przeczytaj cały wstęp, przejrzyj spis treści książki

Richard John Neuhaus
PROROK
Z
NOWEGO JORKU
Wybór publicystyki i wywiadów
Zebrali i opracowali
Grzegorz Górny i Robert Jankowski
Redakcja i korekta
Małgorzata Terlikowska
Współpraca
Paweł Skworoda
Projekt okładki
Empestudio, www.empestudio.com
Opracowanie typograficzne i łamanie
PanDawer, www.pandawer.pl
Copyright © 2010 by FRONDA PL Sp. z o.o. Warszawa
ISBN 978-83-62268-44-3
Wydawca
FRONDA PL Spółka z o.o.
ul. Łopuszańska 32
02-220 Warszawa
tel. (22) 836 54 44, 877 37 35
fax (22) 877 37 34
e-mail: [email protected]
www.fronda.pl
Menedżer projektu
Robert Jankowski
Organizacja druku
PanDawer
www.pandawer.pl
Wydanie I
SPIS TRE CI
Wst p – Bart!omiej Kachniarz .......................................
7
CZ !" I: WYWIADY .................................................
Ocali" publiczn# rozmow … ..........................................
$y" to znaczy zmienia" si .............................................
List mi!osny do wszystkich ludzi ...................................
Cz!owiek nie jest skazany na kl sk ..............................
Za wolno%" trzeba zap!aci" .............................................
Nie ma ucieczki od moralno%ci .......................................
Wspólnota w prawdzie ....................................................
Podzielona Ameryka, umieraj#ca Europa,
intryguj#ca Polska ..........................................................
Niez!omna wiara Ameryki ..............................................
Nie przeszed!em na katolicyzm,
aby by" z!ym katolikiem .................................................
Naród a religia.................................................................
Era desekularyzacji ........................................................
Jestem wielkim szcz %ciarzem ........................................
Libera! w koloratce wspomina rok ’68 ...........................
13
15
37
53
65
75
97
107
127
149
159
175
201
207
213
CZ !" II: PUBLICYSTYKA .....................................
Bogactwo a beztroska: o twórczo%ci
gospodarczej ...................................................................
Jana Paw!a II reßeksje o kapitalizmie .............................
Liberalizm Jana Paw!a II ................................................
Na progu wieku religii ...................................................
Koniec ko&ców ..............................................................
Dlaczego $ydzi odrzucili albo nie odrzucili
Jezusa ..............................................................................
Gdzie s# dzieci z tamtych lat? .........................................
Nowe Europy ..................................................................
Rozejm roku 2005? .........................................................
Wolno%" ducha ................................................................
Dechrystianizacja Ameryki .............................................
Nieodwo!alne zobowi#zanie ...........................................
Przedwczesne requiem dla Europy .................................
Papie' Benedykt reformuj#cy reform ...........................
Aborcja przez cz %ciowe urodzenie ................................
O prawdziwe nabo'e&stwo do Maryi .............................
227
229
253
261
283
299
315
323
331
343
365
381
393
409
429
441
447
WST!P
Polskiemu czytelnikowi ks. Richard John Neuhaus znany jest przede
wszystkim jako redaktor miesięcznika „First Things”, wydawanego od
dwudziestu lat w USA. W latach 2006-2008 nakładem wydawnictwa „Fronda” ukazało się sześć numerów kwartalnika „First Things.
Edycja Polska”. Z bogatej spuścizny pisarskiej ks. Neuhausa dotąd
w Polsce ukazały się zaledwie dwie pozycje, obie staraniem dominikańskiego wydawnictwa „W drodze”: Biznes i Ewangelia: wyzwanie
dla chrześcijanina-kapitalisty oraz Śmierć w piątek po południu: ostatnie słowa Jezusa z Krzyża. Samo zestawienie tytułów uzmysławia jak
szerokie było spektrum problematyki poruszanej przez ks. Neuhausa.
Przez 14 lat, rok w rok, przyjeżdżał do Krakowa, by wykładać naukę
społeczną Kościoła podczas seminariów organizowanych przez Instytut Tertio Millennio dla studentów i doktorantów z Europy Środkowo-Wschodniej i USA. Organizator tych seminariów, o. Maciej
Zięba, opowiada: „Było to w Rzymie, około roku 2000. Kończyliśmy
obiad u Papieża, gdy ten nagle złapał siedzącego obok Richarda za
rękę i z naciskiem zapytał: «Dlaczego Ksiądz, słynny intelektualista,
mający tak wiele pracy oraz rozlicznych zaproszeń na całym świecie,
tak dużo czasu poświęca Polsce?». Siedzieliśmy przy stole, gest papieski był nieoczekiwany (nigdy wcześniej i nigdy potem takiego nie
8
Prorok z Nowego Jorku
widziałem), a w tonie Jana Pawła II można było usłyszeć nutę lekkiej
natarczywości, ale też niepokoju. RJN zastanowił się chwilę i odpowiedział: «Ponieważ w Polsce istnieje realna szansa zbudowania
społeczeństwa posiadającego dynamiczną wolnorynkową gospodarkę i prawdziwie demokratyczną politykę, które są inspirowane przez
żywotną kulturę chrześcijańską». Papież puścił rękę RJN i zapytał:
«Naprawdę tak Ksiądz uważa»? Odpowiedź brzmiała: «Jeśli nie
w Polsce, to nigdzie»”.
Richard Johna Neuhaus urodził się w 1936 roku w kanadyjskim
mieście Pembroke, jako jedno z ośmiorga dzieci pastora luterańskiego z USA. W 16. roku życia rzucił szkołę i wyjechał do Teksasu, gdzie kierował stacją benzynową – był najmłodszym członkiem
teksańskiego stowarzyszenia sprzedawców paliw. Później jednak
ustatkował się i poszedł w ślady ojca – podjął studia w seminarium
Kościoła Luterańskiego Synodu Missouri, konserwatywnego skrzydła amerykańskich luteranów.
Po studiach pracował w brooklyńskiej parafii św. Jana – na Williamsburgu, w dzielnicy ubogiej zamieszkałej głównie przez Murzynów i Latynosów. W tym też okresie nawiązał współpracę z pastorem
Martinem Lutherem Kingiem, z którym dosłownie ramię w ramię
demonstrował i działał na rzecz równouprawnienia Murzynów,
domagał się zniesienia segregacji rasowej w szkołach. Był jednym
z członków-założycieli ruchu „Duchowieństwo i Świeccy Zatroskani
o Wietnam”. W latach 60. XX wieku wiele wskazywało na to, że będzie czołowym aktywistą i myślicielem amerykańskiej lewicy.
Wszystko to zmieniło się w roku 1973, wraz z wyrokiem Sądu
Najwyższego, który w sprawie Roe v. Wade precedensowo orzekł, że
ograniczenia prawa kobiety do aborcji sprzeczne są z amerykańską
Wst p
9
konstytucją – obalając tym samym wszelkiego rodzaju zakazy i ograniczenia aborcji przewidziane w legislacjach stanowych. W wyniku
tej decyzji w USA powstał – i istnieje do dziś – najbardziej dla aborcji przychylny reżim prawny świata zachodniego. Dla ks. Neuhausa
zaskoczeniem było, że Roe v. Wade nie zostało masowo potępione
przez jego kolegów z lewicy. Uważał, że z zaangażowania na rzecz
uznania praw obywatelskich dyskryminowanych grup społecznych
w sposób konieczny wynika żądanie ochrony najsłabszych członków społeczeństwa – którymi są nienarodzone dzieci, pozbawione
jakiejkolwiek ochrony prawnej.
„My, Naród – pisał ks. Neuhaus pod koniec życia, w roku 2008 –
nie ratyfikowaliśmy zabójczej logiki Roe v. Wade i tego nie zrobimy.
Osławiona decyzja z roku 1973 jest tym zdarzeniem w ostatnim półwieczu historii naszego narodu, które miało największe konsekwencje moralne i polityczne. Spowodowało radykalną zmianę układu sił
moralnych i politycznych, prowadzoną wspólnie przez ewangelikałów
i katolików, do których dołączyli niezliczeni obywatele, którzy wiedzą, że to, jak odpowiemy na tę potworność, określi nas jako jednostki
i jako naród. Nasi przeciwnicy, dawniej tak pewni siebie, są dziś w defensywie. Przegrawszy spór z narodem amerykańskim, trzymają się
kurczowo dyktatu sądowego. Nie mogąc już przedstawiać siebie jako
fali przyszłości, z przerażeniem patrzą jak cofa się z odrazą przed rozlewem krwi spowodowanym przez przemysł aborcyjny, tak arogancko
narzucony przez sędziów stawiających się ponad rządami prawa”.
Aborcja stała się kwestią, która zaczęła oddzielać Neuhausa od
ruchów i środowisk lewicowych. Redaktor naczelny „First Things”
nie mógł i nie chciał podzielać zdania swoich dotychczasowych sojuszników i przez to zaczął się od nich coraz bardziej oddalać.
10
Prorok z Nowego Jorku
W podobnym okresie, choć z innych przyczyn, zaczął oddalać
się od luteranizmu, i przybliżać do wejścia w pełną łączność z Kościołem katolickim. Ksiądz Neuhaus uważał, że bycie luteraninem
nie jest tym samym co bycie „zwykłym protestantem”. Podkreślał, że
choć w sporach z katolikami inni protestanci zawsze stali po stronie
luteranów, to jednak znacznie więcej łączyło ich z katolikami, niż
z pozostałymi protestantami.
Ksiądz Neuhaus zawsze był głęboko przekonany, że podziały
między chrześcijanami są czymś gorszącym i niedopuszczalnym,
dlatego przez dziesięciolecia angażował się na rzecz dialogu ekumenicznego i międzyreligijnego. I mimo że często dialog ten schodził
na bezdroża, jak w jednej z jego niezliczonych anegdot. Podczas
jednej z sesji ksiądz Neuhaus – jako luterański pastor – spotkał się
z rabinem i z katolickim biskupem. Po całym dniu dialogowania,
biskup zamyślił się i powiedział: „Spójrzcie... Pomimo tylu różnic
między nami, możemy przecież powiedzieć, że wszyscy jesteśmy...”
– tu zawiesił głos. Pastor Neuhaus zastanawiał się: „Dziećmi Abrahama? Wyznawcami jednego Boga?”. Po chwili biskup dokończył
z uśmiechem: „Dobrymi Amerykanami!”.
Ekumenizm oznaczał dla ks. Neuhausa przede wszystkim szczere
dążenie do prawdy, a nie próby zamazywania istniejących i rzeczywistych różnic. Był przekonany, że przeznaczeniem luteranów jest
organizacyjne, formalne połączenie z Kościołem katolickim. Skoro
jednak nie był w stanie do tego doprowadzić, a sumienie podpowiadało mu, że jego miejsce jest w pełnej łączności z Kościołem, zrezygnował z tego ambitnego planu i w roku 1990 postanowił przejść
na katolicyzm indywidualnie. Jego luterańscy przyjaciele mieli mu
za złe – głównie to, że z jego odejściem zabrakło w luteranizmie
Wst p
11
ważnego i oryginalnego głosu. Rok później kardynał John O’Connor wyświęcił go na księdza diecezji nowojorskiej.
Charakterystyczne jest, jak ks. Neuhaus wspomina swoją luterańską wspólnotę: „Nie potrafię wystarczająco wyrazić mej wdzięczności za całe dobro, jakiego doświadczyłem we wspólnocie luterańskiej.
Tam zostałem ochrzczony, tam nauczyłem się modlitw, tam poznałem Pismo i wyznanie wiary, tam byłem wychowywany przez Chrystusa, tam poznałem całkowicie darmową miłość Boga, w której żyjemy w zdumieniu. Za całą moją formację teologiczną, za niezliczone
przyjaźnie, za wspaniałe stoczone bitwy i wzajemne pocieszenie
w porażce, za towarzystwo w duszpasterstwie – za wszystko to składam dzięki. (...) A jeśli chodzi o moje trzydzieści lat jako pastora luterańskiego, nie ma w mojej posłudze niczego, co mógłbym odrzucić,
z wyjątkiem mych licznych grzechów i niedociągnięć. To, że stałem
się księdzem w Kościele rzymskokatolickim, będzie uzupełnieniem
i uporządkowaniem tego, co rozpoczęło się lata temu. Nic dobrego
nie będzie odrzucone, wszystko się wypełni”.
Ksiądz Neuhaus, przyjaciel wybitnych myślicieli Michaela Novaka i George’a Weigla, to przenikliwy obserwator rzeczywistości,
wielki erudyta, chętnie zabierający głos w ważnych kwestiach społecznych, moralnych i światopoglądowych. Wiele jego prac zaliczyć
można do klasyki myśli neokonserwatywnej. Jedną z najważniejszych
jego książek jest bez wątpienia The Naked Public Square (Obnażone
forum), w którym podjął problem religii w społeczeństwie i ostrzegał przed próbami wyrugowania wiary z życia publicznego. Pokazał
przy tym, że słynna pierwsza poprawka do amerykańskiej konstytucji stała się narzędziem do zwalczania religii – podczas gdy powstała dla jej obrony. W roku 1987, jeszcze jako luteranin, opublikował
12
Prorok z Nowego Jorku
The Catholic Moment (Moment katolicki), w którym udowadniał, że
wspólnotą, która w całej historii świata okazała się najważniejszą dla
rozwoju chrześcijaństwa, jest Kościół katolicki, i to mimo kulturowej
dominacji protestantów w USA. Niezwykłą książką było As I Lay Dying: Meditations Upon Returning (Leżąc w agonii. Medytacje po powrocie). Ksiądz Neuhaus opisał w niej swoje doświadczenia po ciężkiej chorobie nowotworowej, która o mało go nie zabiła. Przyjaciele
opisywali, że po tym doświadczeniu RJN zachowywał się tak, jakby
cały czas, jaki mu pozostał, był jakby pożyczony, na kredyt, dodatkowy. Ostatnią jego książką był American Babylon: Notes of a Christian
Exile (Amerykański Babilon. Notatki chrześcijańskiego wygnańca),
gdzie podjął wątek znany w myśli chrześcijańskiej od zawsze – że
chrześcijanie właściwie nigdy i nigdzie nie są do końca u siebie, a ich
prawdziwą ojczyzną jest niebo. Jest symboliczne – i piękne – że to
właśnie ta książka zamyka bibliografię Richarda Johna Neuhausa.
Ksiądz Neuhaus zmarł 8 stycznia 2009 roku na raka, w nowojorskim szpitalu, przeżywszy 72 lata. Niniejszy zbiór tekstów jest
hołdem dla tego niezwykłego człowieka, o którym o. Maciej Zięba
napisał: „Można o nim pisać jako o duszpasterzu lub publicyście,
intelektualiście i pisarzu, księdzu lub filozofie polityki, działaczu
społecznym lub ekumeniście, człowieku zaangażowanym w dialog
międzyreligijny albo o konwertycie. Rozwijając każdy z tych tematów, należałoby dodać epitet «wybitny»”.
Bartłomiej Kachniarz,
redaktor naczelny „First Things. Edycja Polska”