FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Artur

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 341–346
Artur WILCZYŃSKI, Małgorzata KAROLEWSKA
ROZWÓJ I OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI ŻYWCA WOŁOWEGO
W LATACH 2003–2005 W WYBRANYCH KRAJACH UE
BEEF PRODUCTION PROFITABILITY IN EU COUNTRIES
Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Akademia Rolnicza
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. This paper introduces beef profitability in the International Farm Comparison Network (IFCN) European countries like Germany, France, Ireland and Poland. Analysis concentrated on cost of mean production and beef producer prices. Additional part of analysis presents structure of beef direct cost and differentially of system production those was based
on milk or beef breed production calves.
Słowa kluczowe: koszty produkcji, system chowu bydła rzeźnego, żywiec wołowy.
Key words: beef production, beef production system, cost of production.
WSTĘP
Zmiany w opłacalności produkcji rolniczej mogą wpływać na podejmowanie decyzji
o zaniechaniu lub też podjęciu produkcji określonych produktów rolnych. Istotne znaczenie
ma więc wskazanie, w jaki sposób kształtują się i zmieniają w czasie koszty produkcji
oraz możliwe do uzyskania przychody ze sprzedaży produktów. Przedsiębiorca powinien
być więc osobą aktywną, która poszukuje miejsca na rynku oraz sposobu działania, który
pozwoli jej nie tylko przetrwać, ale i zapewnić dalsze istnienie, działanie i inwestowanie
oraz zapobieganie zmianom, które są niekorzystne (Wiatrak 2005).
Uzyskiwanie dochodu jest celem, który pozwala na realizację innych celów, takich jak
dostarczenie środków na utrzymanie rodziny, zachowanie czy nawet rozwój gospodarstwa
rolniczego lub realizacja celów niekoniecznie produkcyjnych (Klepacki 1997).
Głównym celem przeprowadzonej analizy było określenie opłacalności produkcji żywca
wołowego w wybranych krajach Unii Europejskiej, które są reprezentowane przez gospodarstwa należące do projektu badawczego Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych w zakresie produkcji żywca wołowego (IFCN-Beef).
Cele szczegółowe dotyczyły określenia poziomu i różnic dotyczących kosztów bezpośrednich
chowu bydła rzeźnego oraz cen uzyskiwanych za żywiec wołowy w badanych gospodarstwach.
MATERIAŁ I METODY
W metodyce badań można wyróżnić dwa etapy. Pierwszy etap był związany z pozyskaniem informacji opisujących gospodarstwa zajmujące się produkcją żywca wołowego
(rys. 1). Dane empiryczne zostały zebrane na podstawie kwestionariusza wywiadu standaryzowanego oraz analizy dokumentów zgromadzonych w gospodarstwie rolnym.
342
A. Wilczyński i M. Karolewska
ETAP 1 – zbieranie danych
Kwestionariusz wywiadu
standaryzowanego
Analiza dokumentów
Weryfikacja danych
ETAP 2 – model TIPI-CAL
Rachunek zysków i strat
Produkcja roślinna
Bilans
Produkcja mleka
Produkcja żywca wołowego
Przepływy pieniężne
Rys. 1. Metodyka badań
Źródło: opracowanie własne na podstawie Hemme (1998) i Deblitz (1998).
Zgromadzone informacje dotyczyły głównie systemu produkcji żywca wołowego i roślinnej. W przypadku gospodarstw polskich poza, produkcją żywca wołowego, zebrano dane
dotyczące produkcji mleka jako podstawowego źródła pochodzenia cieląt przeznaczonych
na żywiec wołowy. W konsekwencji otrzymano ok. 3500 zmiennych opisujących system
produkcji oraz sytuację ekonomiczną badanych gospodarstw.
Drugi etap polegał na przeprowadzeniu obliczeń. Do tego celu wykorzystano model
Technology Impact and Policy Impact Calcultions (TIPI-CAL) w wersji przeznaczonej
do kalkulacji kosztów produkcji żywca wołowego. Model ten jest używany w projekcie naukowym o nazwie Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych (International Farm
Comparison Network – IFCN) i służy do szacowania sytuacji ekonomicznej gospodarstw
rolnych. Po weryfikacji i wprowadzeniu danych do modelu otrzymano trzy podstawowe
sprawozdania finansowe z działalności gospodarstwa, a mianowicie: rachunek zysków
i strat, bilans i rachunek przepływów pieniężnych.
Analiza została przeprowadzona na podstawie sześciu gospodarstw rolnych położonych
na terenie krajów należących do UE. Wybór gospodarstw uwarunkowany był koniecznością
ich udziału w projekcie IFCN-Beef w latach 2003–2005. Dlatego materiał badawczy stanowiły dwa gospodarstwa niemieckie (DE-1 i DE-2), jedno gospodarstwo francuskie (FR-1), jedno gospodarstwo irlandzkie (IE-1) i dwa gospodarstwa polskie (PL-1 i PL-2).
Analizowane gospodarstwa charakteryzowały się zróżnicowaną liczbą sprzedawanych
zwierząt w ciągu roku, która kształtowała się na poziomie od 12–280 sztuk (tab. 1). Największą sprzedaż bydła opasowego odnotowano w gospodarstwie niemieckim DE-2, natomiast najmniejszą – w gospodarstwie polskim PL-1, w którym sprzedawano byczki i jałówki rzeźne.
Rozwój i opłacalność produkcji żywca wołowego...
343
Tabela 1. Charakterystyka badanych gospodarstw w 2005 roku
Gospodarstwo
Wyszczególnienie
DE-1
DE-2
FR-1
IE-1
PL-1
PL-2
228
280
69
80
12
30
byczki
byczki
35 byczków,
20 jałówek,
14 krów
wolce
7 byczków,
5 jałówek
21 byczków,
9 jałówek
simmental
simmental
limousine
munster
biało-czarna
biało-czarna
bydło
mleczne
bydło
mleczne
bydło
mięsne
bydło
mięsne
produkcja
roślinna
produkcja
roślinna
sprzedaż
cieląt
brak
bydło
mleczne
mleko,
produkcja
roślinna
bydło
mleczne
mleko,
produkcja
roślinna
Liczba zwierząt sprzedawanych w ciągu roku
Kategoria sprzedawanych zwierząt
Rasa
Źródło pochodzenia
cieląt
Pozostała działalność
DE – gospodarstwo niemieckie, FR – gospodarstwa francuskie, IE – gospodarstwo irlandzkie, PL – gospodarstwo polskie.
Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005).
Cztery spośród badanych gospodarstw zajmują się opasaniem cieląt pochodzących
od krów ras mlecznych. Gospodarstwa niemieckie zakupują cielęta do dalszego odchowu
w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka, natomiast gospodarstwa polskie
prowadzą opasanie cieląt odchowanych we własnym gospodarstwie. Gospodarstwa irlandzkie i francuskie specjalizują się w produkcji żywca wołowego ras mięsnych. Należy
zauważyć, że gospodarstwo irlandzkie nie posiada krów mamek, a cielęta zakupuje w innych gospodarstwach.
Większość analizowanych gospodarstw (poza gospodarstwem irlandzkim) prowadzi inną działalność rolniczą, poza produkcją żywca wołowego. Gałęzią produkcji, którą odnotowywano najczęściej (poza produkcją żywca wołowego), była produkcja roślinna, która jako
źródło uzyskiwanych przychodów dotyczyła w gospodarstw polskich i niemieckich.
Okres opasania zwierząt w badanych gospodarstwach wynosił 220–535 dni, przy czym
gospodarstwo irlandzkie, które utrzymywało bydło rzeźne tylko przez 226 dni, sprzedawało
wolce mające 816 dni (tab. 2). Gospodarstwa niemieckie i gospodarstwo francuskie charakteryzowały się wysokim przyrostem dziennym, w odniesieniu do innych gospodarstw
(powyżej 1000 g·dzień–1), przy czym był on o ok. 40% większy niż w gospodarstwach polskich. Gospodarstwa DE-2, FR-1 i IE-1 sprzedawały bydło rzeźne o wadze 600–680 kg –
średnio o 118 kg więcej niż gospodarstwa polskie.
Tabela 2. System produkcji w badanych gospodarstwach w 2005 roku
Gospodarstwo
DE-1
Początek
opasania
[dni]
Okres
opasania
[dni]
Koniec
opasania
[dni]
14
273
287
Waga na początku
opasania
[kg wagi
żywej]
47
Przyrost
dzienny
[g na
dzień]
1 227
Waga
końcowa
[kg wagi
żywej]
382
DE-2
60
514
574
87
1 154
680
FR-1
252
220
472
320
1 273
600
IE-1
590
226
816
475
774
650
PL-1
15
535
550
60
860
520
PL-2
15
535
550
60
879
530
Objaśnienia symboli zob. tab. 1.
Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005).
344
A. Wilczyński i M. Karolewska
WYNIKI I DYSKUSJA
We wszystkich badanych gospodarstwach w 2003 roku jedną z najistotniejszych pozycji
w grupie kosztów był zakup lub odchów zwierząt, który średnio stanowił 50% kosztów bezpośrednich (rys. 2). Najniższe koszty, związane z zakupem lub odchowem cieląt, ponosiły
gospodarstwa polskie; były one przeciętnie o 80% niższe w porównaniu z kosztami w pozostałych gospodarstwach.
1000
[zł/100 kg wagi żywej]
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
DE-1
DE-2
FR-1
IE-1
zakup/odchów cieląt
utrzymanie maszyn i budynków
weterynarz i leki
cena żywca wołowego
PL-1
PL-2
pasze
nośniki energii
inne
Rys. 2. Opłacalność produkcji żywca wołowego w 2003 roku
Objaśnienia symboli zob. tab. 1.
Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2003).
Poza zakupem zwierząt (odchowem cieląt) na poziom kosztów bezpośrednich wpływały
także koszty pasz zużywanych podczas opasania bydła, utrzymanie budynków i maszyn
oraz nośniki energii. W analizowanych gospodarstwach koszt pasz stanowił średnio
ok. 23% kosztów bezpośrednich ogółem, koszt utrzymania maszyn i budynków – 19%,
a koszt nośników energii – 7%.
Najwyższe koszty wyprodukowania 100 kg żywca wołowego w 2003 roku odnotowano
w gospodarstwie FR-1 (872 zł na 100 kg), natomiast najniższe – w gospodarstwie PL-2,
w którym koszty były o 43% niższe niż w gospodarstwie francuskim.
Z analizy opłacalności produkcji żywca wołowego w badanych gospodarstwach wynika,
że tylko gospodarstwo DE-1 uzyskiwało cenę za żywiec, która była na poziomie pokrywającym koszty bezpośrednie w 2003 roku. Wszystkie pozostałe gospodarstwa ponosiły straty w produkcji żywca wołowego. Najniższą opłacalnością charakteryzowało się gospodarstwo PL-1, w którym różnica pomiędzy uzyskiwaną ceną a ponoszonymi kosztami
na wyprodukowanie 100 kg żywca wołowego wynosiła 136 zł.
Identyczną sytuację, dotyczącą kształtowania się struktury kosztów bezpośrednich produkcji, stwierdzono także w 2005 roku (rys. 3).
Rozwój i opłacalność produkcji żywca wołowego...
345
1000
900
[zł/100 kg wagi żywej]
800
700
600
500
400
300
200
100
0
DE-1
DE-2
FR-1
zakup/odchów cieląt
utrzymanie maszyn i budynków
weterynarz i leki
cena żywca wołowego
IE-1
PL-1
PL-2
pasze
nośniki energii
inne
Rys. 3. Opłacalność produkcji żywca wołowego w 2005 roku
Objaśnienia symboli zob. tab. 1.
Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005).
Analizując wysokość kosztów produkcji w 2005 roku, w porównaniu z 2003 rokiem,
można zauważyć, że prawie we wszystkich gospodarstwach nastąpił wzrost kosztów produkcji – poza gospodarstwem DE-2, w którym nastąpił spadek kosztów o 58 zł na 100 kg
żywca wołowego. Wynikało to przede wszystkim ze spadku kosztów pasz o ok. 10%.
W 2005 roku koszty bezpośrednie chowu bydła rzeźnego wzrosły przeciętnie o 22%,
w stosunku do 2003 roku. Największy wzrost kosztów charakteryzował gospodarstwa polskie PL-1 i PL-2 – wyniósł on średnio 54%, przy czym największy wzrost wydatków dotyczył energii oraz utrzymania maszyn i urządzeń.
Produkcja żywca wołowego w 2005 roku była opłacalna w trzech gospodarstwach –
dwóch gospodarstwach niemieckich (DE-1, DE-2) i w jednym gospodarstwie polskim (PL-2).
Podstawowym czynnikiem, wpływającym na wzrost opłacalności chowu bydła rzeźnego
w 2005 roku, był wzrost cen za żywiec wołowy. W gospodarstwie niemieckim DE-2 ceny
uzyskiwane przez producentów rolnych wzrosły o 7% w stosunku do 2003 roku, natomiast
w gospodarstwie polskim – o 39%.
WNIOSKI
Na opłacalność produkcji rolnej mają znaczny wpływ koszty bezpośrednie oraz ceny
uzyskiwane przez producentów rolnych za sprzedawane produkty. W 2003 roku tylko jedno
z badanych gospodarstw (niemieckie) było dochodowe. Sytuacja gospodarstw zajmujących
się produkcją żywca wołowego w latach 2004–2005 poprawiła się, ponieważ jedynie połowa z nich ponosiła straty (3 gospodarstwa osiągnęły dochód). Istotny wpływ na taką sytuację miał wzrost cen żywca (średnio o 43%), który można było odnotować przede wszyst-
346
A. Wilczyński i M. Karolewska
kim w gospodarstwach polskich. Jednocześnie należy zauważyć, że w jednym z gospodarstw niemieckich (DE-1) oraz w gospodarstwach francuskim i irlandzkim ceny za żywiec
wołowy w 2005 roku zmniejszyły się średnio o 5%, w stosunku do 2003 roku. Można
to tłumaczyć spadkiem cen na rynkach światowych oraz poszerzeniem Unii Europejskiej
o nowe kraje.
PIŚMIENNICTWO
Deblitz C., T. Hemme T., Isermeyer F.; Knutson R., Anderson D., Goertz D., Moller C.,
Rieder J. 1998. A framework for developing international representative farms: The Case
of Dairy. Working Paper. Agricultural Food Policy Center, Texas A&M University, 6.
Hemme T., Isermeyer F., Deblitz C. 1997. TIPI-CAL Version 1.0: ein Modell zur Politik –
und Technikfolgenabschätzung für typische Betriebe im internationalen Vergleich Arbeitsbericht. Institut für Betriebswirtschaft, Braunschweig.
IFCN Beef Report. 2003. FAL Braunschweig, 27.
IFCN Beef Report. 2005. FAL Braunschweig, 12–23.
Klepacki B. 1997. Sytuacja dochodowa rolników a wykształcenie. Wieś Rol. 2 (95), 62.
Wiatrak A. 2005. Zarządzanie przedsiębiorstwem rolniczym – istota i uwarunkowania. Pr. Wydz.
Nauk Przyr. Byd. Tow. Nauk. 58, 611.