Wykład 5_Zjawisko kryzysu

Socjologia instytucji społecznych
mgr Dorota Janiszewska
Wykład 5:
Zjawisko kryzysu
21.11.2016
Lektura obowiązkowa:
J. Jedlicki „Świat zwyrodniały”, Warszawa 2000
Lektura uzupełniająca:
T. Sedlacek „Ekonomia dobra i zła”, Warszawa 2011
Struktura wykładu 5
„Zjawisko kryzysu”:
Referat
„Czy kryzys to zjawisko normalne czy anomalia?”
Wykład
„Wykorzystywanie kryzysów w doktrynie szoku według Naomi Klein”
Konwersatorium
Czy żyjemy w okresie kryzysu? Jeśli tak, to jaki to rodzaj kryzysu?
Naomi Klein (ur. 1970)
•
•
•
•
dziennikarka, pisarka i aktywistka
społeczna z Kanady
autorka bestsellerów „No logo”
(2000), „Doktryna szoku” (2007) i „To
zmienia wszystko” (2014)
współautorka nagrodzonego filmu
dokumentalnego „The Take” nt.
uruchamiania zamkniętych fabryk
podczas kryzysu gosp. w Argentynie
wykładała w London School of
Economics
www.flickr.com
Teza N. Klein w „Doktrynie szoku”:
Współczesny kapitalizm w postaci neoliberalizmu
wykorzystuje kryzysy gospodarcze, polityczne i społeczne
do ataków na sferę publiczną i jako okazję do pomnożenia zysków
przez korporacje międzynarodowe (głównie z USA).
 działania poparte szerokim amerykańskim zapleczem:
• intelektualnym (Milton Friedman i Uniwersytet w Chicago),
• militarnym (CIA i armia)
• finansowym (korporacje)
Definicja szoku według N. Klein
Nagłe, zaskakujące i tragiczne zdarzenie
(np. zamach stanu, wojna, atak terrorystyczny, załamanie rynku,
katastrofa naturalna),
w wyniku którego całe społeczeństwo popada w stan zbiorowego
wstrząsu.
Wykorzystuje je KAPITALIZM KATAKLIZMOWY (disaster capitalism)
według „doktryny szoku”:
wyczekuje się na poważny kryzys lub się go wywołuje, a następujący
po nim zbiorowy szok społeczny wykorzystuje się do oddania części
sektora publicznego w prywatne ręce.
Główny ideolog doktryny szoku:
Milton Friedman (1912-2006)
• twórca monetaryzmu i przedstawiciel
neoliberalizmu
• zwolennik wolnego rynku, obniżania podatków,
liberalizacji handlu, cięć wydatków socjalnych,
deregulacji i prywatyzacji usług publicznych
• zagorzały przeciwnik J.M. Keynesa i gospodarki
mieszanej
• laureat Nagrody Nobla z ekonomii (1976)
• związany z Uniwersytetem Chicago (jego
wychowankowie zwani „Chicago Boys”)
„Tylko kryzys – rzeczywisty lub postrzegany – prowadzi
do realnych zmian”.
www.thelibertarianrepublic.com
Zimna wojna i nowe metody walki:
E. Cameron
1947 r. – powstaje CIA
1951 r. – CIA wykorzystuje badania:
1) psychiatry E. Camerona nad „psychicznym kierowaniem”
wykorzystującym duże dawki elektrowstrząsów
2) psychologa D. Hebba nad deprywacją sensoryczną (odcięcie od bodźców)
 Skutkiem:
tajny program badawczy CIA nad technikami prania mózgu
pod kryptonimem Bluebird, Artichoke, w 1953 r.– MKUltra
D. Hebb
www.psych.mcgill.ca
www.spartacus-educational.com
Zimna wojna i nowe metody walki:
 Efektem badań:
podręcznik CIA do przesłuchań z 1963 pt.
KUBARK Counterintelligence Interrogation
(kontrwywiad i przesłuchania)
•
•
•
•
wprowadzenie w stan szoku (porwania w nocy lub nad ranem),
całkowita izolacja psychiczna (kaptur na głowie),
rozbieranie i bicie,
stosowanie elektrowstrząsów
W podręczniku wprost napisane, że niektóre z metod są nielegalne
(sprzeczne z konwencjami genewskimi i kodeksem postępowania armii
USA).
Indonezja – wzorcowy zamach stanu:
1965 – zamach stanu (z poparciem CIA) generała Suharto i obalenie
prezydenta Sukarno z Narodowej Partii Indonezji
 Sukarno twórcą niepodległej Indonezji
•
•
•
•
chronił krajowych przedsiębiorców przed konkurencją zagraniczną,
redystrybuował dochód narodowy,
znacjonalizował prawie 250 firm holenderskich,
usunął przedstawicielstwa Banku Światowego i MFW oskarżając je o reprezentację
interesów korporacji zagranicznych)
Po zamachu eksterminacja zwolenników Sukarno i komunistów przez islamskich
studentów szkolonych przez wojsko
(w ciągu 1 miesiąca zabito 0,5-1 mln osób, a ponad 1 mln osób do więzień)
Indonezja – wzorcowy zamach stanu:
Suharto wspierają jako ministrowie indonezyjscy ekonomiści wykształceni na
Uniwersytecie w Berkeley w Kalifornii (tzw. mafia z Berkeley) w ramach stypendiów
Fundacji Forda.
 Skutkiem:
Pełne otwarcie kraju na zagraniczny kapitał, w konsekwencji czego w ciągu 2 lat
największe zagraniczne koncerny górnicze i energetyczne podzieliły między sobą
bogactwa naturalne: miedź, nikiel, drewno, guma i ropa naftowa
Ralph McGehee (dyrektor w CIA w czasach zamachu stanu) uznaje go za wzorcowy:
„Wszystkie późniejsze wydarzenia, w trakcie których dochodziło do rozlewu krwi na
masową skalę, a w których organizowanie zamieszany był Waszyngton, mają swe
źródło w sposobie, w jaki Suharto doszedł do władzy. Jego sukces oznaczał, że
scenariusz ten będzie powtarzany jeszcze wiele, wiele razy”.
Chile jako poligon doktryny szoku:
Do 1968 roku 20% wszystkich inwestycji zagranicznych USA umiejscowione w
Ameryce Łacińskiej (ponad 5 tys. filii firm USA w tym regionie).
1970-1973 – w Chile rządy lewicowego prezydenta S. Allende
(koalicja Jedność Ludowa) pod hasłem
nacjonalizacji przemysłu będącego w rękach korporacji
zagranicznych.
Prezydent USA R. Nixon po wyborze Allende kazał CIA
sparaliżować gospodarkę Chile, aż „zawyje z bólu”
(utworzono komitet przeciw Allende, który finansowały firmy
z USA: ITT, Bank of America, Pfizer Chemical i Purina)
www.tierralatina.pl
Chile jako poligon doktryny szoku:
wrzesień 1973 – pucz generała A. Pinocheta i obalenie S. Allende
 zginęło ponad 3 tys. ludzi (egzekucje na stadionach piłkarskich), 80 tys. trafiło do więzień,
a 200 tys. wyemigrowało
 Dyktatura wojskowa i skrajnie wolnorynkowe reformy
•
•
•
•
•
prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych (w tym banki),
otworzenie kraju na zagraniczne towary poprzez zniesienie barier handlowych,
dopuszczenie nowych instrumentów spekulacji finansowych,
zmniejszenie wydatków rządowych o 10% (ale podniesienie budżetu armii),
zniesienie kontroli cen w kraju, gdzie od dekad rząd regulował ceny podstawowych
produktów.
 Skutki reform:
•
•
•
•
•
W 1974 inflacja 375% [2x większa niż najwyższa za czasów Allende],
masowe zwolnienia pracowników, bo zalanie rynku tanim importem,
bankructwa lokalnych przedsiębiorców,
rekordowy poziom stopy bezrobocia (20%) [za S. Allende 3%],
masowy głód.
Chile jako poligon doktryny szoku:
Friedman i „Chicago boys” twierdzili, że:
problemem były nie zastosowane przez nich recepty, ale niedostatecznie
radykalne ich zastosowanie.
Jednak chaos gospodarczy spowodował załamanie w 1982 r. – niestabilna sytuacja
powoduje, że Pinochet zrobił to samo, co Allende – znacjonalizował wiele z
zadłużonych przedsiębiorstw.
Pinochet usuwa „Chicago boys” z rządu, kilku z nich oskarżonych o oszustwa
finansowe.
Odbicie gospodarcze dopiero w połowie lat 80.