Hasło roza-1 - Encyklopedia Leśna

róża
(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Rosa) rodzaj z rodziny różowatych (Rosaceae) i podrodziny
różowych (Rosoideae) obejmujący około 120 gatunków na półkuli północnej. W Polsce 14 gatunków dziko
rosnących, z których tu opisano 6. Róża dzika (Rosa canina L.). Bujnie rosnący krzew, do 2-3 m
wysokości. Pędy łukowato wygięte. Kolce hakowato zagięte, wszystkie tego samego typu. Liście
5-7-listkowe. Listki bardzo zmienne, najczęściej jajowate lub odwrotnie jajowate, klinowate lub
zaokrąglone u nasady, ostro piłkowane, zwykle nagie. Przylistki wąskie. Kwiaty pojedncze lub zebrane w
kilkukwiatowe kwiatostany. Płatki różowe, rzadziej białe. Owoce zmienne pod względem kształtu,
okrągławe do gruszkowatych, bez gruczołków. Szypułki dłuższe od owoców. Działki kielicha wcześnie
opadające, dlatego zwykle nie ma ich na dojrzałych owocach. Występowanie – prawie cała Europa (bez
obszarów najbardziej wschodnich i północnych) oraz północna Afryka, południowo-zachodnia i
środkowa Azja. W Polsce jeden z najbardziej pospolitych gatunków róż na niżu, w górach rzadki (do
1000 m n.p.m.). Występuje najczęściej w zbiorowiskach zarośli krzewiastych, na brzegach lasów oraz
wśród pól uprawnych (przydroża, miedze), a także na siedliskach przekształconych (nieużytki, nasypy,
brzegi rowów), rzadziej w lasach. Róża sina (Rosa dumalis Bechst em Boulenger). Od gatunku
poprzedniego różni się: wyprostowanymi pędami, sinymi listkami, szerokimi przylistkami, gruszkowatymi
owocami, bardziej trwałymi działkami kielicha oraz wyraźnie krótszymi szypułkami owoców środkowych
w stosunku do szypułek pozostałych owoców. Występowanie – Europa (bez rejonów najbardziej
wschodnich i południowych). W Polsce na całym obszarze, w górach do 1200 m n.p.m. Róza sina
podobnie jak róża dzika występuje zwykle w zbiorowiskach zaroślowych, rzadziej w lasach. Róża
francuska (Rosa gallica L.). Niski, zwarty krzew do ok. 1 m wys. z licznymi rozłogami podziemnymi. Pędy
wyprostowane, delikatne. Kolce cienkie, wyprostowane lub lekko zgięte, przechodzące stopniowo w kolce
igiełkowate oraz drobne szczecinki zakończone gruczołkami. Liście najczęściej 5-listkowe, jajowate,
eliptyczne lub okrągławe, pod spodem szarozielone. Przylistki z długimi lancetowatymi uszkami. Kwiaty
ciemnoróżowe, pachnące. Szypułki dłuższe od owoców gęsto pokryte gruczołkami na trzoneczkach i
szczecinkami. Owoce jajowate, zwykle ogruczolone. Działki kielicha opadające przed dojrzeniem owoców.
Występowanie – środkowa i południowa Europa, Azja Mniejsza i Kaukaz. W Polsce północna granica
zasięgu. Większość stanowisk zgrupowana jest na Nizinie Śląskiej, w południowej części Wyżyny
Małopolskiej oraz na Wyżynie Lubelskiej. Róża francuska występuje zwykle na stanowiskach bezleśnych
(rzadko w świetlistych lasach dębowych), na nasłonecznionych zboczach wzgórz (gleby suche ale żyzne),
wśród pól (miedze), w luźnych i niskich zaroślach krzewów na granicy ze zbiorowiskami muraw
kserotermicznych. Gatunek zagrożony, ostatnio nie notowany na wielu z wcześniej znanych stanowisk.
Od dawna uprawiany jako roślina ozdobna, czasami dziczejący. Róża alpejska (Rose pendulina L.). Krzew
do wysokości 3 m. Pędy wyprostowane, tylko w dolnej części pokryte drobnymi, igiełkowatymi kolcami,
poza tym bezbronne („róża bez kolców”), czerwone. Liście 7-9 listkowe. Listki eliptyczne do
odwrotniejajowatych, ostro i głęboko ząbkowane. Kwiaty purpuroworóżowe. Działki całobrzegie, na
dojrzałym owocu wzniesione i stulone. Szypułki z licznymi trzoneczkowatymi gruczołkami. Owoc
jajowaty, po dojrzeniu zwykle zwisający. Występowanie – góry środkowej Europy. W Polsce Sudety oraz
Karpaty. Nieliczne stanowiska na niżu, np. w okolicach Zawiercia. W górach dość częsty gatunek w
zaroślach subalpejskich oraz w lasach, zwłaszcza wzdłuż potoków, a ponadto na polanach, zrębach i
obrzeżach pastwisk. Róża rdzawa (Rosa rubiginosa L.). Gęsty krzew do 3 m wysokości. Pędy najczęściej
wyprostowane. Kolce zakrzywione lub hakowate, z domieszką drobnych kolców igiełkowatych i
szczecinek. Liście 5-7-listkowe. Listki drobne, zwykle okrągławe, płytko i szeroko ząbkowane, pod
spodem owłosione i ogruczolone (po roztarciu pachną jabłkami; w czasie bezwietrznej pogody zapach
ten unosi się w sąsiedztwie krzewów). Kwiaty różowe. Szypułki z trzoneczkowatymi gruczołkami. Owoce
jajowate lub okrągławe, ogruczolone i pokryte szczecinkami. Występowanie – prawie cała Europa (bez
obszarów najbardziej północnych i wschodnich). W Polsce na całym obszarze (zarośla na brzegach lasu i
wśród pól), w górach do 800 m n.p.m. Róża jabłkowata (Rosa villosa L.). Krzew do 2 m wysokości. Pędy
wyprostowane. Kolce mocne, proste, silnie rozszerzone u nasady. Liście 5-7 listkowe. Listki od
eliptycznych do okrągławych, sinozielone, pod spodem gęsto owłosione, na brzegach ząbkowane i
ogruczolone. Kwiaty czerwone. Owoce na krótkich szypułkach, okrągławe lub gruszkowate, pokryte
gruczołkami na trzoneczkach. Działki kielicha na dojrzałych owocach prosto wzniesione, stykające się
końcami. Występowanie – środkowa i północno-zachodnia Europa, Azja Mniejsza i Kaukaz. W Polsce
południowa granica zasięgu, poza którą znajdują się Kujawy, Małopolska, Karpaty oraz Sudety. Róża
jabłkowa występuje u nas dość rzadko, zwykle w zaroślach śródpolnych. Dawniej uprawiana była ze
względu na owoce nadające się do wyrobu dżemów, kompotów i wina.
ŹRÓDŁO (AUTOR)
Władysław Danielewicz