziei na Sukces (KNS) M. Łaguny, J. Trzebińskiego,
M. Zięby [21] oraz zastosowano szczegółowo opisane
Turosz MA. Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
przez Z. Juczyńskiego [11]: Skalę Satysfakcji z Życia
(SWLS) Ed. Dinera, R.A. Emmonsa, R.J. Larsona,
S.Griffina opisującą poziom jakości życia rozumianej
jako subiektywna ocena własnej sytuacji ze stworzonymi standardami; Skalę Uogólnionej Własnej
Skuteczności (GSES) R. Schwarzera, M. Jerusalema,
Z. Juczyńskiego wyznaczającą możliwość kontroli
własnych działań; Test Orientacji Życiowej (LOT-R)
M.F. Scheiera, Ch.S. Carvera, M.W. Bridgesa charakteryzujący poziom zgeneralizowanego oczekiwania
pozytywnych zdarzeń (optymizm). W analizie statystycznej do określenia różnic wykorzystano test χ2
Pearsona, przyjmując za istotne statystycznie wartości
nie przekraczające poziomu istotności p<0,05
Wyniki i Dyskusja
Badania ujawniły, iż bez względu na płeć prawie
co trzeci student warszawskiej uczelni pozytywnie
wartościuje swoje dotychczasowe i obecne życie oraz
jest zadowolony ze swoich osiągnięć; co jest zbieżne
z wynikami uzyskanymi dla populacji studentów
polskich [11] w których 34,2% badanych ujawniło
wysoki poziom jakości życia (ryc. 1).
44
50
40
32
24
30
20
z Modelem Wielkiej Piątki w zakresie 5 czynników,
tj. neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości oraz sumienności.
Połowa badanych (56% studentek oraz 46%
studentów) ujawniających niski poziom jakości życia
charakteryzuje się wysokim poziomem neurotyzmu
(analogicznie χ2 =18,96, p<.001; χ2 =6,14, p<.05).
W sytuacji stresu osoby te są niezrównoważone emocjonalnie, częściej reagują lękiem i wybierają nieefektywne
strategie radzenia sobie, co przekłada się na niższą samoocenę oraz większy negatywny bilans emocjonalny.
Zarówno wśród badanych studentek, jak i studentów
co trzecia osoba z wysokim poziomem jakości życia
charakteryzuje się: dużą łatwością i chęcią zawierania
kontaktów społecznych, towarzyskością, pogodnym
nastrojem – wysokim poziomem ekstrawersji, przy
czym różnicę istotną statystycznie stwierdzono jedynie
u kobiet (χ2=5,48; p<.05). Neurotyzm i ekstrawersja,
jako wrodzone predyspozycje do doświadczania większego lub mniejszego zadowolenia z życia, wywierają
bezpośredni względnie trwały wpływ na jego poziom,
ale też wpływają na jego poziom pośrednio warunkując
sposób oceny wydarzeń życiowych, radzenie sobie ze
stresem, a także relacje z innymi ludźmi [19, 22], co
potwierdza szereg badań [13,15, 23].
44
39
%
nadzieja na sukces wysoka j.ż. 0
40
niska j.ż.
silna wola wysoka j.ż. 0
rozwiązywanie problemów wysoka j.ż.
33
45
33
30
10
niski
MĘŻCZYŹNI
średni
wysoki
ekstrawersja wysoka j.z. 0
Fig. 1. Quality of life levels among first-year female and male physical education students from the University of Physical Education in
Warsaw
otwartość wysoka j.ż.
22
10 0
33
56
25
75
22
33
50
10
56
10
33
30
sumienność wysoka j.ż. 5
0
25
34
kryzys w wartościowaniu wysoka j.ż.
33
55
11
45
22
100
22
0
67
depresja wysoka j.ż.
niska j.ż.
p<,001
22
70
33
niska j.ż.
11
60
78
niska j.ż.
p<,001
p<,05
45
40
niska j.ż.
niska j.ż.
22
90
11
niska j.ż.
ugodowość wysoka j.ż.
p<,01
65
56
neurotyzm wysoka j.ż.
Ryc. 1. Poziom jakości życia studentek i studentów I roku wychowania
fizycznego AWF w Warszawie
Pozytywnym wydaje się fakt, iż w porównaniu do
populacji studentów polskich, gdzie niską jakość życia
wskazało 27,2% badanych, w warszawskiej uczelni
tylko 17% studentek I roku nisko ocenia swoją satysfakcję z życia; w odniesieniu do studentów wskaźniki
są na podobnym poziomie w obu grupach.
Charakteryzując wyniki badań w odniesieniu do
zasobów osobistych oraz deficytów ujawniono, bez
względu na płeć, istnienie 11 istotnych statystycznie
różnic na 12 badanych zmiennych (ryc. 2 i 3).
Osobowość jako główna składowa zasobów osobistych, pełniąca rolę centralnego regulatora procesów
adaptacji [14], została scharakteryzowana zgodnie
64
30
niska j.ż.
niska j.ż.
p<,05
22
75
33
optymizm wysoka j.ż. 5
KOBIETY
25
22
25
niska j.ż. 0
p<,01
22
65
56
własna skuteczność wysoka j.ż. 0
10
p<,01
22
70
niska j.ż.
17
60
45
niska j.ż.
0
207
11
0%
p<,001
67
50%
niski poziom
0
p<,001
średni poziom
100%
wysoki poziom
Ryc. 2. Różnice w poziomie zasobów osobistych i deficytów studentek
I roku wychowania fizycznego AWF w Warszawie ujawniających wysoki
lub niski poziom jakości życia (j.ż.)
Fig. 2. Differences in levels of personal resources and deficits among
first-year female physical education students from the University of
Physical Education in Warsaw manifesting either high or low levels of
the quality of life (QL)
208
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 204-210
nadzieja na sukces wysoka j.ż. 6
38
niska j.ż.
silna wola wysoka j.ż.
38
13
22
niska j.ż.
rozwiązywanie problemów wysoka j.ż.
56
33
65
38
33
13
44
38
37
własna skuteczność wysoka j.ż. 0 6
niska j.ż.
25
94
13
29
optymizm wysoka j.ż. 3
69
25
33
neurotyzm wysoka j.ż.
19
42
ekstrawersja wysoka j.ż. 6
12
29
niska j.ż.
29
otwartość wysoka j.ż.
19
58
22
niska j.ż.
17
44
41
50
42
kryzys w wartościowaniu wysoka j.ż.
niska j.ż.
13
41
niska j.ż.
21
56
25
p<,05
37
31
37
depresja wysoka j.ż.
12
25
34
46
9
p<,05
46
69
ugodowość wysoka j.ż.
15
46
72
25
niska j.ż.
p<,05
42
66
niska j.ż.
p<,01
58
28
niska j.ż.
sumienność wysoka j.ż.
p<,05
29
43
niska j.ż.
p<,05
29
13
96
niska j.ż.
63
0%
40
29
50%
niski poziom
p<,05
38
średni poziom
8
p<,05
100%
wysoki poziom
Ryc. 3. Różnice w poziomie zasobów osobistych i deficytów studentów
I roku wychowania fizycznego AWF w Warszawie ujawniających wysoki
lub niski poziom jakości życia (j.ż)
Fig. 3. Differences in levels of personal resources and deficits among
first-year male physical education students from the University of
Physical Education in Warsaw manifesting either high or low levels of
the quality of life (QL)
78% studentek oraz prawie połowa studentów
(46%) charakteryzujących się niskim poziomem
jakości życia w relacjach społecznych ujawnia niski
poziom ugodowości (χ2=13,72; p<.001) przejawiający się w tendencji do zachowań egocentrycznych,
nastawionych na rywalizację i preferowanie agresywnego stylu komunikowania się z innymi; osoby te
cechują się niskim poziomem zaufania do innych, nie
są prostolinijne i prospołeczne, co pośrednio wpływa
na niski poziom jakości życia, bowiem zachowania te
nie sprzyjają satysfakcjonującym relacjom społecznym
i bliskim związkom tak istotnym dla wysokiej jakości
życia [16,17, 24].
W odniesieniu do sumienności stwierdzono, iż
połowa studentów o wysokim poziomie jakości życia
charakteryzuje się wysoką sumiennością i pracowitością, wolą walki i konsekwencją w dążeniu do celu
(χ2=8,50; p<.05), niestety zupełnie odwrotna charakterystyka dotyczy studentów oceniających nisko
swoją jakość życia, bowiem 42% badanych z tej grupy
ujawnia niski jej poziom.
Samoocena, a zwłaszcza poczucie własnej wartości oraz dyspozycyjny optymizm wydają się najsilniej
związane z satysfakcją z życia [6,15]. Optymizm
sprzyja wysokiemu poziomowi jakości życia [12, 14,
22, 25, 26], co potwierdzono w niniejszych badaniach.
Bez względu na płeć (studentki χ2=9,99 p<.01; studenci χ2=7,13; p<.05) osoby przejawiające optymistyczne oczekiwania względem życia i swojej przyszłości, odnajdujące swoje porażki jako przejściowe, a ich
przyczyny uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi
charakteryzują się wyższym poziomem jakości życia.
W kategoriach zasobów psychicznych sprzyjających wysokiemu poziomowi jakości życia plasuje się
nadzieja na sukces oraz ocena skuteczności własnej
w podejmowaniu różnej działalności [14,15]. Żywione przekonania mogą służyć człowiekowi, lub
go obezwładniać ograniczając poziom i jakość życia.
Przekonania często opierają się na niewłaściwych
interpretacjach przeszłych doświadczeń, i w dużej
mierze większość ludzi nie decyduje świadomie w co
będzie wierzyć [27]. W badaniach nadzieja na sukces była charakteryzowana jako wynik łączny dwóch
podskal: silnej woli oraz umiejętność rozwiązywania
problemów. Bez względu na płeć ponad 60% badanych
ujawniających wysoki poziom jakości życia charakteryzuje się zespołem stałych przekonań dotyczących
posiadania silnej woli w efektywnym dążeniu do celu
(studentki χ 2=11,48; p<.01; studenci χ 2=8,01;
p<.05).
Niepokojącym jest fakt, iż ponad połowa studentek ujawniających niski poziom jakości życia nie potrafi efektywnie rozwiązywać trudności pojawiających
się w dążeniu do celu, jest to wynik braku posiadanej
wiedzy, a także kompetencji społecznych (χ2=7,55;
p<.05;), nieefektywne radzenie sobie z problemami
jest źródłem niskiego poziomu jakości życia [24].
Nadzieja rozumiana jako emocja, przekonanie,
cnota i fenomen kulturowy stanowi rodzaj „wiatru
w żagle”, dynamizuje zachowanie, zwiększa szanse
na sukces i często nadaje sens życiu [21,28]. W tym
świetle zrozumiałe są wyniki ponad połowy badanych
studentek i studentów I roku wychowania fizycznego
ujawniających wysoki poziom jakości życia, którzy
oceniają wysoko swoją nadzieję na sukces (studentki
χ2=16,58; p<.001; studenci χ2=16,58; p<.001);
postrzegając siebie jako jednostki z jednej strony potrafiące wybierać właściwe i ważne cele, z drugiej zaś
mające przeświadczenie, iż wiedzą jak oraz posiadają
niezbędny zakres umiejętności, aby te cele osiągnąć
przełamując niepowodzenia i trudności.
W kontekście powyższych rozważań nie powinien
dziwić fakt, iż 94% studentów ujawniających wysoki
poziom jakości życia ocenia swoją skuteczność własną bardzo wysoko (studenci χ2=10,67; p<.01), co
przekłada się na ich duże zaangażowanie w działanie
nawet w sytuacjach stresowych. Warto zauważyć, iż
wysoki poziom skuteczności własnej obserwujemy
również zarówno u kobiet, jak i mężczyzn ujawniających niski poziom jakości życia. Prawdopodobnie
jednak samo przeświadczenie bez wsparcia silnej woli,
optymizmu i sumienności w działaniu pełni jedynie
Turosz MA. Zasoby osobiste i deficyty a jakość życia studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
209
wizji świata (studentki χ2=17,07; p<.001; studenci
χ2=6,98; p<.05).
Warto podkreślić iż u żadnej studentki, czy też
studenta ujawniającego wysoki poziom jakości życia,
nie stwierdzono znacznej depresji, co zostało stwierdzone u 67% studentek i 8% studentów oceniających
nisko swoją jakość życia (studentki χ2=20,54; p<.001;
studenci χ2=11,59; p<.05). Osoby depresyjne cechuje
indywidualne poczucie bezradności i niepowodzenia,
poczucie beznadziejności powoduje bezsilność w dążeniu do celu, co stanowi źródło dla kształtującego się
negatywnego obrazu własnej osoby, a także sprzyja pesymistycznemu nastawieniu względem siebie i otaczającej rzeczywistości. Poziom nastrojów depresyjnych
jest tym wyższy, a deklarowane poczucie szczęścia
tym niższe, im słabsze poczucie osobistego sprawstwa,
mniej stabilny obraz własnej osoby [14,26].
Analizując cechy relacji wchodzących w skład sieci
zasobów interpersonalnych jednoznacznie stwierdzono, iż satysfakcjonujące relacje społeczne, realizacja
potrzeby przynależności i miłości, a także aprobaty
społecznej, możliwość otrzymania wsparcia sprzyja
wysokiemu poziomowi subiektywnej oceny jakości
życia (tab. II).
Warto zauważyć, iż 100% badanych studentek
oraz ponad 90% studentów ujawniających wysoki
poziom jakości życia pozytywnie ocenia jakość relacji
interpersonalnych w swoim środowisku wskazując na
istnienie zarówno osoby, z którą się świetnie rozumie
(analogicznie; p<.024; p<.008), na którą można
liczyć w momencie pojawiających się problemów
(studentki p<.028), jak i potwierdzenie faktu bycia kochanym i darzonym zaufaniem przez swoich
najbliższych (studenci p<.048).
Jak ważną rolę odgrywają satysfakcjonujące relacje
ze swoim otoczeniem społecznym wskazuje ostatnia
zmienna traktowana w kategoriach deficytów, a mianowicie odczuwanie osamotnienia mimo, iż się tego
funkcje deklaratywną. Rola przekonań (również zdrowotnych) w życiu człowieka jest ogromna, a kluczem
do zdobycia kontroli nad swoim życiem jest świadoma
kontrola swoich przekonań, własny wybór, tego w co
będziemy wierzyć oraz zmiana przekonań, które nas
ograniczają [27]. W wielu badaniach wykazano, iż
poczucie własnej skuteczności wiąże się z podejmowaniem i kontynuowaniem zachowań prozdrowotnych
[14,15, 29].
Przechodząc do analizy deficytów należy zaznaczyć, iż neurotyzm rozumiany jako brak zrównoważenia emocjonalnego, którego wysoki poziom
sprzyja nieefektywnemu funkcjonowaniu w sytuacji
stresu został opisany powyżej; natomiast teraz zostanie
przedstawiona analiza kryzysu w wartościowaniu oraz
depresji.
Na wynik ogólny kryzysu w wartościowaniu
przedstawiony w niniejszych badaniach składają się
cztery podskalne dotyczące: trudności w uporządkowaniu systemu wartości, poczucia zagubienia wartości,
dezintegracji wartości oraz poczucia niezrealizowania
wartości.
W ocenach jakości życia decydującą rolę odgrywa
system wartości, zaś preferowanie określonych wartości oraz formułowanie ze względu na nie osobistych
celów i dążeń może stanowić podstawę poczucia jego
sensu [6, 20]. W badaniach znajdujemy potwierdzenie powyższych założeń, bowiem ponad połowa
zarówno studentek (55%), jak i studentów (56%)
charakteryzujących się wysokim poziomem jakości
życia ujawnia niski poziom kryzysu w wartościowaniu.
Natomiast prawie 70% studentek oraz 40% studentów
ujawniających niski poziom jakości życia ma obniżony
poziom sensu życia, dezintegrację systemu wartości,
co przekłada się na słabą konsekwencję w dążeniu do
realizacji życiowych celów, zagubienie w świecie wartości powoduje lęk i niepokój, zmniejsza motywację
do działania, sprzyjając powstawaniu pesymistycznej
Tabela II. Poziom zasobów interpersonalnych studentek i studentów I roku wychowania fizycznego AWF w Warszawie ujawniających wysoki lub niski poziom
jakości życia
Table II. Levels of interpersonal resources among first-year female and male physical education students from the University of Physical Education in Warsaw
manifesting either high or low levels of the quality of life (QL)
zasoby interpersonalne
posiadanie osoby, z którą się świetnie rozumie
posiadanie osoby, która pomoże w kłopotach
bycie kochanym i darzonym zaufaniem
odczuwanie osamotnienia
studentki
niska j.ż.
wysoka j.ż.
%
%
tak
66,67
100
nie
33,33
0
tak
77,78
100
nie
22,22
0
tak
55,56
100
nie
44,44
0
tak
88,89
5,00
nie
11,11
95,00
* χ2 test nieparametryczny χ2 ; p – poziom istotności oznaczony dla wartości p<.05
(j.ż.) - jakość życia
studenci
χ2
7,44
4,77
p
,024
,028
10,31
,066
20,41
,000
niska j.ż.
wysoka j.ż.
%
%
75,00
96,88
25,00
3,12
83,33
93,55
16,67
6,45
70,83
97,00
29,17
3,00
45,83
3,12
54,17
96,88
χ2
p
9,50
,008
1,45
,228
11,17
,048
18,60
,000
210
nie chce. Ponad 80% studentek oraz 46% studentów
ujawniających niski poziom jakości życia nie nawiązuje bliskich i głębokich relacji z innymi ludźmi, a te
które posiadają nie dają im zadowolenia powodując
negatywny bilans emocjonalny ( p<.000). Wyniki te
są zbieżne z założeniami teoretycznymi wskazującymi, iż posiadanie sieci więzi i kontaktów społecznych
w sytuacjach trudnych pełni rolę bufora, gdyż obniża
napięcie stresowe i umożliwia przezwyciężenie trudności [9,14, 15,16, 30].
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 204-210
Wnioski
1. Istnieją istotne statystycznie różnice w poziomie
zasobów osobistych i interpersonalnych studentek i studentów ujawniających wysoki lub niski
poziom jakości życia.
2. Bez względu na płeć osoby ujawniające wysoki
poziom jakości życia charakteryzują się wyższym
poziomem: nadziei na sukces, silnej woli, optymizmu, ugodowości oraz niższym poziomem
neurotyzmu, kryzysu w wartościowaniu.
3. Zarówno studentki, jak i studenci charakteryzujący się wysokim poziomem jakości życia nie
przejawiają żadnych symptomów depresyjnych.
Piśmiennictwo / References
1. Seligman MEP. Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna
a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia.
Media Rodzina, Warszawa 2005.
2. Kowalik S. Psychologiczne wymiary jakości życia. [w:] Myśl
pedagogiczna w Polsce Odrodzonej. Bańka A, Derbis R (red).
Gemini, Poznań 1993.
3. Bańka A. Jakość życia w psychologicznych koncepcjach
człowieka i pracy. [w:] Psychologiczne i pedagogiczne
wymiary jakości życia. Bańka A, Derbis R (red). Gemini,
Poznań-Częstochowa 1994: 19-40.
4. Bańka A, Derbis R. Pomiar i poczucie jakości życia
u aktywnych oraz bezrobotnych. Środkowoeuropejskie
Centrum Ekonomii Działania Społecznego, Poznań 1995.
5. Kowalik S. Jakość życia psychicznego. [w:] Jakość rozwoju
a jakość życia. Derbis R (red). WSP, Częstochowa 2000:
11-31.
6. Ostasiewicz W. Ocena i analiza jakości życia. Akademia
Ekonomiczna, Wrocław 2004.
7. Kochman D. Jakość życia. Analiza teoretyczna. Zdr Publ
2007, 2: 242-248.
8. Daszkowska J. Jakość życia w perspektywie pedagogicznej.
Impuls, Kraków 2007.
9. Dziurowicz-Kozłowska A. Wokół pojęcia jakości życia.
Psychol Jakości Życia 2000, 2: 77-99.
10. Trzebiatowski J. Jakość życia w perspektywie nauk społecznych
i medycznych – systematyzacja ujęć definicyjnych. Hygeia
Public Health 2011, 46(1): 25-31.
11. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii
zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa
2001.
12. Hobfoll SE. Stres, kultura i społeczność. GWP, Gdańsk
2006.
13. Poprawa R. Samoocena jako miara podmiotowych zasobów
radzenia sobie i szczęścia człowieka. [w:] Psychologia
zdrowia. Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych
inspiracji. Heszen I, Życińska J (red). SWPS Academica,
Warszawa 2008: 89-102.
14. Heszen I, Sęk H. Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa
2007.
15. Chodkiewicz J. Zmagając się ze światem. Znaczenie zasobów
osobistych. www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=136.
(10.04.2011).
16. Doroszewicz K. Bliskie związki a jakość życia. Psychol Jakości
Życia 2008, 7(1,2): 5-18.
17. Skarżyńska K. Zaufanie, więzi społeczne i poczucie
skuteczności a życie w demokracji. Psychologiczne
predykatory satysfakcji z życia i sukcesu we współczesnej
Polsce. Kolokwia Psychol 2002, 10: 197-212.
18. Rychta T. Kierunki działalności naukowej Zakładu Psychologii
AWF w Warszawie w latach 1978-2003. [w:] Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. Rychta T, Guszkowska M (red). Psychologia Sportu. T. III. 2003: 18‑32.
19. Zawadzki B, Strelau J, Szczepaniak P, Śliwińska M. Inwentarz
Osobowości NEO-FFI Costy McCrae. Adaptacja polska.
Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych PTP,
Warszawa 1998.
20. Oleś P. Kwestionariusz do badania kryzysu w wartościowaniu
(KKW). Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych
PTS, Warszawa 1998.
21. Łaguna M, Trzebiński J, Zięba M. Kwestionariusz Nadziei
na Sukces. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych
PTS, Warszawa 2005.
22. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z. Osobowościowe wyznaczniki
satysfakcji z życia. [w:] Psychologia zdrowia. W poszukiwaniu
pozytywnych inspiracji. Heszen I, Życińska j (red). SWPS
Academica, Warszawa 2008: 89-102.
23. Turosz MA, Bochenek A. Personality conditionings of life
satisfaction of 1st-year students of the Faculty of Physical
Education in Biała Podlaska. [in:] Wellness and success in sport.
Wolski A (ed). NeuroCentrum, Lublin 2009: 372‑380.
24. Argyle M. Psychologia szczęścia. Astrum, Wrocław 2004.
25. Roysamb E, Strype J. Optimism and pessimism: Underlying
structure and dimensionality. J Social Clinical Psychol 2002,
21 (1): 1-19.
26. Czapiński J. Osobowość szczęśliwego człowieka. [w:]
Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile
i cnotach człowieka. Czapiński J (red). PWN, Warszawa
2005.
27. Maciaszek J. Poczucie kontroli i zmiana osobista a jakość życia.
[w:] Człowiek wobec zmiany. Rozważania psychologiczne.
Kubacka-Jasiecka D (red). UJ, Kraków 2002: 39-51.
28. Kozielecki J. Nadzieja-klucz do sztuki życia. Nauka 2009,
2:7-14.
29. Dolińska-Zygmunt G. Podmiotowe uwarunkowania
zachowań promujących zdrowie. Instytut Psychologii PAN,
Warszawa, 2000.
30. Bishop G. Psychologia zdrowia. Astrum, Wrocław 2004.