Poznaj zagrożone gatunki zwierząt

Poznaj zagrożone gatunki zwierząt
Pozwólmy zwierzętom żyć tam, gdzie się urodziły.
Ogólnopolski projekt edukacyjny dla szkół podstawowych
Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
Zwierzęta spotykane w sklepach zoologicznych w Polsce egzotyczni pupile
Małpy
Kapucynka czubata (Cebus apella), płaksa
Ryc. 1 Kapucynka czubata © R. Isotti, A.Cambone - Homo Ambiens /
WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: tropikalne lasy Ameryki Południowej:
Brazylia, Gujana Francuska, Gujana, Surinam, Wenezuela. Jest to zwierzę stadne,
grupa liczy zwykle od 8 do 15 osobników i przewodzi jej samiec alfa. Pozostałe
kapucynki są dużo drobniejszej budowy. Kapucynki czubate mają szorstkie futro
i krótki, gruby ogon. Prowadzą nadrzewny tryb życia, na ziemię schodzą do
wodopojów oraz w poszukiwaniu alternatywnych źródeł jedzenia. Posługują się
prymitywnymi narzędziami, są wszystkożerne, lecz najczęściej owocoi owadożerne. Zjadają również nasiona, larwy, żaby a nawet pisklęta.

Statut zagrożenia: Załącznik II CITES, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: jest to najpopularniejszy gatunek małp wśród domowych pupili.
Pozyskiwanie zwierząt z natury zagraża w największym stopniu przetrwaniu tego
gatunku w naturze.
1
Ptaki
Ara hiacyntowa (Anodorhynchus hyacinthinus)
Ryc. 2 Ara hiacyntowa © Roger
Leguen / WWF-Canon
 Występowanie i charakterystyka gatunku: Boliwia, Brazylia, Paragwaj. Ma
charakterystyczne, kobaltowo-niebieskie ubarwienie i długi ogon. Żółta obrączka
okala oczy, i obramowuje dolną część dzioba. Żywią się głównie owocami z kilku
rodzajów endemicznych palm. Gnieżdżą się w dziuplach i spękaniach drzew oraz na
klifach. Zwykle w gnieździe znajdują się dwa jaja z czego najczęściej przeżywa tylko
jedno pisklę. Zakaz wywozu zwierząt obejmuje wszystkie kraje pochodzenia tego
gatunku. W niewoli gatunek ten dożywa blisko 80 lat. Młode przebywają z rodzicami
do 18 miesięcy.
 Liczebność populacji: stale spada, w ostatnich latach szacowana jest na 6500
osobników
 Status zagrożenia: Załącznik I CITES, IUCN: EN – gatunek zagrożony z bardzo
wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim
 Zagrożenia: przede wszystkim ogromna skala nielegalnego pozyskiwania z natury.
Mniejsze znaczenie mają polowania na mięso czy pióra.
2
Żako (Psittacus erithacus)
Ryc. 3 Żako © Michel Gunther / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka środkowa – Angola, Benin,
Burundi, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Kongo, Demokratyczna
Republika Konga, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea Równikowa, Gabon, Ghana,
Gwinea, Kenia, Liberia, Mali, Nigeria, Rwanda, Sierra Leone, Tanzania, Togo, Uganda.
Ma szare upierzenie z białymi akcentami i czerwony ogon. Posiada zdolność
mimetyczne – naśladuje dźwięki. Odżywia się głównie orzechami i owocami, ale
również liśćmi. Żyje około 50 lat. Gniazduje w szczelinach drzew.

Liczebność populacji: około 13 milionów osobników, stale spada

Status zagrożenia: Załącznik CITES: II, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożeniu

Zagrożenia: głównym dla tego
pozyskiwanych z natury zwierząt
gatunku
jest
ogromna
skala
nielegalnie
3
Gwarek czczony (Gracula religiosa)
Ryc. 4 Gwarek © Gernof Baurle

Występowanie i charakterystyka gatunku: Butan, Kambodża, Chiny, Indie,
Indonezja, Laos, Malezja, Birma, Nepal, Filipiny, Singapur, Sri Lanka, Tajlandia,
Wietnam. Zupełnie wyginął w Bangladeszu.
Czarne upierzenie z białymi plamami na skrzydłach i żółtymi wyrostkami na szyi
oraz pomarańczowym dziobem i nogami. Podobnie jak żako jest ptakiem
o zdolnościach mimetycznych.
Potrafi naśladować różne dźwięki, lecz w naturze ogranicza się jedynie do
naśladowania ptaków swojego gatunku występujących w sąsiedztwie. Jest to
najpopularniejszy na świecie gatunek ptaka hodowanego na uwięzi. Gniazduje
w dziuplach. Żywi się owocami, nektarem oraz owadami.

Status zagrożenia: Załącznik CITES: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: przez wieki zwierzęta te były wyłapywane z natury i trzymane
w niewoli ze względu na swoje umiejętności naśladowania dźwięków, co znacznie
przetrzebiło ich naturalne populacje.
4
Gady
Żółw stepowy (Testudo horsfieldii)
Ryc. 5 Żółw stepowy © Stephanie Pendry/TRAFFIC
International

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Chiny,
Iran, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan.
Mierzą do 30cm długości i dożywają 20 lat. Żyją w norach, na stepach i sawannach.
Z natury pozyskiwane są nielegalnie, czasami nawet przy użyciu koparek, które
wykopują je z ich nor w ziemiach. Wiele zwierząt ginie na miejscu. Inne giną podczas
transportu w przemyślnie skonstruowanych skrytkach – m.in. w nadwoziach,
nadkolach czy schowkach samochodowych, ale również wepchnięte w skarpetki lub
poukładane w torbach jedne na drugich. Zwierzętom zakleja się taśmą klejącą głowę
oraz łapy, tak aby nie wydawały żadnego dźwięku. Na każdego żółwia, któremu uda
się przeżyć, przypada wiele innych, które nie przetrwały transportu.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażony na wyginięcie

Zagrożenia: żółwie są często kupowanym zwierzęciem ze względu na pozorną
łatwość ich hodowli. Są długowieczne i długo też chorują zanim umrą. Zdarza się
więc, że po zakupie żółwia, który pochodził z przemytu, umiera on po pół roku z
niewiadomych przyczyn. Często to właśnie rany lub osłabienie podróżą powodują
śmierć zwierzęcia.
5
Boa tęczowy (Epicrates cenchria)
Ryc. 6 Boa tęczowy © David Lawson / WWF-UK

Występowanie i charakterystyka gatunku: Brazylia, Boliwia, Peru, Argentyna,
Paragwaj, Kolumbia, Wenezuela, Kostaryka. Zamieszkuje wilgotne lasy tropikalne,
niestety jest też często spotykanym zwierzęciem w hodowlach. Jest dusicielem o
charakterystycznym połysku skóry, od którego pochodzi nazwa tego gatunku. Efekt
tęczy powstaje w wyniku załamania światła, na niewidocznych dla oka
wypukłościach znajdujących się na łuskach węża. Boa tęczowy ma 12 podgatunków,
różniących się nieco wyglądem i zasięgiem występowania. Jak większość węży, jest
najaktywniejszy nocą. Odżywia się głównie małymi ssakami, pisklętami,
jaszczurkami i płazami. Wymaga wysokiej wilgotności otoczenia oraz ciepła.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II

Zagrożenia: odławianie z natury do handlu. Często przemycane są w niewłaściwych
warunkach, zwykle w workach czy paczkach. Czasem wystarczy spadek
temperatury lub wilgotności, by zwierzę nie przeżyło podróży. Węże dusiciele, do
których należy boa tęczowy, są zwierzętami uznanymi za niebezpieczne, ze względu
na siłę z jaką potrafią ściskać swoją ofiarę. Niestety, handlarze nie zastanawiają się
nad zdrowiem i bezpieczeństwem ludzi, wysyłając często zwierzęta bez
odpowiednich oznaczeń, zwykłą pocztą lub przesyłką kurierską.
6
Legwan zielony (Iguana iguana)
Ryc. 7 Legwan zielony © Chris Martin Bahr /
WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Ameryka Środkowa i Południowa. Jest
jaszczurką roślinożerną, dorastającą do 1,5m długości. Wymaga specyficznych
warunków przestrzennych i oświetlenia. Prowadzi dzienny, nadrzewny tryb życia.
W naturze można go znaleźć blisko zbiorników wodnych. Podczas pływania
posługuje się głównie swoim potężnym ogonem. Zwinnie porusza się też po
drzewach, ma doskonały wzrok. Przed drapieżnikami broni go szereg kolców
wzdłuż grzbietu i ogona. W sytuacji zagrożenia iguany nadymają się, powiększając
swoje podgardle i ciało. Ogon służy im wtedy jako bicz, jeśli i to nie pomoże
podobnie jak inne jaszczurki są w stanie go odrzucić. Po pewnym czasie ogon
odrasta. Pomimo nazwy zwierzęta te występują w różnych kolorach, od zielonego
przez błękitny, czarny a nawet różowy.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II

Zagrożenia: są popularnym domowym pupilem, dzięki swojemu wyjątkowemu
wyglądowi. Ze względu na niewłaściwie warunki hodowli często cierpią i chorują.
7
Waran stepowy (Varanus exanthematicus)
Ryc. 8 Waran stepowy © Michel Terrettaz / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka: Benin, Burkina Faso, Kamerun, Republika
Środkowoafrykańska, Czad, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Etiopia, Gambia,
Ghana, Gwinea, Kenia, Liberia, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra
Leone, Togo, Sudan, Uganda, Gwinea Bissau. Zamieszkuje trawiaste sawanny i
tereny półpustynne. Jest to najpopularniejszy gatunek warana kupowany jako
domowy pupil. Ma charakterystyczny rozdwojony, niebieski język. Jest głównie
mięsożercą, zjada małe ptaki, ssaki, gady ale także mięczaki czy owady. W
przeciwieństwie do innych waranów, nie pływa i nie wspina się na drzewa, a
podczas upałów chroni się w norach. Żeruje za dnia i ma silny instynkt terytorialny.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: poza handlem tymi zwierzętami jako domowymi pupilami, są one
również zabijane masowo dla mięsa, skór i na potrzeby medycyny naturalnej.
8
Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus)
Ryc. 9 Chameleon sp. © Denis Landenbergue / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Półwysep Arabski – Arabia Saudyjska,
Jemen, introdukowany również w Stanach Zjednoczonych. Jest jednym
z największych kameleonów, osiąga długość 65cm. W zależności od nastroju
(głównie stanu zagrożenia i niezadowolenia), jak również w celach komunikowania
się z innymi kameleonami i dostosowywania się w pewnym stopniu do otoczenia,
mogą one zmieniać kolory, przez co są tak atrakcyjne dla potencjalnych hodowców.
Ich oczy mają bardzo szerokie spektrum widzenia i poruszają się niezależnie od
siebie, co umożliwia im patrzenie przed i za siebie jednocześnie. Zwierzęta te mają
charakterystycznie spłaszczone z obu stron ciało (przypominające liść); chwytne
palce i ogon – charakterystycznie ślimakowato zawinięty, do trzymania się gałęzi na
których spędzają większość życia; długi lepki język do chwytania owadów; wyrostek
na głowie oraz grzebień na grzbiecie brodzie. Poza owadami zdarza im się jeść
również liście, pączki i owoce różnych roślin. Wodę najczęściej spijają z liści.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: głównym jest pozyskiwanie w celach handlowych dziko żyjących
zwierząt. W niewoli do ich chorób i śmierci przyczynia się bardzo często
niewłaściwa opieka – czyli niezapewnienie optymalnych warunków (temperatury,
wilgotności lub diety).
9
Płazy
Drzewołaz lazurowy (Dendrobates tinctorius)
Ryc. 10 Drzewołaz lazurowy © Roger Leguen / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Brazylia, Gujana, Gwinea Francuska,
Surinam. Zamieszkują najniższe warstwy tropikalnych lasów deszczowych. Jaja są
składane poza wodą, następnie samiec zanosi kijanki do kałuży (np. w dziuplach
drzew), gdzie mogą dalej się rozwijać. Osiągają do 5cm długości. Dorosłe osobniki
mają na grzbiecie gruczoły zawierające toksyczną substancję, która przenika przez
skórę. Trucizna wytwarzana z tych żab używana była przez plemiona Indian w
Ameryce Południowej do zatruwania strzał. Żaby wytwarzają truciznę odżywiając
się mrówkami i termitami, w hodowli pozbawione tej diety tracą trujące
właściwości. Mają bardzo jaskrawą, niebieską barwę, która jest ostrzeżeniem dla
potencjalnych drapieżników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: odławianie z natury zwierząt do handlu. Zwierzęta są przemycane w
wymyślny sposób, często w malutkich pudełkach na filmy do aparatu, bez dostępu
powietrza, światła i wody.
10
Pajęczaki
Ptasznik czerwonokolanowy (Brachypelma smithi)
Ryc. 11 Ptasznik © David Lawson / WWF-UK

Występowanie i charakterystyka gatunku: Meksyk. Pająk ten swoją nazwę
zawdzięcza czerwonym odcinkom w miejscach zgięć odnóży. Jest to pająk
długowieczny, samice tego gatunku dożywają ponad 20 lat. Obie płcie mają podobną
wielkość, samce są jednak lżejsze od samic. Najniebezpieczniejsze są jadowe włoski
z okolic brzucha i tylnych odnóży. W chwilach zagrożenia pająki potrafią je
wystrzeliwać w stronę napastnika. Właściwość ta zagraża także ludziom.
Szczególnie niebezpieczna jest dla alergików - włoski podrażniają bowiem górne
drogi oddechowe.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożenia

Zagrożenia: przez swój atrakcyjny wygląd został prawie całkowicie wytępiony
w naturze
11
Skorpion cesarski (Pandinus imperator)
Ryc. 12 Skorpion cesarski © WWF Polska

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka Środkowa. Jest to jeden
z największych skorpionów na świecie – dorasta do 20cm długości. Może być barwy
od ciemnoniebieskiej, przez brązową aż po czarną. Duże kleszcze mają
charakterystyczną, ziarnistą powierzchnię. Jad znajduje się na końcu ogona i jest
szczególnie niebezpieczny dla alergików i osób słabszych oraz dzieci.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II

Zagrożenia: Odławianie dziko żyjących zwierząt do handlu. Obecna moda na
niebezpieczne zwierzęta trzymane w domowych warunkach sprawia, że coraz
częściej zdarza się, że na poczcie czy w magazynach niewłaściwie transportowane
zwierzęta uciekają z pudełek i stanowią poważne zagrożenie dla życia i zdrowia
osób znajdujących się w ich otoczeniu.
12
Zwierzęta zabijane na potrzeby tradycyjnej medycyny azjatyckiej
(TMA), trofea myśliwskie, ozdoby, mięso
Orangutan borneański (Pongo pygmaeus)
Ryc. 13 Orangutan borneański © Tantyo
Bangun / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Borneo. Lasy tropikalne lub
subtropikalne lasy deszczowe. Orangutany należą do rzędu Naczelnych, rodziny
Człowiekowatych, są więc jednymi z naszych najbliższych krewnych. Orangutany to
jedyne małpy człowiekowate żyjące w Azji. Podobnie jak inne małpy naczelne są
ściśle chronione zarówno przez lokalne prawo jak i przepisy międzynarodowe.
Pierwotnie, gatunek ten występował na ogromnym obszarze Azji PołudniowoWschodniej. Orangutany mają charakterystyczny kształt ciała, kudłate czerwonobrązowe futro, chwytne nogi i ręce, z bardzo długimi ramionami, o długości nawet
2 m. Nogi są stosunkowo krótkie i słabe, ale ręce i ramiona orangutanów są
niezwykle silne. Dorosłe samce wyróżniają się dużymi rozmiarami i szerokimi
talerzami policzkowymi po obu stronach twarzy. Długość ciała wynosi około od
1.25m do 1.5 metra. Dorosłe samice ważą od 30 do 50 kg, a samce od 50 do 90 kg.
Worek skórny na szyi samców pozwala na wydawanie niezwykle głośnych
i donośnych dźwięków, słyszanych z ponad kilometra. Orang – utan oznacza w
języku malajskim „Człowieka z lasu”. Posługują się narzędziami. Nazywane
„ogrodnikami lasów”, w związku z ich ważną funkcją w rozsiewaniu nasion drzew.

Liczebność populacji: W dzisiejszych czasach presja człowieka wywierana na
gigantyczną skalę (m.in. rozwój przemysłu, wycinki lasów itp.) spowodowała
spadek liczebności orangutanów o ponad 90% od początku XX wieku. Tylko w ciągu
ostatnich 60 lat populacja orangutanów skurczyła się o 50%. Obecnie szacuje się ją
na 44000 osobników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony
z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim

Zagrożenia: najważniejsze zagrożenia to: utrata siedlisk – w tym nielegalna wycinka
lasów, polowania na mięso i handel orangutanami jako zwierzętami domowymi.
13
Goryl nizinny (Gorilla gorilla)
Ryc. 14 Goryl nizinny © Martin Harvey
/WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola, Kamerun, Republika
Środkowoafrykańska, Kongo, Gwinea Równikowa, Gabon, Nigeria. Są to małpy
blisko spokrewnione z szympansami i bonobo. Goryle są jednym z najbliższych
krewnych człowieka. Należą do rzędu Naczelnych, rodziny Człowiekowatych.
Rozróżnia się dwa podgatunki: G. g. gorilla i G. g. diehli. Są największymi
przedstawicielami naczelnych. Mają barczyste ramiona i szerokie klatki piersiowe,
nieowłosioną, czarną twarz, małe ciemne oczy i duże otwory nosowe. Dorosłe samce
ważą do 200kg, samice o połowę mniej. Stojąc na dwóch nogach mogą dorastać od
1,2 do 1,7 metra. Mają doskonale rozwinięte struktury socjalne, tworząc zżyte ze
sobą rodziny. Samica rodzi w swoim życiu jedynie 3 do 4 młodych, najczęściej
pojedynczo, co 4-6 lat. Największa śmiertelność występuje wśród młodych, dorosłe
mogą żyć około 40 lat. Są głównie roślinożerne, jedzą liście bambusa oraz owoce,
uzupełniając swoją dietę korą drzew oraz bezkręgowcami. Posługują się
narzędziami. Dorosłe osobniki bronią innych członków stada, dlatego nielegalne
polowania na goryle lub próby złapania młodego zwierzęcia często kończą się
śmiercią całej rodziny goryli.

Liczebność populacji: około 100 300 osobników i stale spada.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: CR – krytycznie zagrożone

Zagrożenia: kłusownictwo, rosnąca popularność mięsa tych zwierząt (tzw.
bushmeat czyli dzikie mięso), utrata siedlisk oraz choroby (m. in. wirus ebola)
14
Tygrys syberyjski (Panthera tigris altaica ) zwany również amurskim
Ryc. 15 Tygrys syberyjski © Klein & Hubert / WWF

Występowanie i charakterystyka gatunku: Rosja Południowo-Wschodnia, być może
niewielki obszar Chin i Korei Północnej. Jest to największy z podgatunków tygrysa.
Osiąga wagę do 300kg, a długość ciała wraz z ogonem może dochodzić do 3m.
Oprócz tego podgatunku tygrysa, na świecie występują jeszcze: tygrys bengalski,
indochiński, malajski, południowochiński oraz sumatrzański. Ten ostatni wyróżnia
się charakterystyczną kryzą – dłuższą sierścią okalającą szyję. Tygrys amurski jako
jedyny podgatunek żeruje nie tylko nocą. W zimie zdarza się, że jest aktywny także
w ciągu dnia. Tygrysy utrzymują swoje terytoria do śmierci. Mają zwykle 2 – 3
młode w miocie co 2 – 2,5 roku. Dożywają 25 lat.

Liczebność populacji: Obecnie na wolności żyje jedynie 450 osobników. Liczbę
wszystkich tygrysów na świecie szacuje się obecnie na zaledwie 3200 osobników. W
samym tylko XX wieku liczebność tego gatunku spadła aż o 95%.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony
z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim

Zagrożenia: wszystkie tygrysy są zagrożone wyginięciem z powodu kłusownictwa.
Największym rynkiem zbytu na wszystkie części tych zwierząt jest tradycyjna
medycyna azjatycka. Innymi czynnikami przyczyniającymi się do ich wymarcia są:
utrata dotychczasowych siedlisk oraz zabijanie ich na trofea myśliwskie.
15
Nosorożec czarny (Diceros bicornis)
Ryc. 16 Nosorożce czarne © Michel Terrettaz / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka: Wschód – Kenia, Zachód –
Kamerun, Afryka Południowa. Najprawdopodobniej populacje zamieszkujące
zachodnie krańce Afryki bezpowrotnie wyginęły. Gatunek ten, jak wskazuje
łacińska nazwa, posiada dwa rogi: przedni dłuższy i drugi dużo krótszy oraz mniej
zagięty. Niekiedy zdarzają się osobniki z trzecim, niewielkim rogiem. Ważą od 800
do 1400kg. Ich żerowiska znajdują się najdalej 25km od zbiorników wodnych.
Chłodzą się, tarzając się w błocie lub brodząc w wodzie. Samice osiągają dojrzałość
płciową w wieku około 7 lat, samce natomiast później, w wieku około 10 – 12 lat.
Żywią się gałązkami drzew i różnych roślin strączkowych, ich ulubionym gatunkiem
jest akacja. Żerują zwykle o świcie i zmierzchu, w południe zwykle śpią.

Liczebność populacji: około 4 848 osobników (dane z grudnia 2010)

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: CR – krytycznie zagrożony

Zagrożenia: zabijane są w zasadzie wyłącznie dla ich rogów, wykorzystywanych na
potrzeby tradycyjnej medycyny azjatyckiej. Pomimo że ich rogi zbudowane są w
bardzo dużym stopniu z tego samego budulca co paznokcie – czyli keratyny, wiara w
ich zbawienne działanie wciąż jest bardzo silna. Liczebność nosorożców wciąż
dramatycznie spada, dlatego nielegalny handel ich rogami dosięgnął nawet muzeów,
z których wykradane są eksponaty trafiające później na czarny rynek.
16
Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos)
Ryc. 17 Niedźwiedź brunatny © Klein & Hubert / WWF

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan; Albania; Andora; Armenia;
Austria; Azerbejdżan; Białoruś; Bośnia i Hercegowina; Bułgaria; Kanada; Chiny;
Chorwacja; Republika Czeska; Estonia; Finlandia; Francja; Gruzja; Indie; Korea, Irak;
Włochy; Japonia; Kazachstan; Korea, Łotwa; Macedonia, Jugosławia; Mongolia;
Czarnogóra; Nepal; Norwegia; Pakistan; Polska; Rumunia; Rosja, Serbia; Słowacja;
Słowenia; Hiszpania; Szwecja; Tadżykistan; Turcja, Ukraina; Stany Zjednoczone;
Uzbekistan. Stojąc na dwóch łapach może osiągać wysokość ponad 3m. Podobnie jak
człowiek, jest to zwierzę wszystkożerne. Młode rodzą się w styczniu i lutym, jeszcze
podczas hibernacji matki. W miocie niedźwiedzie mają zwykle 2 – 3 młode. Na
wolności żyje około 30 lat. W krajach azjatyckich zakładane są specjalne hodowle, w
których z żywych zwierząt uwięzionych w klatkach pozyskuje się żółć. Jest to jedna
z najokrutniejszych form wykorzystywania zwierząt. Żywym niedźwiedziom
zakłada się dreny bezpośrednio do woreczka żółciowego i regularnie odciąga z nich
sok osiągający na rynku wysokie ceny. Zwierzęta cierpią latami, zamknięte w
ciasnych klatkach, bez możliwości poruszania się. W krajach Europy
Środkowowschodniej, takich jak Polska, Ukraina czy Rosja, bardziej popularny jest
tłuszcz z niedźwiedzia, który służyć ma leczeniu dróg oddechowych.

Liczebność populacji: 200 000 osobników, połowa z nich żyje w Rosji

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I i II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego
ryzyka

Zagrożenia: kłusownictwo – na potrzeby TMA - głównie na żółć, łapy, tłuszcz, ale i
na trofea myśliwskie. W wielu rejonach świata został już wytępiony.
17
Piżmowiec (Moschus moschiferus)
Ryc. 18 Piżmowiec © Grigori Mazmanyants / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Chiny; Kazachstan; Korea, Koreańska
Republika Ludowo-Demokratyczna, Mongolia; Rosja. Jest to niewielki ssak,
zamieszkujący najczęściej górzyste obszary tajgi. Samce mają charakterystyczne,
wystające z górnej szczęki kły. Samce zabijane są dla gruczołu, z którego pozyskuje
się piżmo – niegdyś szeroko używane w przemyśle perfumeryjnym, obecnie coraz
częściej zastępowane sztucznym odpowiednikiem. Niemniej jednak, niektóre firmy
kosmetyczne nadal używają w swoich produktach naturalnego piżma. Piżmowce są
najbardziej aktywne o świcie i zmierzchu. Przemierzając od 3 do 7 km każdego dnia
w poszukiwaniu pożywienia, wracają jednak za każdym razem do swojego
matecznika.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I (populacje Butanu, Afganistanu, Indii, Birmy,
Nepalu i Pakistanu) i II, kategoria IUCN: VU – narażone na wyginięcie

Zagrożenia: zabijane dla piżma używanego w TMA oraz przemyśle perfumeryjnym
(obecnie w mniejszym stopniu). Z rąk kłusowników często przypadkowo giną
również samice, które są porzucane w lesie, gdyż nie mają żadnej wartości na
czarnym rynku. Nie jada się mięsa tych zwierząt.
18
Słoń afrykański (Loxodonta africana)
Ryc. 19 Słonie afrykańskie © Martin Harvey / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola; Benin; Botswana; Burkina Faso;
Kamerun; Republika Środkowoafrykańska; Czad; kongo; Kongo, Wybrzeże Kości
Słoniowej; Gwinea Równikowa; Erytrea; Etiopia; Gabon; Gana; Gwinea; GwineaBissau; Kenia; Liberia; Malawi; Mali; Mozambik; Namibia; Niger; Nigeria; Rwanda;
Senegal; Sierra Leone; Somalia; Południowa Afryka; Sudan; Tanzania, Togo; Uganda;
Zambia; Zimbabwe. Słonie są zwierzętami stadnymi. Opiekują się rannymi
członkami stada Przemierzają setki kilometrów w poszukiwaniu jedzenia. Są bardzo
inteligentne i mają doskonałą pamięć. Trąby, używają w celach komunikacyjnych jak
również do chwytania przedmiotów i pożywienia. Ich ogromne uszy służą do
wentylowania ciała. Słonie to największe lądowe zwierzęta. Ważą do 6 ton, długość
ich ciała sięga od 6m do7,5 metra a wysokość do 3,3m.

Liczebność populacji: 470,000 - 690,000

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I i II (tylko populacje Botswany, Namibii,
Zimbabwe i Południowej Afryki) kategoria IUCN: VU – narażone na wyginięcie

Zagrożenia: słonie afrykańskie to kolejny gatunek afrykańskiej megafauny
zagrożony z powodu kłusownictwa. Nadal zabijane są głównie dla tzw. kości
słoniowej, czyli ciosów, które od wieków służyły jako materiał do wyrobu
ekskluzywnych przedmiotów (m. in. rękojeści, rzeźb, biżuterii itp.). Kłusownicy
zabijają zwierzę i odcinają jego ciosy, pozostawiając ciało słonia. Na czarnym rynku
pojawiają się także bransoletki wykonane z włosów z ogona słonia lub np. pojemniki
na parasole zrobione z nóg.
19
Żółwie azjatyckie
Ryc. 20 Pelochelys cantorii © WWF Lao PDR

Występowanie i charakterystyka gatunków: Azja. Największym przedstawicielem
tych żółwi jest żółw birmański (Geochelone platynota), osiągający długość do 60cm i
wagę 37kg. Mają wyraźny dymorfizm płciowy, samice są zwykle o około 10cm
większe od samców. Odżywiają się głównie roślinami, czasem są również
padlinożerne. Większość z nich wykopuje w błocie lub piachu gniazda, do których
składają jaja. Młode rodzą się ze specjalnym zębem, który pomaga im rozbić skorupę
jajka. Krótko po wykluciu ząb odpada. Samice nie opiekują się młodymi,
pozostawiając narażone na ataki drapieżników jaja bez opieki. Śmiertelność wśród
młodych żółwi jest więc bardzo wysoka. Na świecie żyje 89 gatunków żółwi
azjatyckich, wszystkie zagrożone są wyginięciem.

Zagrożenia: tysiące zwierząt są nielegalnie odławiane i eksportowane do Chin,
Hong Kongu i Japonii, gdzie istnieje duże zapotrzebowanie na ich mięso oraz
produkty TMA. Lokalne społeczności z krajów takich jak Kambodża, Wietnam,
Indonezja, Malezja, Bangladesz tradycyjnie zabijały żółwie na mięso. Niestety,
rosnący wzrost zapotrzebowania na medykamenty i żywność wyprodukowane z
tych zwierząt, doprowadził wiele gatunków żółwi azjatyckich na skraj wyginięcia.
Ponadto ważnym czynnikiem ograniczającym ich liczebność jest utrata naturalnych
siedlisk, przekształcanych pod tereny uprawne.
20
Zwierzęta, z których robi się pamiątki dla turystów
Lampart (Panthera pardus)
Ryc. 21 Lampart © Martin Harvey / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afganistan; Algieria; Angola; Armenia;
Azerbejdżan; Bangladesz; Benin; Butan; Botswana; Burkina Faso; Burundi;
Kambodża; Kamerun; Republika Środkowoafrykańska; Czad; Chiny; Kongo;
Wybrzeże Kości Słoniowej; Egipt; Gwinea Równikowa; Erytrea; Etiopia; Gabon;
Gambia; Gruzja; Gana; Indie; Indonezja (Jawa); Iran, Izrael; Jordan; Kenia; Laos;
Liberia; Malawi; Malezja; Mali; Maroko; Mozambik; Birma; Namibia; Nepal; Niger;
Nigeria; Oman; Pakistan; Rosja; Ruanda; Arabia Saudyjska; Senegal; Sierra Leone;
Somalia; Afryka Południowa; Sri Lanka; Sudan; Suazi; Tadżykistan; Tanzania,
Tajlandia; Togo; Turcja; Turkmenistan; Uganda; Zjednoczone Emiraty Arabskie;
Uzbekistan; Wietnam; Jemen; Zambia; Zimbabwe. Jest jednym z najmniejszych
przedstawicieli wielkich kotów. Jego futro pokryte jest charakterystycznymi
cętkami, które tak jak ludzkie linie papilarne, są unikalne dla każdego osobnika. Ze
względu na szeroki zakres występowania, istnieje wiele podgatunków lamparta.
Jako drapieżniki jedzą wszystko, od małp i dzikich świń po ptaki, gady czy ryby.
Swojej zdobyczy nie zjadają na miejscu, lecz wciągają na drzewa gdzie spędzają dużą
część swojego życia. Mogą wciągnąć na drzewo zwierzęta ważące dwa razy tyle co
one same.

Liczebność populacji: w Afryce szacuje się ją na około 700 000, na terenach Arabii
mniej niż 200 osobników, w Indiach przed 10 laty było ich 9844, na Sri Lance około
800, w Persji około 1000. Ich populacja stale się zmniejsza

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: NT – bliskie zagrożeniu

Zagrożenia: ze względu na dramatyczny spadek populacji tygrysa, w tradycyjnej
medycynie azjatyckiej zaczęto zastępować go częściami z lamparta, co jest obecnie
największym zagrożeniem dla tego gatunku. Ponadto przez wieki zabijany był dla
swojego atrakcyjnego futra.
21
Gepard (Acinonyx jubatus)
Ryc. 22 Gepard © Martin Harvey / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Afryka i Bliski Wschód: Algieria; Angola;
Benin; Botswana; Burkina Faso; Afryka Centralna; Czad; Kongo, Etiopia; Iran, Kenia;
Mozambik; Namibia; Niger; Somalia; Południowa Afryka; Sudan; Tanzania, Togo;
Uganda; Zambia; Zimbabwe.
Gepard to najszybszy z lądowych ssaków. Swoje ofiary dopada w biegu, najczęściej
poluje na gazele. Podczas pościgu osiąga prędkość nawet 103km/h, potrafi tak biec
przez kilkaset metrów. W przeciwieństwie do innych drapieżników, są aktywne za
dnia, co zmniejsza konkurencję podczas polowania. Nie pozostają długo przy
ofierze, dlatego wiele innych drapieżników czerpie korzyści z resztek
pozostawianych przez gepardy. Zamieszkują głównie sawanny i otwarte
przestrzenie półpustynne a także górzyste tereny Sahary.
Gepardy mają unikalną wśród kotowatych strukturę socjalną. Samice żyją samotnie,
lub w towarzystwie niesamodzielnych jeszcze młodych. Samce mogą być
samotnikami lub żyć w koalicji, tworząc grupy dwóch lub trzech osobników,
niekoniecznie ze sobą spokrewnionych. Na terenach migrowania swoich ofiar,
samice podążają za stadami, na które polują. Samce natomiast, zajmują określone
terytoria (około 30km2), na których krzyżują się z napotykanymi samicami.
Najdramatyczniejsze zmiany w ich liczebności wystąpiły na obszarach Afryki
północnej i zachodniej. Szacuje się, że połowa populacji żyje poza terenami
chronionymi, na ziemiach pierwotnie przeznaczonych na chów zwierząt, gdzie
wytępiono dotychczas lwy i hieny.

Liczebność populacji: 7,500 dorosłych osobników, stale spada. W Afryce szacuje się,
że ich zasięg zmniejszył się o 76% w stosunku do pierwotnej liczby.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: VU – narażone

Zagrożenia: kłusownictwo, utrata terenów łownych i fragmentacja ekosystemów
22
Aligator amerykański (Alligator mississippiensis) zwany też
misisipijskim
Ryc. 23 Aligator amerykański © Martin Harvey / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Ameryka Północna - Stany Zjednoczone.
Zamieszkuje środowisko naziemne i słodkowodne. Ten krokodyl z rodziny
aligatorowatych ma ciemnozielony, niekiedy oliwkowy grzbiet i jasnożółty brzuch i
krótki, szeroki pysk. Od krokodyli i gawiali różni się zgryzem – górne zęby wystają
nad dolną szczęką. Młode wyglądają dokładnie jak starsze osobniki, odróżnia je
jedynie żółta barwa pasków na ciemnym tle, co zapewnia zwierzęciu kamuflaż.
Uścisk ich szczęki jest najsilniejszy spośród wszystkich żyjących współcześnie
zwierząt. Samce osiągają długość prawie do 4,5m, samice do 3m. Zimują
w wygrzebanych na lądzie norach. Odżywiają się rybami, gadami, płazami,
drobnymi ssakami oraz padliną. Mają bardzo osobliwe zaloty, polegające m.in. na
wydawaniu wibrujących dźwięków, i podrzucaniu ciała w wodzie. Matka opiekuje
się jajami i młodymi - od wylęgu nawet do 3 lat.

Liczebność populacji: około 1miliona osobników

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: LC – gatunek niższego ryzyka

Zagrożenia: kłusownictwo – zabijane są dla mięsa, skór i na trofea myśliwskie;
zanieczyszczenie wód jest również ważnym czynnikiem ograniczającym liczebność
ich populacji
23
Hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius)
Ryc. 24 Hipopotam nilowy © Martin Harvey / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Angola; Benin; Botswana; Burkina Faso;
Burundi; Kamerun; Afryka Centralna; Czad; Kongo; Wybrzeże Kości Słoniowej;
Gwinea Równikowa; Etiopia; Gabon; Gambia; Gana; Gwinea; Kenia; Liberia; Malawi;
Mali; Mozambik; Namibia; Niger; Nigeria; Rwanda; Senegal; Sierra Leone; Somalia;
Afryka Południowa; Sudan; Suazi; Tanzania, Togo; Uganda; Zambia; Zimbabwe. Te
ogromne zwierzęta zamieszkują środowiska lądowo-wodne, bagna, jeziora i rzeki
Afryki. Z greckiego, „hippopotamus” oznacza „rzecznego konia”, choć hipopotamy są
bliżej spokrewnione ze świniami niż z końmi. Są trzecim co do wielkości
zwierzęciem na Ziemi, po słoniach i białych nosorożcach. Samce ważą od 1600 do
3200 kg, przy wzroście od 130 do145cm. Ich naga skóra ma kolor od brązowego do
szaro-purpurowego. Nie posiadają gruczołów łojowych ani potowych i spędzają
większą część dnia w błocie lub wodzie, chroniąc swe ciało przed przegrzaniem. Kły
samców dorastają do 70cm długości, a ich szczęki osiągają rozwarcie do 1m.
W przeciwieństwie do swojego niezgrabnego wyglądu na lądzie, w wodzie są one
wyjątkowo zwinne. Nurkując, wytrzymują pod wodą do 5 minut. Specyficzna
budowa tych zwierząt umożliwia im chodzenie, a nawet bieganie po dnie
zbiorników wodnych czy rzek. Znacząc teren, samce w specyficzny sposób ochlapują
swoje terytoria odchodami, w czym pomagają sobie kręcąc ogonem.

Liczebność populacji: szacuje się, że jest na świecie od 125 000 do 148 000
osobników, ich liczba stale spada

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażone

Zagrożenia: poza znaczącą utratą siedlisk, zwierzęta te są wykorzystywane
w przemyśle turystycznym – z ich zębów wykonuje się pamiątki: rękojeści do noży,
otwieracze do butelek, naszyjniki etc.
24
Jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata)
Ryc. 25 Jeżozwierz afrykański © Matt Muir

Występowanie i charakterystyka gatunku: Algieria; Angola; Benin; Burkina Faso;
Kamerun; Czad; Wybrzeże Kości Słoniowej; Erytrea; Etiopia; Gambia; Gana; GwineaBissau; Włochy; Kenia; Liberia; Libia; Mali; Mauretania; Maroko; Niger; Nigeria;
Ruanda; Senegal; Sierra Leone; Somalia; Sudan; Tanzania, Togo; Tunezja; Uganda.
Jeżozwierz to największy współcześnie żyjący gryzoń Afryki, osiągający wagę do
15kg. Jego ciało pokryte jest na grzbiecie długimi kolcami - o długości nawet 40cm.
Jeżozwierze są roślinożerne, jedzą głównie korzenie i bulwy, zjadają również korę
oraz opadłe owoce. Żyją i rozmnażają się w norach i jaskiniach, prowadzą nocny
tryb życia.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: LC – niższego ryzyka

Zagrożenia: kolce służą do wyrobu biżuterii i innych dekoracyjnych przedmiotów.
Robi się z nich również spławiki. Jeżozwierze są także masowo tępione na
plantacjach jako szkodniki (podaje im się np. trującą przynętę), poluje się na nie
również dla mięsa (z użyciem psów tropiących).
25
Zebra Grevy’ego (Equus grevyi)
Ryc. 26 Zebra Grevy'ego © David
Lawson / WWF-UK

Występowanie i charakterystyka gatunku: Kenia i Etiopia. Mają charakterystyczne
duże, szerokie uszy zaokrąglone na końcach. Młode są ubarwienia brązowo
czarnego, ich grzywy biegną przez cały grzbiet aż do ogona. Żyją na otwartych
terenach sawanny, porośniętych trawą i krzewami, ze stałym dostępem do wody. Są
głównie trawożerne. Są to zwierzęta niezwykle ruchliwe, a ich migracja zależy od
zasobności terytoriów. Problemem dla przetrwania tego gatunku jest niska
przeżywalność młodych, które giną z powodu braku dostępu do wody i pożywienia
w wyniku rywalizacji o te zasoby z pasterzami i ich zwierzętami. Nazwa tego
gatunku pochodzi od Juliusza Grevy’ego – prezydenta Francji.

Liczebność populacji: w sumie w Kenii i Etiopii żyje około 1966 do 2447 osobników
(dane na rok 2007), przy czym od roku 1988 do 2007, liczebność populacji tej zebry
spadła o około 60%.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN - gatunek zagrożony
z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim

Zagrożenia: poza polowaniem na te zwierzęta dla ich skór, mięsa i na potrzeby
medycyny naturalnej, poważnymi problemami są: zmniejszanie się obszarów
z dostępem do wody, choroby, degradacja ekosystemów i utrata terytoriów poprzez
nadmierne wypasanie zwierząt.
26
Koralowce: koral niebieski (Heliopora coerulea)
Ryc. 27 Koral niebieski w rafie koralowej © WWF-Japan/Kobayashi Tkakashi
/ WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Samoa Amerykańskie; Australia; Bahrajn;
Bangladesz; Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego; Kambodża; Wyspa Bożego
Narodzenia; Wyspy Kokosowe; Komory; Dżibuti; Egipt; Erytrea; Fidżi; Indie;
Indonezja; Iran, Irak; Izrael; Japonia; Jordan; Kenia; Kiribati; Kuwejt; Madagaskar;
Malezja; Malediwy; Wyspy Marshalla; Mauritius; Majotta; Mikronezja, Mozambik;
Birma; Nauru; Nowa Kaledonia; Niue; Oman; Pakistan; Palau; Papua Nowa Gwinea;
Filipiny; Katar; Reunion; Samoa; Arabia Saudyjska; Seszele; Singapur; Wyspy
Salomona; Somalia; Afryka Południowa; Sri Lanka; Sudan; Taiwan, Prowincje Chin;
Tanzania, Tajlandia; Tokelau; Tonga; Tuvalu; Zjednoczone Emiraty Arabskie;
Dalekie Wyspy Mniejsze Stanów Zjednoczonych; Vanuatu; Wietnam; Wyspy Wallis
i Futuna, Jemen. Ma szeroki zakres występowania, lecz jednocześnie nie występuje
w dużych skupiskach. Zamieszkuje morza ciepłe i gorące. Koral ten jest bardzo
delikatny, podatny na różne choroby, łatwo ulega bieleniu (pod wpływem
niekorzystnych warunków – podwyższonej temperatury, środków chemicznych itp.
korale obumierają, pozostawiając jedynie swoje wapienne szkielety). Szacuje się, że
w obecnym tempie wymierania znikną one w ciągu dwóch dekad. Większość korali
rafotwórczych osiąga dojrzałość w wieku od 3 do 8 lat. Zamieszkuje płytkie rafy
i atole o głębokości do 2m.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: II, kategoria IUCN: VU – narażone

Zagrożenia: pozyskiwane jako osobliwości, na potrzeby branży jubilerskiej oraz
akwarystycznej. Globalnym i największym zagrożeniem dla wszystkich koralowców
są zmiany klimatu – a w szczególności ocieplanie się wód prowadzące do bielenia
raf. Lokalnymi zagrożeniami jest rybołówstwo, rozwój infrastruktury, zabudowy
i transportu; zmiany gatunkowe zachodzące wśród rodzimych populacji, gatunki
inwazyjne, połowy dokonywane za pomocą ładunków wybuchowych i substancji
chemicznych (np. cyjanków), działania związane z aktywnym wypoczynkiem
wodnym oraz turystyką.
27
Żółw Karetta (Caretta caretta)
Ryc. 28 Żółw Karetta © Michel Gunther / WWF-Canon

Występowanie i charakterystyka gatunku: Albania; Algieria; Australia; Bahamy;
Bahrajn; Bangladesz; Belize; Brazylia; Kajmany; Chiny; Kolumbia; Costa Rica; Kuba;
Cypr; Dominikana; Egipt; Erytrea; Francja; Grecja; Grenada; Gwadelupa; Gwatemala;
Haiti; Honduras; Indonezja; Izrael; Włochy; Jamajka; Japonia; Libia; Madagaskar;
Meksyk; Montserrat; Maroko; Mozambik; Namibia; Nowa Kaledonia; Nikaragua;
Oman; Panama; Filipiny; Puerto Rico; Saint Lucia; Senegal; Afryka Południowa;
Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie); Sri Lanka; Tunezja; Turcja; Wyspy Turks i Caicos;
Urugwaj; Wenezuela; Wyspy Dziewicze. Ma charakterystyczną, dużą czaszkę oraz
masywne szczęki. Osiąga wagę 100kg, górna skorupa zwana karapaksem ma
długość nawet 120cm. Jest mięsożerny. Żywi się mięczakami, krabami, jeżowcami,
gąbkami a także wolno pływającymi meduzami i ślimakami morskimi (np.
skrzydelnikami). Samice składają jaja średnio co dwa lata, 3-5 razy w sezonie,
każdorazowo od 40 do 90 jaj. Są gatunkiem migrującym, pokonują najdłuższe
dystanse w porównaniu z innymi żółwiami morskimi.

Liczebność populacji: szacowana liczba samic składających jaja to około 60 000
osobników.

Status zagrożenia: CITES Załącznik: I, kategoria IUCN: EN – gatunek zagrożony
z bardzo wysokim ryzykiem wymarcia w stanie dzikim

Zagrożenia: ze skorup żółwi wykonuje się różnorodne pamiątki dla turystów oraz
przedmioty użytkowe, utrata plaż (miejsc lęgowych tych zwierząt), zanieczyszczenia
mórz, rybołówstwo (wiele zwierząt ginie przypadkowo, zaplątując się w sieci) oraz
choroby. Ponadto są odławiane dla jaj i mięsa.
28