insp. Michał Czeszejko – Sochacki Biuro Prewencji KGP Policja jako

insp. Michał Czeszejko – Sochacki
Biuro Prewencji KGP
Policja jako oskarżyciel publiczny.
Praktyczne aspekty ujawniania i ścigania sprawców wykroczeń.
Zgodnie z wolą prawodawcy, wyrażoną w art. 17 § 1 ustawy z dnia
24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Policja wskazana została
jako główny oskarżyciel publiczny we wszystkich sprawach o wykroczenia. Przepis wskazał
tym samym na istotne zadanie Policji, jakim jest wnoszenie i popieranie wniosków o ukaranie
do sądu.
Występowanie z wnioskiem o ukaranie do sądu w interesie publicznym obliguje
Policję do zachowania obiektywizmu zarówno w prowadzeniu czynności wyjaśniających
w sprawach o wykroczenia, jak również w dbałości o uzyskanie sprawiedliwego
i proporcjonalnego do winy wyroku w sądzie.
Pamiętać należy, że pomimo, iż wykroczenia noszą charakter czynów społecznie
mniej szkodliwych niż przestępstwa, to jednakże w codziennym życiu charakteryzują się
uciążliwością w stopniu znacznie przekraczającym uciążliwość zachowań noszących charakter
przestępstw. Wpływ na to ma przede wszystkich powszechny charakter popełniania
wykroczeń, a także fakt, że normy odnoszące się do codziennych zachowań człowieka mają
swoje odzwierciedlenie także i w sankcjach karnych. Prawo wykroczeniowe balastuje bowiem
na granicy prawa administracyjnego i porządkowego, a tym samym ma zastosowanie wszędzie
tam, gdzie łamane są przepisy prawa miejscowego, uchwalonego przez lokalne organy władzy.
W praktyce społeczeństwo odczuwa w sposób zdecydowanie większy fakt
regularnego zakłócania porządku publicznego, czy spoczynku nocnego, niż fakt, że w pobliżu
dokonano kradzieży samochodu. Społeczeństwo oczekuje od Policji szybkiej reakcji na
spożywanie przed blokiem alkoholu, wyprowadzanie psa bez smyczy, czy nieobyczajne
wybryki. Jest bardziej wyrozumiałe wobec niewykrycia przez Policję sprawcy kradzieży
z włamaniem, niż wobec braku działania w stosunku do sąsiadów, którzy co noc organizują
libacje alkoholowe, bądź oddają mocz w miejscu publicznym.
Zwiększenie oczekiwań społecznych w stosunku do działań podejmowanych przez
Policję podyktowane jest wzrostem świadomości prawnej społeczeństwa, które coraz częściej
korzysta z pomocy prawnej udzielanej przez adwokatów i radców prawnych. Dostępna na
rynku wydawniczym prasa z poradami prawnymi aktywuje społeczeństwo do działania we
własnym interesie, szukania pomocy i pilotowania swoich spraw, zwłaszcza tych, gdzie są
pokrzywdzonymi, czy mają inny interes prawny. Także popularne programy publicystyczne
i fabularyzowane o tematyce policyjnej powodują, że społeczeństwo nabiera zaufania do
działań Policji, dostrzega potrzebę współpracy, a często i monitorowania jej działań.
Powyższe powoduje, że ustawowe zadania Policji, skierowane m. in. na zapewnienie
porządku i bezpieczeństwa publicznego, są wysoko usytuowane w polityce zarówno Państwa,
jak i lokalnych organów samorządowych.
Katalog wykroczeń, których ujawnianiem i ściganiem ich sprawców zajmuje się
Policja jest bardzo szeroki. Wynika bowiem zarówno z ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks
wykroczeń, jak i z szeregu ustaw szczególnych odnoszących się m. in. do ochrony środowiska,
rolnictwa, gospodarki, zdrowia, bezpieczeństwa osób i mienia, obronności, kultury, wyborów
i referendum, działalności partii politycznych, czy znaków i symboli narodowych.
Jednakże zakres zainteresowania Policji zbieraniem danych liczbowych
o poszczególnych wykroczeniach ograniczony jest jedynie do ściśle rodzajowo wybranych
kategorii wykroczeń.
Wybór kategorii wykroczeń, którymi pod kątem statystycznym Policja interesuje się
najbardziej, podyktowany jest przede wszystkim umowami międzynarodowymi, których
Polska jest stroną, strategiami poszczególnych komend wojewódzkich/Stołecznej Policji, ale
także i uznaniem, że te, a nie inne rodzaje wykroczeń są najbardziej uciążliwe w codziennym
życiu, najczęściej spotykane, czy absorbujące najwięcej pracy nad ich zwalczaniem.
Mając na uwadze przepisy wewnętrzne Policji, zakres ten wynika wprost
z Zarządzenia Nr 159 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 lutego 2007 r. w sprawie
planowania i sprawozdawczości w Policji, zgodnie z którym, Policja zbiera półroczne i roczne
zestawienia dotyczące m. in. danych liczbowych wniosków o ukaranie kierowanych do sądów
oraz liczbowe zestawienia nałożonych mandatów karnych i zastosowanych środków
oddziaływania pozakarnego.
Tym samym, w zainteresowaniu Policji są przede wszystkim wykroczenia
w kategoriach wskazanych poniżej, a także reakcja Policji na stwierdzone wykroczenia,
odzwierciedlona liczbą zastosowanych pouczeń, nałożonych mandatów karnych
i skierowanych wniosków o ukaranie do sądów.
Mając na uwadze przywołane powyżej Zarządzenie Komendanta Głównego Policji
wskazać należy, że Policja, na formularzach III – 9 i III – 10, zbiera dane liczbowe odnoszące
się do wykroczeń przeciwko:
a) porządkowi i spokojowi publicznemu;
b) bezpieczeństwu osób i mienia;
c) bezpieczeństwu i porządkowi ruchu na drogach;
d) obyczajności publicznej;
e) urządzeniom użytku publicznego;
f) osobie;
g) mieniu;
h) przepisom ustawy o:
- ochronie przyrody, zwierząt i rybactwie śródlądowym;
- przepisom ustawy o wychowaniu w trzeźwości…;
- przepisom ustawy o broni i amunicji,
a także inne, zbierane zbiorczo, bez podziału na poszczególne kwalifikacje prawne.
Uzyskane dane liczbowe pozwalają jednocześnie na uzyskanie wiedzy na temat
sposobu reakcji Policji na ujawnione i stwierdzone wykroczenia, odzwierciedlonej liczbą
zastosowanych pouczeń, nałożonych mandatów karnych i skierowanych wniosków o ukaranie
do sądów.
Przedmiotem mojego wystąpienia są praktyczne aspekty ujawniania i ścigania
wykroczeń przez Policję. Nie sposób tym samym nie odnieść się do konkretnych danych
liczbowych, występujących w badanym okresie 2004 – 2007 r., które odnoszą się zarówno do
tendencji w występowaniu określonych kategorii wykroczeń, jak i do reakcji Policji na te
wykroczenia.
Wskazać jednak należy, że dane, do których się odwołam, nie uwzględniają innych
działań angażujących wielu policjantów, takich jak np.: zabezpieczanie imprez masowych,
wykonywanie konwojów, zabezpieczanie miejsc wypadków komunikacyjnych, czy miejsc
popełnienia przestępstw. Dane nie dotyczą także czynności wykonywanych przez
dzielnicowych w ramach ich współpracy ze społeczeństwem i szeregu innych absorbujących
czas służby policjanta.
2
Wskazują jednak na tendencje w popełnianiu danego rodzaju wykroczeń, ich nasilenie
lub spadek w poszczególnych latach, a także sposób reakcji Policji – pozakarny lub
restrykcyjny, kształtowany przepisami prawa, jak i ogólną polityką Policji.
Omówieniu poddam jedynie wybrane dane statystyczne odnoszące się do liczby
kierowanych wniosków o ukaranie do sądu, a także wybrane dane liczbowe dotyczące
poszczególnych rodzajów wykroczeń.
1. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych przez Policję do sądów w latach 2004 – 2007.
415000
410000
405000
400000
395000
390000
385000
380000
375000
370000
Liniowy 1
2004
2005
2006
2007
Analizując dane statystyczne odnoszące się do liczby wniosków o ukaranie
kierowanych przez Policję do sądów w latach 2004 – 2007 w sposób bezpośredni zauważyć
można, że do 2006 roku istniała tendencja do wzrostu tej liczby. W 2004 r. liczba
skierowanych wniosków o ukaranie do sądów wynosiła 384460, a już w 2006 r. - 412152
wniosków, co daje wzrost o blisko 7%. Analizując przyczynę tego zjawiska można wskazać,
że decydujący wpływ na wskazany wzrost miała nowelizacja ustawy Kodeks postępowania
w sprawach o wykroczenia.
Do 1 lipca 2003 r. czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia prowadzone były
przez Policję fakultatywnie i podejmowane były jedynie w tych przypadkach, gdy organ
widział taką potrzebę. Po nowelizacji ustawy, prowadzenie czynności wyjaśniających
w sprawach o wykroczenia stało się dla Policji obligatoryjne. Tym samym organ Policji utracił
możliwość podejmowania decyzji o zasadności przeprowadzania tychże czynności,
a obowiązek ustawowy w tym zakresie nakazał każdorazowe badanie, czy w zdarzeniu
noszącym znamiona wykroczenia, istnieje podstawa do skierowania wniosku o ukaranie do
sądu.
Policja spotkała się w danym stanie prawnym ze zjawiskiem nagłego wzrostu liczby
spraw o wykroczenia. Jak do tej pory organ mógł zadecydować, czy widzi potrzebę ścigania
sprawcy wykroczenia i reakcji na wykroczenie. Od dnia 22 maja 2003 r., czyli po nowelizacji
ustawy, organ Policji obligatoryjnie zobowiązany był do ustalania, czy w danej sprawie istnieje
podstawa do skierowania wniosku o ukaranie do sądu.
Wzrost liczby spraw, którymi po nowelizacji ustawy zajmowała się Policja,
spowodował automatycznie wzrost liczby wniosków o ukaranie kierowanych do sądów.
Pamiętać należy, że skierowanie wniosku o ukaranie do sądu, to jedna z kilku możliwości
zakończenia czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia. Jednakże, ponieważ
prawodawca w art. 54 § 1 k.p.w. wyraźnie wskazał, że celem czynności wyjaśniających jest
przede wszystkim ustalenie, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie do
3
sądu, uznać należałoby, że w prowadzone w latach 2004 – 2006 czynności kwalifikowały się
do wystąpienia z przedmiotowym wnioskiem.
Praktyka wskazuje, że zmiana prawa, a także wiążącej się z tym procedury, skutkuje
asekuracyjnym podejściem organów, także pozapolicyjnych, do stosowania przepisów. Należy
bowiem pamiętać, że w opinii społeczeństwa to wyrok sądu, a nie decyzja kierownika
jednostki organizacyjnej Policji, kończy sprawę o wykroczenie. Doświadczenie Policji
wskazuje także , że wyrok sądu – nawet uniewinniający, czy umarzający postepowanie, jest
łatwiejszy do zaakceptowania w opinii społecznej, niż wniosek o odstąpienie od skierowania
wniosku o ukaranie do sądu, zaakceptowany przez organ Policji z powodu niewykrycia
sprawcy wykroczenia, czy innych przesłanek uniemożliwiających skierowanie wniosku.
Okoliczności te spowodowały niewątpliwy nagły i znaczący wzrost w latach 2004 – 2006
liczby wniosków o ukaranie kierowanych do sądów.
Zastanawiać się można w tym momencie dlaczego w tej sytuacji prawnej, rok 2007 stał
się okresem przełomowym, charakteryzującym się nagłym spadkiem liczby kierowanych do
sądu wniosków – o ok. 2% w odniesieniu do 2006 roku.
Racjonalną odpowiedzią jest jedynie stwierdzenie, że dwa lata (2004 – 2006) niezbędne
były dla organów Policji do wypracowania zasad realizacji obligatoryjnych czynności
wyjaśniających w sprawach o wykroczenia. Nie można zapomnieć, że nowelizacja ustawy
wydłużyła także okres do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego i wprowadziła szereg
wymogów formalnych nieznanych poprzedniej ustawie. Pomimo, że co do zasady
odformalizowała procedurę czynności wyjaśniających, to praktyka sądów nie pozwoliła Policji
na jej stosowanie. Trudny okres wykonywania czynności wyjaśniających pod rządami
zdecydowanie zmienionej ustawy Kodeks Postępowania w sprawach o wykroczenia bez
czytelnych i jednolitych komentarzy, odmienne opinie i praktyki sądowe, niejednokrotnie
podejmowany consensus w rozumieniu przepisu, pozwoliły na wypracowanie, często wspólnie
z prezesami sądów rejonowych, praktycznych zasad odnoszących się do prowadzenia
czynności wyjaśniających przez Policję.
Zasady te, wzrost świadomości prawnej organów Policji, jako tych które występują
z wnioskiem o ukaranie, ale także i tych, które mają bezpośredni wpływ na politykę
wykroczeniową w danym rejonie podległości służbowej, przyczynił się niewątpliwie do
przyjęcia praktyki, że wniosek o ukaranie nie musi być jedyną reakcją na ujawnione
wykroczenie, a Policja ma także inne (pouczenie, mandat karny), niezależne od sądu, narzędzia
do zwalczania wykroczeń.
2. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko
porządkowi i spokojowi publicznemu w latach 2004 – 2007.
35000
34500
34000
33500
33000
32500
32000
31500
31000
Liniowy 1
2004
2005
2006
4
2007
Statystykę za rok 2004, odnoszącą się do wykroczeń przeciwko porządkowi
i spokojowi publicznemu, Policja zakończyła na liczbie 33755. Do 2005 roku, liczba ta
nieznacznie spadła (o ok. 2,3%). Jednakże już w 2006 r. wynosiła 34582 i wzrosła o 3,7%
w stosunku do roku poprzedniego.
Prawidłowość tą tłumaczyć można przede wszystkim ogólnym wzrostem liczby
wniosków o ukaranie kierowanych do sądów.
Ciekawym zjawiskiem jest natomiast fakt, że w roku 2007 widoczny jest
zdecydowany i nagły spadek reakcji Policji na wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi
publicznemu poprzez kierowanie wniosków o ukaranie do sądów.
Na koniec 2007 r. bowiem, liczba wniosków o ukaranie w tej kategorii wykroczeń,
wynosiła 32205, co stanowi o 7% mniej niż w roku 2006.
Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w ogólnym dążeniu zarówno Policji, jak
i prezesów sądów rejonowych, do szybkiej reakcji uprawnionych organów, na wykroczenia
szczególnie uciążliwe społecznie, którymi są chociażby wykroczenia z art. 51 k.w.
Jak wykazała praktyka, dążenia Policji do wdrożenia sprawcy tego typu wykroczeń do
poszanowania prawa, odnoszą najlepsze efekty wtedy, gdy reakcja na wykroczenie jest szybka.
Szybkości w działaniu i karaniu sprawcy nie gwarantuje skierowanie wniosku o ukaranie do
sądu, a nałożenie na sprawcę grzywny w drodze mandatu karnego, czy zastosowanie
pouczenia, przewidzianego w art. 41 k.w.
Tym samym, za racjonalne należy uznać działania Policji zmierzające do
rezygnowania, w przypadkach prawnie możliwych, od kierowania wniosków o ukaranie do
sądu, a kończenie interwencji wobec sprawcy wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi
publicznemu pouczeniem, czy mandatem karnym, o ile wdroży go to do poszanowania prawa.
3. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko
bezpieczeństwu i porządkowi ruchu na drogach w latach 2004 – 2007.
250000
200000
150000
Liniowy 1
100000
50000
0
2004
2005
2006
2007
Chcąc odnieść się do przedstawionego powyżej wykresu dotyczącego reakcji Policji,
polegającej na kierowaniu wniosków o ukaranie do sądów, na wykroczenia przeciwko
bezpieczeństwu i porządkowi na drogach nie można zapomnieć, że problematyka
bezpieczeństwa ruchu drogowego jest specyficznym i trudnym zagadnieniem.
Dane statystyczne wyraźnie wskazują, że na przełomie lat 2004 - 2006 liczba
kierowanych przez Policję wniosków o ukaranie w tej kategorii wykroczeń była dość stabilna.
5
Podstawową reakcją policjanta, wykonującego służbę na drogach jest zapewnienie
bezpieczeństwa ich użytkownikom. Zasadą powinna być wobec tego szybka reakcja na
ujawnione wykroczenia. Jak wskazałem powyżej, szybkość reakcji gwarantuje nie wniosek
o ukaranie, a narzędzia, którymi dysponuje policjant reagujący na wykroczenia drogowe, czyli
przede wszystkim możliwość nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego lub pouczenie.
Podejmując decyzję o zastosowaniu restrykcji wobec sprawcy wykroczenia, policjant
musi kierować się zasadą współmierności środka do przewinienia, a także zasadą, że wniosek
o ukaranie, w hierarchii, jest metodą najbardziej dokuczliwą, bo wiąże się z karą nałożoną
przez sąd.
Praktyka policjantów komórek ruchu drogowego, czy innych ujawniających
wykroczenia tzw. „drogowe”, opiera się tym samym na zasadzie szybkości reakcji. Dopiero
przesłanki ujemne, uniemożliwiające nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego, czy
wskazujące na bezzasadność zastosowania pouczenia powodują konieczność skierowania
wobec sprawcy takiego wykroczenia wniosku o ukaranie.
4. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko
obyczajności publicznej w latach 2004 – 2007.
25000
20000
15000
Liniowy 1
10000
5000
0
2004
2005
2006
2007
Wykroczenia przeciwko „obyczajności publicznej”, w rozumieniu Zarządzenia
Komendanta Głównego Policji z dnia 23 lutego 2007 r. w sprawie planowania
i sprawozdawczości w Policji, to przede wszystkim wykroczenia z art. 140 i 141 k.w., choć
zbierane są także i inne wykroczenia rodzajowo tożsame z tą kategorią.
Jak widać, liczba wniosków o ukaranie kierowanych przez Policję w tych sprawach
oscyluje na granicy 15940, a 20121, a tym samym, polityka Policji w reakcji na tego typu
czyny jest stabilna.
W praktyce, policjanci reagujący na tego rodzaju wykroczenia, mają do czynienia
przede wszystkim z używaniem przez sprawcę słów powszechnie uznanych za wulgarne, bądź
oddawaniem moczu w miejscu publicznym.
Często, do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa wystarczy samo pouczenie
o obowiązku zachowania zgodnego z prawem, zwrócenie uwagi, czy ostrzeżenie. Jednakże,
gdy samo pouczenie nie jest środkiem wystarczającym, policjanci wdrażają postępowanie
mandatowe. Wnioski praktycznie kierowane są w tych sprawach wtedy, gdy sprawca odmawia
przyjęcia mandatu karnego, bądź wykroczenie popełnione jest przy okazji innego, gatunkowo
poważniejszego i skutkowego czynu.
6
5. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko osobie
w latach 2004 – 2007.
3000
2500
2000
1500
Liniowy 1
1000
500
0
2004
2005
2006
2007
Przyglądając się wykresowi nie można nie zwrócić uwagi na fakt, że rok 2007
charakteryzuje się zdecydowanym spadkiem liczby wniosków o ukaranie kierowanych do sądu
za wykroczenia przeciwko osobie. W odniesieniu do 2006 r., rok 2007 wyróżnia się spadkiem
liczby kierowanych wniosków o ukaranie za wykroczenia przeciwko osobie aż o 17%.
Nie można jednak na tej podstawie wyciągnąć wniosku, że w 2007 r. Policja
zaprzestała kierowania w tych sprawach wniosków o ukaranie do sądu, bądź czyniła to
w stopniu mniejszym niż dotychczas.
Przyczyną obserwowanego zjawiska jest zmiana zakresu danych, zbieranych zgodnie
z Zarządzeniem Komendanta Głównego Policji o którym mowa powyżej. Do 2006 r. bowiem,
jednostki organizacyjne Policji, zbierając dane liczbowe o wykroczeniach popełnianych
przeciwko osobie, zobowiązane były do ustalanie zarówno liczby wykroczeń popełnianych
z art. 105 k.w., jak i innych określonych chociażby w Rozdziale XII Kodeksu wykroczeń.
W 2007 r. zaprzestano zbierać dane liczbowe z przepisów innych niż z art. 105 k.w.
Stąd też zaobserwowany nagły i znaczny spadek liczby kierowanych wniosków. W praktyce
oznaczało to, że liczby stanowiące o wykroczeniach przeciwko osobie, a nie będące czynami
z art. 105 k.w., umieszczano na druku statystycznym w kolumnie „inne”.
Istotnym w tym miejscu wydaje się wskazanie, że w lipcu 2008 r. Komendant Główny
Policji, widząc zagrożenie problemem żebractwa małoletnich oraz dynamizowanie praktyk
wykorzystywania do tego procederu dzieci, polecił Komendantom Wojewódzkim
i Stołecznemu Policji gromadzenie, z dniem 1 lipca 2008 r. w systemie półrocznym i rocznym,
także danych liczbowych dotyczących żebractwa, stypizowanych w art. 58 i 58 § 2 k.w. oraz
w art. 104 k.w.
Można tym samym domniemać, że z uwagi na polecenie zbierania tego typu danych,
statystyka za II półrocze 2008 r. wykaże znaczny wzrost liczby wniosków o ukaranie
kierowanych do sądu za tego rodzaju wykroczenia.
7
6. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko mieniu
w latach 2004 – 2007.
120000
100000
80000
60000
Liniowy 1
40000
20000
0
2004
2005
2006
2007
Widoczny ciągły spadek liczby wniosków o ukaranie kierowanych do sądu za
wykroczenia przeciwko mieniu wynika z przyjętej przez Policję taktyki reakcji i zwalczania
tego typu wykroczeń, podyktowanej także wykładnią przepisów prawa odnoszących się
zwłaszcza do wykroczenia kradzieży/przywłaszczenia mienia, jak i zniszczenia mienia.
Na przełomie wielu lat, pod rządami obecnego Kodeksu wykroczeń, przyjęto
interpretację przepisów odnoszącą się zwłaszcza do art. 119 i 124 k.w., z której wynikało, że za
wykroczenie kradzieży, czy przywłaszczenia policjant nie może nałożyć grzywny w drodze
mandatu karnego, gdyż przepisy za to wykroczenie przewidują możliwość zastosowania przez
sąd środka karnego.
Interpretacja taka powodowała konieczność kierowania wniosków do sądu w każdej
w tego typu spraw bez względu na to, czy mienie zostało zwrócone pokrzywdzonemu, bądź,
czy sprawca zapłacił równowartość szkody.
Obecna praktyka Policji, wzmocniona komentarzami do kodeksu wykroczeń, czy
bogatą literaturą przedmiotu, polega na stosowaniu grzywny w drodze mandatu karnego, czy
nawet pouczenia wobec sprawców tego typu wykroczeń pod warunkiem, że np.: skradzione
mienie zostało zwrócone lub sprawca naprawił wyrządzoną szkodę. Często też, przy wzroście
świadomości prawnej społeczeństwa, obywatele nie żądają ścigania sprawcy wykroczenia
zniszczenia mienia w sytuacji, gdy zadośćuczynił ich szkodzie. Policja nie ma tym samym
podstaw do kierowania wniosków o ukaranie do sądów.
Przedstawione okoliczności w dużej mierze powodują odejście Policji od praktyki
kierowania do sądów wniosków o ukaranie za wykroczenia przeciwko mieniu, na rzecz
mandatów karnych, czy stosowania przepisu art. 41 k.w.
8
7. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko przepisom
ustawy o wychowaniu w trzeźwości… w latach 2004 – 2007.
24500
24000
23500
23000
22500
22000
21500
21000
20500
20000
Liniowy 1
2004
2005
2006
2007
Znamiennym dla przedstawionego powyżej wykresu jest intensywny spadek
liczby wniosków o ukaranie kierowanych do sądu za wykroczenia przeciwko przepisom
ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jaki widoczny jest od
2005 roku.
Początkowy, widoczny w 2004 – 2005 r. wzrost tej liczby tłumaczyć można zmianą
przepisów prawa, nakazujących Policji obligatoryjne prowadzenie czynności wyjaśniających.
Jednakże zjawiskiem ciekawym jest następujący po 2005 r. spadek liczby kierowanych
wniosków przez Policję.
Wskazać można, że w 2005 r. Policja skierowała do sądu ogółem 24112 wniosków
o ukaranie w sprawach o wykroczenia z przywołanej ustawy. W 2007 r. – już tylko 21701, co
stanowi o blisko 10% spadku tej liczby.
Doświadczenia, spostrzeżenia, jak również praktyka wskazuje, że wobec braku
ustawowych przeciwwskazań do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego na osobę
znajdującą się pod wpływem alkoholu, a popełniającą wykroczenie z przedmiotowej ustawy,
możliwość zastosowania takiej reakcji na sprawców jest powszechnie stosowana przez
policjantów.
9
8. Zestawienie liczbowe wniosków o ukaranie kierowanych do sadów za wykroczenia przeciwko innym
przepisom 2004 – 2007.
32000
31000
30000
29000
Liniowy 1
28000
27000
26000
25000
2004
2005
2006
2007
Powyższy wykres przedstawia dane liczbowe wniosków o ukaranie
kierowanych do sądu za wykroczenia przeciwko przepisom innym niż wskazane powyżej. Tym
samym dane te wskazują na liczbę wniosków o ukaranie kierowanych w sprawach
odnoszących się do wykroczeń np.: przeciwko ochronie środowiska, rolnictwu, gospodarce,
zdrowiu, bezpieczeństwu osób i mienia, obronności, kultury, wyborów i referendum,
działalności partii politycznych, czy znaków i symboli narodowych.
Jak wskazuje wykres, dane odnoszące się do tej liczby nie są stabilne. Powodem
takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim fakt, że w tej grupie wykroczeń mogą znaleźć się
wszelkie, niezależnie od kwalifikacji prawnej, wykroczenia, które nie podlegają zestawieniom
statystycznym o których mowa powyżej. Tym samym, często w zależności od rejonu kraju,
jego statusu gospodarczego, czy atrakcji turystycznych, poszczególne jednostki organizacyjne
Policji spotykają się z wykroczeniami do popełnienia których nie dochodzi w innych częściach
kraju. Zdarza się także, że w wyniku podejmowanych akcji typu „kłusownik”, „ochrona
zabytków kultury”, policjanci ujawnią znaczne liczby wykroczeń tego rodzaju.
Wskazać należy, że kategoria „inne przepisy” dotyka często materii bardzo trudnej
i skomplikowanej prawnie. Przykładem tego typu mogą być wykroczenia z zakresu
rachunkowości, hodowli, czy kolczykowania trzody chlewnej. Rozstrzygnięcia tym samym na
poziomie Policji, przy niejednoznacznych przepisach prawnych, często odwołujących się do
prawa Unii Europejskiej, są w znaczny sposób utrudnione. Tym samym, w przypadku, gdy
zebrany materiał w ocenie Policji daje podstawę do skierowania wniosku o ukaranie do sądu,
Policji to czyni.
9.1. Zestawienie liczbowe nałożonych przez Policję mandatów karnych w latach 2004 – 2007.
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
mandaty karne
1000000
500000
0
2004
2005
2006
10
2007
9.2. Zestawienie liczbowe zastosowanych przez Policję środków oddziaływania pozakarnego w latach
2004 – 2007.
6000000
5000000
4000000
3000000
pouczenia
2000000
1000000
0
2004
2005
2006
2007
Druk statystyczny III – 9 ( do 2006 roku noszący nazwę Stp – 7/A), zgodnie
z przywoływanym na wstępie Zarządzeniem Komendanta Głównego Policji, odnosi się do
zestawienia liczbowego nałożonych przez Policję mandatów karnych i pouczeń.
Dla potrzeb wskazania reakcji Policji na popełnione wykroczenia, odniosłem się do
czasookresu 2004 – 2007 r.
Zakres danych liczbowych o reakcji Policji na wykroczenia zakończonej pouczeniem,
czy mandatem karnym, na przełomie wskazanych lat ulegał zmianie jakościowej. Wskazać
należy, że przedmiotem zainteresowania statystyki policyjnej była przede wszystkim wiedza na
temat ilości nałożonych mandatów karnych, czy zastosowanych pouczeń na sprawców
wykroczeń przeciwko: porządkowi i spokojowi publicznemu, bezpieczeństwu osób i mieniu,
bezpieczeństwu i porządkowi ruchu na drogach, obyczajności publicznej, mieniu, urządzeniom
użytku publicznego, a także przepisom ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, ochronie przyrody, zwierząt, rybactwie śródlądowym.
Analizując dane liczbowe poszczególnych badanych lat można stwierdzić, że
w poszczególnych latach ogółem:
L.p.
nałożono mandatów karnych:
zastosowano środków oddziaływania
wychowawczego:
2004
2005
2006
2007
2839307
3348283
3877669
3742595
5227766
5252768
4292839
3644095
Zauważalny w 2006 r. spadek liczby zastosowanych pouczeń ściśle powiązany jest ze
wzrostem liczby nałożonych mandatów karnych w porównywalnych okresach czasowych.
W tym miejscu należy podkreślić, że w walce z wykroczeniami Policja nie jest
osamotniona. Obok Policji bowiem, największą liczebnie formacją, ustawowo także
zaangażowaną w ochronę porządku publicznego, a tym samym w ujawnianie wykroczeń
i ściganie ich sprawców, są straże miejskie/gminne.
Straż miejska (gminna) zaliczana jest, zgodnie z art. 17 § 3 k.p.w., do organów które
posiadają uprawnienia oskarżycielskie, o ile w zakresie swojego działania ujawniły
wykroczenie i wystąpiły w związku z tym z wnioskiem o ukaranie.
Na koniec 2007 r. na terenie kraju funkcjonowało łącznie 481 oddziałów straży
miejskich i gminnych, w których zatrudnionych było 8859 strażników.
11
Powszechnym zjawiskiem, w miastach i gminach, gdzie funkcjonuje straż gminna
(miejska), są patrole mieszane, w skład których wchodzi policjant i strażnik.
Wskazać tym samym należy, że na wyniki osiągane zarówno przez Policję, jak i straż
wpływ mają tego typu służby mieszane. Często też policjant, czy strażnik asystują sobie
wzajemnie w toku legitymowania, czy podejmowania innych prawnie dozwolonych czynności.
10. Ewidencja wyników działań straży miejskich i gminnych w 2007 r.
pouczenia
MK
wnioski
Przedstawione zestawienie wyraźnie wskazuje, że straże gminne (miejskie) w 2007 r.
reagowały na ujawnione wykroczenia przede wszystkim stosując pouczenie. Drugim co do
wielkości sposobem reakcji na wykroczenia było wdrażanie wobec sprawcy postępowania
mandatowego, a dopiero na końcu kierowanie wniosków o ukaranie do sądu.
9. Ewidencja wyników działań Straży Ochrony Kolei w 2007 r.
Obok Policji i straży gminnych (miejskich) kolejnym oskarżycielem publicznym w
sprawach o wykroczenia jest Straż Ochrony Kolei.
W 2007 r. liczba funkcjonariuszy SOK wynosiła 3262 strażników oraz 220
pracowników administracyjnych.
pouczenia
MK
wnioski
Powyższy wykres pokazuje jak wyglądała reakcja Straży Ochrony Kolei na ujawnione
wykroczenia. Tendencją w 2007 r. wyraźnie było stosowanie środków pozakarnych, jak
i postępowania mandatowego. SOK w 2007 r. skierowała jedynie 992 wnioski o ukaranie do
sądów. Nałożyła natomiast 66026 grzywny w drodze mandatu karnego i wobec 129854 osób
zastosowała pouczenie.
Celem analizy liczbowych danych statystycznych było przede wszystkim pokazanie
sposobu reakcji Policji na wykroczenia. W swojej wypowiedzi skupiłem się w znacznej mierze
na danych dotyczących liczby kierowanych do sądu wniosków o ukaranie, gdyż dla Policji
znamienna jest praca i współdziałanie z sądami.
12
Procedura wykroczeniowa wyraźnie wskazuje, że wniosek o ukaranie powinien być
kierowany do sądu ostatecznie, gdy inne formy reakcji na wykroczenie nie mogą być wzięte
przez policjanta pod uwagę. To od policjanta zależy w dużej mierze w jaki sposób zareaguje na
wykroczenie i w jaki sposób zakończy interwencje w sprawie noszącej znamiona wykroczenia.
Mamy jako Policja na uwadze, że jako na głównym oskarżycielu publicznym
w sprawach o wykroczenia, spoczywa na nas obowiązek rzetelnego wykonywania
postawionych ustawowo obowiązków. Tym samym szkoły Policji na terenie kraju szkolą
oskarżycieli publicznych pod kątem praktycznego występowania przed sądami różnych
instancji, wnoszenia środków zaskarżenia. 29 marca 2008 r. Komendanta Główny Policji
podpisał Zarządzenie N 323w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności
administracyjno – porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich
sprawców, który to dokument jako pierwszy wskazał metodykę postępowania Policji w toku
prowadzenia czynności wyjaśniających, a także uregulował sposób prowadzenia dokumentacji
służbowej z tym związanej.
Widząc ciężar odpowiedzialności w ujawnianiu wykroczeń i ściganiu ich sprawców,
jaki prawodawca nałożył na barki Policji wskazać należałoby, że Policja podejmuje szereg
czynności zmierzających do zmiany materialnego i procesowego prawa wykroczeń w celu
usprawnienia procedury i dostosowania jej wymogów do rzeczywistości.
13