a33 skowera - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr specjalny/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionów
Katarzyna Skowera1
POWSTAWANIE I ROZWÓJ KLASTRÓW
SZANSĄ DLA WZMOCNIENIA KONKURENCYJNOŚCI
REGIONU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
1. Wprowadzenie
W dzisiejszych czasach rozwój gospodarczy coraz częściej zaleŜny jest od
miast i regionów, które stały się podmiotami odgrywającymi ogromną rolę, jeŜeli
chodzi o gospodarkę krajową a nawet światową. Coraz większą wagę przywiązuje
się do szeroko pojętego rozwoju regionalnego. Rozwój regionalny definiowany jest
jako „wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz trwała poprawa ich konkurencyjności i poziomu Ŝycia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju”2. Polityka regionalna kaŜdego obszaru powinna skupiać się
na pięciu czynnikach sprzyjających jego rozwojowi, są to: konkurencyjność, przedsiębiorczość, innowacyjność, gospodarowanie finansami, inwestycje3.
MoŜna zauwaŜyć, iŜ to na jakim poziomie konkurencyjności znajduje się dany
kraj jako całość zaleŜy w duŜym stopniu od konkurencyjności poszczególnych
regionów. W związku z tym wykształciło się zjawisko walki konkurencyjnej między regionami, miastami, gminami, które zabiegają o kapitał, inwestycje, rozwój
innowacji.
O konkurencyjności regionu decyduje kilka czynników: nowoczesna struktura
gospodarki, dobra infrastruktura techniczna i społeczna, dobre warunki i stan śro1
2
3
Skowera Katarzyna, student, WSEiP Kielce
Słownik rozwoju regionalnego, M. Kozak, A. Pyszkowski, R. Szewczyk (red.), Polska Agencja
Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001, s. 46.
Z. Olesiński, A. Predygier, M. Leśniewski, A. Rzepka, Rola gmin w kreowaniu innowacyjności
regionu, Wydawnictwo WSEiP, Kielce 2009, s. 19.
329
dowiska naturalnego, występowanie atrakcyjnych dla inwestycji terenów itp.4.
Ogromną rolę odgrywają równieŜ kapitał ludzki i innowacyjność. MoŜna by powiedzieć, Ŝe współcześnie decydującą dla rozwoju regionalnego i wzmacniania
jego konkurencyjności jest po prostu jakość lokalizacji lub inaczej – jej potencjał.
Poziom rozwoju gospodarczego w poszczególnych regionach Polski jest mocno zróŜnicowany5. Województwo świętokrzyskie zaliczane jest do pięciu najbiedniejszych w Polsce, naleŜąc do tak zwanej „ściany wschodniej”. Zapewne wielu
mieszkańców, czy teŜ władze województwa zastanawiają się w jaki sposób „poprawić statystyki” i wpłynąć na jego rozwój. Czynnikiem coraz częściej wymienianym, jako mający pozytywny wpływ na rozwój regionu są klastry i inicjatywy
klastrowe. Szczególnie korzystnym zjawiskiem jawią się one właśnie w regionach
słabo rozwiniętych, którym brakuje własnego kapitału inwestycyjnego.
2. Istota, geneza i definicja klastra
Koncepcję klastrów, choć pod inną nazwą zapoczątkował w 1890 r. słynny
ekonomista angielski, Alfred Marshall, który zwrócił uwagę na procesy koncentracji produkcji (a takŜe i usług) w przestrzeni. ZauwaŜył on zaleŜność pomiędzy
tworzącymi się skupiskami firm z pokrewnych sektorów a dynamicznym rozwojem gospodarczym – oczywiście była to zaleŜność dodatnia. Marshall wymienił
następujące korzyści które wypływały ze współpracy w ramach „skupiska”:
− specyficzną atmosferę przemysłową promującą określone formalne i nieformalne zwyczaje oraz przedsiębiorczość,
− efekty wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy lokalnymi firmami,
− rozwój pokrewnych gałęzi przemysłu,
− łatwiejszy dostęp i moŜliwości nabywania specjalistycznego sprzętu produkcyjnego,
− na rynku pojawiała się wyspecjalizowana i wysoko wyszkolona siła robocza6.
Kooperujące ze sobą przedsiębiorstwa Marshall nazwał „okręgami przemysłowymi” a korzyści z nich płynące opisał pojęciem „ekonomii zewnętrznych” – rozumiano to jako zbiór pozytywnych zjawisk, które były efektem rozwoju całej branŜy.
Słowo klaster (ang cluster) zostało po raz pierwszy uŜyte przez Michaela Portera i oznaczało „grupę podobnych rzeczy, wzrastających bądź trzymających się
razem grup ludzi lub rzeczy znajdujących się blisko siebie”7. Na język polski zostało przetłumaczone jako klaster lub grono. Autor pojęcia zdefiniował klaster
jako „geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych
4
5
6
7
B. Winiarski, Czynniki konkurencyjności regionów [w:] Konkurencyjność regionów, M. Kalmut
(red.), Wydawnictwo AE im. Oskara Langego, Wrocław 1999, s. 51.
Najczęstszym miernikiem róŜnic regionalnych jest wartość PKB na jednego mieszkańca. Wg
danych GUS na koniec 2007 wartość PKB dla województwa świętokrzyskiego wyniosła 23 741 zł.
W najbogatszym województwie-mazowieckim było to 49 415 złotych.
K. Olejniczak, Apetyt na grona? Koncepcja gron oraz koncepcje bliskoznaczne w teorii i praktyce
rozwoju regionalnego, Studia regionalne i lokalne, nr 2, Warszawa 2003, s. 57.
T. Brodzicki, S. Szultka, Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, Organizacja
i Kierowanie, nr 4 (110), Warszawa 2002, s. 45.
330
dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucjami (na przykład uniwersytetów, jednostek
normalizacyjnych i stowarzyszeń branŜowych) w poszczególnych dziedzinach,
konkurujących między sobą, ale równieŜ współpracujących”8.
Dziś istnieje wiele definicji klastrów (zamiennie uŜywanym pojęciem są grona). Mimo niewielkich róŜnic w interpretacji tego pojęcia, kaŜda z definicji akcentuje cechy charakterystyczne klastrów, jakimi są: koncentracja geograficzna, współpraca i jednoczesna konkurencja oraz współzaleŜności między jego uczestnikami.
Za ogólną definicję moŜna przyjąć następującą: klaster jest to „skoncentrowane
skupisko przedsiębiorstw, które jednocześnie konkurują i współpracują ze sobą
w pewnych aspektach działalności oraz instytucji i organizacji, powiązanych rozbudowanym systemem wzajemnych relacji o formalnym i nieformalnym charakterze
opartych na specyficznej trajektorii rozwoju (np. technologia, rynki zbytu itd.)”9.
Klastry, aby sprawnie funkcjonować i sprzyjać rozwojowi zarówno przedsiębiorstw jak i regionu, powinny być formą współpracy nie tylko wewnątrz środowiska biznesowego, ale takŜe pomiędzy sferą badawczo-rozwojową i róŜnego
rodzaju instytucjami działającymi w otoczeniu przedsiębiorstw, takimi jak: inkubatory, parki technologiczne, instytucje doradcze, centra transferu technologii10.
Nieodzownym elementem przy powstaniu klastra jest obecność „lidera”, który
to miałby być odpowiedzialny za koordynowanie współpracy wewnątrz i na zewnątrz ugrupowania. Nie jest to jednak określone przez wymogi ustawowe ani
Ŝadne przepisy, poniewaŜ klastry nie muszą być sformalizowaną strukturą organizacyjną. Występowanie lidera jest potrzebne jedynie dla sprawnego funkcjonowania grona dzięki jego charyzmie i inicjatywie11.
Powstawanie klastrów determinują równieŜ współczesne procesy globalizacji,
rozumiane jako sytuacja w której przedsiębiorca nie mogąc ograniczać się do działania jedynie na rynku lokalnym, musi poszukiwać takich form działania, które
pozwolą mu nie tylko być konkurencyjnym w swojej branŜy, ale teŜ dadzą moŜliwość uzyskiwania korzyści ze współpracy z podobnymi firmami.
3. Istota przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw grona
Obecnie klastry uwaŜane są za najbardziej dojrzałe formy organizacji produktu
z punktu widzenia zdolności do podtrzymywania rozwoju12. Na potwierdzenie tej
tezy istnieje wiele argumentów.
8
M.E. Porter, Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 264.
S. Szultka, T. Brodzicki, E. Wojnicka, Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, Gdańsk
2004, s. 7.
10
J. Markiewicz, K. Rychlik, Rola klastrów w kształtowaniu konkurencyjności i innowacyjności
regionu zachodniopomorskiego [w:] Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie,
rola funduszy unijnych i klastrów, S. Pangsy-Kania, K. Piech (red.), Instytut Wiedzy i Innowacji,
Warszawa 2008, s. 344.
11
E. Bojar, M. Bojar, T. śminda, Klastry a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 10, Warszawa 2007, s. 5.
12
Ibidem, s. 3.
9
331
Jednym z najistotniejszych są profity dla przedsiębiorstw. Twórca teorii klastrów Michael Porter grupuje korzyści wokół trzech aspektów: zwiększenia się
wydajności przedsiębiorstw naleŜących do grona, wzrostu liczby wdraŜanych
przez nie innowacji oraz poglądu, Ŝe istnienie klastrów jest niejako zachętą dla
powstawania nowych firm. Jako rozwinięcie tych tez moŜna podać następujące
argumenty:
− Przedsiębiorcy współpracujący z innymi firmami w ramach klastra osiągają
ogromną korzyść, jaką jest obniŜenie jednostkowych kosztów wytwarzania. Jest to moŜliwe dzięki temu, Ŝe wraz z rozszerzaniem się kręgu kooperujących firm rośnie ilość zamówień na oferowane usługi czy teŜ produkty.
To z kolei sprzyja specjalizacji producentów.
− ObniŜają się koszty transakcyjne towarzyszące realizacji kontraktów zawieranych między firmami, które naleŜą do klastra. Jest to efektem tego, iŜ
współdziałając rozwijają wiedzę i wypracowują wspólny język porozumiewania się w działalności biznesowej.
− Jednoczesne konkurowanie i współpraca firm w ramach klastra oraz ich
geograficzna bliskośc sprawia, Ŝe nacisk konkurencyjny jest duŜo silniejszy. W przedsiębiorstwach rozwija się potrzeba innowacji i ulepszeń, które
dałyby im przewagę, co prowadzi do ciągłego doskonalenia i poszukiwania
nowych rynków zbytu13.
− Dzięki przebywaniu wśród skupiska firm znających nabywców, firm z pokrewnych sektorów oraz samych nabywców uczestnicy klastra potrafią lepiej i szybciej dostrzegać nowe potrzeby odbiorców ich usług czy teŜ produktów. Szybciej zauwaŜają równieŜ nowe moŜliwości techniczne, operacyjne lub dostawcze, co takŜe sprzyja wprowadzaniu przez nie ciągłych innowacji i ich rozwojowi.
− Przedsiębiorstwa w klastrze często dzięki współpracy mają ułatwiony dostęp do nowych maszyn, urządzeń i innych elementów potrzebnych do
wdroŜenia innowacji. Partnerzy zwykle angaŜują się w rozwijanie owej
inwestycji poprzez oferowanie swoich usług czy teŜ wyrobów. Dzięki obniŜonym kosztom „eksperymentów” są oni bardziej skłonni do wprowadzania innowacji, gdyŜ nie ponoszą takiego ryzyka jak w przypadku np.
zaciągnięcia kredytu pod inwestycje14.
4. Klastry jako struktura podnosząca przewagę konkurencyjną regionu
Klastry odgrywają znaczącą rolę we wzmacnianiu konkurencyjności oraz rozwoju gospodarki regionalnej, a nawet narodowej. Michael Portrer głosił pogląd, Ŝe
„konkurencyjność kaŜdej gospodarki zaleŜy od liczby i konkurencyjności funkcjonujących w niej gron a takŜe jakości całego systemu związków pomiędzy fir13
P. Wieczorek, Klastry a pozycja rynkowa przedsiębiorców, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 12, Warszawa 2008, s. 65.
14
I. Penc-Pietrzak, Grona a analiza konkurencyjności, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr
11, Warszawa 2004, s. 7.
332
mami i instytucjami, przebiegających w poprzek tradycyjnych powiązań sektorowych”15.
Łatwo zatem zauwaŜyć, Ŝe zalety z funkcjonowania w klastrze wymieniane dla
przedsiębiorstw są zaląŜkiem dla korzyści całego regionu, w którym występuje
klaster. Inaczej mówiąc, korzyści osiągane przez przedsiębiorstwa pośrednio decydują o konkurencyjności i rozwoju regionu.
Jak juŜ wspomniano, rozwój klastrów prowadzi do zwiększenia się wydajności
przedsiębiorstw, wykształcenia odpowiednio wykwalifikowanych pracowników,
oraz stymuluje przepływ wiedzy i generowanie innowacji, a to niewątpliwie podnosi konkurencyjność regionu, w którym one występują. Zachodząca wśród przedsiębiorstw specjalizacja, jako kolejny efekt działania klastrów kreuje z kolei unikatowość danego środowiska. Klastry są takŜe stymulatorem powstawania nowych
firm dzięki czemu podnosi się ogólny poziom przedsiębiorczości w regionie. To
z kolei przekłada się na stwarzanie nowych miejsc pracy. Dzięki temu moŜna wymienić kolejną, tym razem społeczną korzyść jaką jest zmniejszenie bezrobocia
w regionie. Klaster jest równieŜ atrakcyjnym rynkiem pracy, przyciągającym wysoko wykwalifikowane kadry16. Mało tego, atrakcyjne otoczenie konkurencyjnej
gospodarki przyciąga nie tylko wykwalifikowanych pracowników, ale równieŜ
międzynarodowe firmy, zagraniczne inwestycje które znacząco wpływają na rozwój kaŜdego regionu17. Ponadto jeŜeli sukces przedsiębiorstw współpracujących
w ramach klastra jest zauwaŜalny, budzi on entuzjazm dla współpracy w regionie
i wzmacnia lokalny patriotyzm. Korzystna „atmosfera przedsiębiorczości” wokół
klastrów pomaga przyciągnąć kolejnych inwestorów i tworzyć kolejne miejsca
pracy18. Struktury klastrowe przyczyniają się równieŜ do aktywizacji eksportu.
Podsumowując, funkcjonowanie klastra ma pozytywny wpływ na produktywność, innowacyjność i przedsiębiorczość, co w efekcie prowadzi do wykształcenia
się przewagi konkurencyjnej regionu19.
5. Grono Targowe Kielce jako przykład klastra podnoszącego konkurencyjność regionu świętokrzyskiego
Zawiązywanie klastrów jest moŜliwe praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki. Mogą one bowiem występować zarówno wśród przedsiębiorstw przemysłowych, jak i usługowych czy teŜ handlowych. KaŜdy z nich charakteryzuje się
15
A. Grycuk, Teoria i praktyka klastrów. Ekonomiczne i socjologiczne podstawy teorii gron –
przestrzenne uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstwa, http://www.tnoiksgh.org/files
/efaf7c3eab71b6cb98ce/2006090318103045.pdf, (01.04.2010).
16
M. Stawicki, Klastry i inicjatywy klastrowe – podstawowe definicje [w:] Metody ewaluacji polityk
wspierania klastrów ze środków strukturalnych, M. Stawicki, W. Pander (red.), AT Group, Warszawa 2008, s. 14.
17
E. Bojar, M. Bojar, T. śminda, Klastry a bezpośrednie…, s. 3.
18
B. Szymoniuk, Klastry gospodarcze na terenach wiejskich województwa lubelskiego,
www.ekolubelszczyzna.pl /artykuly.php?art=0&queryId=3., (01.04.2010).
19
M. Stawicki, Klastry i inicjatywy…, op.cit., s. 14.
333
róŜnym poziomem innowacyjności i zaawansowania technologicznego, a co za
tym idzie jego perspektywy i strategie rozwoju równieŜ są zróŜnicowane.
Z pewnością tworzenie klastrów w regionie jest zjawiskiem jak najbardziej poŜądanym. Świadomość sukcesu jednego z najbardziej znanych klastrów na świecie
– Doliny Krzemowej, powinna utwierdzać w przekonaniu o ich skuteczności jako
czynnika kształtującego przewagę konkurencyjną regionu. Dolina Krzemowa zawdzięcza swój sukces przede wszystkim istnieniu na jej obszarze bardzo duŜej
liczby niewielkich, dynamicznych przedsiębiorstw działających w gęstych sieciach (dziś jest ich ponad 700). Istniejący tam regionalny system sieci powiązań
stymuluje przedsiębiorczość i zachęca firmy do eksperymentowania. Konkurują
one ze sobą intensywnie, jednocześnie ucząc się od siebie wzajemnie oraz rozwijają swoją wiedzę - współpracując w procesach innowacji20. Klaster ten to wspólnota technologiczna cechująca się równieŜ bardzo wysoką mobilnością personelu21. „Mobilność pracowników, ich chęć do częstego zmieniania pracy, zakładania
własnych przedsiębiorstw i gotowość do uczenia się na własnych błędach są waŜnymi czynnikami pobudzającymi rozwój regionu”22.
Na podstawie badań dotyczących potencjału klastrów w regionie świętokrzyskim23, klastrem o największym potencjale innowacyjnym jest „Grono Targowe
Kielce”. Na drugim miejscu znalazł się klaster budowlany, następnie odlewniczy
natomiast najniŜszą konkurencyjnością, jak wynika z oceny respondentów, charakteryzują się klaster ogrodniczo-spoŜywczy oraz medyczny24.
Klaster usługowy „Grono Targowe Kielce” tworzy 56 przedsiębiorstw z województwa świętokrzyskiego. Członkowie – załoŜyciele oferują szeroki wachlarz
usług doradczych, wystawienniczych, szkoleniowych, promocyjnych, hotelarskich,
gastronomicznych, transportowych, poligraficznych, a więc stanowią niezbędne
zaplecze obsługi imprez targowo-konferencyjnych, jak równieŜ wydarzeń okołotargowych25. Liderem klastra jest ośrodek wystawienniczy Targi Kielce Sp. z o.o.
Obszary działania klastra usługowego „Grono Targowe Kielce” to:
1. Działalność badawcza, kreowanie innowacji i pozyskiwanie nowych technologii oraz reprezentowanie wspólnych interesów. Jest to związane z misją klastra, którą jest dąŜenie do stworzenia innowacyjnej sieci współpracy
w regionie. Aby bowiem wzrastał poziom innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz instytucji uczestniczących w budowie i rozwoju klastra niezbędnym jest funkcjonowanie jednostek sfery badawczorozwojowej.
20
M. Dolińska, Wpływ kapitału intelektualnego organizacji na rozwój innowacji, http://www.ementor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=14&id=262, (08.04.2010).
21
Średni czas pracy pracowników w firmie to dwa lub trzy lata, przy czym zdarza się, Ŝe wracają oni
do tego samego przedsiębiorstwa ponownie.
22
M. Dolińska, Wpływ kapitału…op.cit.
23
Badania przeprowadzone przez prof. Zbigniewa Olesińskiego.
24
Z. Olesiński, Strategia rozwoju klastrów w województwie świętokrzyskim, Kielce 2008, s. 18-19.
25
www.gronotargowe.pl/index.php?menu=10, (01.04.2010).
334
2. Szkolenia i edukacja. Jak wiadomo kapitał ludzki jest podstawą sukcesu
kaŜdej współczesnej firmy. Kształcenie wykwalifikowanych kadr naleŜy do
uczelni uczestniczących w działaniach klastra. W porozumieniu z uczestnikami klastra powinny one dostosowywać ofertę kształcenia do potrzeb
przedsiębiorców26.
Podstawowe cele działalności klastra to:
− podniesienie konkurencyjności jak równieŜ podwyŜszanie innowacyjności
przedsiębiorstw działających w obszarze organizacji i obsługi imprez targowo-kongresowych oraz usług towarzyszących, poprzez poszerzenie skali
i zakresu świadczonych przez nie usług;
− wzmacnianie powiązania między lokalnymi firmami i otoczeniem instytucjonalnym – jednostkami naukowo-badawczymi, szkołami, instytucjami
publicznymi oraz instytucjami wspomagania biznesu;
− reprezentacja interesów gospodarczych zrzeszonych w niej podmiotów;
− kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki i uczciwości w działalności
gospodarczej, organizowanie pomocy członkom klastra w rozwiązywaniu
problemów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych dotyczących
prowadzenia działalności gospodarczej;
− ułatwianie przepływu informacji i doświadczeń zarówno między firmami
z branŜ pokrewnych jak i instytucjami edukacyjnymi oraz prowadzenie działalności promocyjnej na rzecz klastra targowo-kongresowo-usługowego27.
Jednak przede wszystkim jako cele utworzenia omawianego klastra wymieniano oczekiwane korzyści dla regionu, takie jak:
− poprawa wizerunku miasta i regionu,
− rozwój sfery usług,
− rozwój bazy hotelarsko – gastronomicznej i turystycznej,
− rozwój funkcji targowo – wystawienniczych miasta,
− zwiększenie atrakcyjności miasta dla turystów biznesowych i indywidualnych,
− wzrost zainteresowania inwestorów,
− rozwój przedsiębiorstw, tworzenie miejsc pracy,
− poprawa oferty edukacyjnej,
− aktywizacja gospodarcza regionu,
− wzrost innowacyjności regionu28.
6. Podsumowanie
Po przeanalizowaniu zarówno teoretycznych korzyści płynących ze współpracy
przedsiębiorstw, jak i sukcesów popartych przykładami w praktyce, bezspornym
jest stwierdzenie, iŜ struktury klastrowe nabierają coraz większego znaczenia
w kształtowaniu innowacyjności regionu. Innowacyjność z kolei to pierwszy
26
Ibidem.
Ibidem.
28
www.um.kielce.pl/pl/gospodarka/grono_targowe_kielce/, (01.04.2010).
27
335
i najwaŜniejszy krok ku wzmocnieniu konkurencyjności zarówno samych przedsiębiorstw, jak i regionu.
Podsumowując moŜna powiedzieć, Ŝe klastry uznawane są za stymulatory rozwoju regionalnego. Efektywnie funkcjonujący klaster prowadzi do wzrostu dostępności specjalistycznych usług okołobiznesowych, inwestycji w infrastrukturę,
zwiększenia dochodów ludności, wzrostu eksportu i zysku firm, a w efekcie do
szybszego wzrostu gospodarczego29.
Jedną z najwaŜniejszych determinant rozwoju gospodarczego regionu, oprócz
innowacyjności jest przepływ wiedzy. To, czy region świętokrzyski dzięki strukturom klastrowym ma szansę wzmocnić konkurencyjność, w duŜej mierze zaleŜy od
społeczności, tj. nastawienia pracowników i przedsiębiorców, którzy winni być
ukierunkowani właśnie na wymianę wiedzy i doświadczeń, tak jak to ma miejsce
wśród Członków Doliny Krzemowej. Obserwacje działań Grona Targowe Kielce
jako najpotęŜniejszej struktury klastrowej w regionie świętokrzyskim pozwalają
stwierdzić, Ŝe przedsiębiorstwa starają się współdziałać właśnie w oparciu o takie
załoŜenia i dzięki temu zakładane wcześniej korzyści są osiągane.
Bibliografia:
1.
Adamczewski T., Olszak C., Olszówka K., Struktury klastrowe w gospodarce elektronicznej,
www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2009/001_Adamczewski_Olszak_Olszow
ka.pdf.
2. Bojar E., Bojar M., śminda T., Klastry a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 10, Warszawa 2007.
3. Brodzicki T., Szultka S., Koncepcja klastrów a konkurencyjnośc przedsiębiorstw,
Organizacja i Kierowanie, nr 4 (110), Warszawa 2002.
4. Dolińska M., Wpływ kapitału intelektualnego organizacji na rozwój innowacji,
www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=14&id=262.
5. Grycuk A., Teoria i praktyka klastrów. Ekonomiczne i socjologiczne podstawy teorii gron
– przestrzenne uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstwa, www.tnoiksgh.org
/files/efaf7c3eab71b6cb98ce/2006090318103045.pdf
6. Markiewicz J., Rychlik K., Rola klastrów w kształtowaniu konkurencyjności i innowacyjności regionu zachodniopomorskiego, [w:] Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, Pangsy-Kania S., Piech K.
(red.), Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008.
7. Olejniczak K., Apetyt na grona? Koncepcja gron oraz koncepcje bliskoznaczne
w teorii i praktyce rozwoju regionalnego, Studia regionalne i lokalne, nr 2, Warszawa
2003.
8. Olesiński Z., Predygier A., Leśniewski M., Rzepka A., Rola gmin w kreowaniu innowacyjności regionu, Wydawnictwo WSEiP, Kielce 2009.
9. Olesiński Z., Strategia rozwoju klastrów w województwie świętokrzyskim, Kielce 2008.
10. Penc-Pietrzak I., Grona a analiza konkurencyjności, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 11, Warszawa 2004.
11. Porter M.E., Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2001.
29
S. Szultka, T. Brodzicki, E. Wojnicka, Klastry. Innowacyjne…, op.cit., s. 11.
336
12. Słownik rozwoju regionalnego, Kozak M., Pyszkowski A., Szewczyk R. (red.), Polska
Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001.
13. Stawicki M., Klastry i inicjatywy klastrowe – podstawowe definicje [w:] Metody ewaluacji polityk wspierania klastrów ze środków strukturalnych, Stawicki M., Pander W.
(red.), AT Group, Warszawa 2008.
14. Szultka S., Brodzicki T., Wojnicka E., Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski,
IBnGR, Gdańsk 2004.
15. Szymoniuk B., Klastry gospodarcze na terenach wiejskich województwa lubelskiego,
www.ekolubelszczyzna.pl/artykuly.php?art=0&queryId=3.
16. Wieczorek P., Klastry a pozycja rynkowa przedsiębiorców, Ekonomika i organizacja
przedsiębiorstwa, nr 12, Warszawa 2008.
17. Winiarski B., Czynniki konkurencyjności regionów, [w:] Konkurencyjność regionów
Kalmut M. (red.), Wydawnictwo AE im. Oskara Langego, Wrocław 1999.
18. www.gronotargowe.pl/index.php?menu=10
19. www.um.kielce.pl/pl/gospodarka/grono_targowe_kielce/
Abstrakt
W dzisiejszych czasach rozwój gospodarczy coraz częściej zaleŜny jest od
miast i regionów. MoŜna zauwaŜyć, iŜ to na jakim poziomie konkurencyjności
znajduje się dany kraj jako całość zaleŜy w duŜym stopniu od konkurencyjności
poszczególnych regionów. O konkurencyjności regionu decyduje kilka czynników: nowoczesna struktura gospodarki, dobra infrastruktura techniczna i społeczna, dobre warunki i stan środowiska naturalnego, występowanie atrakcyjnych dla
inwestycji terenów, kapitał ludzki i innowacyjność. Jednak warto zwrócić uwagę
na rolę klastrów i inicjatyw klastrowych jako czynnika coraz częściej wymienianego wśród mających pozytywny wpływ na rozwój regionu. Szczególnie korzystnym zjawiskiem jawią się one właśnie w regionach słabo rozwiniętych, którym
brakuje własnego kapitału inwestycyjnego.
Setting up and developing clusters as an opportunity for strengthening the
competitiveness of the Świętokrzyski region
Nowadays the economic growth is becoming increasingly dependent on cities
and regions. It can be easily noticed that competitiveness of individual regions
defines the level of competitiveness of the whole country. The competitiveness of
a region depends on a few factors: modern economy structure, a proper technique
and social infrastructure, good conditions of environment, financially attractive
lands to be invested in, human capital de and innovations. However, one should
pay attention to the role of clusters and cluster initiatives, as a factor frequently
recognized as one of those exerting positive influence on regional growth. Their
role sems especially important among the underdeveloped countries with the lack
of their own investment capital.
Skowera Katarzyna, student, School of Economics and Law, Kielce.
337