docDr Wanda Zaremba
download 
Reklamacja Transkrypt
Dr Wanda Zaremba
Dr Wanda Zaremba Instytut Zarządzania i Marketingu Akademia Podlaska w Siedlcach Determinanty aktywnego zarządzania finansami w gminach wiejskich w świetle badań 1. Wstęp Mechanizmy gospodarki rynkowej początkowo spowodowały konieczność wdraŜania zmian w zarządzaniu przedsiębiorstwami w sektorze prywatnym. Jednak nadanie większej rangi ekonomicznemu aspektowi funkcjonowania konieczność wdraŜania jednostek metod publicznych, zarządzania, spowodowało pozwalających na wykorzystanie moŜliwości mechanizmów rynkowych równieŜ w sektorze publicznym. Modele nowego zarządzania publicznego (NPM) dostarczyły narzędzi ułatwiających dostosowanie urzędów do funkcjonowania w przeobraŜonej rzeczywistości społeczno-gospodarczej. WdraŜanie tych narzędzi w jednostkach samorządu terytorialnego (j.s.t.) wykazuje duŜe zróŜnicowanie zarówno w skali regionalnej jak teŜ lokalnej i jest uwarunkowane wieloma czynnikami, obejmującymi róŜne aspekty funkcjonowania j.s.t. Szczególnie waŜny jest aspekt finansowy, poniewaŜ zasoby finansowe stanowią podstawę prawidłowej realizacji zadań bieŜących i rozwojowych j.s.t. Województwo mazowieckie jest najbogatszym regionem Polski, jednak występują w nim największe dysproporcje między podregionami. Ponadto charakterystyczne dla Mazowsza zróŜnicowanie ulega pogłębieniu, poniewaŜ procesy polaryzacji mają szerszy zasięg w porównaniu z procesami dyfuzji ograniczonymi do 30 – 50 km od centrum Warszawy1. Podregionem najbiedniejszym, o największej skali zapóźnień rozwojowych oraz najmniejszej atrakcyjności lokalizacyjnej jest podregion ostrołęcko-siedlecki. Szczególnie trudna sytuacja występuje na obszarach wiejskich tego podregionu. Celem opracowania jest identyfikacja determinant aktywnego zarządzania finansami w gminach wiejskich podregionu ostrołęckosiedleckiego. W przeprowadzonych analizach wykorzystano wyniki badań zrealizowanych w ramach projektu KBN nr 1 H02D 072 27 „Zarządzanie finansami lokalnymi a rozwój obszarów wiejskich”, obejmujących wszystkie gminy wiejskie tego podregionu. 2. Zmiany w zarządzaniu w samorządach lokalnych Koniec XX wieku rozpoczął w Polsce okres zmian wywołanych transformacją ustrojową powodującymi istotne oraz zmiany przeobraŜeniami w sferze cywilizacyjnymi, społeczno-gospodarczej. Dotychczasowe metody sprawowania władzy i zarządzania mogą okazać się nieskuteczne w zmieniającym się społeczeństwie, w którym rangę głównego produktu i głównego czynnika produkcji zdobywa informacja2. Zachodzące w samorządach lokalnych przeobraŜenia, moŜna określić jako „przejście od funkcjonowania samorządu lokalnego w swej klasycznej postaci do szerszego procesu zarządzania lokalnego”3. To swoiste „przejście” powoduje istotne zmiany w jednostkach samorządowych. Istotą administrowania, jako modelu funkcjonowania 1 Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013. Wstępny Projekt. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa czerwiec 2006, s. 37. 2 Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020. MNiI, Warszawa 24 czerwca 2005, s. 4. 3 P. Swianiewicz, U. Klimska, Kto rządzi gminą i jak? Lokalni liderzy polityczni w teorii i praktyce samorządów w Polsce.„Studia Regionalne i Lokalne” 2003, nr 4. j.s.t. w ujęciu tradycyjnym, jest hierarchiczna struktura, formalizm procedur oraz koncentracja na wydatkach. Istotą modelu zarządzania jest elastyczność oraz koncentracja na efektach, wymuszająca zmiany w gospodarowaniu ograniczonymi środkami finansowymi j.s.t. Konieczność odchodzenia od tradycyjnego administrowania na rzecz wdraŜania nowych metod zarządzania w organizacjach publicznych, powodowana jest m.in.: wzrostem wydatków publicznych, koniecznością skuteczniejszego rozwiązywania problemów społecznych oraz wzrostem świadomości racjonalizacji determinują społeczeństwa4. usług oraz wdraŜanie Skala problemów ograniczoność metod i technik wynikających środków z finansowych zarządzania. Dyfuzja nowoczesnych koncepcji i modeli zarządzania wykazuje zróŜnicowanie w sektorze publicznym, jest uzaleŜniona od rodzaju i wielkości organizacji, przy czym najwolniej przebiega w małych jednostkach administracji lokalnej5. 3. Instrumenty aktywnego zarządzania finansami Potencjał finansowy oraz właściwe zarządzanie finansami wpływają na prawidłowe funkcjonowanie i rozwój j.s.t.6 Dokonujące się zmiany w zarządzaniu mają istotne znaczenie dla rozwoju jednostek samorządowych – znajdują odzwierciedlenie w rozwoju gospodarki lokalnej i poprawie sytuacji mieszkańców. Ogólnopolskie badania wykazały, Ŝe w samorządach terytorialnych zdecydowanie dominuje 4 B. KoŜuch, Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji. Placet, Warszawa 2004, s. 16-17. 5 K. Perechuda, Dyfuzja wiedzy jawnej i niejawnej jako instrument sieciowego zarządzania gminą. „Współczesne Zarządzanie” 2006, nr 2. 6 A. KoŜuch, Istota i zakres zarządzania finansami lokalnymi, W: A. KoŜuch, K. Brzozowska [Red.] Współczesne problemy zarządzania finansami lokalnymi. FWZ, ISP UJ, Kraków 2006, s. 11. pasywny model zarządzania finansami ukierunkowany na programowanie zadań w perspektywie rocznej. Taka sytuacja zdaniem autorów raportu wynika „nie tylko z faktu, Ŝe podstawowym dokumentem finansowym, na którym opiera się gospodarka finansowa j.s.t., jest obowiązująca przez jeden rok uchwała budŜetowa, lecz równieŜ z tego, iŜ obowiązujące ustawodawstwo nie sprzyja programowaniu polityki finansowej j.s.t. na okresy wieloletnie”7. Badania zrealizowane w ramach Programu Rozwoju Instytucjonalnego (PRI) równieŜ ukazały niski poziom zarządzania finansami w urzędach gmin8. Przeprowadzone analizy uwzględniały następujące aspekty zarządzania finansami w samorządach lokalnych9: 1. perspektywiczna ocena sytuacji finansowej; 2. wieloletnie planowanie inwestycyjne; 3. roczne planowanie finansowe, monitorowanie i ocena. Określony w PRI modelowy poziom rozwoju instytucjonalnego jednostki administracji publicznej w zakresie zarządzania finansowego wymaga opracowania i wykorzystywania w j.s.t. następujących dokumentów10: 1. wieloletniego planu finansowego (WPF), 2. wieloletniego planu inwestycyjnego (WPI), 3. budŜetu w układzie zadań (BZ), przygotowanego dla wszystkich wydatków bieŜących. Tak określony modelowy poziom rozwoju jest zbieŜny z modelem aktywnego zarządzania finansami obejmującym: całokształt procesów 7 J. Szlachta, J. Zaleski, Diagnoza stanu terytorialnej administracji publicznej w Polsce. „Samorząd terytorialny” 2004, nr 1-2. 8 M. Zawicki [Red.], Obszary zarządzania oraz wskaźniki opisowe w metodzie rozwoju instytucjonalnego. MSAPAE, Kraków 2002, s. 5-7. 9 M. Zawicki, S. Mazur [red.], Analiza instytucjonalna urzędu gminy. Przewodnik dla samorządów, MSAP AE w Krakowie, Kraków 2004, s. 21-30. 10 M. Zawicki [Red.], Obszary zarządzania…, op.cyt., s.5-7. gromadzenia, wydatkowania środków pienięŜnych oraz decyzji w tym zakresie, opierającym się na sprawnej informacji, nowoczesnych metodach procedury (budŜet budŜetowej zadaniowy, wieloletnie planowanie finansowe i inwestycyjne), podejściu strategicznym oraz odejściu od tradycyjnie rozumianego zadania publicznego11. Poziom wykorzystywania w badanych gminach wiejskich instrumentów modelu aktywnego zarządzania finansami przedstawia rysunek 1. w% 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 grupa gmin z pasywną formą grupa gmin z aktywną formą 72 86 55 45 28 14 Wieloletni Plan Inwestycyjny (WPI) Wieloletni Plan Finansowy (WPF) BudŜet zadaniowy dla ≥ 50% wydatków Rys. 1. Poziom stosowania aktywnych form zarządzania finansami w gminach wiejskich podregionu ostrołęcko-siedleckiego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. W podregionie ostrołęcko-siedleckim Ŝadna gmina wiejska nie wykorzystywała w pełni procedury budŜetu zadaniowego obejmującej wszystkie wydatki bieŜące i inwestycyjne, tylko 14% badanych jednostek sporządzało budŜet zadaniowy dla nie mniej niŜ 50% wydatków i ta cecha została ilustracyjnie uwzględniona w dalszych analizach. Instrumenty aktywnego zarządzania finansami, związane z wieloletnim planowaniem, były wykorzystywane częściej: wieloletnie plany inwestycyjne sporządzało 55% gmin, a wieloletnie plany finansowe 28% jednostek. 11 A. KoŜuch, Istota i zakres zarządzania finansami lokalnymi, op.cyt., s. 17. 4. Zarządzanie finansami a zasoby ziemi i pracy Polska, w dobie okresu transformacji, stała się krajem rolniczoprzemysłowo-informacyjnym. Województwo mazowieckie jako region największych kontrastów obrazuje współistnienie wszystkich faz cywilizacyjnych, przy czym w podregionie ostrołęcko-siedleckim dominuje faza agrarna, w 2004 r. aŜ 51,6% ludności pracowało w rolnictwie12,dlatego teŜ podstawowymi zasobami ciągle jeszcze są tu zasoby ziemi i pracy. W podregionie ostrołęcko-siedleckim szczególne znaczenie mają zasoby pracy, poniewaŜ podobnie jak tzw. „Ściana Wschodnia” jest to obszar wyjątkowo niekorzystną depopulacyjny, oceną aspektu charakteryzujący się demograficznego13. Zaawansowany proces starzenia się populacji na tym terenie jest efektem długotrwałych migracji wewnętrznych ze wsi do miast oraz emigracji zagranicznych. RóŜnice między średnimi wartościami wskaźników gęstości zaludnienia i obciąŜenia demograficznego w 2005 r. w grupach gmin z pasywnymi i aktywnymi formami zarządzania finansami ilustruje rysunek 2. 12 W. Zaremba, Rola samorządów lokalnych w budowie społeczeństwa informacyjnego. Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2006, s. 32. 13 B. Pięcek, Czy polska wieś się wyludnia?. „Wieś i Rolnictwo” 2006, nr 1. grupa gmin z pasywną formą 34 32,9 32,3 36 33,6 35,1 38 32,8 40,3 43,5 grupa gmin z aktywną formą 39,8 40 39,0 42 39,1 44 41,2 46 33,8 w% 32 30 WPI WPF Gęstość zaludnienia BZ WPI WPF BZ Współczynnik obciąŜenia demograficznego Rys. 2. Wskaźniki gęstości zaludnienia i obciąŜenia demograficznego w 2005 r. w grupach gmin wiejskich z pasywnymi i aktywnymi formami zarządzania finansami Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań i danych z BDR GUS. Przedstawione na rysunku 2 dane wskazują, Ŝe aktywne formy zarządzania finansami częściej stosowały gminy charakteryzujące się mniejszymi współczynnikami obciąŜenia demograficznego14, a więc mające lepszą sytuację demograficzną. Ponadto planowanie wieloletnie (WPI, WPF) częściej stosowane było w jednostkach o większej gęstości zaludnienia, w których jednostkowe koszty inwestycji infrastrukturalnych z reguły są niŜsze. Wskaźniki zasobów ziemi nie róŜnią się w analizowanych grupach gmin, natomiast istotne zróŜnicowane wykazuje dynamika spadku zasobów ziemi i pracy w latach 1995-2005, zilustrowana na rysunku 3. 14 Współczynnik obciąŜenia demograficznego określa liczbę osób w wieku poprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. w% grupa gmin z pasywną formą grupa gmin z aktywną formą 5,9 5,4 5,6 6,3 6,6 6 6,9 7,9 6,8 7,9 6,5 8 7 8,4 9 5 3,3 4 3 WPI WPF BZ Zmiana gruntów ornych w latach 1995-2005 WPI WPF BZ Zmiana ludności w latch 1995-2005 Rys. 3. Przeciętna dynamika spadku zasobów ziemi i pracy w gminach wiejskich podregionu ostrołęcko-siedleckiego w latach 1995-2005. Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań i danych z BDR GUS. Gminy wykorzystujące wieloletnie planowanie (WPI, WPF) charakteryzuje nie tylko korzystniejsza sytuacja demograficzna ale równieŜ mniejsze tempo spadku ludności wiejskiej. Odwrotna tendencja występuje w przypadku zmian zasobów ziemi: większy spadek powierzchni gruntów ornych (oraz uŜytków rolnych) występuje w jednostkach stosujących wieloletnie planowanie finansowe i inwestycyjne. Te dwa odmienne trendy są współzaleŜne, moŜna je interpretować następująco: większy zakres przeznaczania ziemi na cele nierolnicze oznacza tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, co wpływa na zmniejszenie skali migracji mieszkańców wsi. Na podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe w przeciwieństwie do obserwowanej od 2000 r. w skali kraju tendencji do migracji w kierunku miasto-wieś, w podregionie ostrołęcko-siedleckim nadal utrzymuje się dodatnie saldo migracji w kierunku wieś-miasto. Przedstawione trendy zmian zasobów ziemi i pracy pozwalają na sformułowanie tezy, Ŝe między analizowanymi zjawiskami występuje swoiste sprzęŜenie zwrotne: aktywne zarządzanie finansami częściej występuje w gminach o lepszej sytuacji demograficznej, ale równieŜ władze lokalne realizując zaakceptowane przez społeczność, zaplanowane inwestycje, zapewniają rozwój lokalnej infrastruktury a tym samym zwiększają szanse na wielofunkcyjny rozwój wsi i rozszerzenie alternatywnych źródeł dochodów, co powoduje zmniejszenie skali migracji. 5. Zarządzanie finansami a rozwój społeczno-gospodarczy Zachodzące w okresie transformacji systemowej procesy społecznogospodarcze przyczyniły się do wzrostu historycznie ukształtowanych dysproporcji regionalnych oraz spowodowały pojawienie się nowych czynników polaryzacji15. W tym okresie w Polsce występowały dwa główne kierunki wzrostu dysproporcji w rozwoju społeczno- gospodarczym. Pogłębiająca się polaryzacja w skali regionalnej dotyczyła większego zróŜnicowania między częścią wschodnią i zachodnią kraju, natomiast w skali lokalnej obejmowała zwiększające się róŜnice między terenami zurbanizowanymi a obszarami wiejskimi. Mieszkańcy obszarów wiejskich podregionu ostrołęcko-siedleckiego zostali objęci negatywnymi skutkami obydwóch podziałów. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek samorządowych determinuje skalę problemów, którym muszą sprostać władze lokalne. W znacznym stopniu wpływa równieŜ na ustalanie priorytetów planowanych do realizacji przedsięwzięć. Wschodnie obszary kraju charakteryzuje duŜa skala zapóźnień infrastrukturalnych, co w 15 T.CzyŜ, Polaryzacja rozwoju regionalnego w okresie transformacji społeczno-gospodarczej w Polsce. W: J. Parysek, H. Rogacki [Red.] Przemiany społeczno-gospodarcze Polski lat dziewięćdziesiątych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1998, s. 47-63. połączeniu z niskim poziomem inwestowania stanowi główne bariery ich rozwoju. Regiony, w których następuje kumulacja barier rozwojowych, określone zostały przez Komisję Europejską regionami problemowymi16, w skali lokalnej stosowane jest analogiczne określenie – gminy problemowe. Według badań Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w Polsce około 14% gmin wiejskich cechuje się występowaniem negatywnych czynników, stanowiących istotne bariery rozwojowe17, Natomiast według badań przeprowadzonych przez A. Rosnera, w podregionie ostrołęckosiedleckim aŜ ponad ¾ gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, stanowią gminy problemowe18. Pomiar poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich charakteryzuje się znacznym stopniem złoŜoności. Problemy stwarza zarówno określanie jak teŜ ocena poziomu rozwoju jednostek terytorialnych, głównie ze względu na wieloaspektowość tego pojęcia. Znacznym utrudnieniem jest równieŜ wąski zakres wiarygodnych informacji, poniewaŜ statystyka GUS obejmuje tylko niektóre aspekty rozwoju. W cytowanym Programie Rozwoju Instytucjonalnego wskaźniki ilościowe stosowane do oceny poziomu rozwoju społecznego obejmowały m.in.: liczbę zarejestrowanych organizacji pozarządowych na 1000 mieszkańców, natomiast ocena poziomu rozwoju gospodarczego obejmowała m.in. liczbę podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON na 1000 mieszkańców19. W niniejszym opracowaniu uwzględniono analogiczne wskaźniki, wykorzystując informacje zawarte w Banku Danych Regionalnych GUS. Jednak 16 Third report on economic and social cohesion. A new partnership for cohesion. Convergence, competitiveness, cooperation. European Commission, Luxembourg 2004, s.7. 17 J. Wilkin [Red.] Podstawy strategii zintegrowanego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce. Wydawnictwo UW, Warszawa 2003, s. 25. 18 A. Rosner [Red.] Typologia wiejskich obszarów problemowych. IRWiR PAN, Warszawa 1999, s. 119-125. 19 A. Mitchell, M. Owsiany, M. Zawicki, Wskaźniki ilościowe w obszarach zarządzania. MSAP AE, Kraków 2004, s. 6-7. z uwagi na niekorzystną i zróŜnicowaną sytuację demograficzną występującą w objętym badaniami podregionie, przyjęto liczbę mieszkańców w wieku produkcyjnym (zamiast liczby mieszkańców ogółem) jako podstawę konstrukcji wskaźników względnych. Przeciętne wartości tak skonstruowanych wskaźników: poziomu rozwoju aktywności społecznej (liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadająca na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym) oraz poziomu rozwoju aktywności gospodarczej (liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON przypadająca na 1000 ludności w wieku produkcyjnym) w analizowanych grupach gmin przedstawia rysunek 4. grupa gmin z aktywną formą 85 78 80 81 78 90 86 grupa gmin z pasywną formą 79 w% 70 34,6 38,3 35,4 38,7 40 34,4 50 41,9 60 30 WPI WPF BZ Wskaźnik aktywności społecznej WPI WPF BZ Wskaźnik aktywności gospodarczej Rys. 4. Ilościowe wskaźniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wiejskich podregionu ostrołęcko-siedleckiego w 2005 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań i danych z BDR GUS. Przedstawione na rysunku 4 wartości wskaźników wskazują, Ŝe niŜszy poziom rozwoju społecznego oraz wyŜszy poziom rozwoju gospodarczego występuje w tych grupach gmin, w których stosowane są aktywne formy zarządzania finansami. MoŜna wnioskować, Ŝe w tym przypadku równieŜ występuje pewnego rodzaju sprzęŜenie zwrotne: aktywne zarządzanie finansami częściej jest stosowane w gminach o lepszej sytuacji gospodarczej, ale teŜ zwiększeniu aktywności gospodarczej sprzyja rozwój infrastruktury, będącej efektem inwestycji gminnych realizowanych zgodnie z harmonogramem przyjętym w wieloletnich planach finansowych i inwestycyjnych oraz aktywność władz lokalnych w pozyskiwaniu dodatkowych środków. RóŜnice między analizowanymi grupami gmin w pozyskiwaniu środków na dofinansowanie zadań własnych z innych źródeł przedstawia rysunek 5. w tys. zł grupa gmin z pasywną formą 334,2 322,2 350 grupa gmin z aktywną formą 323,2 300 224,8 250 200 245,3 173,4 150 100 WPI WPF BZ Rys. 5. Środki na dofinansowanie zadań własnych pozyskane z innych źródeł (wartość średnia w latach 2002-2004 w tys. zł/rok) Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Największa rozbieŜność w pozyskiwaniu dodatkowych środków występuje między gminami zróŜnicowanymi pod względem posiadania (średnia 322,2 tys. zł) lub nieposiadania (średnia 173,4 tys. zł) wieloletniego planu inwestycyjnego. Inwestycje samorządów lokalnych słuŜą zaspokajaniu zbiorowych potrzeb mieszkańców gminy. Akcentowaną przez UE priorytetową potrzebą jest poprawa warunków Ŝycia mieszkańców wsi. Dominująca część inwestycji samorządów gminnych w podregionie ostrołęckosiedleckim obejmuje budowę i rozbudowę infrastruktury wodociągowokanalizacyjnej. Celem tych projektów jest przede wszystkim poprawa warunków Ŝycia gospodarstwom lokalnej domowym społeczności korzystania z poprzez sieci umoŜliwienie wodociągowej i kanalizacyjnej. Wskaźniki obrazujące ten aspekt warunków Ŝycia mieszkańców wsi w analizowanych grupach gmin ilustruje rysunek 6. w% grupa gmin z pasywną formą grupa gmin z aktywną formą 85 80 75 70 65 60 55 50 45 WPI WPF BZ Udział mieszkań z dostępem do wodociągu WPI WPF BZ Udział mieszkań wyposaŜonych w łazienkę WPI WPF BZ Udział mieszkań z centralnym ogrzewaniem Rys. 6. Przypadający średnio na gminę udział mieszkań wyposaŜonych w instalacje - w % ogółu mieszkań w 2005 r. w grupach gmin wiejskich z pasywnymi i aktywnymi formami zarządzania finansami Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań i danych z BDR GUS. Dane przedstawione na rysunku 6 wskazują, Ŝe w gminach stosujących aktywne formy zarządzania finansami większy odsetek gospodarstw domowych charakteryzuje się symptomami lepszych warunków Ŝycia na wsi: dostępem do wodociągu, wyposaŜeniem mieszkań w łazienkę oraz w centralne ogrzewanie. Porównanie tych danych oraz zróŜnicowania wskaźników poziomu rozwoju aktywności społecznej (przedstawionych na rysunku 4) pozwala na sformułowanie tezy, Ŝe zwiększona aktywność społeczna jest reakcją mieszkańców na gorsze warunki Ŝycia i mniejszą aktywność władz lokalnych w rozwiązywaniu problemów rozwoju społeczno-gospodarczego jednostki samorządowej. Uzasadnieniem powyŜszej tezy jest równieŜ ocena moŜliwości skutecznego oddziaływania władz gminy na aspekty rozwoju lokalnego, zilustrowana na rysunku 7. grupa gmin z pasywną formą grupa gmin z aktywną formą 3,30 3,07 3,33 3,02 2,86 2,40 1,98 2,17 2,00 2 1,89 3 2,15 4 3,28 5 1 WPI WPF BZ WPI Rozwój działalności gospodarczej WPF BZ Jakość Ŝycia na wsi Rys. 7. Ocena moŜliwości skutecznego oddziaływania władz gminy na aspekty rozwoju Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Przytoczone aspekty: rozwój działalności gospodarczej oraz jakość Ŝycia na wsi były oceniane pod względem moŜliwości skutecznego oddziaływania gminy w skali od 1 – bardzo mała moŜliwość do 5 – bardzo duŜa moŜliwość. MoŜna przyjąć, Ŝe wszystkie uzyskane wyniki wskazują na przekonanie władz lokalnych o posiadaniu małych moŜliwości oddziaływania na rozwój działalności gospodarczej oraz przeciętnych moŜliwości (trochę wyŜsza ocena) oddziaływania na jakość Ŝycia mieszkańców wsi. Jednak pomimo niskich wszystkich ocen, zilustrowane na rysunku 7 wyniki ilustrują fakt, Ŝe średnie wartości w grupach gmin stosujących instrumenty aktywnego zarządzania finansami były wyŜsze w porównaniu z grupami jednostek, które nie wykorzystywały tych instrumentów. Oznacza to, Ŝe władze lokalne mające większą świadomość co do moŜliwości swego oddziaływania na przemiany w sferze społeczno-gospodarczej gminy, równieŜ w inny sposób ustalają cele działania (ukierunkowanie na efekty) i częściej wykorzystują do realizacji przyjętych celów aktywne instrumenty zarządzania finansami. Największa róŜnica występuje w aspekcie oceny moŜliwości skutecznego oddziaływania władz lokalnych na rozwój działalności gospodarczej między grupami gmin: opracowujących tradycyjny budŜet, czyli z pasywną formą zarządzania oraz z aktywną formą zarządzania, czyli przygotowujących budŜet zadaniowy dla nie mniej niŜ 50% wydatków. MoŜna przyjąć, Ŝe w tym przypadku większa świadomość moŜliwości oddziaływania w sferze gospodarczej wiąŜe się z istotą podejścia do procedury budŜetu zadaniowego: większej koncentracji na realizacji celów i na nakładach niŜ na wydatkach oraz na ustalaniu hierarchii wydatków według ich znaczenia w rozwoju społecznogospodarczym gminy. 6. Podsumowanie Zarządzanie finansami jest postrzegane jako jeden z instrumentów nowego zarządzania publicznego, wdraŜanego w organizacjach publicznych w celu podniesienia sprawności ich funkcjonowania oraz dostosowania urzędów do funkcjonowania w przeobraŜonej rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Władze lokalne mające większą świadomość co do moŜliwości swego oddziaływania na przemiany w sferze społeczno-gospodarczej gminy, równieŜ w inny sposób ustalają cele działania (ukierunkowanie na efekty) i częściej wykorzystują aktywne instrumenty zarządzania finansami. Aktywne formy zarządzania finansami częściej stosowane były w gminach wiejskich znajdujących się na wyŜszym poziomie rozwoju gospodarczego, mających lepszą sytuację demograficzną oraz w których większy odsetek gospodarstw domowych charakteryzował się symptomami lepszych warunków Ŝycia na wsi: dostępem do wodociągu, wyposaŜeniem mieszkań w łazienkę oraz w centralne ogrzewanie. Wieloletnie planowanie finansowe i inwestycyjne częściej było stosowane w gminach wiejskich o większej gęstości zaludnienia, w których jednostkowe koszty inwestycji infrastrukturalnych z reguły są niŜsze. Te gminy charakteryzuje równieŜ mniejsze tempo spadku ludności wiejskiej. Bibliografia: CzyŜ T., Polaryzacja rozwoju regionalnego w okresie transformacji społecznogospodarczej w Polsce. W: J. Parysek, H. Rogacki [Red.] Przemiany społecznogospodarcze Polski lat dziewięćdziesiątych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1998, s. 47-63. KoŜuch A., Istota i zakres zarządzania finansami lokalnymi, W: A. KoŜuch, K. Brzozowska [Red.] Współczesne problemy zarządzania finansami lokalnymi. FWZ, ISP UJ, Kraków 2006, s. 11. KoŜuch B., Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji. Placet, Warszawa 2004, s. 16-17. Mitchell A., Owsiany M., Zawicki M., Wskaźniki ilościowe w obszarach zarządzania. MSAP AE, Kraków 2004, s. 6-7. Perechuda K., Dyfuzja wiedzy jawnej i niejawnej jako instrument sieciowego zarządzania gminą. „Współczesne Zarządzanie” 2006, nr 2. Pięcek B., Czy polska wieś się wyludnia?. „Wieś i Rolnictwo” 2006, nr 1. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013. Wstępny Projekt. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa czerwiec 2006, s. 37. Rosner A. [Red.] Typologia wiejskich obszarów problemowych. IRWiR PAN, Warszawa 1999, s. 119-125. Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020. MNiI, Warszawa 24 czerwca 2005, s. 4. Swianiewicz P., Klimska U., Kto rządzi gminą i jak? Lokalni liderzy polityczni w teorii i praktyce samorządów w Polsce.„Studia Regionalne i Lokalne” 2003, nr 4. Szlachta J., Zaleski J., Diagnoza stanu terytorialnej administracji publicznej w Polsce. „Samorząd terytorialny” 2004, nr 1-2. Third report on economic and social cohesion. A new partnership for cohesion. Convergence, competitiveness, cooperation. European Commission, Luxembourg 2004, s.7. Wilkin J. [Red.] Podstawy strategii zintegrowanego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce. Wydawnictwo UW, Warszawa 2003, s. 25. Zaremba W., Rola samorządów lokalnych w budowie społeczeństwa informacyjnego. Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2006, s. 32. Zawicki M. [Red.], Obszary zarządzania oraz wskaźniki opisowe w metodzie rozwoju instytucjonalnego. MSAPAE, Kraków 2002, s. 5-7. Zawicki M., Mazur S. [red.], Analiza instytucjonalna urzędu gminy. Przewodnik dla samorządów, MSAP AE w Krakowie, Kraków 2004, s. 21-30.
