syllabus - Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej UPH w

SYLLABUS
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki
w Siedlcach
Stosowanej
Wydział Humanistyczny
Zakład Językoznawstwa
Kierunek
Podyplomowe Studium Filologii Polskiej
Przedmiot Gramatyka opisowa języka polskiego.
Morfologia: Fleksja. Słowotwórstwo
Autor dr Małgorzata Jasińska
Prowadzący wykład i ćwiczenia dr Małgorzata Jasińska
1. FORMA I WYMIAR GODZINOWY ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
rok studiów semestr wykłady
ćwiczenia
l. godzin
l. godzin
Podyplomowe
I
II
10
10
2. Cele i efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje jakie powinien osiągnąć
student: Student powinien umieć dokonywać analizy formy wyrazowej, określić wartości
kategorii gramatycznych, nazywać części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej",
Z. Saloniego, Z. Laskowskiego). Oraz posiadać podstawową wiedzę o systemie
słowotwórczym współczesnego języka polskiego, oraz umiejętność analizy słowotwórczej
wybranych derywatów zarówno prostych, jak i złożonych, charakterystycznych dla
podstawowych klas leksemów współczesnej polszczyzny.
Umiejscowienie przedmiotu w planie studiów – zajęcia realizowane są w drugim
semestrze.
Metody dydaktyczne – wykład wspomagany prezentacjami multimedialnymi.
- ćwiczenia dotyczące fleksji oparte na analizowaniu przykładów zaczerpniętych ze
współczesnej polszczyzny.
- ćwiczenia dotyczące słowotwórstwa oparte są na analizie budowy słowotwórczej różnych
typów derywatów, wchodzących w obręb podstawowych klas leksemów.
3. Kryteria, elementy i forma oceny przedmiotu – efektów kształcenia:
 podstawą zaliczenia zajęć jest obecność na zajęciach oraz zaliczenie kolokwium
4. Treści kształcenia zgodne z obowiązującymi standardami kształcenia:
Podstawowe pojęcia morfologii, pojęcie morfemu, analiza morfemowa wyrazu. Alternacje
morfonologiczne i ich rodzaje. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny.
Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji. Ogólne zagadnienia i
podstawowe terminy z zakresu słowotwórstwa: pojęcie motywacji, wyrazu motywowanego i
motywującego, parafrazy słowotwórczej, derywatu, członów derywatu (podstawa
słowotwórcza i formant - typologia), pojęcie typu słowotwórczego, kategorii słowotwórczej i
produktywności, pojęcie transpozycji, modyfikacji i mutacji. Jednostki systemu
słowotwórczego: gniazdo słowotwórcze, paradygmat słowotwórczy, łańcuch słowotwórczy.
Opis budowy słowotwórczej podstawowych klas leksemów.
5. PROGRAM
Wykłady:
1. Wyraz gramatyczny – podstawowy obiekt analizy fleksyjnej
2. Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy.
3. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny – werbalnie i imienne
4. Czasownik.
5. Rzeczownik.
6. Przymiotnik. Liczebnik.
7. Wyrazy pochodne i typy derywacji.
8. Derywaty od podstaw wielowyrazowych:
9. Uniwerbizmy.
Ćwiczenia:
1. Analiza morfemowa i fleksyjna wyrazu
2. Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji.
3. Zasób form fleksyjnych czasownika.
4. Części mowy imienne
5. Wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo:
6. Formant: typy i funkcje
7. Jednostki systemu słowotwórczego
8. Rzeczownik:
6. Literatura podstawowa:
 Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa, 2004.
 Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania. Wyboru dokonała
Dorota Kopcińska, Warszawa, wyd. I 1993; wyd. II 1994 (z Aneksem), wyd. III 1996 (Aneks
2)
 Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R.
Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.
 Grzegorczykowa R., Puzynina J, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego, Warszawa
1979
 Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego, wyd. 6, 1984, lub wcześniejsze
 Nagórko A, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2000
 Saloni Z. Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, W: Kategorie gramatyczne grup
imiennych w języku polskim, Wrocław 1976, s. 52-64 lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do
ćwiczeń, Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D. Kopcińska, Warszawa
1996, s. 105-119
 Saloni Z., Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, „Język polski” 1974, s. 3-13, 93-101
lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D.
Kopcińska, Warszawa 1994, 1996, s. 86-104
 Strutyński J., Gramatyka polska, Kraków 2005:
 Tokarski J., Fleksja polska, Warszawa 1978, 2001.
7. Literatura uzupełniająca:
 Dyszak S. A., Rzeczownik i czasowniki defektywne w systemie fleksyjnym współczesnej
polszczyzny, Biuletyn PTJ, LVII, 2001; [http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/bWUW/57/10-dyszak.pdf]
 Maliszewska A., Saloni Z. Opozycja czasowników niedokonanych i dokonanych w nauczaniu
szkolnym, „Polonistyka” 1986, z. 7, s. 337-343, lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do
ćwiczeń. Seria druga. Opracowania, oprac. D. Kopcińska, Warszawa 1996, s. 119-131.
 Safarewicz J., O częściach mowy w języku polskim, „Język Polski” 1979, z. 3., s. 165-177.
 Saloni Z, Czasownik polski, Warszawa 2002
 Saloni Z. Wstęp do koniugacji polskiej, Olsztyn 2005
 Saloni Z., Kategorie gramatyczne liczebników we współczesnym języku polskim, W: Studia
gramatyczne. T. I. Wrocław 1977
 Saloni Z., Uwagi o opisie fleksyjnym tzw. zaimków rzeczownych, W: Gramatyka opisowa.
Materiały do ćwiczeń, op. cit., s. 217 - 226.
 Waszakowa K., Pojęcie derywacji paradygmatycznej i jej zakres w słowotwórstwie języka
polskiego, W: Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami
paradygmatycznym. Warszawa 1993 lub Wydanie drugie, poprawione, Warszawa 1996, s. 2129. lub przedruk W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń., Aneks 2, s. 275-281.
8. ZAKRES SZCZEGÓŁOWY:
Wykłady:
1. Wyraz gramatyczny – podstawowy obiekt analizy fleksyjnej
 wyrazy odmienne i nieodmienne.
 budowa fleksyjna wyrazów odmiennych: temat fleksyjny i końcówka.
 końcówki oboczne (morficzne) i równoległe (synonimiczne)
 kumulacja funkcji fleksyjnych w końcówce.
 pojęcie paradygmatu: paradygmat formalny i funkcjonalny.
 fleksja syntetyczna i analityczna.
2. Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy.
 ujęcie tradycyjne, według Romana Laskowskiego, Zygmunta Saloniego, Henryka
Wróbla i innych.
 wyrazy morfologicznie polifunkcyjne.
 operacje przejściowe, np. substantywizacja przymiotników, adiektywizacja
imiesłowów, adwerbializacja przyimków.
3. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny – werbalnie i imienne
 Kategorie morfologiczne – werbalne:
 kategoria osoby,
 kategoria czasu,
 kategoria strony,
 kategoria aspektu,
 kategoria trybu
 Kategorie morfologiczne – imienne:
 kategoria liczby,
 kategoria przypadka,
 kategoria rodzaju,
 ile jest rodzajów w języku polskim
4. Czasownik.
 podział czasowników na typy koniugacyjne.
 obraz koniugacji w ujęciu tradycyjnym, J. Tokarskiego i R. Laskowskiego.
 opis dwutematowy czy jednotematowy koniugacji?
 formy aglutynacyjne (zlepkowe) czasownika.
5. Rzeczownik.
 paradygmaty fleksyjne rzeczowników.
 deklinacja mieszana.
 formy oboczne i synkretyczne w ramach deklinacji
6. Przymiotnik. Liczebnik
 zakres klasy przymiotnika.
 formy fleksyjne przymiotnika: proste i złożone.
 paradygmaty fleksyjne przymiotnika.
 zakres klasy liczebników.
 fleksja liczebników głównych i zbiorowych.
 fleksja liczebników w ciągach liczebnikowych.
 deklinacja zaimków i ich specyfika gramatyczna.
 formy pełne i skrócone: enklityczne i ściągnięte
7. Wyrazy pochodne i typy derywacji:
 typy morfologiczne wyrazów pochodnych
 derywaty,
 złożenia,
 zrosty,
 skrótowce
 rodzaje derywacji:
 afiksalna,
 paradygmatyczna,
 syntaktyczna,
 alternacyjna,
 prozodyczna,
 dezintegralna.
8. Derywaty od podstaw wielowyrazowych:
 derywaty od wyrażeń przyimkowych,
 rzeczowniki złożone:
 złożenia właściwe i zrosty,
 przejawy tendencji do skrótu w derywatach wstecznych,
 rodzaje skrótowców, ich adaptacja fleksyjna i składniowa,
 nowe typy skrótowców,
 leksykalizacja skrótowców,
 skrótowce a skróty.
9. Uniwerbizmy:
 zjawisko uniwerbizacji
 typy uniwerbizmów
10.Zaliczenie wykładów
Ćwiczenia:
1. Analiza morfemowa i fleksyjna wyrazu
 podział wyrazów na morfemy, typy morfemów
 budowa fleksyjna wyrazów odmiennych: temat fleksyjny i końcówka.
 końcówki oboczne (morficzne) i równoległe (synonimiczne)
 kumulacja funkcji fleksyjnych w końcówce.
2. Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji
 klasyfikacja tradycyjna
 klasyfikacja fleksyjna (ujęcie Z. Saloniego)
 klasyfikacji syntaktyczna (ujęcie R. Laskowskiego)
3. Zasób form fleksyjnych czasownika.

paradygmaty fleksyjne czasowników.

czasowniki niefleksyjne.

formy syntetyczne i analityczne.

deklinacyjne formy fleksyjne czasownika

nieodmienne formy czasownika: imiesłowy, bezokoliczniki.
4. Części mowy imienne
a. Rzeczownik
 kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych w poszczególnych przypadkach.
 formy defektywne.
b. Przymiotnik
 kategoria stopnia: stopniowanie syntetyczne i analityczne.
 zakres synkretyzmu form przymiotnikowych
5.Wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo:

człony wyrazów pochodnych: temat, formant.

typy tematów słowotwórczych:
- tematy równe tematom fleksyjnym baz,
- wyrażeniom przyimkowym,
- dwu tematom fleksyjnym baz,
- tematy dezintegrowane.
6. Formant: typy i funkcje
 Rodzaje formantów ze względu na budowę i funkcję.
 Pochodność znaczeniowa derywatów.
 Problem ustalania funkcji formantów.
 Klasyfikacja derywatów ze względu na funkcje formantów.
7. Jednostki systemu słowotwórczego:
 gniazdo słowotwórcze,
 paradygmat słowotwórczy,
 łańcuch słowotwórczy,
 kategoria słowotwórcza,
 typ słowotwórczy,
 znaczenie strukturalne i wartość kategorialna derywatów.
8. Rzeczownik:
 analiza derywatów rzeczownikowych:
 transpozycyjnych,
 modyfikacyjnych
 mutacyjnych.
9.Zaliczenie ćwiczeń