02-08b - zszarzecze

Zielonki i pastwisko (informacje dodatkowe)
Zielonki należą do pasz objętościowych soczystych. Mają one duże znaczenie w żywieniu
zwierząt przeżuwających oraz koni. W żywieniu trzody chlewnej i drobiu są stosowane przy
ekstensywnych i ekologicznych systemach chowu.
Latem zielonki podawane są zwierzętom w postaci świeżej, na okres żywienia zimowego są
konserwowane i podawane w postaci siana, suszu i kiszonki.
Zielonki mogą pochodzić z trwałych użytków zielonych (łąki, pastwiska) i upraw polowych
(m.in.: lucerna, koniczyna, seradela, mieszanki traw, zboża, kukurydza).
Związki
bezazotowe
wyciągowe
Włókno
surowe
Tłuszcz
surowy
Białko
ogólne
Popiół
surowy
Rodzaj zielonki
Sucha
masa
Skład chemiczny i wartość energetyczna różnych zielonek w zależności od stadium wegetacji roślin (dane z tabel
wartości pokarmowej pasz)*
Energia netto paszy
**MJ NEL
*** JPM
% w 1 kg paszy
Lucerna siewna
17,0
1,6
3,7
0,5
4,0
6,9
0,99
0,14
23,0
2,3
4,0
0,6
7,5
8,5
1,17
0,15
17,0
1,9
3,1
0,6
3,4
8,1
1,16
0,14
25,0
2,4
3,6
0,7
7,6
10,8
1,44
0,18
17,0
1,7
3,0
0,5
3,8
7,9
1,08
0,14
14,0
1,9
2,8
0,4
3,1
5,7
0,81
0,15
20,0
1,2
1,8
0,4
5,2
11,5
1,18
0,15
Żyto (kłoszenie)
17,0
1,5
2,5
0,6
4,9
7,5
1,11
0,14
Kapusta pastewna
12,0
1,7
2,3
0,4
1,5
6,2
0,85
0,13
11,0
1,6
2,1
0,4
1,5
5,4
0,77
0,10
(pączkowanie)
Lucerna siewna (połowa
do końca kwitnienia)
Życica wielokwiatowa
(kłoszenie)
Życica wielokwiatowa
(kwitnienie)
Koniczyna czerwona +
trawy (pączkowanie)
Lubin (kwitnienie)
Kukurydza (dojrzałość
mleczna ziarna)
Rzepak jary (przed
kwitnieniem)
*DLG - tabele wartości pokarmowej pasz i norm żywienia przeżuwaczy (1997) Normy żywienia bydła, owiec i kóz. Wartość pokarmowa
pasz dla przeżuwaczy (2001)
**NEL - Energia netto laktacji (system DLG) ***JPM - Jednostka paszowa mleka (system INRA)
Podstawowym składnikiem zielonek jest woda, jej zawartość wynosi około 80%. Zawartość
białka ogólnego w zielonkach waha się od 1,5 do około 4,0%. Najwięcej białka zawierają
rośliny motylkowate (lucerna, koniczyna), a najmniej zielonki ze zbóż i kukurydzy. W białku
ogólnym zielonek, poza białkiem właściwym, występuje stosunkowo dużo związków
azotowych niebiałkowych. Ich zawartość wzrasta w zielonkach przy intensywnym nawożeniu azotowym. Dotyczy to wzrostu azotanów, które mogą być niebezpieczne dla zwierząt
(łączą się z hemoglobiną i blokują przenoszenie tlenu), jeżeli znajdują się w zielonkach w
większych ilościach (powyżej 0,07%).
U przeżuwaczy białko ogólne zielonek jest bardzo szybko rozkładane przez bakterie
żwaczowe do amoniaku. Ilość energii dostarczana z pobraną zielonką jest mała.
Mikroorganizmy, korzystając z niej, nie mogą całego wytworzonego amoniaku zamienić na
własne białko. Dlatego przeżuwacze oprócz zielonek powinny otrzymywać „pasze energetyczne", np.: śruty zbożowe, suszone wysłodki buraczane czy kiszonkę z kukurydzy.
Energia z tych pasz umożliwia wytwarzanie białka, które wykorzysta zwierzę.
W zielonkach w dużych ilościach występuje włókno surowe. Jego zawartość zależy od
gatunku rośliny, fazy wegetacji, w której następuje zbiór, oraz od warunków pogodowych.
Koszenie roślin w późniejszych fazach wegetacji powoduje wzrost zawartości włókna. Jego
zawartość może się wahać od 3 do 10%. Ze wzrostem zawartości włókna pogarsza się
strawność pasz. Włókno odkłada się w ścianach komórkowych roślin, co utrudnia dostęp
enzymów trawiennych do tych składników pokarmowych paszy, które znajdują się
wewnątrz komórek. Pogorszenie strawności składników pokarmowych powoduje obniżenie
wartości pokarmowej paszy. Ze wzrostem zawartości włókna w zielonkach zmniejsza się w
nich zawartość białka.
Bardzo ważnym składnikiem zielonek są związki bezazotowe wyciągowe, należą do nich
głównie cukry. Ich ilość decyduje nie tylko o wartości energetycznej zielonek, ale również o
ich przydatności do zakiszania. Najwięcej bezazotowych wyciągowych znajduje się w
zielonkach ze zbóż i traw, stosunkowo mało w zielonkach z roślin motylkowatych - lucernie,
koniczynie oraz w zielonce z rzepaku i kapusty pastewnej. Wysoka zawartość białka i niska
BAW (cukrów) powoduje, że zielonki z motylkowatych trudno się zakiszają.
Zielonki są również źródłem składników mineralnych. Zawierają dużo potasu, w
motylkowatych znajduje się również dużo wapnia. Są ubogie w sód, fosfor oraz magnez. Na
ilość składników mineralnych w zielonkach duży wpływ ma nawożenie mineralne.
Zielonki zawierają znaczne ilości witamin. Występuje w nich dużo witamin z grupy B,
witaminy C i E oraz B-karoten, który jest prowitaminą witaminy A. Mało jest w zielonkach
witaminy D. Bogate w witaminy i związki mineralne są zielonki z traw i motylkowatych.
W niektórych zielonkach mogą występować związki specyficznie działające na zwierzęta. W
lucernie i koniczynie obecne są znaczne ilości hormonów roślinnych (fitoestrogenów).
Pobrane w niewielkich ilościach wpływają pozytywnie na wzrost zwierząt oraz wydajność
mleczną krów. Duże ilości tych związków mogą powodować zaburzenia w rozrodzie, a także
wywoływać stany zapalne gruczołu mlekowego. W koniczynie i lucernie występują też
związki antyżywieniowe (saponiny). Pobrane z większych ilościach mogą powodować
wzdęcia u krów. Szczególnie niebezpieczne jest podawanie zwierzętom zielonek młodych i
wilgotnych.
W uprawie polowej często wykorzystuje się mieszanki złożone z dwóch lub kilku gatunków
roślin. Przykładem mogą być mieszanki traw z motylkowymi lub zbóż z motylkowymi.
Mieszanki dostarczają paszy bogatej w różnorodne składniki pokarmowe oraz lepiej
zbilansowanej pod względem tych składników.
Uzyskanie wysokiego plonu zielonej masy z hektara oraz dobrej wartości pokarmowej
zielonki zależy od terminu koszenia. Trawy i motylkowe powinny być koszone przed
okresem kwitnienia.
Ocena jakości zielonek
Ocena jakości zielonek obejmuje następujące kryteria:
•
skład botaniczny,
•
fazę wegetacji roślin,
•
czystość,
•
świeżość.
Udział w zielonce różnych gatunków roślin (skład botaniczny) decyduje o zawartości
poszczególnych składników i wartości pokarmowej zielonki. Trawy są najważniejszą grupą
roślin występującą w największych ilościach na trwałych użytkach zielonych oraz w
mieszankach uprawianych na gruntach ornych. Do traw o dobrej wartości pastewnej należą
m.in.: życica trwała, życica wielokwiatowa, kostrzewa łąkowa, kupkówka pospolita, tymotka
łąkowa, wyczyniec łąkowy. Ważną grupą roślin występujących w runi łąkowej i
pastwiskowej są rośliny motylkowate (lucerna siewna i mieszańcowa oraz koniczyny czerwona, biała, biało-różowa). Udział tych roślin w zielonce podnosi w niej zawartość
białka, wzbogaca też zielonkę w składniki mineralne, głównie wapń.
Wśród roślin występujących na trwałych użytkach zielonych są także zioła i chwasty.
Zioła w umiarkowanych ilościach są pożądane, ponieważ poprawiają smakowitość zielonki,
wzbogacają ją w witaminy, składniki mineralne i inne substancje ważne dla zdrowia i
produkcyjności zwierząt. Do najważniejszych ziół należą: babka lancetowata, kminek
zwyczajny, kozibród łąkowy, brodawnik jesienny, krwawnik pospolity, krwiściąg lekarski,
mniszek lekarski. Duży udział ziół w zielonkach obniża jednak ich plony i może działać
szkodliwie na zwierzęta. W takiej sytuacji zioła znajdujące się w zielonkach traktowane są
jako chwasty.
Chwasty są niepożądaną grupą roślin występujących w zielonkach. Są to rośliny o niskiej
wartości pokarmowej, mało lub wcale nieprzydatne na paszę. Część z tych roślin jest trująca
dla zwierząt, jak np.: jaskier ostry, skrzyp błotny, wilczomlecz sosnka, knieć błotna,
zimowit jesienny, szalej jadowity, szczwół plamisty. W zielonkach nie powinno być więcej
niż 1% chwastów szkodliwych i trujących.
Na wartość pokarmową zielonek wpływa termin koszenia roślin. Należy wybierać taką fazę
wegetacji, która gwarantuje zbiór dużego plonu zielonej masy z hektara, a jednocześnie
pozwala uzyskać paszę o wysokiej wartości pokarmowej, dobrze trawioną i wykorzystywaną
przez zwierzęta. Najlepszym terminem koszenia traw na zielonkę jest faza strzelania w
źdźbło i początek kłoszenia, a dla roślin motylkowatych - początek pączkowania. Zielonka
zawiera wtedy dużo białka i mało włókna. Dzięki temu jest chętnie pobierana przez
zwierzęta i łatwo trawiona. Przy uprawie innych roślin na zielonkę optymalna faza wegetacji
do zbioru jest zróżnicowana. Słonecznik powinien być koszony w fazie kwitnienia, kukurydza
w stadium mleczno-woskowej dojrzałości ziarna, a łubin i groch przed fazą zawiązywania
strąków.
Zielonki podawane zwierzętom nie mogą być zanieczyszczone ziemią, nie powinny być
również porażone grzybami (brunatne plamy na liściach). Zła jakość zielonek powoduje
zaburzenia w trawieniu oraz zdrowiu zwierząt.