okladka12_2011_2d ns.cdr

HISTORIA PAPIERNICTWA
Papiery stosowane do celów fotograficznych
w XIX wieku
Tomasz Kozielec
Wprowadzenie
Fotografia narodziła się w pierwszej połowie XIX stulecia, a towarzyszył jej wielki rozwój i głębokie przemiany w papiernictwie.
Chociaż fotografie wykonywane były na różnych podłożach, np.
na blachach miedzianych srebrzonych – dagerotypy, na szkle
– ambrotypy, na blachcach żelaznych – ferrotypy, na skórze
– pannotypy oraz innych jeszcze podłożach, to właśnie papier
stał się podstawowym i powszechnie stosowanym podłożem
fotograficznym, okazując się również w tej dziedzinie materiałem
wszechstronnym i uniwersalnym. Ta jego uniwesalność wynikała
z: lekkości i elastyczności, łatwości obróbki w poszczególnych
operacjach fotograficznych, możliwości przycinania do dowolnych formatów i kształtów, łatwego montażu w oprawie oraz
szeregu innych cech. Do niepożądanych właściwości papieru
fotograficznego należała natomiast jego chłonność, ponieważ
w celu usunięcia resztek chemikaliów używanych przy obróbce
fotografii konieczne było długotrwałe płukanie odbitek.
Papierowe materiały fotograficzne
Papier wykorzystywano w fotografii zarówno do sporządzania negatywów, jak i pozytywów. Opracowano różne rodzaje
papierowych negatywów fotograficznych, takich jak np. kalotypy – negatywy z warstwą albuminy (białka jaja kurzego). Innym
przykładem były negatywy z warstwą żelatynową. Warto zwrócić
uwagę na negatywy kalotypowe – należą one do obiektów bardzo
cennych i poszukiwanych przez kolekcjonerów. Były to pierwsze
negatywy na papierze i negatywy w ogóle (nie wszystkie bowiem
techniki fotograficzne wymagały zastosowania negatywów, niektóre fotografie powstawały bezpośrednio). Papierowe negatywy
miały swoiste zalety: były lekkie, ich przechowywanie nie wymagało wiele miejsca (można było umieścić nawet sto negatywów
w jednej książce). Wadami były dłuższe czasy ekspozycji przy
wykonywaniu odbitek (w porównaniu do negatywów szklanych)
oraz odbijanie się ziarnistości negatywu na odbitce (1).
Wraz z rozwojem fotografii rosło także zapotrzebowanie na
materiały opakowaniowe dla znajdujących się w sprzedaży
papierów światłoczułych: opakowania nieprzepuszczające
T. Kozielec, Zakład Konserwacji Papieru i Skóry, Wydział Sztuk Pięknych
UMK, ul. Sienkiewicza 30/32, 87-100 Toruń
744
światła słonecznego, pudełka ochronne, albumy, oprawy, m.in.
w postaci pięknie tłoczonych passe-partout, ozdobne podkładki
tekturowe dla carte-de-visite (CDV – fotografie w formacie kart
wizytowych), kartoniki na fotografie stereoskopowe oraz szereg innych. Dla celów fotograficznych stosowano także papier
mâché, z którego wykonywano pojemniki na potrzeby pracowni
fotograficznych (odpowiednio impregnowane) i ceniono je za
lekkość i wytrzymałość (2). Do przechowywania negatywów
szklanych stosowano np. koperty z mocnego papieru, nazywane
„negative preservers” (3). Przykładów wykorzystania różnych
wytworów papierniczych w fotografii można by podać jeszcze
bardzo wiele.
Papiery przygotowywane przez fotografów
oraz papiery wytwarzane komercyjnie
Początkowo nie było dostępnych w handlu papierów produkowanych specjalnie dla celów fotograficznych. Dlatego też
wykorzystywano różne papiery, oceniając ich jakość i przydatność dostępnymi metodami, wykonując proste testy lub
wzrokowo. Przykładem używanego papieru niefotograficznego,
ale zaadoptowanego do fotografii był papier do pisania „Whatman”. Z czasem zaczęto wytwarzać papiery specjalnie do celów
fotograficznych. Pojawiły się w sprzedaży papiery: „Canson”,
„Marion”, „Hollingworth”, „Harrison”, później papiery znane pod
nazwami „Saxe” oraz „Rive” (4). Prężnie rozwijające się papiernictwo w XIX w. dostarczało duży asortyment papierów. W handlu
znajdowały się zarówno papiery fotograficzne nieuczulone, jak
i uczulone (z warstwą światłoczułą). Fotografowie mogli uczulić
papier własnoręcznie bądź zakupić gotowy już do użycia produkt
uczulony (5). Rozpowszechnianiu się papierów wytwarzanych do
celów fotograficznych sprzyjały międzynarodowe wystawy, gdzie
prezentowano m.in. próbki papierów. Załączano je również jako
próbki w książkach, broszurach oraz innego rodzaju materiałach.
W 1856 r. The New York Mercantile Library otrzymała unikatowe
dzieło na temat wyrobu papieru, przygotowane przez T.H. Saundersa z Londynu. Dzieło zawierało m.in. próbki różnych wytworów
papierniczych, w tym papierów fotograficznych. Powstało ono
z myślą o ekspozycji w Paryżu (oszacowano jego wartość na
około tysiąc dolarów!) (6).
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 67 · GRUDZIEŃ 2011