Francuscy esesmani pod Mielcem

HISTORIA I LUDZIE
Andrzej Krempa
Francuscy esesmani
pod Mielcem
6 sierpnia 62 lata temu
Mielec został wyzwolony
z okupacji niemieckiej.
Jak doszło do wyzwolenia i z kim walczyły
wojska radzieckie i czy
były to tylko wojska radzieckie? W lecie1944
roku wojska niemieckie
na froncie wschodnim były
w pełnym odwrocie. W
lipcu zajęte zostały przez
Rosjan Chełm, Lublin,
Sanok, Przemyśl. Część
wojsk stało pod Warszawą. Nacierające wojska
radzieckie szybko osiągnęły linię Wisły aż do
ujścia Wisłoki. 29 lipca
1944 roku czołówka wojsk
radzieckich1 z oddziałów
1178 i 1176 pułku 350
Dywizji 13 Armii generała
lejtnanta J. Żurawlewa
działających w ramach I
Frontu Ukraińskiego pod
dowództwem marszałka
Koniewa przy pomocy
mieszkańców Siedleszczan sforsowała Wisłę i
utworzyła słynny przyczółek Baranowsko-Sandomierski. Utworzenie tego
przyczółka załamało koncepcję obrony niemieckiej
na Wiśle i Wisłoce. Führer
i OKW /Oberkomando
der Wehrmacht/ wydali
dowódcy grupy armii Nord-Ukraine, działającej na
tym terenie rozkaz natychmiastowego zlikwidowania
tego przyczółka.
3 sierpnia wojska niemieckie uderzyły z Tarnobrzega i Mielca. Były
to 23 Dywizja Pancerna,
543 Dywizja Grenadierów
i 509 batalion czołgów 17
Armii wchodzącej w skład
grupy armii Nord-Ukraine. 17 Armią dowodził
generał Schultz 2 . W tej
sytuacji marszałek Koniew
str. 30
tego samego dnia wydał
pozostającej w odwodzie
5 Armii gwardyjskiej generała lejtnanta Aleksandra
Żadowa rozkaz uderzenia
na Niemców. W dalszych
dniach i tygodniach ta
armia odegrała decydującą rolę w wyzwalaniu
Mielca i innych miejscowości powiatu mieleckiego. Już 4 sierpnia z rejonu Hyki Dębiaki – Stara
Grobla- Ostrowy Baranowskie ruszyło natarcie
9 Gwardyjskiej Dywizji
Powietrzno-Desantowej
dowodzonej przez generała majora I. Pieczugina.
Od strony wschodniej z
kierunku Kolbuszowej
rozwijały natarcie oddziały
78 Gwardyjskiej Dywizji
Piechoty, którą dowodził
generał major A. Motow
a od południa nacierała 14
Gwardyjska Dywizja Piechoty, pod dowództwem
pułkownika W. Skorygonowa. Trzeba tutaj jasno
powiedzieć, że celem tych
wszystkich walk nie był
Mielec, ale przyczółek Baranowsko-Sandomierski.
W dniach od 3 do 6
sierpnia niemieckie próby
zlikwidowania przyczółka
nie powiodły się. Wprost
przeciwnie, 5 Armia
Gwardyjska rozszerzyła
ten przyczółek, sforsowała
Wisłokę w dolnym jej biegu i nacierała w kierunku
południowo-zachodnim
na Tarnów. Ponieważ z
Tarnowa droga do okręgu
przemysłowego na Śląsk
stała otworem więc wojska niemieckie zmuszone
zostały do zaniechania
utworzenia linii obrony
na Wisłoce i 6 sierpnia
wycofały się z Mielca oraz
z Borowej, Glin Małych,
Nr 3(12) 2006 r.
Rzędzianowic i Sadkowej
Góry. Celem tego manewru było przygotowywanie silnej obrony na linii
Mielec-Piątkowiec-Szczucin. Działania wojenne z
tego okresu opisują Wilhelm Tieke i Friedrich
Rebstock w książce „Im
letzten Aufgebot: Die
18.SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Division
Horst Wessel“ /”Ostanie
zadanie: 18 Ochotnicza
Dywizja Genadierów Pancernych SS im. Horsta
Wessela”/ będącej kroniką
dywizyjną.
Dowództwo niemieckie
obawiało się utworzenia
kolejnego przyczółka na
Wiśle w okolicach Szczucina oraz rozszerzenia
przyczółka na Wisłoce
w okolicach Przecławia
utworzonego w pierwszych dniach sierpnia
przez wojska radzieckie.
Dowództwo niemieckie w
ten „kryzysowy” rejon ściągało posiłki. Przerzucony
został tutaj spod Sanoka
XXIV Korpus Pancerny,
któremu podporządkowane zostały dywizje pancerne: 17, 23 i 24. W rejonie
Szczucina działał już LIX
Korpus Armijny pod dowództwem generała Edgara Röhrichta któremu
podlegała między innymi
371 Dywizja Piechoty. Oba
te związki taktyczne działały w ramach 17 Armii
będącej związkiem operacyjnym. 4 .
Kompanie grenadierów
były dobrze wyszkolone
i w pełni wyposażone i
miały siłę 200-220 ludzi.
Każda drużyna (od 1 do
12 żołnierzy) miała dwa
karabiny maszynowe typu
MG-42, jedno samobieżne
działo przeciwpancerne i
trzy ciężkie działa 7.5 cm
ciągnione przez samochody. W sumie batalion miał
siłę prawie 1000 ludzi.
Zalążkiem tej brygady
szturmowej były Francuskie Ochotnicze Legiony
do Walki z Bolszewizmem
(Legion des Volantoires
Francais Contre la bolschewisme - LVF)5 składające się z ochotników
francuskich.
Legion ten utworzony
został po ataku na Związek Radziecki. Już 4 września 1941 roku za aprobatą
szefa kolaboranckiego
rządu Vichy marszałka
Philipe Petaina pierwszy
kontyngent - 25 oficerów
i 803 szeregowych został
z Paryża skierowany na
przeszkolenie i tu niespodzianka, na poligon
Waffen SS „Heidelager”
w Pustkowie koło Dębicy6 .
Drugi kontyngent - 127
HISTORIA I LUDZIE
oficerów i 769 szeregowych
skierowano 20 września7 .
30 października tego roku
oba kontyngenty jako 638
Francuski Pułk Piechoty
(I i II batalion) wyruszyły
na front wschodni gdzie
zostały zdziesiątkowane.
Niedobitki skierowane
zostały do Greifenbergu
(Gryfic na Pomorzu Zachodnim) i wcielone za
zezwoleniem rządu Vichy
do Waffen SS. Utworzono
nową jednostkę - wspomnianą już 8. Francuską
Brygadę Szturmową, którą
wysłano w rejon Krosna
aby stawić czoła sowieckim dywizjom ciągnącym
od zajętego już Lwowa i
Przemyśla.
Po tych walkach przerzucona została w rejon
Mielca. Francuski batalion
szturmowy bronił odcinka
frontu wzdłuż Wisłoki od
Rydzowa aż na południe
od Przecławia.
Krytycznym dniem dla
Francuzów był dzień 20
sierpnia 1944 roku. Pod
Rzochowem wojska radzieckie zdobyły przyczółek na Wisłoce co spowodowało przerwanie szeroko rozciągniętej obrony
Francuzów. Wdzierające
się do Radomyśla Wielkiego czołgi radzieckie zostały początkowo odparte
przez wydzielony oddział
francuski wyposażony w
samobieżne 75mm działa
przeciwpancerne pod do-
wództwem Oberjunkera
Henri Kreise. Jednak nie
udało im się utrzymać zbyt
długo Radomyśla Wielkiego i ten oddział francuski po kilku godzinach
wycofał się wzdłuż drogi
Radomyśl-Przecław w kierunku Rudy, gdzie został
przyłączony do jednego z
batalionów niemieckich.
Pierwsza kompania
francuskiego batalionu
pod dowództwem Obersturmführera de Tissot
została otoczona na północ od Przecławia. Mimo
prób pójścia jej z pomocą
przez niemieckie oddziały
18 Dywizji Waffen SS,
Francuzi 21 sierpnia zostali rozbici. Noel de Tissot
popadł ranny w niewolę i
został rozstrzelany przez
Rosjan. Uratowało się zaledwie trzech czy czterech
francuskich esesmanów, w
tym jeden o nazwisku Damery, tylko dzięki temu, że
udał iż jest martwy. Dotarł
do pozostałych oddziałów
po kilku dniach. Pozostałe
wojska francuskie toczyły
zacięte walki o miejscowość Dąbrówka oraz o
Nagoszyn, który zdobyty
przez Rosjan, odbity został
przez niemiecko-francuskie wojska.
Emblematy francuskieh dywizji SS wafen. Źródło zasoby internetu: http://en.wikipedia.org/wiki/Legion_of_French_
Volunteers_against_Bolshevism
Nr 3(12) 2006 r.
str. 31
HISTORIA I LUDZIE
W dniach 21 i 22 sierpnia rozbite wojska francuskie
wycofywały się pod naporem rosyjskich czołgów T-34 i
piechoty w kierunku miejscowości Mokre koło Dębicy,
gdzie utworzona została nowa linia obrony. W tej fazie
walk użyte były wyrzutnie pocisków Katiusze, zwane przez
Niemców „organkami Stalina” oraz amerykańskiej produkcji samoloty myśliwskie „Aircobra” nazywane przez
lotników rosyjskich „Stalowymi psami”, które atakowały
pozycje niemieckie z broni pokładowej. W trakcie wycofywania się jedna kolumna wojsk francuskich odłączyła
się i przez to została zniszczona przez wojska radzieckie.
W dalszych dniach sierpnia toczyły się zacięte walki o
tę miejscowość. Z grupą około 70 żołnierzy francuskich
pod dowództwem Hauptsturmführera Cance doszło do
jej odbicia z rąk radzieckich. Jednakże zdolność bojowa
zdziesiątkowanego batalionu francuskiego była niewielka
i dowództwo frontu Nord-Ukraine zdecydowało wycofać
resztki tego oddziału znowu do Gryfic na Pomorzu Zachodnim. Pierwszego września resztki batalionu w sile
około 60 ludzi przemieszczone zostały do Tarnowa gdzie
koleją 5 września odjechały na Pomorze by w dalszych
miesiącach wojny wraz z nowymi ochotnikami francuskimi
wejść w skład 33 Dywizji Grenadierów SS „Charlemagne”.
Nowo sformowana dywizja – niedoszkolona i niedozbrojona miała podjąć walkę z sowieckimi armiami na
Pomorzu Zachodnim. W rejonie Kołobrzega poszła w
rozsypkę, a jej niedobitki trafiły do polskiej lub sowieckiej
niewoli. Nieliczni żołnierze przedostali się do Berlina
gdzie około 300 z nich ( w tym wspomniany wcześniej
dowódca 3 kompani Henri Fenet) wzięło udział w walkach
o miasto w kwietniu 1945 roku. Ci, którzy przeżyli trafili
do sowieckiego łagru nr 188 koło Tambowa, przeznaczonego dla jeńców wojennych, w tym Francuzów służących
w Wehrmachcie i SS. W łagrze z głodu, epidemii, a także
w wyniku wyroków trybunałów sowieckich życie straciło
kilka tysięcy Francuzów. Warto także powiedzieć, że we
Francji po wojnie w stosunku do renegatów, francuskie
trybunały wydawały wyroki śmierci lub długoletniego
więzienia.
W walkach pod Mielcem zginęło ponad stu żołnierzy
tego batalionu, w tym kilku oficerów, kilkaset zaś zostało rannych. Za te walki odznaczeni zostali 1 krzyżem
żelaznym 1-szej klasy i 58 krzyżami żelaznymi 2-giej
klasy. Francuscy esesmani walczący u boku niemieckich
esesmanów za przeciwników mieli nie tylko wojska
sowieckie, ale także żołnierzy niemieckich zwanych
„Seydlitz-Truppen”. Byli to zwerbowani niemieccy jeńcy
którzy w mundurach niemieckich walczyli po stronie
Rosjan. Jest to zupełne odwrócenie ról w tej wojnie.
Walczący Niemcy ze związku Seydlitz nie mieli jednak
łatwego życia. Podobnie jak cała armia sowiecka byli
bardzo wygłodniali. W walkach w okolicach Piątkowca
doszło nawet do niecodziennej sytuacji na wojnie. Przed
bitwą zażądali od swoich przeciwników czyli niemieckich
i francuskich esesmanów jedzenia.
Rola batalionu francuskiego w działaniach wojennych na froncie wschodnim była niewielka, jednakże w
rejonie Mielca nie była ona bez znaczenia. W dalszych
dniach sierpnia i września sytuacja w tym rejonie się
ustabilizowała. Działania wojenne koncentrowały się
na utrzymaniu linii obronnych aż do stycznia 1945 roku,
kiedy to ruszyła ofensywa styczniowa.
Źródła:
1
Stanisław Dobosz, „W okresie wojny obronnej i okupacji
niemieckiej”, w: „Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i
regionu”, pod red. F. Kiryk, t. 2, Mielec 1988, str. 273
2
Wilhelm Tieke and Friedrich Rebstock, „Im letzten Aufgebot: Die 18.SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Division Horst
Wessel“, Nation Europa Verlags GmbH, Coburg 2000
str. 41
3 Ibidem str. 30 i 41
4 Ibidem str. 301
5 Jan Rutkiewicz , „Francuski esesman”, w:„Karta”nr 48/2006
str.80
6
Richard Landwehr „French Volunteers of the Waffen-SS”
Siegrunen Publications Brookings, Oregon 2006 str.
10-11
7
Na poligon Waffen SS „Heidelager” skierowano także
trzecią grupę 1400 francuskich rekrutów w grudniu
1941 roku, z których po przeszkoleniu utworzono III batalion 638 Francuskiego Pułku Piechoty ( por.
Richard Landwehr „French Volunteers of the Waffen-SS”
–str. 11)
Żołnierze Brygady Szturmowej SS na froncie k. Mielca. Nie udało się im powstrzymać sowieckiej ofensywy prącej od Lwowa. Niedobitki
brygady wchłonie wkrótce Dywizja „Charlemagne”. W: Ch. De La Maziere, Marzyciel w hełmie. Francuz w Waffen SS. Warszawa 2005.
str. 32
Nr 3(12) 2006 r.