Publikacja darmowa

„Rejent" . rok 6 . nr 12(68)
grudzień 1996 r.
Bogumiła
Zalęska-Świątkiewicz
Przekazywanie gruntów zabudowanych wchodzących
w skład gospodarstw rolnych do Zasobu Własności
Rołnej Skarbu Państwa
Ustawa z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (tj. Dz.U.
z 1995 r. Nr 57, poz. 299 z późn. zm.), która weszła w życie w dniu
1 stycznia 1992 r., określiła zasady tworzenia tzw. „Zasobu Własności
Rolnej Skarbu Państwa" oraz gospodarowania mieniem wchodzącym w
jego skład przez państwową osobę prawną działającą na zasadzie konstrukcji prawnej powiernictwa, jaką jest na podstawie powołanej ustawy
- Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (por. B. Załęska-Świątkiewicz, Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa, „Rejent" 1992, nr 3-4,
s. 49 i n.).
Ustawa określiła zasady gospodarowania mieniem pozostałym po likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej (por. J. Jacyszyn, Początek drogi przekształceń w PGR-ach, „Rejent" 1993 nr 1,
s. 37 i n.) oraz ich zjednoczeń i zrzeszeń (art.l pkt 2 ustawy z 19 października 1991 r.), przy czym wyjaśniła w art. 2a ust.l, że ilekroć w ustawie jest mowa o państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej
rozumie się przez to przedsiębiorstwa państwowe:
1) których podstawowym przedmiotem działalności - zgodnie z
aktem o utworzeniu - jest produkcja roślinna i zwierzęca, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza gruntowa, szklarniowa i pod
folią produkcja roślin ozdobnych, grzybów, roślin uprawnych i sadow-
71
Bogumiła
Załęska-Świątkiewicz
nicza, hodowla i produkcje materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i
owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowla ryb, a także świadczenie usług w zakresie
rozrodu koni;
2) utworzone po dniu 31 grudnia 1989 r., w wyniku podziału przedsiębiorstw określonych w punkcie 1, jeżeli na podstawie wydanej przez
Główny Urząd Statystyczny klasyfikacji rodzaju działalności zaliczone
zostały do przedsiębiorstw prowadzących działalność w dziale rolnictwa
(wydaje się, iż a contrario przepis ten ma zastosowanie również w przypadku fuzji przedsiębiorstw gospodarki rolnej).
Zgodnie z zasadami ustalonego orzecznictwa (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1996 r. m AZP 1/96, OSN 1996, nr 21, poz.
312, jak również tamże NSA) przyjąć należy, że ustawa z 1991 r. zmodyfikowała zakres zastosowania przepisów wcześniejszej ustawy z 29
kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości
(tekst jedn.: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 z późn. zm.), w szczególności art. 1 ust. 1 odnoszący się do gruntów zabudowanych wchodzących
w skład gospodarstw rolnych. Modyfikacja polegała na tym, że do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa weszły też - podlegające przedtem ustawie z 1985 r. - grunty rolne w rozumieniu art. 461 kodeksu cywilnego przeznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego
na cele zabudowy, jak też grunty zabudowane, przeznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego na cele gospodarki rolnej,
jeżeli obie kategorie gruntów pozostawały w sytuacji określonej przez art.
2 ustawy z 19 października 1991 r. Stosownie do stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy... „takimi nieruchomościami Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa dysponuje przy odpowiednim zastosowaniu
przepisów ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, uwzględniając przepisy art. 24 ust. 1 pkt 4, ust. 5 i ust. 6, art. 38a
oraz art. 42-50 ustawy z 19 października 1991 r. (art. 12 ust. 4 tej ustawy). Natomiast Agencja stosuje wyłącznie zasady określone w ustawie
z 1991 r., jeżeli dysponuje nieruchomością rolną łącznie z innymi nieruchomościami (art. 12 ust. 5)" - por. nowela z dnia 29 grudnia 1993 r. do
ustawy z 19 października 1991 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 3).
Zdawałoby się zatem, iż zamiary racjonalnego prawodawcy, odnoszące się do zakresu stosowania obu ustaw, uzupełnione praktyką sądową są
72
Przekazywanie gruntów zabudowanych.
czytelne. Tymczasem na tle stosowanej praktyki administracyjnej polegającej na „szatkowaniu" mienia pozostałego po państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej i wyłączania terenów zabudowanych z mienia
przekazywanego do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, dochodzi do naruszania powołanych zasad. W szczególności odmowa przejmowania budynków mieszkalnych popegeerowskich, zamieszkałych przez
byłych pracowników ppgr, powoduje naruszenie interesów osób trzecich,
np. praw byłych pracowników ppgr nabytych pod rządami ustawy z 1991
r. do uzyskania zajmowanych mieszkań na warunkach preferencyjnych.
Przy czym nierzadko, np. w woj. wrocławskim, obserwuje się przypadki przejmowania niektórych budynków popegeerowskich - innych zaś
nie. Taką dowolną interpretację przepisów przez decydentów trudno
podważyć zainteresowanym nabyciem mieszkań byłym pracownikom
ppgr. Nie są oni bowiem stroną w postępowaniu administracyjnym, prowadzącym do przejęcia lub odmowy przejęcia mienia przez Agencję, co
następuje decyzją wojewody (por. art. 14 ust. 1-6 ustawy z 19 października 1991 r., art. 14 znowelizowanej ustawy z 19 października 1991 r. Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 3, oraz art. 15 ust. 1 ustawy z 19 października
1991 r.).
Wydanie takiej decyzji jest poprzedzone uzgodnieniami z AWRSP, jak
również wizją lokalną. Z przekazania nieruchomości sporządza się protokół zdawczo-odbiorczy. Polityka w tym zakresie wszystkich zainteresowanych organów powinna być zgodna z treścią obowiązujących od 1
stycznia 1992 r. przepisów; nawet w braku późniejszych zasad praktyki
sądowej nie istniały podstawy do „szatkowania" mienia popegeerowskiego, chociażby ze względu na zasady ogólne wynikłe z kodeksu cywilnego
i powołanych przepisów, a szczególnie definicję nieruchomości rolnej i
gospodarstwa rolnego ustalającą co wchodzi w jego skład (por. art. 46'
i 55 3 kodeksu cywilnego).
Ustawa z 19 października 1991 r. obejmuje bowiem zasady gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, na które składają się nieruchomości
rolne w rozumieniu kodeksu cywilnego (art. 1 pkt 1), tzn. bez względu na ich przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego.
Nadto „inne nieruchomości i składniki mienia pozostałe po likwidacji ppgr..." poddano rządom tej ustawy (art. 1 pkt 2 ustawy z 19 paździer-
73
Bogumiła
Zaięska-Świątkiewicz
nika 1991 r.), niezależnie od tego, czy są to grunty nie zabudowane, czy
też zabudowane, chociażby nie wchodziły w skład gospodarstw rolnych
(por. uzasadnienie uchwały SN z 3 kwietnia 1996 r. - OSN 1996, nr 2,
s. 643).
Innymi słowy, zważywszy treść powołanych przepisów i ich wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy, przejęcie do Zasobu Własności
Rolnej Skarbu Państwa dotyczy całego mienia pozostałego po ppgr
(por. art. 12 ust. 1 ustawy z 19 października 1991 r. w zw. z treścią art.
2a), a nie tylko jego wybranych części.
Brak było zatem i jest jakichkolwiek podstaw do odmiennego działania uprawnionych organów. Tym bardziej, że Agencja dysponowała i
dysponuje środkami prawnymi umożliwiającymi nieodpłatne przekazanie
„innych" nieruchomości na własność gminom, jednostkom naukowo-badawczym, Lasom Państwowym i innym jednostkom organizacyjnym bądź
spółdzielniom mieszkaniowym (por. J. Jacyszyn, Początek..., s. 43, a także
art 12 ust. 4 w związku z treścią art. 24 ust. 1 pkt 4 oraz ust. 5 i 6, art. 38a
oraz art. 42-50 ustawy z dnia 19.10.1991 r.).
Prezentowany pogląd znalazł też potwierdzenie we wcześniejszej literaturze prawniczej przeznaczonej dla praktyków (por. Z. Marmaj,
Uwłaszczanie przedsiębiorstw i spółdzielni, Zachodnie Centrum Organizacyjne, Zielona Góra 1992, s. 11).
Przytoczone orzeczenie Sądu Najwyższego obejmuje również wykładnię przepisu art. 16 ustawy z 1991 r., który odnosi się do zasad włączania do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa - mienia Skarbu Państwa będącego nieruchomościami rolnymi, a znajdującego się w użytkowaniu spółdzielni, osób fizycznych, a także innych niepaństwowych jednostek organizacyjnych. Wykładnia formułuje wniosek, iż skoro mienie
to stanowi nieruchomości rolne w rozumieniu art. 1 pkt 1 ustawy, to stanowi ono nieruchomości rolne według kodeksu cywilnego (art. 46'), jak
też „inne nieruchomości", nie wyłączając gruntów zabudowanych, położonych na terenach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele gospodarki rolnej.
Agencja miała obowiązek zawarcia z dotychczasowymi użytkownikami nowych umów. Termin ich zawarcia upływa ostatecznie - stosownie
do znowelizowanego art. 13 ust. 1 ustawy z 1991 r. - 31 grudnia 1997 r.
(por. ustawę z dnia 25 kwietnia 1996 r. o zmianie ustawy o gospodaro-
74
Przekazywanie gruntów zabudowanych.
waniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa - Dz.U. Nr 59, poz.
268). Gdyby w tym terminie nie doszło do zmiany warunków dotychczasowego użytkowania - wygasa ono z mocy prawa stosownie do treści art.
16 ust. 2 ustawy z 1991 r. W takich przypadkach, decyzją administracyjną rejonowego organu rządowej administracji ogólnej - właściwego ze
względu na miejsce położenia nieruchomości - następuje stwierdzenie
wygaśnięcia wcześniejszych decyzji ustanawiających użytkowanie i przekazanie mienia do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w drodze
protokołu zdawczo-odbiorczego (por. art. 16 ust. 3 i art. 19 ustawy z 19
października 1991 r.). Przekazaniu do Zasobu Własności Rolnej Skarbu
Państwa podlegają - obok nieruchomości rolnych w rozumieniu art. 46'
kodeksu cywilnego, jak i innych nieruchomości - także zabudowane grunty Skarbu Państwa użytkowane przez te jednostki (np. RSP), które w dniu
wygaśnięcia prawa ich użytkowania były w planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczone na cele gospodarki rolnej.
75