PROBLEMYstartu szkolnego

PROBLEMY „STARTU SZKOLNEGO” UCZNIÓW KL. I
Gra yna Napieralska
I Cechy rozwojowe dzieci rozpoczynaj cych nauk w kl. I
W Polsce wszystkie dzieci z chwil uko czenia siódmego roku ycia
podlegaj obowi zkowi szkolnemu. Wchodz wówczas w okres rozwoju
zwanym przez psychologów młodszym wiekiem szkolnym. Niektórzy stosuj
inn nazw dla tego okresu – „trzecie dzieci stwo” (po pierwszym trwaj cym
od urodzenia do trzeciego roku ycia i drugim przypadaj cym na okres
przedszkolny).1 Nazwa ta podkre la, e w tym wieku dziecko nie powinno
zajmowa si wył cznie nauk i szkoł , ale w dalszym ci gu powinno bawi si
i uczy ycia w ró nych sytuacjach niezwi zanych ze szkoł . W tym okresie
nast puje spowolnienie rozwoju psychoruchowego dziecka w porównaniu
z latami poprzednimi. Jest to zjawisko naturalne. Organizm dziecka wypoczywa
po okresie intensywnego rozwoju i przygotowuje si do wkroczenia w kolejny
trudny okres dorastania. Zmiany rozwojowe zachodz ce u dzieci w okresie
młodszego wieku szkolnego dotycz rozwoju rozumu, rozwoju społecznej
aktywno ci oraz rozwoju realizmu dzieci cego.2 Cech rozumowania
pierwszoklasisty jest brak krytycyzmu wobec spotykanych zjawisk. Potrafi on
łatwo przyswaja sobie nowe informacje, jego umysł jest chłonny. Dziecko nie
potrafi jednak selekcjonowa poszczególnych informacji. Proces ten zachodzi
dopiero pó niej. Zmiany zachodz tak e w yciu społecznym dziecka. W szkole
ka dy ucze ma mo liwo nauczenia si współ ycia z innymi. Rozwija si jego
pragnienie ycia w społecze stwie, jakim jest grupa rówie nicza czy klasa
szkolna oraz pragnienie odpowiedzialno ci za pełnione przez siebie role
społeczne.
Realizm dzieci cy, charakterystyczny dla tego okresu, przejawia si
w tym, e dziecko interesuje si tylko faktami i zjawiskami, które mo na
zaobserwowa w danej chwili. Z realizmem dziecka wi e si jego aktywno .
Przywilejem tego okresu jest to, e aktywno ta nie jest kr powana adnymi
w tpliwo ciami, niepokojem czy refleksjami dziecka nad sensem swoich
czynów. St d te bior si u dzieci ich naiwne, ale pochłaniaj ce umysł,
pomysły i marzenia. Przywilej ten nie powinien by ograniczany przez
dorosłych, ale umiej tnie wykorzystywany w pracy nad kształtowaniem
osobowo ci dziecka.
Rozwój psychiczny dziecka pozostaje w bezpo rednim lub po rednim
zwi zku z rozwojem fizycznym. Charakterystyczn cech rozwoju fizycznego
dzieci w kresie młodszego wieku szkolnego, jest to, e waga i wzrost dziecka
przestaj by jedynymi i bezpo rednimi wska nikami tempa tego rozwoju.
1
2
J. Roszkiewicz, „Młodszy wiek szkolny” Warszawa 1983, Nasza Ksi garnia, s. 9 -15
Tam e.
W tym okresie ycia najwa niejszy dla rozwoju fizycznego jest wzrost
siły i odporno ci organizmu. Sił dziecko ch tnie popisuje si , sprawdza j
w potyczkach z kolegami. Rozwój układu mi niowego powoduje, e ruchy
dziecka s prawie takie, jak u człowieka dorosłego. Sprzyja to kształceniu
nowych umiej tno ci ruchowych – pływania, majsterkowania, szycia. W okresie
tym dziecko odczuwa wielk potrzeb ruchu i szuka jej zaspokojenia w ró nych
akcjach ruchowych – w zabawach, w pracy.3
Powy ej przedstawiłam cechy typowe dla okresu młodszego wieku szkolnego.
Ka de dziecko posiada jednak równie cechy indywidualne. Nauk szkoln
rozpoczynaj dzieci o ró nym stopniu przygotowania do podj cia obowi zku
szkolnego. W zwi zku z tym „start szkolny” tych dzieci i przebieg ich nauki
b dzie ró ny. Wczesne wykrycie niepokoj cych przejawów zachowania
umo liwi podj cie odpowiednich rodków zaradczych, przyspieszy dojrzewanie
w grupie rówie niczej i umo liwi opanowanie wiedzy przewidzianej
programem. Nale y wi c zwróci uwag czy dziecko orientuje si w swoim
otoczeniu, prawidłowo wypowiada si , daje sobie rad z liczeniem, sprawnie
posługuje si ołówkiem, potrafi skupi si podczas zabawy, nawi zuje kontakt z
innymi lud mi, ch tnie bawi si z rówie nikami, podporz dkowuje si
poleceniom dorosłych, dba o wygl d estetyczny swoich prac.4
II Co szkoła zmienia w yciu dziecka, czyli o wkraczaniu w nowe
rodowisko
Szkoła jest pierwsz w yciu dziecka instytucj , która narzuca mu pewne
rygory. Klasa pierwsza jest „progiem” dla nowego okresu ycia. Próg ten
dziecko mo e przekroczy swobodnie, ale mo e tak e na nim „potkn si ”,
a nawet „bole nie potłuc”.5 Wiele czyni si , aby dzieci nie odczuły silnie
ogromu obowi zków, z jakimi spotykaj si w szkole. Słu temu np. zaj cia w
przedszkolu, czasopisma dzieci ce, ksi ki, edukacyjne programy telewizyjne,
odpowiedni sposób post powania z dzie mi w pocz tkowym okresie nauki,
lekcje o charakterze zabawowym, zaj cia poza murami szkoły. Mimo tych
wszystkich zabiegów stwierdza si u dzieci l k przed szkoł , jako przed
instytucj now . Najbardziej jest on widoczny w pierwszych dniach nauki. L k
ten objawia si w ró ny sposób, a najcz ciej płaczem. Ust pienie l ku zale ne
jest od stopnia jego nasilenia.
Rozpocz cie nauki wi e si z szeregiem zmian w yciu dziecka:
- zmian rodowiska ycia
- zmian trybu ycia
- rozpocz cie przez dziecko uczenia si .6
3
Tam e, s. 15 – 21.
M. Radwiłowiczowa, Z. Morawska, „Metodyka nauczania pocz tkowego”, WSiP, Warszawa 1990, s.49 – 50.
5
J. Roszkiewicz, op. cit., s.145 – 147.
6
H. Filipczuk, „Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym”, Warszawa 1985, Instytut Wydawniczy Nasza
Ksi garnia, s. 58 – 63.
4
rodowisko szkolne jest inne od poprzednich, jakimi były dla dziecka
rodzina i przedszkole. Jest ono nowe ze wzgl du na nowy budynek, jakim jest
budynek szkolny z bardzo du liczb dzieci, du liczb oddziałów
i odpowiednio przystosowan do nauki struktur wn trza.
Jest to tak e rodowisko nowe w sensie społecznym. Dziecko spotyka w szkole
wiele obcych osób o nastawieniu mniej opieku czym ni w przedszkolu czy
w domu. Spotyka si z nowymi kolegami w klasie, w ród których musi znale
sobie odpowiedni pozycj . Musi przystosowa si do zespołu klasowego,
którego ycie płynie dwoma nurtami – jawnym, zorganizowanym, obj tym
opiek nauczyciela i ukrytym, niezorganizowanym, zale nym od dzieci.
Z chwil wst pienia dziecka do szkoły zmienia si tryb jego ycia. Musi ono
codziennie ucz szcza na lekcje, które rozpoczynaj si o ró nych godzinach.
Cz sto zmuszone jest tak e korzysta ze wietlicy szkolnej. W domu, oprócz
wykonywania innych zaj , musi uczy si . Najbardziej jednak istotn zmian
dla dziecka jest sam fakt, e musi si ono uczy .
Czy dziecko pierwszy raz spotyka si z nauk dopiero w szkole? Otó nie.
Dziecko uczy si od pierwszych chwil swojego ycia równie intensywnie, jak
w szkole.7 Nauka szkolna zmienia ycie pierwszoklasisty ze wzgl du na jej
odmienny charakter, w porównaniu z wcze niejsz . Dotychczas dziecko uczyło
si w sposób okazjonalny, okoliczno ciowy, realizowany podczas kontaktów
z dorosłymi i słu cy do zaspokajania ró norodnych potrzeb dziecka.8 Nauka
w szkole jest czynno ci systematyczn , zorganizowan , cz sto ma charakter
teoretyczny i jest obowi zkowa. Takiej nauce towarzysz inne czynno ci, które
ucze musi wykona , jak: punktualne przychodzenie do szkoły, przynoszenie
przyborów i pomocy naukowych, utrzymanie porz dku na ławce, odrabianie
zada domowych. Z tymi obowi zkami dziecko spotyka si pierwszy raz i
pierwszy raz jest rozliczane z ich wykonania. Od adaptacji dziecka do
warunków szkolnych, od powodzenia w pocz tkowych klasach, wiele zale e
b dzie w przyszło ci dziecka.
7
H. Filipczuk, op. cit..
M. Przetacznik – Gierowska, „Nauczanie i stymulowanie rozwoju” w Psychologia rozwojowa i wychowawcza
wieku dzieci cego, op. cit., s. 348.
8