docpobierz artykuł - PTE Oddział w Krakowie
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz artykuł - PTE Oddział w Krakowie
Zeszyty Naukowe nr 14 Kraków 2013 POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE Czesława Pilarska Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym w Polsce w warunkach współczesnego kryzysu gospodarczego 1. Wprowadzenie Współczesny dyskurs ekonomiczny został zdominowany przez zagadnienia związane z kryzysem [Aiginger 2009; Goodhart 2009; Rosati 2009]. Jak pisze P. Krugman w swojej książce Powrót do recesji. Kryzys roku 2008, problematyka kryzysu gospodarczego stała się znowu aktualna [Krugman 2009, s. 163]. Pomimo że – jak twierdzą N. Roubini i S. Mihm [2011, s. 33] – „w historii współczesnego kapitalizmu kryzysy nie są wyjątkiem, ale regułą”, to jednak ten zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych zaskoczył wielu polityków i ekonomistów1. Współczesny kryzys, podobnie jak wielki kryzys lat 30. XX w., ujawnił Jeszcze w 2003 r. laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii R. Lukas twierdził, że obecna polityka makroekonomiczna jest na tyle skuteczna, iż „główny problem związany z zapobieganiem kryzysom został rozwiązany” i nadszedł czas, aby skupić się na długookresowym wzroście gospodarczym. Podobnie jak R. Lukas, także przewodniczący Fed B. Bernanke w swoim przemówieniu zatytułowanym „Wielkie poskromienie” nie tylko nie dostrzegł symptomów załamania gospodarczego, ale stwierdził, że współczesna polityka makroekonomiczna poradziła sobie z problemem cyklu koniunkturalnego, sprowadzając go do rangi „pewnej niedogodności” [Krugman 2009, s. 15]. O tym, że obecnego kryzysu gospodarczego nie przewidziano i że zaskoczył on wielu, pisze także inny laureat Nagrody Nobla, a mianowicie J. Stiglitz. W swojej książce poświęconej uwarunkowaniom i przebiegowi światowego kryzysu gospodarczego zawarł on następujące słowa: „zaskakującym aspektem kryzysu gospodarczego 2008 r. było to, że jego nadejście zaskoczyło tak wielu ludzi” [Stiglitz 2010, s. 1]. 1 44 Czesława Pilarska brak dostatecznej koordynacji związanej niedoskonałością mechanizmu rynkowego. Zarówno przed kryzysem występującym w latach 1929–1933, jak i w ostatnich dziesięcioleciach wierzono bezkrytycznie w nieomylność rynku. Zasadnicza różnica pomiędzy tymi kryzysami polega jednak na tym, że 80 lat wcześniej brak odpowiedniej koordynacji odnosił się przede wszystkim do gospodarki krajowej, a obecnie występuje on w ramach gospodarki globalnej [Szymański 2009, s. 13]. Źródła obu kryzysów są podobne i tkwią w szeroko rozumianej sferze finansowej, jakkolwiek te dotyczące obecnego kryzysu często zawęża się do określenia błędów zachodzących w sferze banków (bank failures), ponieważ to od problemów występujących w tych instytucjach rozpoczęła się światowa recesja2. Zakłócenia zachodzące w systemie finansowym USA szybko przeniosły się do sfery realnej tej gospodarki [Bednarczyk, Bukowski i Misala 2009, s. 9], a następnie za pomocą różnych kanałów rozprzestrzeniły się na wiele innych krajów, początkowo głównie wysoko rozwiniętych, a następnie rozwijających się i transformujących swoje gospodarki (w tym także na gospodarkę narodową Polski). Jednym z takich kanałów był gwałtowny spadek bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w skali globalnej3. W 2008 r. światowe strumienie napływu BIZ (global FDI inflows) spadły z historycznie najwyższego poziomu osiągniętego w 2007 r. wynoszącego 1979 mld USD do 1697 mld USD, co stanowiło spadek o 14,2%. Natomiast strumienie odpływu (global FDI outflows) zmniejszyły się o 13,5% (spadek z 2147 mld USD do 1858 mld USD)4 [World... 2009, s. 18]. Przyczyn zmiany trendu w przepływach BIZ na świecie według UNCTAD (Agendy ONZ ds. Handlu i Rozwoju) należy upatrywać przede wszystkim w tym, że kryzys finansowy doprowadził do spowolnienia aktywności gospodarczej, szczególnie w najbardziej rozwiniętych gospodarkach świata. Wpłynęło to nega Według J. Toporowskiego najważniejszym czynnikiem strukturalnym powodującym kryzys systemu bankowego była możliwość nadmiernego zadłużania się tych instytucji. Zadłużenie to wynikało przede wszystkim ze zbyt liberalnej polityki w zakresie przyznawania kredytów [Toporowski 2008, s. 6 i 7]. Do błędów związanych z funkcjonowaniem banków zalicza się także nadmierny rozwój inżynierii finansowej, prowadzącej do powstania skomplikowanych, trudnych do wyceny instrumentów finansowych, w wielu wypadkach niebędących przedmiotem obrotu na płynnych rynkach [Konopczak, Sieradzki i Wiernicki 2010, s. 48]. 3 Oprócz przepływów BIZ istnieją jeszcze dwa podstawowe kanały, za pomocą których skutki kryzysu w postaci tzw. efektów zarażania się mogą dotrzeć do każdego miejsca na świecie. Jednym z nich jest kanał handlowy, czyli spadek eksportu wynikający z pogorszenia się koniunktury u głównych partnerów handlowych, drugim zaś – kanał związany z zawirowaniami występującymi na krajowych rynkach finansowych (z powodu ogólnoświatowego załamania w zakresie zaufania powstało realne zagrożenie, dotyczące osłabienia walut poszczególnych krajów, szczególnie rynków wschodzących) [Orłowski 2008, s. 138; Procesy… 2010, s. 25]. 4 Na zmniejszenie wartości światowych przepływów BIZ w największym stopniu wpłynął silny spadek transgranicznych fuzji i przejęć (o 35% w 2008 r.). Bardziej odporne na kryzys okazały się inwestycje typu greenfield, które w 2008 r. wzrosły o 30%. 2 Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 45 tywnie na strumienie BIZ w dwojaki sposób: po pierwsze, ograniczyło możliwości finansowe firm zlokalizowanych na ich terytorium5, zmniejszając tym samym zdolność tych podmiotów do inwestowania (capacity to invest), po drugie zaś, z uwagi na pogarszające się perspektywy ekonomiczne i rynkowe oraz wzrastającą awersję do podejmowania ryzyka, zmniejszyło skłonność firm do realizowania nowych projektów inwestycyjnych (propensity to invest) [World… 2009, s. 5]. Zarówno wymienione czynniki, jak i niższe zyski osiągane w okresie kryzysu przez korporacje transnarodowe podejmujące BIZ spowodowały, że zapoczątkowany ponad 15 lat temu szybki proces internacjonalizacji, znajdujący odbicie w systematycznym wzroście liczby przedsiębiorstw mających siedzibę poza granicami kraju macierzystego, został w 2008 r. zahamowany. Korporacje transnarodowe (KTN), pozostając pod presją i silnym oddziaływaniem ekonomicznego i finansowego kryzysu, a także w obawie przed pogarszającą się sytuacją finansową oraz pojawiającą się w niektórych branżach (np. motoryzacyjnej) groźbą bankructwa, nie tylko nie zwiększały zaangażowania za granicą, ale coraz częściej wycofywały się z zagranicznych rynków. Kryzys wymusił ponadto przeprowadzenie niezbędnej restrukturyzacji w zagranicznych oddziałach i filiach KTN, która doprowadziła do znacznej redukcji zatrudnienia w krajach goszczących6, wywierając tym samym duży wpływ na działalność funkcjonujących w tych krajach podmiotów zagranicznych. Głównym celem opracowania jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu współczesny kryzys gospodarczy i podejmowane pod jego wpływem decyzje KTN wpłynęły na działalność podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce. Tak sprecyzowane zamierzenie zdeterminowało układ pracy, którą podzielono na dwie części. W pierwszej z nich ukazano zmiany w przepływach kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski, gdyż – jak już wcześniej wspomniano – to właśnie od wielkości inwestycji dokonywanych przez firmy macierzyste oraz prowadzonej przez nie polityki zależy w dużej mierze kondycja firm z kapitałem zagranicznym funkcjonujących w kraju goszczącym. W części drugiej przeanalizowano z kolei wyniki osiągane w latach 2008–2011 przez podmioty z kapitałem zagranicznym w naszym kraju. Ponadto zestawiono Zyski największych korporacji transnarodowych na świecie zmniejszyły się na skutek globalnego kryzysu (w ciągu dwóch lat) prawie o połowę. O ile w 2007 r. kształtowały się one na poziomie ponad 1200 mld USD, o tyle w 2008 r. ich wartość wynosiła 900 mld USD, natomiast w 2009 r. było to już tylko ok. 650 mld USD. Znacznie zmniejszyła się także zyskowność (profitability) tych przedsiębiorstw, mierzona jako stosunek uzyskiwanych dochodów netto do całkowitej sprzedaży (spadła z ponad 7% w 2007 r. do 3,6% w 2009 r.) [World… 2010, s. 21]. 6 Zatrudnienie w zagranicznych podmiotach zależnych ( foreign affiliates) zmniejszyło się w 2008 r. w skali globalnej o 3,7% (w 2007 r. w jednostkach tych było zatrudnionych 80 396 tys. osób, natomiast w 2008 r. – 77 386 tys. osób) [World… 2010, s. 18]. 5 46 Czesława Pilarska je z wynikami osiąganymi przez podmioty z kapitałem rodzimym oraz ukazano miejsce, jakie podmioty te zajmują obecnie w gospodarce narodowej. Przeprowadzoną analizę kończy podsumowanie. 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce Od momentu rozpoczęcia transformacji systemu społeczno-ekonomicznego w Polsce można zaobserwować rosnące zainteresowanie inwestorów zagranicznych inwestowaniem kapitału w naszym kraju. Okres ponad 20 lat, jaki upłynął od początku przemian, można podzielić na cztery wyróżniające się etapy: pierwszy przypadający na lata 1990–2000, charakteryzujący się nieprzerwanym i szybko zwiększającym się napływem inwestycji bezpośrednich do polskiej gospodarki. W 1990 r. zasoby napływu BIZ (FDI inward stocks)7 do Polski kształtowały się na poziomie 109 mln USD, co stanowiło zaledwie 0,2% w relacji do PKB, natomiast 11 lat później, tj. w 2000 r., wynosiły one już 34 227 mln USD, czyli 20% [World… 2009, s. 256; 2012, s. 173]. Drugi etap obejmuje lata 2001–2003, w których odnotowano spadek napływu BIZ. Mniejsze strumienie napływu8 tych inwestycji w wyróżnionym okresie łączono przede wszystkim z sytuacją zewnętrzną występującą wówczas na świecie, tj. występowaniem kryzysu na rynkach finansowych związanego z pęknięciem bańki internetowej. Trzeci okres (lata 2004– 2007) można powiązać z dyskontowaniem korzyści wynikających z akcesji Polski do Unii Europejskiej. Przystąpienie kraju do dużego ugrupowania integracyjnego, zgodnie z eklektyczną teorią J.H. Dunninga [1981, s. 80 i 81], zwiększa bowiem przewagę lokalizacyjną takiego kraju. Znalazło to odbicie w tym, że zarówno w 2004 r., jak i w 2007 r. wartości napływu BIZ do Polski znajdowały się na najwyższych poziomach, osiągając odpowiednio 12 716 mln USD oraz 7 Zasób BIZ (FDI stock) to przypadająca (w określonym momencie, przykładowo na koniec roku) na inwestora zagranicznego (macierzyste przedsiębiorstwo – parent enterprise) wartość udziału kapitału i rezerw (włączając niepodzielone zyski) z uwzględnieniem zadłużenia netto (net indebtedness) podmiotów powiązanych kapitałowo z przedsiębiorstwem macierzystym [World… 2008, s. 249]. Zasoby BIZ są rejestrowane w dwóch pozycjach: zasobów napływu BIZ (FDI inward stocks), traktowanych jako zobowiązania (liabilities) z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, oraz zasobów odpływu BIZ (FDI outward stocks), występujących w postaci należności (assets). Dane dotyczące zasobów BIZ ujęte są w wartości księgowej lub jako koszt historyczny i odzwierciedlają ceny w czasie, w którym dokonano inwestycji [World… 2008, s. 250]. 8 Strumień napływu BIZ (FDI inflows) to przepływ kapitału w danej jednostce czasu (najczęściej roku) od inwestora zagranicznego do przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania (bezpośrednio lub za pośrednictwem innych podmiotów powiązanych kapitałowo). Obejmuje on trzy elementy: kapitał własny (equity capital), reinwestowane zyski (reinvested earnings) oraz pożyczki i zobowiązania wewnątrz firmy (intra-company loans) [World… 2008, s. 249]. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 47 23 651 mln USD. Ostatni okres, przypadający na lata 2008–2011, najbardziej interesujący w kontekście niniejszego opracowania, wiąże się ponownie ze spadkami (w latach 2008 i 2009) strumieni napływu tych inwestycji (tabela 1). W przypadku lat 2008–2011 spadek napływu bezpośrednich inwestycji do Polski jest również ściśle związany z uwarunkowaniami zewnętrznymi. Kryzys występujący w gospodarce światowej, którego nasilenie miało miejsce w latach 2008 i 2009, spowodował, że zarówno banki, jak i instytucje finansowe ograniczyły dostęp przedsiębiorstw do kredytów, ponadto wzrosły koszty udzielanych kredytów, co w znacznym stopniu utrudniło finansowanie nowych projektów inwestycyjnych za granicą [Stawicka 2011, s. 138]. Wiele korporacji transnarodowych i przedsiębiorstw międzynarodowych odłożyło w czasie realizację projektów szczególnie typu greenfield z uwagi na spadek popytu rynkowego lub całkowicie z nich zrezygnowało. Zjawisko spadku popytu konsumpcyjnego, które w znacznym stopniu dotknęło kraje Unii Europejskiej (w tym głównych eksporterów kapitału zagranicznego do Polski), wymusiło na przedsiębiorstwach ograniczenie produkcji i doprowadziło do zmniejszenia lub często zaniechania możliwości reinwestowania zysków, które w wielu wypadkach były znikome lub nie występowały wcale. W związku z kłopotami finansowymi wielu korporacji transnarodowych nasilił się proces wcześniejszych spłat pożyczek pozyskanych przez oddziały od spółek matek oraz pozyskiwanie środków pieniężnych od filii lub oddziałów przez firmy zagraniczne, tzw. zjawisko odwróconych pożyczek. W wielu krajach europejskich w wyniku ogólnoświatowego kryzysu pojawiło się ponadto zjawisko dezinwestycji, polegające na odnotowaniu ujemnej wartości napływu kapitału netto. Zjawisko to występuje wówczas, gdy saldo bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest ujemne, co może oznaczać, że w przypadku tych państw inwestorzy zdecydowali się na wycofanie swojego kapitału. Taka sytuacja, wynikająca ze sprzedaży akcji i udziałów bądź ze spłaty kredytów i pożyczek, lub też spowodowana ujemnymi reinwestowanymi zyskami, wystąpiła m.in. w 2007 r. w Luksemburgu (saldo BIZ wyniosło –28,3 mld USD), w 2008 r. w Irlandii (–16,4 mld USD), we Włoszech (–10,8 mld USD) i w Finlandii (–1,1 mld USD) oraz w 2010 r. w Holandii (–8,9 mld USD) i Danii (–7,4 mld USD). Zjawisko dezinwestycji dotyczyło także dwóch gospodarek krajów wschodzących, a mianowicie Słowenii i Słowacji, w których znaczący odpływ kapitału zagranicznego doprowadził do wystąpienia ujemnego salda BIZ. W Polsce sytuacja w zakresie odpływu kapitału w postaci BIZ nie była tak drastyczna ze względu na to, że uwarunkowania wewnętrzne Polski na tle innych krajów transformujących swoje gospodarki były bardzo korzystne9, co sprawiło, 9 W całym analizowanym okresie, tj. w latach 2008–2011, Polska osiągała wzrost produktu krajowego brutto. Według danych Eurostatu wskaźniki tempa wzrostu realnego PKB (real GDP growth rate) dla polskiej gospodarki kształtowały się w poszczególnych latach następująco: 5,1% 48 Czesława Pilarska Tabela 1. Strumienie napływu kapitału zagranicznego do Polski w latach 1990–2011 z podziałem na poszczególne składniki w mln USD Rok Zakup Konwersje kreudziadytów, innych Aporty Nierucho- Reinwestołów lub zobowiązań rzeczowe mości wane zyski akcji za oraz dywidend dewizy za udział Kredyty od Napływ inwestorów kapitału zagraniczogółem nych 1990 51 17 – – 20 1991 177 91 – – 66 – 88 1992 298 135 – – 154 91 678 1993 892 217 – – 199 407 1 715 25 359 1994 884 212 – – 382 397 1 875 1995 1 807 298 – – 888 666 3 659 1996 2 845 314 – – 244 1 095 4 498 1997 2 663 453 – – 25 1 767 4 908 1998 4 323 281 – – –264a 2 025 6 365 1999 5 143 403 921 – –453 1 256 7 270 2000 8 276 141 395 – –400 929 9 341 2001 4 587 337 376 – –1 040 1 453 5 713 2002 3 735 132 416 – –1 224 1 072 4 131 2003b 3 248 149 1 139 – –84 –328 4 124 2003 3 273 149 1 139 – –84 112 4 589 2004 3 362 453 3 320 171 6 210 –800 12 716 2005 2 759 718 560 419 3 416 2 437 10 309 2006 5 175 446 576 1 139 5 753 6 787 19 876 2007 4 259 560 1 600 1 242 9 340 6 650 23 651 559 1 498 666 2008 7 150 –1 116 6 221 14 978 2009c 9 571 –4 289 5 011 2 729 13 022 2010d 4 169 – 7 444 2 260 13 873 2011 2 315 – 6 728 9 818 18 861 znak minus (–) oznacza, że straty bilansowe roku sprawozdawczego przewyższyły reinwestowane zyski; b od 2004 r. do inwestycji bezpośrednich, oprócz pozostałych kredytów udzielonych podmiotom powiązanym kapitałowo (lub otrzymanych od tych podmiotów), zaliczono kredyty handlowe oraz włączono środki przeznaczone na zakup nieruchomości, dlatego też dane dotyczące 2003 r. przedstawiono w tabeli w dwóch wersjach; c od 2009 r. do kategorii „zakupy udziałów i akcji” zaliczono zakup nieruchomości przez nierezydentów. Ponadto zrezygnowano z publikowania „aportów rzeczowych”. Natomiast kategoria „konwersje…” występuje obecnie pod nazwą „dłużne instrumenty finansowe”; d dane za lata 2010 i 2011 ukazano zbiorczo w trzech kategoriach: zakupu udziałów lub akcji, stanowiących kapitały własne (equity capital), reinwestowanych zysków (reinwested earnings) oraz pozostałego kapitału (other capital), głównie kredytów. a Źródło: [Przystupa 2011, s. 23; Zagraniczne… 2010; 2011, 2.02.2013]. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 49 że polska gospodarka nadal pozostawała atrakcyjną lokalizacją dla inwestorów. Pomimo tych pozytywnych uwarunkowań nie udało się jednak zachować Polsce tendencji wzrostowej w zakresie BIZ i w 2008 r. odnotowano 37-procentowy spadek napływu tych inwestycji w porównaniu z rokiem poprzednim. Spadek wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2008 r. był wynikiem przede wszystkim występującej ogólnej dekoniunktury w gospodarce światowej. Obserwowane w tym okresie trudności dotyczące wielu branż (szczególnie zaś motoryzacyjnej), których produkcja kierowana jest w zdecydowanej większości na eksport, wpłynęła niekorzystnie na wyniki finansowe firm z udziałem kapitału zagranicznego, a co za tym idzie – na ich możliwości finansowania inwestycji. Sytuacja ta miała znaczący wpływ nie tylko na wartość strumienia napływających do Polski BIZ, która zmniejszyła się z 23,6 mld USD w 2007 r. do 14,9 mln USD w 2008 r. (spadek o 8,7 mld USD), ale także na ich strukturę. O ile w pierwszych dwóch etapach napływu BIZ do Polski istotne znaczenie miały dokonywane w tym okresie duże prywatyzacje, o tyle od 2004 r. udział tego typu inwestycji w ogólnej wartości strumienia BIZ systematycznie malał. Zwiększała się natomiast rola innych elementów składowych, a mianowicie reinwestowanych zysków10 oraz kapitału w tranzycie11. Tendencja ta była widoczna szczególnie w latach 2004 i 2007, kiedy to wartość reinwestowanych zysków wynosiła odpowiednio 6,2 mld USD i 9,3 mld USD, co stanowiło 48,6% i 39,5% rocznych napływów BIZ do naszego kraju. Wzrost reinwestowanych zysków świadczył o dobrej kondycji finansowej firm z udziałem kapitału zagranicznego w tych latach, czego przejawem było rozszerzanie działalności produkcyjnej na obszaw 2008 r., 1,6% w 2009 r., 3,9% w 2010 r. oraz 4,3% w 2011 r. Na szczególne podkreślenie zasługuje wynik osiągnięty przez Polskę w 2009 r., w którym to wszystkie kraje Unii Europejskiej (UE-27) poza Polską znajdowały się w recesji (realny PKB dla tej grupy krajów wyniósł w 2009 r. –4,3%, a dla grupy krajów transformujących swoje gospodarki UE-10 był jeszcze niższy i wyniósł –8,1%). Także rezultat uzyskany przez nasz kraj w 2011 r. należy ocenić jak najbardziej pozytywnie. Tempo wzrostu realnego PKB Polski wynoszące wówczas 4,3% było wyższe od tempa wzrostu wszystkich rozwiniętych państw Unii Europejskiej (UE-15) i ponad dwa i pół razy (2,87%) większe od średniej dla wszystkich krajów UE (UE-27), która w 2011 r. wynosiła 1,5% (http://epp. eurostat.ec.europa.eu, 4.02.2013). 10 Kategoria reinwestowanych zysków odnosi się wyłącznie do bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Nie dotyczy ona inwestycji krótkoterminowych, czyli tzw. portfelowych. Zgodnie z zasadami sporządzania bilansu płatniczego reinwestowane zyski traktuje się w taki sposób, jakby zyski osiągnięte w kraju goszczącym zostały najpierw wypłacone inwestorowi zagranicznemu, a następnie ponownie w tym kraju zainwestowane (http//:www.nbp.pl, 6.02.2013). 11 Pod pojęciem kapitału w tranzycie rozumie się napływ środków z zagranicy, powiększających wartość kapitałów własnych przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym działających w danym kraju, odnotowanych w określonym roku sprawozdawczym i w tym samym roku sprawozdawczym inwestowanych przez te podmioty w oddziały lub spółki mające siedzibę za granicą (http//:www.nbp.pl, 6.02.2013). 50 Czesława Pilarska rze naszego kraju. Po 2004 r. można było zaobserwować również intensywny wzrost wartości kapitału w tranzycie. Wielkość kwoty, jaka zwiększyła pasywa krajowych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania i jednocześnie zwiększyła ich aktywa zagraniczne, kształtowała się w 2005 r. na poziomie 1,5 mld USD z udziałem 14,7% ogólnego strumienia napływu BIZ do Polski. W 2006 r. udział ten był jeszcze wyższy, bo wynosił 20,7%. Tak wysoka wartość kapitału w tranzycie mogła oznaczać, że Polska, pomimo dużego, chłonnego rynku, dzięki ponad 38-milionowej liczbie mieszkańców, nie stanowiła jednak wyłącznie kraju docelowego dla inwestycji, lecz w dużej mierze także bazę do realizowania projektów w innych krajach, szczególnie Europy Wschodniej. W 2008 r. sytuacja uległa zmianie: zarówno wartości reinwestowanych zysków, jak i kapitału w tranzycie znacznie się zmniejszyły. W przypadku reinwestowanych zysków wystąpiło zjawisko, jakie miało miejsce już wcześniej (w latach 2001–2003) w naszym kraju. Otóż odnotowano ujemną wartość reinwestowanych zysków, która wyniosła –1,1 mld USD, a to oznacza, że łączne straty inwestorów zagranicznych przewyższyły osiągnięte przez nich zyski. W tym samym okresie wartość kapitału w tranzycie zmniejszyła się z 4896 mln USD w 2007 r. do 644 mln USD w 2008 r., a udział tego elementu w strukturze BIZ spadł z 7,8% w 2007 r. do 4,3% w 2008 r. Lata 2009 i 2010 charakteryzowały się względną stabilizacją w zakresie napływu BIZ do polskiej gospodarki. Strumienie tych inwestycji wynosiły w wymienionych latach odpowiednio 13 mld USD oraz 13,9 mld USD. Reinwestowane zyski wróciły z kolei do poziomu sprzed kryzysu, jakkolwiek nie osiągnęły one rekordowej wartości z 2007 r., choć w 2010 r. były one wyższe niż w latach 2004–2006. Rok 2011 w odróżnieniu od lat 2008–2010 cechował się zwiększonym powrotem inwestorów zagranicznych na polski rynek. Przyczyn tego można upatrywać przede wszystkim w tym, że kryzys w gospodarce światowej poza zagrożeniami stworzył również określone szanse, szczególnie w tych branżach, które nie są kapitałochłonne. Firmy zagraniczne w odpowiedzi na kryzys poszukiwały bowiem możliwości obniżenia kosztów i to spowodowało, że rozszerzały one swoją działalność szczególnie w zakresie tworzenia ośrodków usług biznesowych (business process outsourcing – BPO) oraz centrów usług wspólnych (shared services centers – SSC) [Woźniak 2012], a Polska specjalizuje się w tych dwóch rodzajach działalności usługowej12. 12 W Polsce działa obecnie ok. 350 centrów usługowych z kapitałem zagranicznym, w których liczba zatrudnionych przekroczyła 90 tys. osób. W sektorze nowoczesnych usług dla biznesu działają na obszarze naszego kraju takie globalne firmy, jak: IBM, Google, Shell, General Electric, Xerox, Cisco, Energy Micro czy FNC Technologies [Błaszczak 2012]. 51 Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... W szerszej perspektywie pozytywny wizerunek Polski jako atrakcyjnej lokalizacji dla inwestorów zagranicznych był wynikiem zarówno czynników makroekonomicznych (stabilność gospodarcza), jak i dużego zasobu dobrze wykształconych i produktywnych pracowników, przyjaznego klimatu sprzyjającego prowadzeniu działalności gospodarczej oraz przejrzystego systemu prawnego (w tym podatkowego) [Growth… 2012, s. 8]. To pozytywne postrzeganie Polski przez inwestorów zagranicznych spowodowało, że w 2011 r. do naszego kraju napłynął kapitał o wartości 18 861 mln USD, z tego 2399 mln USD (12,7%) poprzez wniesienie udziałów kapitałowych, 6727 mln USD (35,7%) poprzez reinwestowane zyski i 9817 mln USD (52%) w postaci pozostałego kapitału, głównie kredytów. W porównaniu z 2010 r. wartość napływu BIZ do Polski wzrosła o 4988 mln USD, tj. o 30%. Saldo wniesionych udziałów było mniejsze niż przed rokiem, mniejsze były także zyski reinwestowane przez inwestorów zagranicznych, natomiast znacząco w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększył się napływ pozostałego kapitału. Najwięcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych napłynęło do Polski w 2011 r. z Luksemburga (6314 mln USD), następnie z Hiszpanii (6003 mln USD), Niemiec (4994 mln USD) oraz Szwecji (3638 mln USD). W roku tym odnotowano także dezinwestycje, czyli zjawisko wycofania się inwestorów z Polski. Miało ono miejsce m.in w przypadku Irlandii (–4095 mln USD) oraz Szwajcarii (–3370 mln USD). Do końca 2011 r. ogólna kwota, jaką łącznie zainwestowano w formie BIZ w naszym kraju (tj. stan zobowiązań na koniec 2011 r. – foreign direct investment inward position), kształtowała się na poziomie 198 196 mln USD (rys. 1). 250 000 215 614 mln USD 200 000 178 160 150 000 0 163 956 124 358 100 000 50 000 198 196 185 689 85 509 90 587 2004 2005 57 851 2003 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rys. 1. Stan zobowiązań z tytułu BIZ na koniec poszczególnych lat w okresie 2003–2011 w mln USD Źródło: opracowanie własne na postawie danych NBP (http//:www.nbp.pl, 8.02.2013). 52 Czesława Pilarska Najwięcej kapitału zainwestowały dotychczas w Polsce firmy pochodzące z Holandii (29 945 mln USD), Niemiec (26 817 mln USD), Francji (24 851 mln USD) oraz Luksemburga (20 529 mln USD). Na podstawie analizy struktury geograficznej napływających do Polski BIZ można stwierdzić, że od wielu lat jest ona niezmienna. Największymi inwestorami są firmy pochodzące przede wszystkim z krajów europejskich (93,1%), w tym głównie z Unii Europejskiej (89,7%). Oprócz struktury geograficznej istotna jest także struktura branżowa tych inwestycji, która pokazuje, jakie rodzaje działalności zostały najbardziej zasilone za pomocą zewnętrznego źródła finansowania w postaci BIZ. Największa część kapitału zagranicznego, jaki napłynął do Polski do końca 2011 r., została zainwestowana w usługi. Stan zobowiązań Polski z tytułu BIZ na koniec 2011 r. dla sektora usług wyniósł ogółem 114 755,5 mln USD (co stanowiło 57,9%). W obrębie usług zobowiązania z tytułu inwestycji były największe w działalności finansowej i ubezpieczeniowej (41 805,8 mln USD), następnie w sekcji handel hurtowy i detaliczny łącznie z naprawą pojazdów samochodowych (28 941,0 mln USD) oraz w zakresie działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (15 459,7 mln USD). Polem aktywności kapitału zagranicznego poza działalnością usługową była także działalność produkcyjna. W przemyśle zainwestowano łącznie 71 434,6 mln USD, co stanowiło 36% ogólnej wartości zobowiązań z tytułu BIZ. Szczególnym zainteresowaniem inwestorów cieszył się przede wszystkim przemysł spożywczy, w którym ulokowano 12 270,1 mln USD, a także produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych oraz pojazdów samochodowych, przyczep i naczep z inwestycjami o zbliżonej wartości, a mianowicie 8840,3 mln USD oraz 8380,4 mln USD. Na uwagę zasługuje również, oprócz działalności produkcyjnej, działalność budowlana. W związku z organizowaniem przez Polskę mistrzostw Europy w piłce nożnej nasiliło się zaangażowanie inwestorów w tej branży. Przedsiębiorstwa budowlane pozyskały do końca 2011 r. inwestycje o wartości 11 517,6 mln USD. Najsłabiej zaangażowanie obcego kapitału było widoczne w rolnictwie i górnictwie (tabela 2). Analizując dane zawarte w tabeli 2 dotyczące napływu kapitału zagranicznego do określonych branż w poszczególnych latach przypadających na okres dekoniunktury w gospodarce światowej, można zauważyć, że w niektórych rodzajach działalności występuje pewne załamanie, a w innych z kolei branżach obserwuje się znaczący wzrost zainteresowania inwestorów zagranicznych. W 2008 r. inwestorzy zagraniczni znacznie zmniejszyli swoje zaangażowanie w działalności produkcyjnej na rzecz działalności usługowej. W roku tym strumień napływu BIZ skierowany do przetwórstwa przemysłowego zmniejszył się w porównaniu do 2007 r. o 34%, a w przypadku niektórych rodzajów działalności produkcyjnej wystąpił odpływ kapitału z naszego kraju. Największy z nich miał miejsce w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z której 53 Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... Tabela 2. Struktura branżowa BIZ w Polsce w latach 2008–2011 Branża Przemysł ogółem, w tym: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemysłowe, w tym produkcja: artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych wyrobów tekstylnych drewna papieru, poligrafii koksu i produktów rafinacji ropy naftowej chemikaliów i wyrobów chemicznych wyrobów farmaceutycznych z gumy i tworzyw sztucznych metali i metalowych wyrobów gotowych komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych komputerów i urządzeń peryferyjnych urządzeń telekomunikacyjnych i elektroniki użytkowej produkcja instrumentów pomiarowych, optycznych i zegarków maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane pojazdów samochodowych, przyczep i naczep Stan zobowiązań Strumienie napływu BIZ w poszczególnych Polski z tytułu BIZ latach w mln USD na koniec 2011 r. w mln 2008 2009 2010 2011 w% USD 3 828,1 5 927,5 2 749,7 5 077,1 71 434,6 36,00 1 523,5 1 197,8 2 073,6 2 846,2 7 528,7 3,80 22,5 –19,9 35,9 425,1 858,8 0,43 2 282,1 4 749,6 640,2 1 805,8 63 047,1 31,81 462,3 2 389,1 –1 266,2 343,9 12 270,1 6,19 –13,9 –175,2 47,1 681,1 10,8 –3 092,1 109,0 310,5 496,6 4 475,9 0,25 2,26 6,5 48,0 –628,1 13,8 82,5 0,04 544,0 311,0 1 866,8 98,2 3 875,0 1,96 – – –20,1 564,1 1 523,5 0,77 312,2 223,9 385,8 569,5 5 604,1 2,83 530,0 –124,0 1 165,6 597,6 8 840,3 4,46 – – –100,9 –753,2 2 485,9 1,25 102,2 –36,4 102,8 39,1 449,6 0,23 –142,3 264,6 219,6 –429,6 1 205,7 0,61 – – –302,4 –126,0 81,2 0,04 246,7 324,1 –41,6 194,3 2 352,8 1,19 –527,7 624,1 1 005,5 373,7 8 380,4 4,23 54 Czesława Pilarska cd. tabeli 2 Branża pozostały sprzęt transportowy statków powietrznych i kosmicznych Budownictwo Usługi ogółem Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z usługami gastronomicznymi Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, w tym: działalność firm centralnych (head offices) oraz doradztwo związane z zarządzaniem Pozostała działalność usługowa, w tym: edukacja, opieka zdrowotna, działalność związana z kulturą Pozostałe nigdzie niesklasyfikowane Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo Ogółem Stan zobowiązań Strumienie napływu BIZ w poszczególnych Polski z tytułu BIZ latach w mln USD na koniec 2011 r. w mln 2008 2009 2010 2011 w% USD –169,4 135,7 325,1 341,0 1 256,4 0,63 – – 192,5 240,3 738,0 0,37 420,5 9 812,9 590,4 6 438,8 1 383,0 10 027,5 3 041,2 11 517,6 11 230,1 114 755,5 5,81 57,90 2 196,3 1 232,9 3 232,1 2 044,6 28 941,0 14,60 –769,7 226,8 –568,6 –54,8 2 481,3 1,25 –27,7 34,6 5,1 82,2 1 001,9 0,51 – – 854,0 –984,4 8 088,1 4,08 4 431,0 2 243,8 –1 298,9 4 808,4 41 805,8 21,09 1 335,6 156,2 1 538,1 908,2 13 933,7 7,03 2 445,0 2662,3 4 946,1 3 515,5 15 459,7 7,80 1 209,0 381,4 4 960,6 3 765,0 14 288,9 7,21 67,6 –99,1 1 319,2 906,5 3 010,1 1,52 14,3 534,2 –269,0 –579,9 –298,1 –0,15 137,4 35,7 –18,4 92,7 765,5 0,39 14 883,9 13 698,1 13 872,8 18 861,1 19 8196,0 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie [Zagraniczne… 2009, s. 91–94, http://nbp.pl/publikacje/ zib/zib2009.pdf, 9.02.2013] oraz [Zagraniczne… 2010; 2011, 9.02.2013]. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 55 wycofano kapitał o wartości 527,7 mln USD. Wraz z trudnościami obserwowanymi w branży motoryzacyjnej wycofano również powiązany z nią kapitał ze sfery usług, a mianowicie zjawisko dezinwestycji wystąpiło w 2008 r. w przypadku transportu oraz gospodarki magazynowej (–769,7 mln USD). Negatywnych skutków kryzysu w 2008 r. nie odczuł natomiast sektor finansowo-ubezpieczeniowy, w którym inwestycje w stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 29%. Wyraźny odpływ kapitału z tej sekcji widoczny był dopiero w 2010 r., kiedy to wycofano kapitał o wartości 1298,9 mln USD. W 2010 r. nasiliło się zjawisko odpływu kapitału przede wszystkim z przemysłu. Inwestorzy z działalności przemysłowej wycofali łącznie 5451,1 mln USD. Tym razem jednak nie, tak jak wcześniej, z branży motoryzacyjnej, a głównie z drzewnej i spożywczej. Zjawisko odpływu inwestycji było widoczne także w roku następnym, tj. 2011, ale już w znacznie mniejszym zakresie. Wystąpiło ono głównie w tych gałęziach przemysłu, które są nośnikami nowoczesności. Odpływ kapitału odnotowano w branżach zawansowanych technologii: komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (–753,2 mln USD), urządzeń telekomunikacyjnych i elektroniki użytkowej (–429,6 mln USD), produkcji instrumentów pomiarowych, optycznych i zegarków (–126,0 mln USD). Najwięcej kapitału w postaci BIZ w 2011 r. inwestorzy zdecydowali się jednak wycofać z Polski z sekcji usługowej o nazwie informacja i komunikacja (–984,4 mln USD). W 2011 r. ponownie zainteresowaniem inwestorów cieszyła się branża finansowa, do której powróciły inwestycje po jednorocznym załamaniu, jakie wystąpiło w 2010 r. Wśród działalności finansowej najwięcej kapitału w latach 2010 i 2011 przyciągnęła działalność firm centralnych oraz związanych z zarządzaniem. Wysoką i względnie stabilną pozycję w całym analizowanym okresie, tj. w latach 2008–2011, zajęła inna poza finansami działalność usługowa, a mianowicie handel hurtowy i detaliczny łącznie z naprawą pojazdów samochodowych. Analiza struktury branżowej napływających do Polski BIZ wskazuje, że kryzys na światowych rynkach finansowych spowodował pewne przesunięcie z działalności produkcyjnej w kierunku działalności usługowej, co związane było w dużej mierze z szybkim rozwojem firm outsourcingowych w Polsce (o czym była wcześniej mowa), a także ze strategią korporacji transnarodowych realizowaną w okresie kryzysu, polegającą m.in. na poszukiwaniu rozwiązań zmniejszających koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Niepokojącym zjawiskiem, jakie wystąpiło w 2011 r., jest niewątpliwie odpływ kapitału zagranicznego z branż dostarczających na rynek produkty technologicznie zaawansowane, szczególnie że branże te od początku procesu transformacji nie znajdowały się w głównym kręgu zainteresowania inwestorów zagranicznych. Największa część inwestycji, biorąc pod uwagę działalność produkcyjną, została ulokowana przede wszystkim w tradycyjnych gałęziach gospodarki krajowej. Należy wyraźnie pod- 56 Czesława Pilarska kreślić, że inwestycje w sektorach kapitałochłonnych są najbardziej pożądane dla rozwoju kraju, ponieważ to działalność produkcyjna w branżach takich, jak chemiczna, urządzeń mechanicznych, elektrycznych czy optycznych, w największym stopniu przyczynia się do rozpowszechniania nowoczesnych technik produkcji i zarządzania, a przez to do szybszego unowocześniania gospodarki. I choć zwiększony strumień inwestycji w analizowanym okresie napłynął do sektora usług, co należy ocenić jak najbardziej pozytywnie, ponieważ świadczy o stopniowej zmianie struktury polskiej gospodarki w kierunku bardziej dojrzałych gospodarek rynkowych, w których rozwój opiera się głównie na usługach13, to jednak wydaje się, że to właśnie inwestycje w sektory zaawansowanych technologii powinny być szczególnie wspieranym obszarem rozwoju gospodarczego kraju, który w dalszym ciągu realizuje strategię doganiania (catching-up process). Ukazane powyżej zmiany, jakie nastąpiły w napływie bezpośrednich inwestycji do Polski w latach 2008–2011, czyli w okresie kryzysu na światowych rynkach finansowych, wpłynęły w bezpośredni sposób na kondycję podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego działających w naszym kraju. Celem drugiej części niniejszego opracowania jest analiza wyników ekonomicznych osiągniętych przez te podmioty w badanym okresie oraz odpowiedź na pytanie, jakie miejsce zajmują one obecnie w polskiej gospodarce oraz w jakim stopniu zjawiska kryzysowe występujące w otoczeniu zewnętrznym wpłynęły na ich funkcjonowanie. 3. Miejsce podmiotów z kapitałem zagranicznym w gospodarce narodowej Polski w okresie kryzysu na światowych rynkach finansowych Pomimo kryzysu występującego w gospodarce światowej Polska według UNCTAD w latach 2008–2011 nie odnotowała tendencji spadkowej w zakresie zasobów napływu BIZ (FDI inward stocks)14 i do końca 2011 r. przyciągnęła kapitał o wartości 197 538 mln USD, co pozwoliło jej utrzymać pozycję lidera Jakkolwiek należy zwrócić uwagę, że w krajach rozwiniętych w odpowiedzi na współczesny kryzys następuje zmiana spojrzenia na rolę sektorów w gospodarce i obserwuje się tendencje powrotu do większego uprzemysłowienia. Tendencje te występują także na obszarze Unii Europejskiej, czego wyrazem jest m.in. przyjęcie 10 października 2012 r. przez Komisję Europejską strategii reindustrializacji (re-industrialization), zakładającej zwiększenie udziału przemysłu w PKB Wspólnoty z obecnej średniej wynoszącej 15,6% do 20% w 2020 r. [Industrial Revolution..., 10.02.2013]. 14 W 2008 r. zasoby napływu BIZ do Polski według UNCTAD wynosiły 161 406 mln USD (tj. o 19 296 mln USD więcej niż w 2007 r.), następnie w 2009 r. wzrosły do poziomu 182 799 mln USD, a w 2010 r. do 193 141 mln USD [World… 2009, s. 251; 2010, s. 172; 2011, s. 191]. 13 Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 57 i podobnie jak w 2010 r. być największym odbiorcą tych inwestycji wśród krajów Europy Środkowowschodniej, wyprzedzając m.in. Czechy, którym udało się pozyskać w postaci BIZ 125 245 mln USD, oraz Węgry, z inwestycjami o wartości 84 447 mln USD [World… 2012, s. 173]. Temu dynamicznemu procesowi napływu BIZ, nie tylko w okresie kryzysu, ale od początku transformacyjnych przemian, towarzyszył także intensywny wzrost liczby przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym. O ile w 1990 r. takich firm na obszarze naszego kraju funkcjonowało jedynie 1645, o tyle w 2008 r. było ich 63 871, natomiast na koniec 2011 r. już 70 958 (zob. [Karaszewski 2001, s. 170; Zmiany… 2009, s. 122; 2012, s. 151]), co oznacza ponad 43-krotny wzrost w porównaniu z 1990 r. Ten znaczący ilościowy wzrost przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w naszym kraju sprawia, że rola i znaczenie tych podmiotów w polskiej gospodarce systematycznie rośnie. Z danych GUS wynika, że mają one istotny udział w ogólnej liczbie pracujących, przychodach z całokształtu działalności, obrotach handlu zagranicznego oraz wydatkach inwestycyjnych. Biorąc pod uwagę pierwszą z wymienionych kategorii, tj. liczbę pracujących, należy stwierdzić, że udział spółek z kapitałem zagranicznym w zatrudnieniu ogółem w gospodarce narodowej od wielu lat wykazuje tendencję rosnącą. W 1991 r. wskaźnik tego udziału wynosił zaledwie 0,71%, natomiast na koniec analizowanego okresu, tj. w 2011 r., kształtował się na poziomie 9,67% (tabela 3). W 2011 r. w spółkach z kapitałem zagranicznym pracowało 1566,5 tys. osób. Największą dynamikę wzrostu zatrudnienia w przedziale czasowym 2003–2011 odnotowano w roku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, tj. w 2004 r., natomiast najmniejszą – w 2009 r. (tabela 4), w którym to zatrudnienie w związku z niekorzystną sytuacją zewnętrzną oraz odpływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych z naszego kraju zmniejszyło się o 71 tys. pracujących. O roli podmiotów z kapitałem zagranicznym w polskiej gospodarce świadczą także osiągane przez nie wyniki finansowe. W 2011 r. podmioty z udziałem kapitału zagranicznego uzyskały przychody z całokształtu działalności w wysokości 1214, 8 mld zł (o 11,9% wyższe niż w 2010 r.). W 95,2% przychody te były osiągnięte przez podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej osób. Najwyższe przychody z całokształtu działalności uzyskały przedsiębiorstwa zaangażowane w przetwórstwo przemysłowe (527,1 mld zł, co stanowiło 43,4% przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego) oraz w handel i naprawę pojazdów samochodowych (387,0 mld zł – 31,9%). Zysk brutto wykazały 11 772 podmioty, tj. 47,3% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego (rok wcześniej 50,9%). Wynik finansowy netto podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wyniósł w 2011 r. 27,4 mld zł (co stanowiło spadek o 37,7% wobec 44,0 mld zł w 2010 r.). W przypadku większości rodzajów działalności wynik finansowy netto był dodatni. Wartości ujemne wykazały podmioty prowadzące 58 Czesława Pilarska Tabela 3. Zatrudnienie w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1991–2011 w stosunku do ogólnego zatrudnienia w gospodarce narodowej* (stan na dzień 31 grudnia) Liczba osób w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w tys. 117,6 230,0 310,2 373,8 495,3 525,9 682,8 840,9 923,5 966,5 957,9 993,6 1023,4 1112,3 1186,1 1313,4 1453,7 1531,7 1460,7 1518,4 1566,5 Rok 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Udział w zatrudnieniu ogółem w gospodarce narodowej w % 0,71 1,47 2,02 2,45 3,20 3,32 4,19 5,17 5,77 6,37 6,52 6,91 8,30 8,96 9,43 9,00 9,20 9,65 9,19 9,51 9,67 ogółem pracujący poza jednostkami budżetowymi prowadzącymi działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. * Źródło: opracowanie własne na podstawie [Pilarska 2007, s. 107; Działalność… 2008, s. 20; 2009, s. 20; 2010, s. 20; 2012, s. 19; Mały rocznik… 2008, s. 136; 2009, s. 134; 2010, s. 134; 2012, s. 139]. Tabela 4. Dynamika wzrostu zatrudnienia w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w latach 2007–2011 Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Przyrost zatrudnienia w ciągu roku w tys. 29,8 88,9 73,8 127,3 140,3 78,0 –71,0 57,7 48,1 Wskaźnik dynamiki (rok poprzedni = 100) – 298 83,0 172,49 110,2 55,59 –91,0 81,3 83,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3. 59 Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... działalność w zakresie rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa, górnictwa i wydobywania, obsługi nieruchomości, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, a także działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Najwyższy wynik finansowy netto wypracowały podmioty działające w przetwórstwie przemysłowym: 19,4 mld zł, co stanowiło 70,8% wyniku finansowego netto wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym [Działalność… 2012, s. 20 i 21]. Aby pokazać znaczenie podmiotów z udziałem zagranicznym dla polskiej gospodarki, osiągane przez nie wyniki finansowe w latach 2008–2011 ukazano na tle wszystkich podmiotów składających bilans (tabela 5). Tabela 5. Podstawowe kategorie finansowe podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie pracujących 10 i więcej osób na tle podmiotów składających bilans w latach 2007–2011 w mln zł Wyszczególnienie Liczba firm Przychody ogółem 2007 Podmioty składające bilans, w tym: Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego Wynik finansowy (saldo) w tym brutto z eksportu netto 46 603 2 143 264 303 569 131 422 109 433 Liczba podmiotów wykazujących zysk brutto netto 39 901 39 412 2008 50 681 2 346 059 306 141 95 963 77 029 41 143 40 693 2009 51 809 2 353 877 316 825 116 342 96 340 41 229 40 880 2010 51 622 2 545 035 357 530 133 462 112 242 41 597 41 301 2011 52 823 2 878 220 429 468 137 121 113 265 42 436 42 095 2007 7 619 852 111 217 276 56 476 46 368 5 409 5 350 2008 8 328 930 711 219 213 36 344 27 539 4 919 4 845 2009 8 230 968 716 225 788 55 042 45 224 5 324 5 250 2010 8 338 1 031 889 245 075 55 111 45 399 5 588 5 531 2011 8 465 1 156 039 293 766 39 517 30 644 5 585 5 514 Źródło: [Polska… 2011, s. 225; 2012, s. 226; Działalność… 2012, s. 93]. Z danych zawartych w tabeli 5 wynika, że podmioty z udziałem kapitału zagranicznego, podobnie jak wszystkie podmioty składające bilans (o liczbie pracujących 10 i więcej osób), zwiększały swoje przychody ze sprzedaży w całym analizowanym okresie. W obu grupach w 2009 r. zmniejszyła się jednak liczba działających podmiotów, w przypadku pierwszej z wyróżnionych zbiorowości o 187 jednostek, natomiast drugiej – o 98. Niekorzystna sytuacja zewnętrzna wpłynęła także na osiągane przez przedsiębiorstwa wyniki finansowe oraz liczbę podmiotów wykazujących zysk. O ile w 2008 r. wyniki finansowe w stosunku do roku poprzedniego były gorsze w obu grupach podmiotów, o tyle w 2011 r. 60 Czesława Pilarska wystąpiły znaczne różnice, a mianowicie podmioty składające bilans odnotowały wzrost wyniku finansowego zarówno brutto, jak i netto, natomiast spółki z udziałem kapitału zagranicznego charakteryzował spadek obu tych kategorii. Różnice wystąpiły także w liczbie podmiotów wykazujących zysk. Wśród podmiotów składających bilans liczba firm wykazujących zysk brutto wzrosła o 839 firm, a netto – o 794 firmy, zaś podmiotów z kapitałem zagranicznym było w 2011 r. w stosunku do 2010 r. nieznacznie mniej (w przypadku zysku brutto spadek o 3 podmioty, natomiast netto o 17). Na korzyść spółek z kapitałem zagranicznym wypadła z kolei działalność eksportowa. W całym analizowanym okresie udział przychodów z eksportu tych przedsiębiorstw wśród ukazanych w tabeli 5 wszystkich podmiotów składających bilans kształtował się w latach 2007–2011 średnio na poziomie powyżej 70%. Obserwując długookresową tendencję dotyczącą udziału całej zbiorowości podmiotów z kapitałem zagranicznym (nie tylko tych zatrudniających 10 i więcej osób), można stwierdzić, że do momentu rozpoczęcia kryzysu w skali globalnej odsetek tych podmiotów w polskim eksporcie systematycznie wzrastał, przy jednoczesnym zmniejszaniu się odsetka spółek z kapitałem zagranicznym w imporcie (tabela 6). W 2008 r. oba te trendy uległy jednak zmianie. Począwszy od tego roku aż do 2010 r. udział spółek z kapitałem zagranicznym w polskim eksporcie zaczął maleć, natomiast w przypadku importu sytuacja była nieustabilizowana. W 2008 r. udział ten, tak samo jak w eksporcie, zmniejszył się, ale już rok później wzrósł, by ponownie w dwóch kolejnych latach spaść. Tabela 6. Wartość eksportu i importu oraz udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w obrotach polskiego handlu zagranicznego w latach 2005–2011 w mld zł Rok Wartość obrotów handlu zagranicznego Wartość obrotów podmiotów z kapitałem zagranicznym Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w obrotach polskiego handlu zagranicznego eksport import eksport import w eksporcie w imporcie 288,8 328,2 177,8 191,2 61,6 58,2 2006 343,8 394,0 214,5 218,1 62,4 55,3 2007 386,6 456,8 245,3 264,8 63,4 57,9 2005 2008 405,4 497,0 251,0 279,0 61,9 56,1 2009 423,2 463,4 259,1 301,4 61,2 65,0 2010 481,1 536,2 293,0 324,2 60,9 60,5 2011 536,2 614,4 338,7 370,3 63,2 60,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie [Polska… 2011, s. 26; 2012, s. 227; Działalność… 2012, s. 67 i 68]. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 61 Spadkowa tendencja udziału firm z kapitałem zagranicznym w eksporcie została zahamowana dopiero w 2011 r. Proeksportowym nastawieniem w 2011 r. cechowało się 10 108 podmiotów, tj. o 633 więcej niż w 2010 r. Najwyższy odsetek podmiotów z kapitałem zagranicznym eksportujących swoje towary zaobserwowano w przetwórstwie przemysłowym (71,9%) oraz w transporcie i gospodarce magazynowej (65,9%). Szczególną pozycję w produkcji przemysłowej, jeżeli chodzi o eksport dokonywany przez firmy z kapitałem zagranicznym, zajmują przede wszystkim dwie branże: motoryzacyjna oraz elektroniczna. Głównymi eksporterami w polskim przemyśle motoryzacyjnym są międzynarodowe koncerny samochodowe, takie jak: Fiat, General Motors, Isuzu, Volkswagen, Toyota, Volvo czy Man Trucks. Natomiast do liczących się eksporterów z branży elektronicznej można zaliczyć m.in. firmy produkujące komputery (przykładowo Dell w Łodzi), telewizory (Sharp, Toshiba, LG Electronics, Orion) oraz sprzęt AGD (Indesit, Electrolux, LG, BSH). Na uwagę zasługuje zwłaszcza ostatnia z wymienionych kategorii. Otóż dzięki znaczącej inwestycji koreańskiej firmy Samsung, która w 2010 r. za kwotę 75 mln USD nabyła od Amiki Wronki dwie fabryki produkujące pralki i lodówki, nasz kraj stał się największym producentem sprzętu AGD w Europie. Produkowane w Polsce wyroby firmy Samsung są w większości przeznaczone na eksport. Tylko w czterech pierwszych miesiącach 2011 r. za granicą znalazło odbiorców aż 63% wytwarzanego w tym przedsiębiorstwie sprzętu AGD [Mazurkiewicz 2011]. Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży oraz poziom zatrudnienia w wybranych firmach z kapitałem zagranicznym funkcjonujących w branżach motoryzacyjnej i elektronicznej w Polsce przedstawiono w tabeli 7. Działające na obszarze naszego kraju firmy z udziałem kapitału zagranicznego biorą także czynny udział w procesach przebudowy i modernizacji polskiej gospodarki, przeznaczając niemałe środki na inwestycje oraz rozszerzenie skali swojej działalności. Na pozyskanie aktywów trwałych firmy te w 2011 r. przeznaczyły kwotę 73,7 mld zł i była ona wyższa o 19,6% w stosunku do 2010 r. (w 2010 r. kwota ta wynosiła 61,6 mld zł, co z kolei było wartością o 7,9% niższą w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2009 r. na aktywa trwałe przeznaczono 66,9 mld zł – o 18% mniej niż w 2008 r.). Pomimo wzrostu w 2011 r. nakładów na środki trwałe niezbędne do realizowania inwestycji, kwota przeznaczona na ten cel była jednak o 7,9 mld zł niższa niż w 2008 r., kiedy to wynosiła 81,6 mld zł. W 2011 r. nakłady na pozyskanie aktywów trwałych w Polsce zostały poniesione przez 46,1% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego (w 2010 r. 47,7%). Najwięcej w środki trwałe zainwestowały w 2011 r. podmioty prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (było to 35,1% nakładów na pozyskanie aktywów trwałych poniesionych przez wszystkie podmioty z udziałem kapitału zagranicznego), następnie podmioty zajmujące się handlem 62 Czesława Pilarska Tabela 7. Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży oraz poziom zatrudnienia w wybranych firmach z kapitałem zagranicznym funkcjonujących w Polsce w latach 2009–2011 Firma Przychody ze sprzedaży w mln zł 2009 Fiat Auto Poland SA, Bielsko Biała 2010 2011 19 434 16 335 16 514 Udział eksportu w sprzedaży w % 2009 2010 2011 Zatrudnienie (etaty) 2009 2010 2011 76,0 77,0 81,0 6 203 6 365 5 841 Volkswagen Poznań Sp. z o.o., Poznań 7 743 7 774 9 822 97,7 97,8 98,2 6 194 6 129 6 152 Philips Lighting Poland SA, Piła 4 150 3 995 4 249 89,0 95,6 89,0 6 452 5 825 5 467 BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego, Sp. z o.o., Warszawa 3 625 3 590 3 617 74,9 77,0 73,7 1 405 1 553 1 619 Electrolux Poland Sp. z o.o., Warszawa 2 633 2 758 3 120 69,6 69,9 72,2 3 606 3 563 3 836 Indesit Company Poland Sp. z o.o., Łódź 2 207 2 784 2 883 74,0 75,0 83,9 2 860 2 907 3 010 Toyota Motor Industries Poland Sp. z o.o., Jelcz-Laskowice 2 647 2 242 2 307 94,3 97,1 96,9 1 926 1 850 1 777 LG Electronics Mława Sp. z o.o., Mława 5 530 5 891 4 550 92,8 97,3 94,0 1 584 1 632 2 497 LG Electronics Wrocław, Sp. z o.o., Biskupice Podgórne 4 682 5 494 4 284 96,0 93,3 90,7 1 725 1851 1 770 56 933 55 923 56 275 – – Ogółem – 33 578 31 675 33 578 Źródło: [Lista 500… 2010; 2011; 2012]. i naprawą pojazdów samochodowych (11,6%), a także informacją i komunikacją (10,4%). Przeciętny podmiot z udziałem kapitału zagranicznego poniósł w 2011 r. 6,4 mln zł nakładów na pozyskanie aktywów trwałych (przed rokiem kwota ta wynosiła 5,6 mln zł). Największe nakłady w przeliczeniu na jednostkę poniosły podmioty z zakresu działalności finansowej i ubezpieczeniowej, gdzie przeciętne przedsiębiorstwo wydało na inwestycje 20,8 mln zł. W następnej kolejności znalazły się podmioty zajmujące się wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę – z nakładami o wartości 18,5 mln zł, oraz podmioty zajmujące się górnictwem i kopalnictwem – 17,3 mln zł. Nakłady na nowe środki trwałe stanowiły w 2011 r. 74,6% nakładów ogółem na pozyskanie aktywów trwałych. W tym przypadku również największe nakłady poniosły podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym. Stanowiły one 41,5% Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 63 nakładów ogółem przeznaczonych na nowe środki trwałe (przed rokiem było to 35,4%). Na drugim miejscu z udziałem 12,7% (przed rokiem 13,8%) uplasował się handel wraz z naprawą pojazdów samochodowych, na trzecim zaś sekcja informacja i komunikacja – 9,3% (przed rokiem 11,3%). Ukazane powyżej wyniki ekonomiczne osiągane przez przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym wskazują, że podmioty te zajmują ważne miejsce w polskiej gospodarce, jakkolwiek tendencja do wzrostu znaczenia spółek z kapitałem zagranicznym w gospodarce Polski (obserwowana szczególnie na początku procesu transformacji) obecnie wygasła i – jak oceniają eksperci z Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK), którzy opracowują corocznie syntetyczny wskaźnik pokazujący szacunkowy udział firm z kapitałem zagranicznym w potencjale i aktywności ogółu podmiotów – od 2004 r. utrzymuje się na stałym poziomie ok. 40%. Z analiz IBRKK wynika, że przewaga firm z kapitałem zagranicznym nad firmami z kapitałem krajowym w zakresie wskaźników strukturalno-efektywnościowych nadal pozostaje znaczna, ale przedsiębiorstwa rodzime zmniejszają powoli dystans, co stwarza szansę na zredukowanie powstałej w początkowym okresie transformacji dualizacji gospodarki Polski, polegającej na jej podziale na nowoczesny, konkurencyjny sektor zagraniczny (reprezentowany przez firmy z kapitałem zagranicznym) i tradycyjny, mniej konkurencyjny sektor krajowy (firm bez udziału kapitału zagranicznego) [Inwestycje… 2011, s. 13 i 51]. 4. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że niekorzystne uwarunkowania zewnętrzne w postaci kryzysu występującego na światowych rynkach finansowych wpłynęły zarówno na strumienie, jak i zasoby napływającego do Polski kapitału zagranicznego w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych w analizowanym okresie, tj. w latach 2008–2011. Zmiany w przepływach BIZ nie były jednak tak dotkliwe jak w przypadku innych krajów Europy Środkowowschodniej i pozwoliły utrzymać Polsce w 2011 r. pozycję lidera tak w zakresie strumienia, jak i zasobów napływu BIZ w grupie państw tego regionu. Znaczący spadek inwestycji bezpośrednich był w naszym kraju krótkotrwały, miał on miejsce jedynie w 2008 r., kiedy to wartość napływu tych inwestycji zmniejszyła się w stosunku do roku ubiegłego o 36,7%. Interpretując ten wynik, trzeba jednak mieć na uwadze fakt, że spadek ten odnosił się do najwyższego historycznie poziomu napływu BIZ, jaki został osiągnięty w 2007 r., i pomimo tego spadku strumień kapitału zagranicznego, jaki napłynął do polskiej gospodarki w 2008 r. o wartości 14 978 mln USD, był trzecim wynikiem odnotowa- 64 Czesława Pilarska nym od początku procesu transformacji. Sytuacja zewnętrzna miała natomiast większy wpływ na strukturę branżową napływających do Polski inwestycji. Otóż kryzys w gospodarce światowej spowodował, że nastąpiło znaczne przesunięcie kapitału z działalności produkcyjnej do działalności usługowej. Polska w tym przypadku wykorzystała swoje atuty w postaci wyspecjalizowania się w dostarczaniu usług outsourcingowych. Szczególne miejsce pod tym względem na mapie naszego kraju zajmuje Kraków, który w raporcie UNCTAD z 2011 r., dotyczącym inwestycji zagranicznych na świecie, uznany został za najatrakcyjniejsze w grupie miast wschodzących (emerging cities) dla lokowania globalnych usług out sourcingowych15. Spadek wartości napływu BIZ do Polski, w porównaniu z innymi krajami stosunkowo niewielki, przełożył się jednak na wyniki i strategie funkcjonujących na obszarze naszego kraju podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Mniejszy dopływ środków, a przede wszystkim działanie w warunkach zwiększonej niepewności występującej w otoczeniu zewnętrznym spowodowało, że spółki z udziałem zagranicznym, szczególnie w okresie nasilenia kryzysu w świecie, tj. w latach 2008 i 2009, redukowały zatrudnienie oraz zmniejszały wydatki na cele inwestycyjne, co znalazło odbicie w osiąganych przez te podmioty wynikach finansowych. W 2008 r. liczba spółek z kapitałem zagranicznym wykazujących zysk netto zmniejszyła się o ponad 9%. Zjawiska kryzysowe wpłynęły także na sytuację eksporterów w naszym kraju i spowodowały trzyletni okres spadku udziału przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w eksporcie. Tendencja ta została zahamowana dopiero w 2011 r. Było to wynikiem przede wszystkim stopniowego pokryzysowego ożywienia występującego w gospodarce światowej (obserwowanego szczególnie w 2010 r., w którym gospodarka światowa rozwijała się w tempie 5,1%, po półprocentowym spadku PKB odnotowanym w 2009 r.), ale także nasilającej się (widocznej zwłaszcza w II połowie roku) deprecjacji złotego w stosunku do euro (dominującej waluty w polskich obrotach handlowych), która zwiększyła opłacalność produkcji przeznaczonej na eksport. Poza wzrostem eksportu w 2011 r., Polsce udało się także w znacznym stopniu odbudować wartość strumienia napływu BIZ do gospodarki. Był on aż o 48% wyższy niż w roku przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej, tj. w 2004 r., i o prawie o 26% wyższy od strumienia tych inwestycji, jaki napłynął do Polski w 2008 r. Jest to o tyle cenne, że najprawdopodobniej poziomu tego wzrostu nie uda się 15 Przy sporządzaniu rankingu 10 najbardziej atrakcyjnych lokalizacji w grupie miast o ugruntowanej pozycji (established cities) oraz miast wschodzących wzięto pod uwagę czynniki jakościowe oraz ilościowe, takie jak: liczba i jakość inżynierów zatrudnionych w branży IT oraz pozostałej wykształconej kadry, jakość środowiska do prowadzenia biznesu, możliwość dostarczenia odpowiedniej infrastruktury, poziom istniejącego ryzyka oraz jakość życia [World… 2011, s. 138]. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 65 utrzymać w 2012 r., na co jednoznacznie wskazują wstępne prognozy16. Dlatego też niezmiernie ważne są wszelkie inicjatywy podejmowane przez polityków gospodarczych mające na celu zwiększenie wolumenu tych inwestycji do polskiej gospodarki w przyszłości. Na szczególną uwagę w tym względzie zasługuje opracowany przez Ministerstwo Gospodarki „Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla polskiej gospodarki na lata 2011–2020”, którego głównym założeniem jest wzrost innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki i który będzie realizowany za pomocą wspierania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorach kwalifikowanych przez OECD jako sektory wysokich technologii (high-tech)17. Wykonanie tego programu powinno nie tylko zwiększyć napływ inwestycji do Polski w wymienionym okresie, ale przede wszystkim pomóc skierować kapitał zagraniczny do tych obszarów gospodarki, które są kluczowe i najbardziej pożądane, jeżeli chodzi o długookresowy rozwój kraju, czyli do dziedzin o wysokim stopniu technologicznego zaawansowania. Literatura Aiginger K. [2009], The Current Economic Crisis: Causes, Cures and Consequences, WIFO Working Papers, nr 349. Bednarczyk J.L., Bukowski S.I., Misala J. [2009], Współczesny kryzys gospodarczy. Przyczyny – przebieg – skutki, CeDeWu, Warszawa. Błaszczak G. [2012], Centra przyciągają inwestorów, „Rzeczpospolita”, 5 października. Dunning J.H. [1981], International Production and Multinational, George Allen & Unwin, London. Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku [2008], GUS, Warszawa. Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku [2009], GUS, Warszawa. Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku [2010], GUS, Warszawa. Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku [2011], GUS, Warszawa. Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2011 roku [2012], GUS, Warszawa. 16 Z wstępnych szacunków UNCTAD wynika, że do Polski w 2012 r. napłynie 4,1 mld USD w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych, czego konsekwencją będzie utrata pozycji lidera w zakresie wartości strumienia BIZ na rzecz Czech, które według wstępnych prognoz przyciągnęły w 2012 r. kapitał o wartości 10 mld USD [Grzegorczyk 2013]. 17 Do sektorów, w których inwestorzy zagraniczni mogą ubiegać się o wsparcie finansowe (łączny przewidziany budżet na realizację programu wsparcia wynosi 100 mln zł), zaliczono: sektor motoryzacyjny, elektroniczny, lotniczy, biotechnologiczny, nowoczesnych usług oraz sektor badawczo-rozwojowy [Program… 2011, s. 27]. 66 Czesława Pilarska Goodhart Ch. [2009], Financial Crisis and the Future of the Financial System, 100th BRE Bank CASE – Seminar, Warszawa. Growth, Actually. Ernst & Young’s 2012 European Attractiveness Survey [2012], http:// www.ey.com/GL/en/Issues/Business-environment/2012-European-attractivenesssurvey. Grzegorczyk M. [2013], Czesi biją Polaków. Dotychczas zbieraliśmy lwią część kapitału zagranicznego w regionie. Teraz spadliśmy na drugie miejsce, „Puls Biznesu”, 1 lutego. Industrial Revolution Brings Industry Back to Europe, European Commission, MEMO/12/759, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-12-759_en.htm. Inwestycje zagraniczne w Polsce 2009–2011 [2011], Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa. Karaszewski W. [2001], Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1990–1999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń. Konopczak M., Sieradzki R., Wiernicki M. [2010], Kryzys na światowych rynkach finansowych – wpływ na rynek finansowy w Polsce oraz implikacje dla sektora realnego, „Bank i Kredyt”, nr 41. Krugman P. [2009], Powrót do recesji. Kryzys roku 2008, Wolters Kluwer Polska, Warszawa. Lista 500 największych firm w Polsce według dziennika „Rzeczpospolita” [2010], „Rzeczpospolita”, 29 kwietnia. Lista 500 największych firm w Polsce według dziennika „Rzeczpospolita” [2011], „Rzeczpospolita”, 19 kwietnia. Lista 500 największych firm w Polsce według dziennika „Rzeczpospolita” [2012], „Rzeczpospolita”, 24 kwietnia. Mały rocznik statystyczny Polski [2008, 2010, 2012], GUS, Warszawa. Mazurkiewicz P. [2011], Samsung wśród liderów produkcji sprzętu AGD w Polsce, „Rzeczpospolita”, 8 maja. Orłowski W.M. [2008], Świat, który oszalał, czyli poradnik na ciekawe czasy, Biblioteka „Gazety Wyborczej”, Warszawa. Pilarska C. [2007], Efekty oddziaływania bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rynek pracy w Polsce [w:] Wykorzystanie zasobów pracy we współczesnej gospodarce, red. D. Kopycińska, Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin. Polska 2011. Raport o stanie gospodarki [2011], Ministerstwo Gospodarki, Warszawa. Polska 2012. Raport o stanie gospodarki [2012], Ministerstwo Gospodarki, Warszawa. Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu [2010], PARP, Warszawa. Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla polskiej gospodarki na lata 2011–2020 [2011], Załącznik do uchwały Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2011 r., Warszawa. Przystupa J. [2011], Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według danych Narodowego Banku Polskiego [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce 2009–2011, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa. Działalność podmiotów z kapitałem zagranicznym... 67 Rosati D. [2009], Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA, „Ekonomista”, nr 3. Roubini N., Mihm S. [2011], Ekonomia kryzysu, Wolters Kluwer Polska, Warszawa. Stawicka M.K. [2011], Wpływ światowego kryzysu na atrakcyjność gospodarek Unii Europejskiej w zakresie pozyskiwania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, nr 108, SGH, Warszawa. Stiglitz J. [2010], Freefall – jazda bez trzymanki: Ameryka, wolne rynki i tonięcie gospodarki światowej, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa. Szymański W. [2009], Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie, Difin, Warszawa. Toporowski J. [2008], Kryzys finansowy. Przyczyny załamania. Raport specjalny, „Nowe Życie Gospodarcze”, nr 21–22. World Investment Report. Investing in a Low-Carbon Economy [2010], UNCTAD, New York–Geneva. World Investment Report. Non-Equity Modes of International Production and Development [2011], UNCTAD, New York–Geneva. World Investment Report. Towards a New Generation of Investment Policies [2012], UNCTAD, New York–Geneva. World Investment Report. Transnational Corporations, Agricultural Production and Development [2009], UNCTAD, New York–Geneva. World Investment Report. Transnational Corporations and the Infrastructure Challenge [2008], UNCTAD, New York–Geneva. Woźniak A. [2012], Inwestycjom pomaga kryzys gospodarczy. Cięcie kosztów nakręca rozwój usług dla biznesu, „Rzeczpospolita”, 5 października. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2006, http//:www.nbp.pl. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2007, http//:www.nbp.pl. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2008, http//:www.nbp.pl. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2009, http//:www.nbp.pl. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2010, http//:www.nbp.pl. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 2011, http//:www.nbp.pl. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2009 [2009], GUS, Warszawa. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze Regon w I półroczu 2012 [2012], GUS, Warszawa. The Activity of Foreign-owned Companies in Poland in the Current Economic Crisis The current economic crisis has had many implications both for national economies and for the entities operating within those economies. Even though Poland did not directly experience a recession, the effects of the global downturn did have an impact on different aspects of the Polish economy. For instance, the unfavourable external determinants affected the resources and flows of foreign direct investment, and, as a result, the economic situation of foreign-owned companies, whose operations depend on that flow of capital. The paper addresses the question whether and 68 Czesława Pilarska to what extent the current economic crisis and its influence on the decisions of multinational corporations influenced the operations of foreign-owned companies in Poland. It was found that the considerable drop in FDI caused by the global crisis, albeit lasting only for a short time (mostly in 2008) had a major influence on the strategies and results of foreign-owned companies in the country. Due to the lower inflow of capital, and, most of all, the increased volatility in the external environment, foreign-owned companies reduced workforce and cut investment spending, which was reflected in the financial results achieved by them, especially when the global crisis was at its most severe in 2008 and 2009. Czesława Pilarska – doktor, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Katedra Mikroekonomii. Zainteresowania naukowo-badawcze: bezpośrednie inwestycje zagraniczne, proces internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw, specjalne strefy ekonomiczne, klastry, międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. e-mail: [email protected]
