recenzja 1 - Wydział Geologii UW

Prof. dr hab. Ireneusz Walaszczyk
Wydział Geologii
Uniwersytet Warszawski
Al. Żwirki i Wigury 93
02-089 Warszawa
Warszawa 26.05.2013
E-mail: [email protected]
Opinia w postępowaniu habilitacyjnym dr Danuty Olszewskiej-Nejbert
Ocena publikowanych oryginalnych prac naukowych
Podstawą wniosku o rozpoczęcie postępowania habilitacyjnego dr Danuty OlszewskiejNejbert jest jej osiągnięcie naukowe, zatytułowane: Rekonstrukcja procesów formujących
powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych
utworach górnokredowych.
Na przedstawione osiągnięcie naukowe habilitantki składa się 6 publikacji: 2 samodzielne,
opublikowane w 2004 roku w Geological Quaterly oraz w 2005 roku, w Annales Societatis
Geologorum Poloniae; oraz 4 współautorskie (wszystkie z Panią E. Świerczowską-Gładysz),
opublikowane w Acta Geologica Polonica, w latach 2009 oraz 2011, oraz w Palaeontology w
roku 2012 i wreszcie, w Geological Quaterly, w roku 2013. Niezbędne oświadczenie Pani
Świerczowskiej-Gładysz, o jej udziale we wspólnych pracach zostało dołączone; wskazuje
albo na równorzędny wkład obu autorek, albo na wiodącą rolę Kandydatki w tych pracach.
Wszystkie publikacje składające się na przedstawione osiągnięcie naukowe są wydrukowane
w pismach recenzowanych, angielskojęzycznych, indeksowanych w bazie Instytutu
Filadelfijskiego (Web of Science). Od strony formalnej rodzi się w zasadzie jedna
wątpliwość: dlaczego Kandydatka włącza do tej listy pracę o gąbkach ukraińskich
(Palaeontology vol. 55 nr 6), w zasadzie czysto taksonomiczną i nie wnoszącą nic do
zagadnienia rozprawy, a pozostawia na liście ‘pozostałego dorobku publikacyjnego’ pracę
Świerczewska-Gładysz i Olszewska-Nejbert (2006) z Przeglądu Geologicznego, która to
praca znacznie bardziej odpowiada tematowi rozprawy, niemal inicjuje całe zagadnienie?
Ponadto, tematyka podniesiona w tej ostatniej pracy jest włączona do ‘osiągnięcia
naukowego’ w ‘Autoreferacie’ Kandydatki.
Recenzowana rozprawa jest próbą szczegółowej interpretacji petrologicznej i genetycznej
wybranych powierzchni nieciągłości i/lub sekwencji skondensowanych kredy górnej
południowej i wschodniej Polski oraz zachodniej Ukrainy. Opracowania dokonywane są
standardowymi metodami petrograficznymi (często z wykorzystaniem mikroskopu
skaningowego); w zasadzie brak analiz chemicznych czy analiz izotopowych badanych
sekwencji. Narzędziem biofacjalnym i paleoekologicznym są gąbki, opracowywane od strony
paleobiologicznej/taksonomicznej przez panią Ewę Świerczewską-Gładysz, współautorkę
większości prac. Wnioski paleośrodowiskowe (batymetria, dynamika wód) są najczęściej
oparte wyłącznie na tej grupie. W większości przypadków, gąbki służą również jako główne
narzędzie analizy tafonomicznej która, jak wynika z tekstu prezentowanych prac, jest
wspólnym dziełem obu autorek.
Raczej nie ulega wątpliwości, iż seria prac składająca się na opiniowaną rozprawę rozszerza
naszą wiedzę dotyczącą zapisu powierzchni nieciągłości i/lub sekwencji skondensowanych,
będących przedmiotem prezentowanych prac; tych konkretnych, z określonej lokalizacji
geograficznej i stratygraficznej. W sensie ogólnym już raczej nie. Stąd tytuł prezentowanego
osiągnięcia badawczego powinien mieć dodatkowo określenie geograficzne (południowa
Polska i zachodnia Ukraina). To widać również po liście ‘najważniejszych osiągnięć
naukowych’ z Autoreferatu: brakuje tam rzeczy zasadniczych, a mianowicie, ogólnych
mechanizmów/procesów i stojących za nimi przyczyn, czego należałoby się spodziewać
sądząc po tytule rozprawy. Brakuje przełożenia występowania analizowanych powierzchni na
geometrię i ewolucje basenów (o których tyle się mówi w niektórych z prac). Brakuje
ogólnych dyskusji modelowych zależności występowania powierzchni nieciągłości w
stosunku do procesów paleotektonicznych, zmian eustatycznych i ewolucji basenów. Może
jeszcze nie czas na podsumowanie, które Kandydatka planuje.
Do najważniejszych osiągnięć Kandydatki zaliczyłbym:
1. Wykorzystanie ogromnego potencjału gąbek w tego typu analizach; grupa z pewnością nie
jest/?była należycie doceniona; oraz
2. Znaczne rozszerzenie naszej wiedzy o silnie skondensowanych sekwencjach ‘środkowokredowych’ Jury Polskiej. Bardzo szczegółowa analiza zapisu sekwencji w Wielkanocy
pokazała/wskazała na potencjalnie znacznie ‘bogatszą’ historię tego regionu i możliwości jej
rekonstrukcji.
Do najważniejszych zastrzeżeń, poza wspomnianymi wyżej zaliczyłbym:
1. Datowanie luk stratygraficznych i przekładanie ich na czas ‘niedepozycji’ w określonych
częściach basenów. Tak jak nie można posługiwać się bezpośrednio miąższością osadów w
takich sekwencjach do określania kompletności pierwotnego zapisu, tak też nie można po
dzisiaj dostępnym zapisie określić pierwotnych okresów niedepozycji.
2. W kilku miejscach w pracach, a szczególnie w Autoreferacie, Kandydatka używa określeń
‘wykazałam’, ‘udowodniłam’ na określenie zjawisk, które, zdaniem recenzenta nie zostały ani
wykazane ani udowodnione. Tyczy się to na przykład związku ewolucji progu krakowskiego
z aktywnością strefy uskokowej Kraków-Lubliniec, czy korelacji poszczególnych
powierzchni nieciągłości z fazami ruchów subhercyńskich. To są tylko sugestie. Odnośnie
tego pierwszego zagadnienia, to zasugerowana interpretacja jest w ogóle nie do końca
adekwatna; o ile można przyjąć, że są przesłanki aktywności tej strefy we wczesnej kredzie
późnej, o tyle wskazanie tej strefy jako ‘osiowej’ części progu krakowskiego, oddzielającego
od siebie silnie subsydujące baseny bruzdy duńsko-polskiej i basenu opolskiego (figura 8A w
pracy Olszewska-Nejbert i Świerczewska-Gładysz 2013), jest nieporozumieniem. Jest to
strefa marginalna obszaru progu, a nie element rozdzielający dwa silnie subsydujące baseny.
Aktywność strefy uskokowej Kraków-Lubliniec zaznaczyła się raczej w blokowym pocięciu
marginalnej strefy bruzdy oraz środkowo-południowej części progu krakowskiego. Muszę
przyznać, że w ogóle praca z 2013 roku, o koniaku progu krakowskiego, jest najsłabszą z prac
składających się na osiągnięcie naukowe Kandydatki.
3. Nie mogę zgodzić się ze stwierdzeniem (zawartym w Autoreferacie) iż, jako to nazywa
kandydatka, jej ‘metoda zintegrowanych badań’ (nawet w połączeniu z aspektami
regionalnymi) pozwala na wskazanie, które zdarzenia: ‘(i) eustatyczne wahnięcia poziomu
morza, (ii) ruchy tektoniczne o charakterze lokalnym, czy (iii) zdarzenia biotyczne połączone
ze zjawiskami sedymentacyjno-erozyjnymi, należały do głównych czynników kontrolujących
powstawanie powierzchni nieciągłości i nagromadzeń skamieniałości w epikontynentalnych
morzach kredowych’. Nie bardzo rozumiem, jak miało by to być możliwe. Aby wykazać, że
taka powierzchnia ma jakikolwiek związek ze zmianami batymetrycznymi konieczna jest
solidna analiza basenowa (analiza ciągów facjalnych; sekwencji itd.); a aby wykazać czego
wynikiem są owe zmiany wymaga to obszernych studiów ponadregionalnych; najlepiej
studiów porównawczych z kontynentalnych bloków znajdujących się na różnych płytach
litosferycznych.
Pomimo zastrzeżeń merytorycznych i drobnych zastrzeżeń formalnych oceniam rozprawę
pozytywnie.
Inne osiągnięcia naukowe
Biorąc pod uwagę okres po doktoracie, obronionym w 1996 roku, dorobek Kandydatki
wydaje się niewielki. Należy jednak zaznaczyć, iż w tym okresie dr Olszewska-Nejbert
przebywała dwukrotnie na urlopie wychowawczym, w latach 1997-1998 oraz w latach 20032006. Ma to oczywiście przełożenie na jej aktywność publikacyjną w tych latach. Jeżeli
weźmiemy pod uwagę lata po ostatnim urlopie, 2007-2013, to jej dorobek wygląda już
znacznie lepiej, z mocnym trendem wzrostowym. Poza 6 pracami, składającymi się na
‘osiągnięcie naukowe’ recenzent doliczył się 13 prac, opublikowanych w tym okresie; duża
praca Olszewska-Nejbert 2007, opublikowana w Acta Geologica Polonica, jest publikacją
doktoratu i nie powinna być umieszczona w spisie dokonań ‘podoktoratowych’.
Poza wiodącym tematem, będącym przedmiotem osiągnięcia naukowego, Kandydatka działa
równolegle i bardzo aktywnie w dwóch innych obszarach badawczych: (1) Badania utworów
neogenu zapadliska przedkarpackiego Polski i Ukrainy, ze szczególnym uwzględnieniem
sedymentacji i stratygrafii badeńskiej formacji ewaporatowej; we współpracy z dr hab. M.
Bąblem; oraz (2) Badania czwartorzędowych utworów zachodniej Ukrainy; we współpracy z
dr hab. M. Bąblem oraz grupą badaczy ukraińskich. Z dwóch innych zadań badawczych
wymienionych przez kandydatkę w Autoreferacie, jej prace nad albem i cenomanem Polski
południowej i zachodniej Ukrainy są w zasadzie kontynuacją jej prac z osiągnięcia
naukowego; natomiast prace nad stratygrafią i paleobiologią jeżowców południowej Polski i
zachodniego Kazachstanu są w zasadzie pracami nad doktoratem i nie powinny być tu
rozważane.
Oba wymienione wyżej tematy badawcze stanowią przedmiot znaczącej aktywności
publikacyjnej. Chociaż większość prac z obu zagadnień publikowana jest w języku polskim,
w materiałach konferencyjnych, to wybrane zagadnienia zostały opublikowane w wiodących
międzynarodowych czasopismach, jak Lecture Notes in Earth Sciences, Palaeogeography,
Palaeoclimatology, Palaeoecology, czy Geological Quarterly.
Ogólna liczba cytowań publikacji, według bazy Web of Science, podana przez Kandydatkę,
wynosi 58, a Indeks Hirscha 4.
W latach 2008-2011 Kandydatka brała udział w pracach terenowych na zachodniej Ukrainie,
w ramach realizowanych projektów we współpracy z badaczami ukraińskimi.
Jako główny wykonawca brała udział w 3 grantach Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego: (1) Tafonomia kręgowców ze skondensowanych utworów środkowej kredy
antykliny Annopola (NE obrzeżenie Gór Świętokrzyskich), kierowanym przez dr hab.
Marcina Machalskiego, profesora Instytutu Paleobiologii PAN; (2) Wietrzenie skał
anhydrytowych i gipsowych - geomorfologia, petrologia i geochemia; kierowanym przez dr
hab. Macieja Babla, adiunkta Wydziału Geologii UW; oraz Unikatowe złoże
skamieniałości „Fossil Lägerstatte” w albskim horyzoncie fosforytowym Annopola i jego
znaczenie paleobiologiczne; kierowanym przez dr hab. Marcina Machalskiego, z Instytutu
Paleobiologii PAN
Łącznie wzięła udział w 16 konferencjach/seminariach; 6 krajowych, 5 międzynarodowych
odbywających się na terenie Polski oraz 5 międzynarodowych poza granicami kraju.
W 1996 roku otrzymała zespołową Nagrodę Naukową imienia Stanisława Staszica Wydziału
Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych PAN oraz nagrodę zespołową II Stopnia Rektora UW, obie
za współautorstwo pracy: Marcinowski R., Walaszczyk I., Olszewska-Nejbert D. 1996.
Stratigraphy and regional development of the mid-Cretaceous (Upper Albian through
Coniacian) of the Mangyshlak Mountains, Western Kazakhstan – opublikowaną w Acta
Geologica Polonica, w 1996 roku.
Dorobek naukowy Kandydatki, z zastrzeżeniem okresu oceny (co należy zrobić), i jej
aktywnośc naukową w tym okresie oceniam pozytywnie.
Dorobek dydaktyczny i organizacyjny
Dr Olszewska-Nejbert prowadzi cały szereg zajęć dla studentów pierwszego stopnia
Wydziału Geologii, swojego macierzystego uniwersytetu: są to ćwiczenia z Geologii
Dynamicznej; Sedymentologii; Geologii (dla studentów pierwszego roku Wydziału Geografii
i Studiów Regionalnych oraz dla studentów pierwszego roku Międzywydziałowych Studiów
Ochrony Środowiska), oraz Petrologii skał osadowych (praktikum dla studentów pierwszego
roku studiów drugiego stopnia); ponadto cały szereg kursów terenowych, również dla
studentów pierwszego stopnia: Kurs Geologii Ogólnej; Kurs Geologii w Sudetach; Zajecia
Terenowe nad Morzem. Jest współautorką skryptów dla studentów: ‘Materiały do ćwiczeń z
geologii’ oraz ‘Materiały do ćwiczeń z sedymentologii’; angażuje się w reformy/zmiany
programowe. Współopiekuje się dwójką magistrantów. Od ubiegłego roku pełni funkcję
zastępcy dyrektora Instytutu Geologii Podstawowej Wydziału Geologii UW.
Podsumowanie
Na podstawie danych zawartych w recenzowanym wniosku dr Danuty Olszewskiej-Nejbert,
‘o wszczęcie postępowania habilitacyjnego’ stwierdzam, iż w świetle nowej ustawy o
stopniach naukowych i tytułach naukowych, Jej dorobek naukowy oraz osiągnięcia
dydaktyczne spełniają wymogi stawiane przed kandydatami ubiegającymi się o stopień
naukowy doktora habilitowanego.
(Ireneusz Walaszczyk)