kolekcje artystyczne w bibliotekach naukowych na przykładzie

Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
Małgorzata Biłozór-Salwa*
Gabinet Rycin
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
KOLEKCJE ARTYSTYCZNE W BIBLIOTEKACH NAUKOWYCH
NA PRZYKŁADZIE GABINETU RYCIN BIBLIOTEKI
UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE
[PRINT ROOM AT THE WARSAW UNIVERSITY LIBRARY
AS AN EXAMPLE OF ART COLLECTIONS IN RESEARCH LIBRARIES]
Abstrakt: Historia grafiki od początku związana jest z drukiem i książką. Najwcześniejsze kolekcje dzieł sztuki
na papierze częstokroć tworzone były przez bibliofilów. Współcześnie, polskie zbiory graficzne przechowywane
w bibliotekach należą do najcenniejszych w Polsce. Artykuł ma na celu: 1) Ukazanie wartości usytuowania artystycznych kolekcji w bibliotekach przez podkreślenie wspólnego mianownika wytworów kultury i sztuki na papierze. Daje ono możliwość stworzenia optymalnych warunków przechowywania i zabezpieczania papieru, a także
bezpośredniej wymiany doświadczeń specjalistów różnych dziedzin w jednym środowisku naukowym. Niesie jednocześnie ze sobą brak infrastruktury wystawienniczej dla prezentowania rycin, starodruków, druków muzycznych, rękopisów. 2) Przybliżenie roli historyków sztuki w merytorycznym opracowaniu grafiki, rysunku, ilustracji
książkowej. 3) Wysunięcie propozycji rozwoju i promocji bibliotek przez: budowanie marki w oparciu o wartość
posiadanych zbiorów, promowanie bibliotek naukowych przez podejmowanie badań nad zbiorami i propagowanie
ich wyników, a także profesjonalne wystawiennictwo oryginalnych zbiorów.
GRAFIKA – KOLEKCJA – NAUKA – PROMOCJA – WYSTAWIENNICTWO
Abstract: From its very beginning, the history of graphics is related to print and book. Many of the earliest art
works’ collections were established by bibliophiles. Nowadays, Polish graphic collections held by libraries belong
to the most precious sets in Poland. The paper pursues a triple goal, i.e. 1) tends to highlight the value and rank
of art collections created in libraries by showing the genetic parenthood of all cultural artifacts which have been
put down on paper; bringing art collections to libraries offers an opportunity to set up optimal conditions of paper’s
preservation / securing and enhances a direct exchange of experience among specialists from various disciplines
within a common scholarly ground; on the other hand, it reveals shortages of equipments needed for making decent exhibitions of gravures, old prints, partitions and manuscripts; 2) aims at substantiating the role of art historians in professional description and indexation of graphic works and book illustrations; 3) proposes to develop and
* Mgr MAŁGORZATA BIŁOZÓR-SALWA, bibliotekarz w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
(kurator rysunku artystycznego XVI–XVIII w.); absolwentka historii sztuki (Uniwersytet Warszawski). Dwie najważniejsze
publikacje: (2007) Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie – zbiór artystyczny w bibliotece naukowej. [W:]
M. Komza red. (2007). Świat w obrazach. Zbiory graficzne w instytucjach kultury – ich typologia, organizacja i funkcje.
Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 137–147; (2007) Między teorią a praktyką. Rysunek włoski XVI wieku ze
zbiorów Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, 325 s. [współaut.:
J. Wojciechowski]. E-mail: [email protected]
[MAŁGORZATA BIŁOZÓR-SALWA, librarian at the Print Room of the Warsaw University Library (curator of the
collection of artistic drawings from 16th–18th centuries); MA in Art History (Warsaw University). Two the most important
publications: (2007) Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie – zbiór artystyczny w bibliotece naukowej [Print
Room of the Warsaw University Library – Example of Art Collection Brought to the Research Library]. [In:] M. Komza ed.
(2007). Świat w obrazach. Zbiory graficzne w instytucjach kultury – ich typologia, organizacja i funkcje [World Reflected
in Images. Graphic Collections Held by Cultural Institutions: Typology, Organization and Functions]. Wrocław: Wydaw.
Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 137–147; (2007) Między teorią a praktyką. Rysunek włoski XVI wieku ze zbiorów Gabinetu
Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie [Between Theory and Practice: 16th Century Italian Drawings from the Print
Room Collection in the University of Warsaw Library], Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, 325 s. [co-author:
J. Wojciechowski]. E-mail: [email protected]]
80
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
promote libraries by branding and building a strong corporate image based on the value of possessed holdings,
as well as by launching a research programs focused on domestic collections, spreading the output of these programs and organizing professional exhibitions of original artifacts.
COLLECTION – EXHIBITIONS – GRAPHICS – PROMOTION – SCIENCE
*
*
*
WSTĘP
Celem artykułu jest ukazanie możliwości rozwoju badań interdyscyplinarnych w bibliotekach naukowych
z wykorzystaniem potencjału zbiorów innych niż książkowe oraz pracowników bibliotek, specjalizujących się
w innych dziedzinach niż badania nad biblioteką, książką i informacją naukową. Przez przybliżenie specyfiki
Gabinetów Rycin, a także innych zbiorów specjalnych, zostanie przedstawiona rola historyków sztuki w funkcjonowaniu biblioteki, a także wysunięte zostaną propozycje efektywnego ich wykorzystania. W przypadku bibliotek posiadających różnorodne zbiory specjalne i wykwalifikowaną kadrę, możliwa jest efektywna współpraca interdyscyplinarna między specjalistami z różnych dziedzin zarówno spoza bibliotek, jak i w gronie ich pracowników.
WYJĄTKOWE ZBIORY BIBLIOTEK – ZBIORY SPECJALNE, GABINETY RYCIN
W roku 1818 Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zakupiła dla Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta. Kolekcja, wzbogacona dwa lata później o dary
ze zbioru Stanisława Kostki Potockiego, pod historyczną nazwą Gabinetu Rycin została włączona w skład Biblioteki Uniwersyteckiej, która w tymże roku usamodzielniła się organizacyjnie jako Biblioteka Publiczna [Talbierska 2004, s. 14]. Pierwszym kustoszem zbioru, a jednocześnie sekretarzem biblioteki sprawującym szczególny nadzór nad Gabinetem Rycin, został Jan Feliks Piwarski. Ten, dzięki staraniom Potockiego, nim rozpoczął
faktyczną pracę w zbiorze, został wysłany na stypendia zagraniczne. Studiując m.in. u Adama von Bartscha –
kustosza Cesarskiego Gabinetu Rycin w Wiedniu, wybitnego znawcy grafiki i autora fundamentalnych publikacji dotyczących znawstwa oraz metod opracowania grafiki i rysunku – Piwarski zdobył doświadczenie konieczne do kształtowania i fachowego opracowania kolekcji rycin [Talbierska 2009, s. 13].
Przytoczony przypadek powiązania kolekcji artystycznej z biblioteką nie jest odosobniony, tym bardziej, że
historia grafiki od początku istnienia związana jest z drukiem i książką.
Najwcześniejsze kolekcje dzieł sztuki na papierze częstokroć umieszczane były w bibliotekach ich kolekcjonerów. Najważniejsze rodzime kolekcje rycin i rysunków należały właśnie do bibliofilów. Choć w Europie
istnieją samodzielne instytucje gromadzące kolekcje dzieł sztuki na papierze (Kupferstichkabinett w Dreźnie,
Staatliche Graphische Sammlung w Berlinie, Albertina w Wiedniu) wszystkie polskie Gabinety Rycin organizacyjnie przynależą do struktur muzeów lub bibliotek [Talbierska 2009a, s. 28]. W przypadku przynależności do
bibliotek, status i funkcjonowanie zbiorów artystycznych o charakterze muzealnym bywają problematyczne
[Jazdon 2002, s. 151–154]. Mimo to, z owego powiązania wynika szereg wartości, tak w warstwie ideowej (ciągłość historyczna, szerokie pojmowanie biblioteki jako instytucji kolekcjonującej dorobek związany z kulturą
81
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
papieru), jak praktycznej (podnoszenie prestiżu instytucji, wzbogacenie oferty, możliwość stworzenia optymalnych warunków przechowywania i konserwacji i inne).
W przywołanym przykładzie warszawskim, zbiory artystyczne weszły w skład nowopowstałej biblioteki
u zarania jej istnienia i od początku stały się jej ważną częścią. W tym przypadku, wartością jest już samo zachowanie historycznej ciągłości przynależenia kolekcji do Uniwersytetu i jego biblioteki. Podkreślanie ciągłości
historycznej znalazło odzwierciedlenie w zmianie nazw wszystkich oddziałów zbiorów specjalnych Biblioteki
Uniwersyteckiej – od roku 1996, wzorem historycznej nazwy królewskiego Gabinetu Rycin, noszą one nazwę
Gabinetów.
Dzięki przechowywaniu różnorodnych zbiorów biblioteka staje się skarbnicą wytworów szeroko rozumianej
kultury papieru – kultury książki drukowanej, ale także skarbnicą kultury narodowej wraz z rodzimymi kolekcjami. To w dużej mierze dzięki tym wartościom kolekcjonerzy, miłośnicy rycin i rysunków darowywali swoje
kolekcje instytucjom, które powinny służyć potrzebom nauki i kształcenia m.in. przez prowadzenie działalności
naukowo-badawczej. Przykładem może być jeden z najznakomitszych zbiorów tego typu w Polsce – Gabinet
Rycin PAU w Bibliotece Naukowej PAU i PAN w Krakowie [Treiderowa 1980, s. 47].
Obok wartości ideowo-historycznych do wymiernych efektów posiadania przez bibliotekę zbiorów specjalnych należy zapewne podnoszenie prestiżu instytucji. Szczególnie w przypadku bibliotek akademickich, których
zbiory stają się wizytówką, a więc i sposobem promowania uczelni, prestiż i wartość posiadanych zbiorów odgrywa istotną rolę [Johnson 2009, s. 287; Jazdon 2002, s. 154]. W polityce zdobywania studentów przez Uniwersytety, która zaczęła w Polsce odgrywać niebagatelną rolę wraz z powstaniem prywatnych uczelni wyższych,
posiadanie w strukturach biblioteki różnorakich zbiorów specjalnych jest rzeczą cenną. Biblioteka tego typu poszerza ofertę zarówno własną, jak i uniwersytecką przez dostęp nie tylko do samych zbiorów, ale i do specjalistycznej literatury wokół nich gromadzonej.
Korzyści płynące z opisanego układu administracyjnego są obopólne. Tak ryciny, rysunki, jak i książki
wymagają warunków przechowywania odpowiednich dla ochrony papieru. Wydaje się więc, że biblioteki są
należytym miejscem do stworzenia optymalnych warunków przechowywania. W dużych bibliotekach istnieją
pracownie konserwatorskie, dzięki którym można stale nadzorować stan obiektów oraz poddawać konserwacji
dzieła wymagające natychmiastowej ingerencji konserwatorskiej.
CZY KAŻDY PRACOWNIK BIBLIOTEKI JEST BIBLIOTEKARZEM?
Jedną z ważniejszych wymiernych korzyści współistnienia różnorodnych zbiorów dzieł sztuki i kultury na
papierze jest – w sytuacji, gdy do pracy w zbiorach zatrudniani są specjaliści z danych dziedzin – możliwość
bezpośredniej współpracy. Konieczność zatrudniania różnorakich specjalistów wydawała się oczywista XIXwiecznym twórcom Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, o czym dobitnie świadczy przywołany przykład
pierwszego kustosza. Współcześnie, po latach tendencji do grupowania różnorodnych kolekcji w ramach jednego działu określanego jako „zbiory specjalne”, na nowo podkreśla się potrzebę podziałów i specjalizacji [Ryszkowska 1999, s. 18]. W bibliotekach pracują więc specjaliści z różnych dziedzin, bardziej lub mniej związanych
z książką jako taką (m.in. geografowie, muzykolodzy, paleografowie, historycy sztuki).
Bliskie sąsiedztwo różnorodnych zbiorów i tak różnych specjalistów w jednej instytucji (najczęściej i w jednym budynku) otwiera możliwości badań interdyscyplinarnych. O ile w codziennej praktyce nieformalne porady
82
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
i konsultacje koleżeńskie są normą, o tyle już nie tak często podejmuje się szersze projekty wykorzystujące ten
potencjał. Jedną z prób podjęcia współpracy wewnętrznej jest tegoroczny projekt organizowany w Bibliotece
Uniwersyteckiej w Warszawie przy współpracy „Klubu pod otwartą księgą” działającego przy SBP: „Skarby
BUW na 10-lecie”. 30 marca 2010 r. odbyło się pierwsze z serii spotkań, na których prezentowane będą obiekty
z różnych zbiorów biblioteki, obiekty ciekawe, cenne i nieznane szerszej publiczności i po części samym pracownikom. Planowane jest także zorganizowanie wykładów dla tych ostatnich, które miałyby charakter szkoleń
wewnętrznych. Dzięki nim przykładowo historycy sztuki mogliby przedstawić podstawy rozpoznawania technik
graficznych, pracownicy działu rękopisów – wprowadzenie do paleografii, a historycy książki – tajniki oficyn
wydawniczych. Dzięki tego typu szkoleniom i warsztatom możliwa byłaby wymiana wiedzy i doświadczeń.
Jacek Wojciechowski w tekście Bibliotekarz w bibliotece wskazał na ważny problem sposobu postrzegania
pracowników merytorycznych pracujących we własnych zawodach w bibliotekach. Wykazał potrzebę wyodrębnienia trzech grup bibliotekarzy: specjalistów w zakresie procesów bibliotecznych, specjalistów w zakresie metodologii funkcjonowania i postępowania oraz znawców mediowanych treści. W tym rozumieniu, do trzeciej
grupy należałoby zaliczyć wymienionych specjalistów, dotychczas często wykluczanych z grona „profesjonalnych bibliotekarzy” z racji braku bibliotekoznawczego wykształcenia, czy rodzaju wykonywanej „niebibliotekarskiej” pracy [Wojciechowski 1997, s. 8.]. Zmiana takiego nastawienia, a także zmiana sztywnych przepisów
prawnych lub przynajmniej ich wąskiej interpretacji może zachęcić wysokiej klasy pracowników merytorycznych do pracy w bibliotekach naukowych. Jedyna ścieżka kariery – uzyskanie statusu bibliotekarza dyplomowanego – regulowana ścisłymi przepisami ustawy, choć w teorii dopuszcza inne specjalizacje, w praktyce wymaga
od pracowników przekwalifikowania się wyłącznie na potrzeby egzaminu. Chlubna idea podnoszenia poziomu
i wymogów stawianych bibliotekarzom w rzeczywistości polega na wyborze całkowitego zatrzymania kariery
lub zahamowania rozwoju w dziedzinie wykonywanej specjalizacji na rzecz kształcenia się w dziedzinach podstawowych dla pracy „prawdziwych bibliotekarzy”. Choć zdobycie elementarnej wiedzy o procesach bibliotecznych przez wszystkie osoby pracujące w bibliotece wydaje się kwestią oczywistą, to być może w kwestiach formalnych (do których należy również egzamin) warto jednak stosować otwartość oceny, szczególnie wobec
wzrastających wymogów rozwoju pracowników w ramach ich specjalizacji.
Aby działanie zbiorów różnych od zasadniczego księgozbioru było efektywne, a ich opracowanie fachowe,
muszą one – z racji swojego charakteru – zachować pewną samodzielność. Przykładowo, warszawski Gabinet
Rycin posiada własne inwentarze, różniące się od inwentarzy głównych biblioteki, oraz oddzielną elektroniczną
bazę danych (przystosowaną do opracowania zbiorów muzealnych) [Talbierska 2009a, s. 32]. Jednak już bogaty
księgozbiór podręczny, choć fizycznie znajdujący się w pomieszczeniach Gabinetu, jest inwentaryzowany, katalogowany i opracowywany centralnie. Samodzielność ta ma swoje odzwierciedlenie w zaangażowaniu w projekty zewnętrzne. Interesującą kwestią jest współdziałanie pracowników zbiorów specjalnych bibliotek ze specjalistami zewnętrznymi. Z racji muzealnego charakteru kolekcji, Gabinet Rycin częściej prowadzi współpracę z muzeami, tak krajowymi, jak zagranicznymi, niż z innymi działami biblioteki. Nie można jednak nie wspomnieć
o dwóch istotnych projektach angażujących różne działy BUW. Był to finansowany przez Fundację na rzecz
Nauki Polskiej „Projekt Rembrandt”, który zakładał przeprowadzenie gruntownej konserwacji i opracowania
naukowego woluminu z rycinami Rembrandta van Rijn [Talbierska 2004, s. 7–9] oraz rocznicowa wystawa poświęcona „Solidarności” w 2005 r. [Kacprzak 2005].
83
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
PROJEKTY NAUKOWO-WYSTAWIENNICZE JAKO PRZYKŁAD WSPÓŁPRACY
MIĘDZY DZIEDZINAMI SŁUŻĄCEJ ROZWOJOWI BIBLIOTEKI
Doświadczenia wynikające ze współpracy wystawienniczej z muzeami potwierdzają olbrzymi potencjał
zbiorów bibliotecznych. Ponieważ biblioteki, oprócz bezpośredniego udostępniania swoich zbiorów czytelnikom, powinny być ośrodkiem, który w danym środowisku upowszechnia wiedzę oraz informacje na jej temat
i kreuje potrzebę i rozwija zainteresowania kulturą i sztuką, jej pracownicy winni poszukiwać odpowiednich
metod, aby te wymagania spełniać [Howorka 2007, s. 16]. Powszechnie uważa się, że wystawy są adekwatnym
sposobem realizowania tych zadań, dlatego też liczne biblioteki chętnie stosują wystawiennictwo różnego rodzaju (wystawy zbiorów własnych, gościnne wystawy monograficzne, prezentacje książek) jako środek promocji
instytucji [Bromowicz 2008, dok. elektr.; Zmitrowicz 2008, s. 23].
Aby środek ten był faktycznie skuteczny, polityka wystawiennicza winna być przemyślana i prowadzona
konsekwentnie. Przy podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu wystaw do promocji i kształtowania wizerunku
biblioteki, należy jasno sprecyzować ich charakter, aby stały się narzędziem skutecznym, tak jak wystawy np.
w British Library. Bibliotece tej w swej działalności ekspozycyjnej (organizowanej na zasadach komercyjnych)
udało się wypracować niezaprzeczalną pozycję, docenianą zarówno przez szeroką publiczność, jak i środowiska
akademickie i muzealnicze. Na sukces składa się kilka podstawowych elementów: właściwy dobór zagadnienia,
rzetelne opracowanie merytoryczne, którego wyniki stanowią integralną, jeśli nie zasadniczą część prezentacji,
dobór oryginalnych eksponatów, profesjonalna organizacja oraz promocja. Wykorzystanie tego wzorca przez
biblioteki takie jak warszawska Biblioteka Uniwersytecka, przy długofalowej polityce ekspozycyjnej mogłoby
przynieść kilka zasadniczych korzyści, a mianowicie: rozwój naukowy, otwarcie biblioteki na współpracę zarówno wewnętrzną i zewnętrzną, zajęcie pozycji lidera w promowaniu kultury i nauki na poziomie akademickim.
PROMOWANIE BIBLIOTEKI PRZEZ DZIAŁALNOŚĆ WYSTAWIENNICZĄ
– PROPOZYCJA
Naukowy projekt badawczy
Podstawowym założeniem, które powinno przyświecać dużym ekspozycjom organizowanym niezbyt często
(raz na dwa lub trzy lata), powinien być naukowy charakter przedsięwzięcia. W tym celu konieczne jest przygotowanie interdyscyplinarnego projektu angażującego pracowników merytorycznych. W przypadku bibliotek
akademickich, wspólny projekt biblioteki i uczelni, realizowany na zasadach partnerskich, mógłby stać ważnym
czynnikiem konsolidującym środowisko. Jednocześnie, taka wystawa prezentująca de facto efekty pracy naukowej, promowałaby nie tylko bibliotekę, ale, być może w większym nawet stopniu, całe środowisko akademickie
macierzystej uczelni.
Prezentacja oryginałów
Wystawa, jako efekt pracy naukowej, musi wprawdzie zawierać bogaty komentarz (prezentowany w różnej
formie: katalogu, komentarzy tekstowych, prezentacji multimedialnych itp.), jednak koniecznie winna koncentrować się wokół dzieł oryginalnych. Publiczna prezentacja dzieł oryginalnych może cieszyć się dużym powodzeniem, szczególnie że współcześnie wystawy planszowe (częstokroć niezwykle interesujące i profesjonalnie
przygotowane) można bardzo łatwo zastąpić wystawami wirtualnymi dostępnymi online. Dlatego też tak ważne
84
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
jest oparcie projektów na konkretnych obiektach, a nie ich reprodukcjach. Ponadto, takie podejście wychodzi
naprzeciw misji bibliotek polegającej na kształtowaniu w odbiorcach potrzeby kontaktu z realnymi przedmiotami – dziełami kultury i sztuki, np. książką drukowaną. Projekt wystawy, zakładający wykorzystanie oryginałów
z różnych zbiorów, pozwalałby na przedstawianie bogatego spektrum dzieł należących do instytucji, a jednocześnie byłby okazją do ścisłej współpracy i konsolidacji pracowników biblioteki.
Współpraca między instytucjami
Współpraca pracowników biblioteki z wykładowcami akademickimi dotyczy jednej instytucji. Włączenie
do projektu innego partnera, takiego jak muzeum, mogłoby przynieść następujące korzyści: możliwość wzbogacenia ekspozycji w jedno lub kilka dzieł (w takim przypadku należy pamiętać, by nie zdominowały one całej
wystawy), ułatwienia przy pozyskiwaniu funduszy na realizację projektów (częste wymogi współpracy partnerskiej). Ponadto wykorzystanie doświadczenia wystawienniczego muzealników może okazać się nieocenione
w pracy nad przygotowaniem profesjonalnej ekspozycji w bibliotece. Do ciekawych wystaw, będących efektem
udanej międzynarodowej współpracy różnych instytucji, należy zaliczyć przedsięwzięcie Biblioteki Narodowej
z 2007 r. „Villa Laurentina. Arcydzieło epoki stanisławowskiej” [Miziołek 2007].
Promocja
Zasadniczym elementem stanowiącym o sukcesie przedsięwzięcia jest odpowiednia promocja. Prawdą tyle
oczywistą, co często niedostrzeganą jest to, że wypromowanie wystawy w bibliotece bywa kwestią dużo trudniejszą niż wypromowanie takiej samej wystawy w muzeum. Dlatego też bardzo istotny jest aspekt długofalowej
i konsekwentnej polityki budowania marki przez kolejne ekspozycje, a promocja konkretnej wystawy nie może
być oderwana od szerszego budowania wizerunku instytucji.
Wysunięta tu propozycja skierowana jest do bibliotek dużych, posiadających cenne zbiory oraz kontakty
umożliwiające współpracę zarówno z badaczami z różnych dziedzin nauki, jak i z muzealnikami. Daje ona olbrzymie możliwości rozwoju, choć oczywiście zakłada konieczność dużych inwestycji. Jednak dokładna analiza
długofalowych kosztów i efektów mogłaby zachęcić niejedną bibliotekę akademicką, szczególnie w momencie,
w którym największe uniwersytety zyskują konkurencję zarówno w krajowych, jak i zagranicznych szkołach
wyższych. Biblioteka, która na wzór British Library wypracuje markę organizatora ciekawych wystaw, z których
wynosi się na równi doznania estetyczne, jak i rzetelną wiedzę, mogłaby stać się nie tylko wizytówką uczelni,
ale także liderem w regionie.
Rozwiązaniem na mniejszą skalę, wykorzystującym analogiczne założenia i zakładającym adekwatne zyski
(szczególnie w zakresie integracji i współpracy) mogłoby być zorganizowanie nie tyle sali wystawowej, co niewielkiej przestrzeni (nowoczesny odpowiednik gabloty) umożliwiającej prezentację jednego oryginalnego
obiektu z obszernym komentarzem. W tym przypadku kwestią bardzo istotną byłaby cykliczność i atrakcyjność
wizualna.
Oczywiście opisany wzorzec nie wyczerpuje formuły wystawy, która – promując bibliotekę – byłaby przedsięwzięciem integrującym bibliotekarzy z fachowcami z innych dziedzin. Doskonałym przykładem udanej, wieloletniej współpracy biblioteki posiadającej cenne zbiory z instytucją wystawienniczą są krakowskie wystawy
Międzynarodowego Centrum Kultury. Dzięki współdziałaniu instytucji posiadającej muzealną przestrzeń, infrastrukturę i doświadczenie organizacyjne, możliwe było wielokrotne już prezentowanie publiczności bogatego
spektrum rycin ze zbiorów Gabinetu Rycin PAU (opracowanych przez kustoszy Biblioteki).
85
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
KONKLUZJE
Wiele polskich bibliotek posiadających zbiory specjalne zatrudnia specjalistów z różnorodnych dziedzin.
Z różnych przyczyn, pracownicy ci bądź sami nie identyfikują się ze środowiskiem biblioteki, bądź są z niego
przez to środowisko do pewnego stopnia wykluczani. Organizowanie wystaw naukowych, silnie powiązanych
z biblioteką (czy to przez podjętą tematykę, czy to przez prezentowanie jej zasobów) mogłoby stać się dobrym
sposobem zarówno na integrację wewnętrzną, jak i na otwarcie się na współpracę z instytucjami zewnętrznymi.
Wykorzystanie zasobów materialnych i ludzkich bibliotek stwarzałoby szansę promowania placówki, a jednocześnie dawałoby możliwość naukowcom współtworzenia ciekawych projektów, w których dzięki wąskiej specjalizacji poszczególnych osób możliwe byłoby szerokie opracowanie podejmowanych zagadnień. Oczywiście
wystawiennictwo nie jest jedynym sposobem realizacji podobnych założeń. Przykładem otwarcia na współpracę
ze specjalistami był grant badawczy przyznany Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie w latach 2000–2003 na
opracowanie albumu Kazimierza Stronczyńskiego ze zbioru w Gabinecie Rycin, w który zaangażowani byli
znacznym stopniu specjaliści zewnętrzni. Zakończony w terminie projekt badawczy dopiero obecnie doczekał
się publikacji pierwszego tomu [Kowalczyk 2010]. Przykład ten pokazuje, jak trudno jest niekiedy upublicznić
efekty badań naukowych. Być może ustalenie realnego kalendarza wystaw determinowałoby tak terminy zakończenia prac badawczych, przygotowania ekspozycji, jak i druku towarzyszących publikacji naukowych.
WYKORZYSTANE OPRACOWANIA
Bromowicz, D., dok. elektr. (2008). Wystawy w Bibliotece Jagiellońskiej promocją sukcesów intelektualnych studentów,
doktorantów i pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. [W:] M. Kocójowa red. (2008). Biblioteka klucz
do sukcesu użytkowników. Kraków: INIB UJ, s. 198–205. http://www.inib.uj.edu.pl/wyd_iinb/e05.htm [odczyt:
8.04.2010].
Howorka, B. (2007). Ustawa o bibliotekach i zawód bibliotekarza. [W:] T. Szmigielska red. (2007). Standardy w bibliotekach naukowych: stan obecny i przyszłość. Warszawa: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, s. 15–19.
Jazdon, A. (2002). Zbiory specjalne – luksus czy narodowy obowiązek? [W:] A. Jazdon, A. Chachlikowska red. (2002). Stan
i potrzeby polskich bibliotek uczelnianych. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka, s. 149–170.
Johnson, P. (2009). Fundamentals of Collection Development and Management, 2 ed. Chicago: ALA Editions, 409 p.
Kasprzak, M. red. (2005). Nie trzeba kłaniać się okolicznościom: 25 lat „Solidarności” na Uniwersytecie Warszawskim.
Warszawa: Biblioteka Uniwersytecka, 131 s.
Kowalczyk, J. red. (2010). Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki w Królestwie Polskim (1844–1855). Warszawa:
KOBIDZ i BUW, t. I.
Miziołek, J. (2007). Villa Laurentina. Arcydzieło epoki stanisławowskiej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 238 s.
Ryszkowska, E. (1999). Zbiory specjalne w bibliotekach publicznych (Wybrane problemy). Bibliotekarz nr 4, s. 18–20.
Sójka, J. (1995) Wokół Public Relations (PR) bibliotek akademickich. [W:] Biblioteka naukowa – automatyzacja, organizacja, zarządzanie. Warszawa: SBP, s. 163–173.
Talbierska, J. (2004). Rembrandt. Ryciny i rysunki ze zbiorów Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Warszawa: Neriton, 479 s.
Talbierska, J. (2009). Jan Feliks Piwarski – uczony, pedagog, artysta. [W:] J. Czerzniewska, J. Talbierska (2009). Jan Feliks
Piwarski (1794–1859). W 150. rocznicę śmierci. Warszawa: Neriton, s. 12–23.
86
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
Talbierska, J. (2009a). Zbiory artystyczne, zbiory specjalne czy zbiory ikonograficzne? [W:] M. Komza red. (2009). Świat
w obrazach. Zbiory graficzne w instytucjach kultury – ich typologia, organizacja i funkcje. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 19–38.
Treiderowa, A. (1980). Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Zbiory graficzne. [W:] M. Mrozińska, S. Suleżyska
red. (1980). Polskie kolekcjonerstwo grafiki i rysunku. Warszawa: Arkady, s. 44–52.
Wojciechowski, J. (1997). Bibliotekarz w bibliotece. Roczniki Biblioteczne R. XLI, z. 1–2, s. 3– 11.
Zmitrowicz, M. (2008). Wystawy w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Bibliotekarz
nr 6, s. 23–26.
87