doc9 chiny.vp
download 
Reklamacja Transkrypt
9 chiny.vp
Biuro Badań i Analiz Warszawa, lipiec 2009 r. EKSPERTYZY Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 1. Założenia, cele i instrumenty polityki wobec Chin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2. Instytucje odpowiedzialne za politykę wobec Chin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 3. Wzajemne wizyty jako ważny element realizacji polityki wobec Chin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 4. Realizacja interesów gospodarczych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 5. Realizacja polityki wobec Chin w innych dziedzinach – przykłady . . . . . . . . . 24 Prawa człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Edukacja i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Współpraca kulturalna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 * * * REKOMENDACJE DO PROGRAMU RZĄDOWEGO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Wstęp Pozycja międzynarodowa Chin z każdym rokiem się umacnia. Wkrótce mocarstwo to będzie dysponować największym potencjałem gospodarczym na świecie. Centrum systemu światowego, decydującego o kształtowaniu norm i determinującego dynamikę procesów gospodarczych, finansowych i politycznych coraz wyraźniej przesuwa się od Stanów Zjednoczonych i szeroko pojętego Zachodu w stronę Państwa Środka. Z uwagi na wzrastające znaczenie Chin w różnych aspektach stosunków międzynarodowych kraje Unii Europejskiej przywiązują coraz większą wagę do zacieśniania i pogłębiania relacji z Chinami. Postrzegają one ChRL jako najważniejszego lub jednego z najważniejszych partnerów w Azji. Chcą wykorzystać rosnące znaczenie Chin do rozwiązywania problemów międzynarodowych, ale przede wszystkim do umocnienia swojej pozycji i odniesienia korzyści z chińskiego rozwoju gospodarczego. Osiągnięciu tych strategicznych celów służą szczegółowe strategie określające konkretne cele stosunków z Chinami, zadania oraz narzędzia. Strategie te pozwalają prowadzić politykę według ściśle określonego planu, monitorować stopień jej realizacji i efektywności, a także określać mocne i słabe strony – a w konsekwencji ją udoskonalać. Jak dotąd proces wzrostu międzynarodowej pozycji Chin nie ma odpowiedniego odzwierciedlenia w Polsce. Na ogół nie wpływa na kształtowanie i prowadzenie polityki zagranicznej, gospodarczej, kulturalnej i edukacyjnej. Nie inspiruje refleksji o konieczności podjęcia reform instytucjonalnej obsługi tych polityk. Do momentu uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej brak adekwatnej instytucjonalnej odpowiedzi na rosnące znaczenie Chin wynikał z koncentracji niemal całego potencjału państwa na procesie akcesyjnym. Od 2005 r. waga tego czynnika powinna była słabnąć, nasilające się zaś dążenie do umacniania pozycji Polski w Unii Europejskiej powinno skłaniać decydentów politycznych do przemyślenia na nowo polskiej polityki wobec Chin, w tym także do refleksji na temat optymalnego kształtu jej instytucjonalnej obsługi. W procesie kształtowania i realizacji tej polityki warto korzystać z doświadczeń innych unijnych państw. Niniejsze opracowanie analizuje relacje z Chinami czterech państw Unii Europejskiej: Zjednoczonego Królestwa, mającego szeroko rozwiniętą współpracę gospodarczą z Chinami i aspirującego do roli lidera w Unii w zakresie stosunków z nimi; Hiszpanii, która przez wiele lat zaniedbywała relacje z Chinami i stosunkowo od niedawna rozbudowuje infrastrukturę kontaktów politycznych, gospodarczych i kulturalnych; Austrii, zaliczanej do małych, ale bogatych państw europejskich; oraz Republiki Czeskiej, małego nowego państwa członkowskiego o potencjale zdecydowanie mniejszym od polskiego. W pierwszej części opracowania zostały przedstawione założenia, cele i instrumenty polityki wybranych państw wobec Chin, ze szczególnym uwzględnieniem dokumentów, strategii oraz planów definiujących tę politykę. Druga część zawiera omówienie podmiotów odpowiedzialnych za realizację polityki wobec –5– Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Chin oraz współpracy instytucjonalnej, stanowiącej podstawę do regularnych spotkań dwustronnych, forum wymiany poglądów w ważnych dla obu stron sprawach i podejmowania konkretnych decyzji. W części trzeciej przedstawiono stan dialogu politycznego – wzajemnych wizyt na wysokim szczeblu, które są ważnym narzędziem wspierającym realizację interesów w polityce wobec Chin. Kolejny rozdział analizuje rozwój współpracy gospodarczej – najważniejszy cel stosunków z Chinami wszystkich omawianych państw. W części piątej przedstawiono współpracę w innych dziedzinach, przede wszystkim praw człowieka, a także współpracy naukowej, edukacyjnej i kulturalnej, która pomaga w osiąganiu celów gospodarczych. Materiał zamykają wnioski oraz rekomendacje dla Polski w kwestii poprawy relacji z Chinami. 1. Założenia, cele i instrumenty polityki wobec Chin Omawiane w opracowaniu państwa uznają pogłębienie współpracy gospodarczej za najważniejszy cel polityki wobec Chin. Z uwagi na deficyt handlowy, koncentrują się one na promocji własnego eksportu i inwestycji do Chin, ułatwieniach dostępu do chińskiego rynku oraz przyciąganiu chińskich inwestycji. Z celami gospodarczymi są silnie powiązane cele edukacyjne, czyli promowanie wiedzy o kraju w Chinach i o Chinach w kraju, nauka języka, przyjmowanie chińskich studentów połączone z działaniami zachęcającymi najlepszych absolwentów do pozostania w danym państwie i służenia pomocą w zwiększaniu eksportu do Chin i przyciąganiu chińskich inwestycji; oraz cele kulturalne. Przy okazji realizacji tych ostatnich możliwe jest lepsze zrozumienie chińskiego partnera, poznanie jego specyfiki, co w konsekwencji pomaga w osiągnięciu celów gospodarczych. Analizowane państwa starają się także prowadzić dialog w kwestiach wrażliwych, takich jak prawa człowieka. Unikają przy tym demonstracyjnego krytykowania Chin, skłaniając się ku instytucjonalizacji tego dialogu w ramach UE i kontaktów dwustronnych. Współpraca odbywa się w ramach ministerstw sprawiedliwości, organów sądowych czy prokuratorskich i polega na wymianie kadry urzędniczej oraz szeroko pojętej edukacji i szkoleniach. W Zjednoczonym Królestwie w debacie nad polityką wobec Chin i wyborem między strategią powstrzymywania (containment) a strategią zaangażowania (engagement) kolejne rządy brytyjskie opowiadały się za drugim podejściem. Argumentowały, że tylko zaangażowanie Chin pozwoli oddziaływać na zmiany wewnętrzne, w tym na stan przestrzegania praw człowieka w ChRL. Kluczowe założenie brytyjskiego rządu głosi, że im większe zaangażowanie Chin, tym silniejszy wpływ na pozytywne zmiany wewnętrzne w dziedzinie demokracji i przestrzegania praw człowieka, a także większe korzyści dla brytyjskich interesów – głównie gospodarczych. Aktualna polityka wobec Chin opiera się na dokumencie przyjętym w styczniu 2009 r. „Zjednoczone Królestwo – Chiny: Ramowy plan zaangażowania” –6– Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski (UK-China: A Framework for Engagement), wyznaczającym cele polityki brytyjskiej na lata 2009–2012. Strategię opracował Zespół ds. Chin w ramach Grupy ds. Dalekiego Wschodu brytyjskiego MSZ. Warto podkreślić, że jest to pierwszy publiczny dokument przedstawiający strategię brytyjskiej polityki wobec pojedynczego państwa. Określono trzy ogólne cele współpracy z Chinami: 1. Wykorzystanie szans wynikających ze wzrostu gospodarczego Chin; 2. Wspieranie Chin jako odpowiedzialnego globalnego aktora – zaangażowanie ChRL w rozwiązywanie problemów globalnych (nieproliferacja broni masowego rażenia, bezpieczeństwo międzynarodowe, zrównoważony rozwój, zmiany klimatyczne); 3. Promowanie zrównoważonego rozwoju, modernizacji i wewnętrznych reform w Chinach. Co charakterystyczne, w ramach celów ogólnych wyznaczono cele szczegółowe, do których realizacji prowadzić ma współpraca brytyjsko-chińska. I tak celami szczegółowymi są: w punkcie pierwszym – przekroczenie wartości 60 mld dolarów w obrotach handlowych, 100 nowych projektów inwestycyjnych oraz 100 spółek notowanych na londyńskiej giełdzie; w punkcie drugim – większa przejrzystość chińskiego budżetu obronnego, większa zgodność Chin w kluczowych sprawach z trzema zachodnimi stałymi członkami RB NZ, zwiększenie udziału Chin w międzynarodowych operacjach pokojowych; w punkcie trzecim – Chiny mają zrealizować cel poprawy efektywności energetycznej o 20% do 2010 r., podpisać Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, zredukować zakres wykonywania kary śmierci. Tak precyzyjne sformułowanie celów pozwala na przejrzyste określenie kryteriów oceny realizacji polityki wobec Chin. Głównymi narzędziami realizacji powyższych celów są regularne spotkania dwustronne, w tym na szczeblu premierów, zwiększanie liczby przedstawicielstw dyplomatycznych, aktywność w ramach Unii Europejskiej oraz współpraca z innymi państwami unijnymi i Stanami Zjednoczonymi. Zjednoczone Królestwo wyróżnia trzy dziedziny, które w perspektywie czteroletniej mają najważniejsze znaczenie w stosunkach z ChRL. Należą do nich: 1. Gospodarka. Głównym celem jest zwiększenie brytyjskiego eksportu i inwestycji w Chinach oraz napływ chińskich inwestycji do Zjednoczonego Królestwa. Rząd podlega stałej presji środowisk biznesowych, domagających się wsparcia ich przez państwo w konkurowaniu (zwłaszcza z Francją i Niemcami) o dostęp do chińskiego rynku. W wytrzymaniu tej silnej konkurencji pomocne są częste spotkania dwustronne na wysokim szczeblu oraz wzrost znaczenia brytyjskich przedstawicielstw dyplomatycznych i gospodarczych w Chinach. Rząd brytyjski dąży do uzyskania przez Zjednoczone Królestwo statusu głównego partnera Chin w Europie, centrum operacji finansowych i handlowych oraz łącznika między Chinami a Zachodem. Osiągnięciu tego celu ma sprzyjać popularność –7– Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski języka angielskiego, wysoki poziom brytyjskich uczelni i naukowców oraz rola londyńskiego City jako centrum finansowego. 2. Problemy globalne. Chiny są uznawane za kluczowego partnera w realizacji globalnych interesów brytyjskich wobec takich wyzwań, jak: reforma instytucji międzynarodowych, unikanie kryzysów związanych ze zwiększeniem zapotrzebowania na surowce energetyczne, powstrzymanie zmian klimatycznych i oparcie wzrostu gospodarczego na gospodarce niskowęglowej. 3. Bezpieczeństwo. Rząd brytyjski uważa, że powinien współpracować z Chinami jako stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ z prawem weta, a także jako państwem mającym coraz większy wpływ na stabilizację w Azji, zapobieganie konfliktom regionalnym, nieproliferację broni masowego rażenia i walkę z terroryzmem. Z realizacją powyższych celów ściśle związane są zadania edukacyjne i kulturalne – promowanie nauczania języka angielskiego w Chinach, przyciąganie chińskich studentów do studiowania w Zjednoczonym Królestwie i stwarzanie zachęt do pozostania w kraju najzdolniejszych absolwentów, poprawa wizerunku kraju, wymiana naukowa. Szczegółowy plan rozwoju stosunków z Chinami przygotował także rząd Szkocji. Pierwszą strategię opracowano w 2006 r. na lata 2006–2010. W 2008 r. przygotowano nową strategię do roku 2012. Obejmuje ona siedem założeń, a każdemu z nich odpowiadają cele szczegółowe oraz zadania do realizacji. Również Hiszpania opracowała dokument określający cele i narzędzia polityki, m.in. wobec Chin. Od 2000 r. publikowane są 4-letnie plany działania w regionie Azja Pacyfik. Obecnie realizowany jest trzeci plan na lata 2009–2012 (wcześniejsze obowiązywały odpowiednio na lata 2000–2004 i 2005–2008). Podstawowym celem polityki Hiszpanii wobec Chin jest rozwój stosunków gospodarczych. Szczegółowe cele zawarte są w Kompleksowym planie rozwoju rynku dla Chin (Plan Integral de Desarrollo del Mercado – China) przygotowanym przez Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu. Zaliczono do nich: 1. Zwiększenie obecności hiszpańskiego sektora usług na rynku chińskim; 2. Zwiększenie eksportu do Chin; 3. Poprawę wiedzy o chińskim kliencie; 4 . Poprawę wizerunku hiszpańskich produktów i usług na chińskim rynku. Powyższe cele mają być realizowane poprzez następujące szczegółowo zdefiniowane działania: 1. Zwiększanie poziomu instytucjonalizacji wzajemnych kontaktów – wizyty na najwyższym szczeblu, spotkania sektorowe, fora, komisje; –8– Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski 2. Monitorowanie na drodze konsultacji UE–Chiny oraz kontaktów dwustronnych realizacji podjętych przez Chiny zobowiązań w celu eliminowania barier i poprawy dostępu do chińskiego rynku; 3. Wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw zainteresowanych działalnością na chińskim rynku; 4. Podjęcie działań informacyjnych, w tym uruchomienie portalu o Hiszpanii w języku chińskim, publikacja informacji o chińskim rynku w formie przewodników działalności gospodarczej, organizowanie seminariów; 5. Działania edukacyjne, w tym organizowanie we współpracy z Casa Asia specjalistycznych kursów, programów stypendialnych dla chińskich słuchaczy obejmujących poznawanie języka i kultury hiszpańskiej, a także staże w hiszpańskich firmach; 6. Promocja o charakterze ogólnym i sektorowym, uczestnictwo w targach organizowanych w ChRL; 7. Identyfikowanie możliwości inwestycyjnych poprzez współpracę z chińskimi instytucjami wspomagającymi i obsługującymi zagranicznych inwestorów; 8. W dziedzinie turystyki wspieranie biur organizujących wyjazdy do Chin, wzmocnienie hiszpańskich konsulatów w Chinach; wsparcie dla bezpośredniego połączenia lotniczego między Hiszpanią a Chinami. Dla Austrii Chiny są znaczącym pozaeuropejskim partnerem i najważniejszym partnerem handlowym w Azji. Pierwszym, najważniejszym celem polityki wobec Chin jest zrealizowanie interesów gospodarczych, przede wszystkim zwiększenie austriackiego eksportu i wymiany technologii w sektorze energetycznym, klimatycznym i ochrony środowiska. Drugim celem jest rozwijanie dialogu w dziedzinie praw człowieka poprzez współpracę ministerstw, sądów, prokuratur, wymianę i szkolenia kadr. Trzeci cel stanowi wymiana kulturalna i naukowa, służąca promocji i budowie pozytywnego wizerunku Austrii w Chinach. Niemniej z punktu widzenia Austrii główną płaszczyzną do rozwoju stosunków z Chinami jest Unia Europejska. Republika Czeska traktuje stosunki z Chinami jako jeden z kilku istotnych elementów polityki wobec Azji. Chiny nie stanowią jej głównego kierunku. W 2007 r. Departament Azji i Pacyfiku czeskiego MSZ opracował dokument „Czeska Republika w Azji (Stategia rozwoju stosunków z krajami i obszarami Azji)”, w którym stwierdzono, że istnieje potrzeba dywersyfikacji czeskich interesów gospodarczych i ich realizacji także w odleglejszych obszarach – zwłaszcza tam, gdzie istnieją tradycje kontaktów z przeszłości. Stosunki z Chinami uznano za ważne, ale powiązane z relacjami z innymi istotnymi dla Republiki Czeskiej państwami azjatyckimi. Czeski minister spraw zagranicznych Karel Schwarzenberg uznał Chiny za jeden z priorytetów w czeskiej polityce ze względu na cele gospodarcze, głównie –9– Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski zwiększanie czeskiego eksportu. Czeska polityka wobec Chin nastawiona jest na utrzymywanie poprawnych relacji oraz korzystanie z chińskiego wzrostu gospodarczego. W związku z tym polityka zagraniczna powinna wspierać realizację interesów gospodarczych, do których należą działania na rzecz zwiększenia czeskiego eksportu do Chin, pokonania barier wejścia na chiński rynek, wzmocnienia placówek dyplomatycznych i agend rządowych. Cele czeskiej polityki gospodarczej są sformułowane w „Strategii eksportu Ministerstwa Przemysłu i Handlu na lata 2006–2010”, w której wymienia się Chiny jako jeden z trzech „priorytetowych” krajów w Azji, a także w „Strategii realizacji długofalowych interesów Republiki Czeskiej w Chinach”, przygotowanej przez to samo ministerstwo. Na stosunkowo słabą pozycję Czech w kontaktach z Chinami wpływają: brak tradycji relacji chińsko-czeskich, bardzo ścisłe relacje Czech z Tajwanem, świadomość małego znaczenia w chińskiej polityce zagranicznej, pomimo członkostwa Republiki Czeskiej w UE, oraz mocne zaangażowanie w kwestie praw człowieka i Tybetu, skutkujące ostrą krytyką sytuacji w Chinach. 2. Instytucje odpowiedzialne za politykę wobec Chin Priorytetowe traktowanie stosunków z Chinami wyraża się w dużej instytucjonalizacji tych kontaktów. W aspekcie wewnętrznym jest to głównie współpraca między ministerstwami spraw zagranicznych a innymi resortami (gospodarczymi, sprawiedliwości, edukacji, kultury itp.). Nie mniej ważne są ciała doradcze powstałe z inicjatywy ministerstw, opiniujące cele i priorytety polityki wobec Chin, czy też agendy realizujące zadania w imieniu rządu. W aspekcie zewnętrznym współpraca odbywa się: – na płaszczyźnie politycznej – poprzez częste i regularne wizyty wzajemne na różnych szczeblach; – na płaszczyźnie gospodarczej i sektorowej (np. ochrona środowiska, zrównoważony rozwój, kwestie klimatyczne, prawa człowieka) – poprzez komisje, fora lub dialogi, a także działalność agend rządowych i instytucji samorządu gospodarczego, mających swoje przedstawicielstwa w Chinach; – na płaszczyźnie kulturalnej i edukacyjnej – poprzez instytucje promujące kulturę danego kraju i naukę języka mające przedstawicielstwa w Chinach, współpracę uczelni czy instytutów badawczych, a także programy i inicjatywy edukacyjne i kulturalne przyciągające chińskich studentów, przyznające stypendia, podnoszące kwalifikacje zawodowe. W Zjednoczonym Królestwie Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Foreign and Commonwealth Office) w procesie restrukturyzacji resortu uwzględniło wzrost znaczenia Chin po 2000 r.. Zatrudniono większą liczbę młodych pracowników, ułatwiono uzyskanie awansów i zwiększono przejrzystość administrowania departamentem. Obecnie w resorcie za Chiny odpowiedzialny jest Zespół ds. Chin, wchodzący w skład Grupy ds. Dalekiego Wschodu, która podlega Departamentowi – 10 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski ds. Azji i Pacyfiku, funkcjonującemu w ramach Dyrekcji Generalnej ds. Europy i Globalizacji. W dziedzinie praw człowieka Zespół ds. Chin jest wspierany przez Grupę ds. Praw Człowieka, Demokracji i Dobrego Rządzenia w ramach Dyrekcji ds. Międzynarodowego Bezpieczeństwa i Instytucji Międzynarodowych. Interesy gospodarcze Zjednoczonego Królestwa i brytyjskich firm reprezentuje UK Trade and Investment (UKTI) – wspólny departament MSZ oraz Ministerstwa ds. Biznesu, Innowacji i Kwalifikacji Zawodowych (BIS). Sekretarz Stanu kierujący UKTI podlega zarówno ministrowi spraw zagranicznych, jak i ministrowi stojącemu na czele BIS. UKTI ma w Chinach cztery biura działające jako wydziały ekonomiczne przy ambasadzie i konsulatach. Oprócz MSZ politykę wobec ChRL realizują następujące instytucje: – British Council – zajmuje się promowaniem kultury i języka angielskiego, funkcjonuje w przedstawicielstwach brytyjskiego rządu w Chinach jako wydział kultury i edukacji. – Great Britain China Centre – agencja realizująca zadania na zlecenia MSZ, ale od niego niezależna. Ma charakter fundacji finansowanej ze środków resortu spraw zagranicznych. – China – Britain Bussines Council (CBBC) – regionalna grupa doradcza dla UKTI. Jest to instytucja non-profit, finansowana w części przez UKTI. Promuje współpracę gospodarczą między państwami, informuje brytyjskie firmy o warunkach wejścia na chiński rynek. Ma siedem biur w Zjednoczonym Królestwie i 11 biur w Chinach. – British Chamber of Commerce in China (BCCC) – niezależna organizacja non-profit, stanowiąca punkt kontaktowy dla brytyjskich firm działających w Chinach. Instytucja ma swoje biura w Pekinie, Kantonie i Szanghaju. Szczególną rolę odgrywa powołana w 2003 r. China Task Force (CTF) – ciało doradcze dla rządu i forum dwustronnego dialogu ze swoim odpowiednikiem w Chinach. Spotkania odbywają się pod przewodnictwem ministrów (do 2007 r. na czele stał wicepremier, obecnie minister skarbu), a instytucję tworzą politycy, biznesmeni oraz naukowcy. Grupa spotyka się 2–3 razy w roku. Działa w siedmiu obszarach: nauka i technologia; handel i inwestycje; edukacja; zrównoważony rozwój i zmiany klimatyczne; kultura; zdrowie; rozwój międzynarodowy. Zjednoczone Królestwo reprezentuje w Chinach ambasada w Pekinie oraz cztery konsulaty w Szanghaju, Kantonie, Chongqingu i Hongkongu. Ambasada Zjednoczonego Królestwa w Chinach należy do największych brytyjskich placówek zagranicznych. Obecnie liczba pracowników całej sieci placówek reprezentujących rząd brytyjski wynosi ok. 750 osób, co jest rezultatem przesunięć pracowników do Chin przez MSZ w 2005 r. W samej ambasadzie w Pekinie liczba brytyjskich pracowników wynosiła od 2006 r. ponad 70 pracowników, a ok. 180 osób stanowił personel miejscowy. W MSZ realizowany jest zaawansowany program szkoleń językowych. Co roku grupa pracowników brytyjskiej służby zagranicznej rozpoczyna naukę chińskiego w celu dobrego opanowania języka przed podjęciem – 11 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski pracy w placówce dyplomatycznej. W rekrutacji do przedstawicielstw brytyjskich w Chinach mogą uczestniczyć również osoby z zewnątrz znające mandaryński oraz eksperci od spraw Chin (gospodarki, polityki etc.) na zasadzie otwartego konkursu. Instytucjami ułatwiającymi realizację interesów brytyjskich w Chinach oraz rozwój dwustronnych stosunków są fora sektorowe: – UK–China Economy and Finance Dialogue – forum współpracy na szczeblu wicepremierów powołane w 2008 r. W maju 2009 r. odbyło się drugie spotkanie. Służy konsultacjom banków centralnych i instytucji nadzoru finansowego obu państw. – UK–China Human Rights Dialogue – forum istnieje od 1997 r. Spotkania odbywają się dwa razy w roku na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. W styczniu 2009 r. odbyła się 17. runda spotkań. – UK–China Working Group on Climate Change – powstała w wyniku podpisania memorandum w 2006 r. Jest to forum dialogu politycznego w dziedzinie zmian klimatycznych, współpracy naukowej, promowania efektywności energetycznej. W styczniu 2008 r. podpisano wspólną deklarację w sprawie zmian klimatycznych. – UK–China Energy Working Group – powstała w wyniku podpisania memorandum w 2006 r. Tworzy ramy rozwoju współpracy w sektorach energetycznych: źródeł odnawialnych, bezpieczeństwa energetycznego i współpracy obu państw w tej dziedzinie. – UK–China Sustainable Development Dialogue – instytucja powstała w 2005 r. Spotkania odbywają się przynajmniej raz w roku na szczeblu ministrów. W Ministerstwie Spraw Zagranicznych Hiszpanii problematyką Chin zajmuje się Dyrekcja Generalna Azji Pacyfiku, która została utworzona w 2004 r. w związku z realizacją Planu Działania Azja Pacyfik. Choć nie funkcjonuje specjalny zespół ds. Chin, jego utworzenie, zdaniem niektórych analityków, byłoby wskazane ze względu na znaczenie tego państwa. W Dyrekcji Generalnej Azji Pacyfiku pracuje trzech dyplomatów zajmujących się całym regionem, w tym Chinami. Oprócz Dyrekcji Generalnej Azji Pacyfiku nad realizacją Planu Działania Azja Pacyfik i problematyką chińską czuwa także specjalnie mianowany ambasador (embajador en misión especial) oraz grupa robocza monitorująca plan, złożona z przedstawicieli MSZ, innych ministerstw i instytucji państwowych oraz wspólnot autonomicznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego (spotkania raz na rok). Minister spraw zagranicznych przedstawia roczne sprawozdanie z realizacji planu przed Komisją Spraw Zagranicznych Parlamentu. Odbywa się nad nim dyskusja, w której biorą udział przedstawiciele wszystkich klubów poselskich. Ministerstwu Spraw Zagranicznych podlegają: – Hiszpańska Agencja Współpracy Międzynarodowej (AECI) – odpowiedzialna za udzielanie pomocy rozwojowej; Chiny nie są państwem priorytetowym jeśli – 12 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski chodzi o pomoc rozwojową, a nieliczne projekty, które koordynuje AECI w Chinach, dotyczą kwestii równouprawnienia. – Instytut Cervantesa – instytucja publiczna odpowiedzialna za promocję i nauczanie języka oraz kultury hiszpańskiej, która jest ważnym instrumentem hiszpańskiej polityki kulturalnej; od 2006 r. funkcjonuje oddział Instytutu Cervantesa w Pekinie, a w 2007 r. przy Konsulacie Generalnym Hiszpanii w Szanghaju utworzono sekcję kulturalną, która w przyszłości ma być podstawą kolejnego oddziału Instytutu Cervantesa. Oprócz MSZ istotną rolę w kształtowaniu relacji z Chinami odgrywa Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu, a zwłaszcza Dyrekcja Generalna Handlu i Inwestycji, w której znajduje się Subdyrekcja Generalna ds. Polityki Handlowej Europy, Azji i Oceanii, odpowiedzialna za przygotowanie Kompleksowego planu rozwoju rynku dla Chin (Plan Integral de Desarrollo del Mercado–China). Ministerstwu Przemysłu, Turystyki i Handlu podlega Instytut Handlu Zagranicznego (ICEX). Celem Instytutu jest wspieranie hiszpańskich przedsiębiorstw w ich działaniach międzynarodowych. ICEX działa poprzez sieć biur gospodarczych i handlowych przy ambasadach Hiszpanii. Trzy takie biura działają w Pekinie, Szanghaju i Hongkongu. Ich działalność jest oceniana przez analityków i przedsiębiorców bardzo dobrze. W Biurze ds. Gospodarczych Ministerstwa funkcjonuje Obserwatorium Biznesowe Azja Pacyfik (Observatorio Empresarial Asia-China – OEACH) złożone z szefów najważniejszych przedsiębiorstw hiszpańskich oraz przedstawicieli administracji państwowej zajmujących się sprawami gospodarczymi. Wspieraniu stosunków dwustronnych służą dwie struktury utworzone w ostatnich kilku latach. Pierwszą jest Forum Hiszpania–Chiny, które ma służyć promocji stosunków hiszpańsko-chińskich poprzez dialog, wymianę doświadczeń i informacji. Forum działa w formule corocznych spotkań obu stron, odbywających się na zmianę w Chinach i w Hiszpanii, podczas których prace robocze toczą się równocześnie w sześciu komitetach: politycznym, gospodarczo-handlowym, kulturalno-edukacyjnym, sportowym, prawnym, regionów i miast. Drugą jest Rada Hiszpania–Chiny – fundacja założona w 2004 r. przy wsparciu MSZ. Celem Rady jest wzmacnianie współpracy kulturalnej, gospodarczej naukowej i sportowej oraz organizacja spotkań Forum Hiszpania–Chiny (Rada pełni funkcję stałego sekretariatu Forum). Hiszpanię w Chinach reprezentuje ambasada w Pekinie oraz dwa konsulaty w Szanghaju i Hongkongu. Planowane jest także otwarcie konsulatu w Kantonie. W Ministerstwie Spraw Zagranicznych Austrii politykę wobec Chin powierzono Sekcji Spraw Politycznych Wydziału Azjatyckiego w referacie zajmującym się północną i wschodnią Azją, Australią i Oceanią. Jednak w strukturze ministerstwa są jeszcze inne jednostki, które zajmują się częściowo Chinami – przede wszystkim w Wydziale Praw Człowieka, a także w Sekcji ds. Integracyjnych – 13 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski i Gospodarczych w Referacie Bilateralnej Zewnętrznej Współpracy Gospodarczej oraz kilka jednostek w Sekcji Polityki Kulturalnej. W czasie wizyty minister spraw zagranicznych Benity Ferrero-Waldner w Chinach w 2003 r. zainicjowano stały polityczny mechanizm konsultacyjny na poziomie ministrów, wiceministrów oraz dyrektorów generalnych. Na podstawie umowy o współpracy gospodarczej, przemysłowej, technologicznej i technicznej (1996 r.) funkcjonuje bilateralna mieszana komisja gospodarcza (złożona z przedstawicieli ministerstw gospodarki obu państw – na jej czele po stronie austriackiej stoi wiceminister), która obraduje regularnie w Wiedniu i Pekinie. Do końca 2006 r. odbyło się 20 spotkań tego gremium, którego głównymi celami są tworzenie ram rozwoju działalności zagranicznej dla firm austriackich i chińskich oraz wymiana informacji na temat sytuacji gospodarczej w obu państwach, a do głównych zadań należą analiza stanu stosunków handlowych i inwestycji oraz dawanie nowych impulsów do intensyfikacji współpracy. Komisja ta włącza się czynnie w austriackie życie gospodarcze, biorąc udział w Business Roundtable Austriackiej Izby Gospodarczej, prezentacjach firm oraz delegacjach gospodarczych. W ramach komisji dyskutuje się m.in. kwestie relacji Chiny–UE czy sprawy dotyczące WTO. Oprócz ambasady w Pekinie Austria ma konsulat generalny w Szanghaju (z odrębnym wydziałem handlowym), konsulat generalny w Hongkongu (również z wydziałem handlowym) oraz Biuro Przedstawicielskie Miasta Wiedeń (w Hongkongu). Ponadto swoje liczne przedstawicielstwa ma w Chinach Federalna Austriacka Izba Gospodarcza: trzy oddziały w Pekinie, Szanghaju i Hongkongu (w sekcjach handlowych placówek dyplomatycznych), biuro regionalne w Kantonie oraz biura marketingowe w Chongqing, Shenyang i Xi`an. Personel w Pekinie liczy 14 osób (połowa to Chińczycy), a w Szanghaju – 11 osób oraz 2 dodatkowe osoby (w Austriackim Biurze Turystyki Krajowej oraz Austriackiej Agencji Biznesu). Rozwija się także wzajemna współpraca naukowo-badawcza w ramach licznych instytucji, takich jak: Austria–China Research Center for Biomarker Discovery (Pekin); Austria–China Research Center for Environment Protection (Yangling); Sino-Austrian Collaborating Center for Chinese Medical Science (Pekin); Austria– –China Research Center on Tunnel and Underground Engineering (Szanghaj); sieć uniwersytecka Eurasia–Pacific–Uninet – instytucja wymiany uniwersyteckiej między Austrią a Azją Środkową i Wschodnią. Obejmuje ona 41 chińskich uniwersytetów. Warto też odnotować istnienie dużej liczby austriacko-chińskich organizacji pozarządowych, jak np. Austriackie Towarzystwo Wspierania Przyjaznych Stosunków z Chińską Republiką Ludową; Austriackie Stowarzyszenie dla Nauki Języka Chińskiego; Chiński Związek Kulturalny w Austrii (Wiedeń); Organizacja Wspierania Austriacko-Chińskich Stosunków Gospodarczych (Wiedeń); Austriacko-Chińskie Forum Przyjaźni; Austriacko-Chińskie Stowarzyszenie Współpracy i Przyjaznej Wymiany Gospodarczej i Kulturalnej (Wiedeń); Austriacko-Chiński Komitet Gospodarczy; Związek Chińskich Naukowców z Niemiec i Austrii (Pekin); – 14 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Stowarzyszenie Wspierania Wymiany Gospodarczej, Naukowej i Kulturalnej między Austrią i Chinami (Wiedeń); Biuro Chińskie (Salzburg); Austriacka Izba Handlowa. Kluczowe znacznie dla realizacji polityki Republiki Czeskiej wobec Chin na poziomie rządowym mają dwa ministerstwa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz podporządkowane im agendy. W MSZ sprawami chińskimi zajmuje się bezpośrednio Departament Państw Azji i Pacyfiku (OSAP), który wchodzi w skład Sekcji Państw Pozaeuropejskich i Współpracy Rozwojowej, która z kolei jest nadzorowana przez jednego z wiceministrów. W strukturze OSAP Chinami zajmuje się jedna osoba. Sprawami stosunków gospodarczych RCz z państwami Azji (a więc także ChRL) zajmuje się Departament Dwustronnych Stosunków Ekonomicznych (w szczególności Wydział Ekonomiczny i Promocji), który z Departamentem Wielostronnych Stosunków Ekonomicznych i Departamentem Promocji tworzy Sekcję Współpracy Ekonomicznej i Promocji. W sprawach gospodarczych MSZ RCz ściśle współpracuje z Ministerstwem Przemysłu i Handlu, w którym za region Azji odpowiedzialny jest Departament Krajów Pozaeuropejskich. Obecnie w RCz trwają prace nad ustawą regulującą kwestie współpracy między MSZ a MPiH w dziedzinie dyplomacji ekonomicznej, gdyż obie instytucje widzą potrzebę takiej regulacji. Dotychczas obie instytucje działają na podstawie porozumienia o współpracy, ujętego w „Zasadach współpracy placówek dyplomatycznych Republiki Czeskiej z czeskimi podmiotami gospodarczymi w sferze ekonomiczno-handlowej” – tzw. Kodeksie. W dokumencie tym ustalono zasady, metody postępowania i ograniczenia w zakresie udzielania pomocy na rynkach zagranicznych, do czego przygotowane są MSZ, MPiH i wyspecjalizowane agendy – agencja wspierania eksportu Czech Trade, CzechIvest oraz Dyrekcja Generalna Czeskich Centrów, których zadania są zbieżne z gospodarczymi zadaniami placówek dyplomatycznych RCz. W realizacji czesko-chińskich interesów gospodarczych uczestniczą także podmioty pozarządowe, zwłaszcza organizacje samorządu gospodarczego, takie jak: – Izba Gospodarcza RCz, – Związek Przemysłu i Transportu RCz, – Czesko-Chińska Izba Handlowa w Pradze, – Czesko-Chińska Mieszana Izba Handlowa i Przemysłowa w Mìlniku. Istotną rolę w tych relacjach odgrywają jednak wspomniane uprzednio agendy rządowe, zwłaszcza Czech Trade, która jest oceniana jako jedna z lepiej działających w UE agencji rządowych zajmujących się promocją handlu i inwestycji. Czeskie interesy w ChRL reprezentuje bezpośrednio sieć placówek, z których część ma status przedstawicielstw dyplomatycznych, inne funkcjonują jako agendy rządu RCz. Placówkami dyplomatycznymi są: ambasada RCz w Pekinie (10 dyplomatów, w tym trzech w WEH) oraz konsulaty generalne w Szanghaju (4 dyplo- – 15 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski matów) i Hongkongu (3 dyplomatów) Agendami rządowymi są Czech Trade w Szanghaju i Chengdu i CzechInvest w Hongkongu i Pekinie. MSZ RCz rozważa także otwarcie w ChRL placówki Czeskiego Centrum, odpowiednika Instytutu Polskiego za granicą. 3. Wzajemne wizyty jako ważny element realizacji polityki wobec Chin Realizacja celów polityki wobec Chin, przede wszystkim celów gospodarczych, wymaga silnego wsparcia politycznego. Istotnym narzędziem jest dialog polityczny wyrażający się w częstych i regularnych kontaktach na różnych szczeblach. Stosunki wybranych krajów unijnych z Chinami cechuje duża liczba wizyt szefów państw, rządów i ministrów spraw zagranicznych, oraz urzędników niższego szczebla. Najważniejszym wizytom towarzyszy szerokie zainteresowanie mediów, w tym mediów chińskich. Spotkania niższego szczebla mają charakter roboczy i odbywają się najczęściej w ramach funkcjonujących instytucji sektorowych, takich jak komisje, dialogi czy fora. Chiny przywiązują dużą wagę do kontaktów politycznych, które traktują jako uwiarygodnienie partnera, nadanie stosunkom wyższej rangi, forum informowania o najistotniejszych decyzjach, chociażby o podpisaniu poważniejszych umów, okazję do zaprezentowania swojego stanowiska, a także sposób promocji kraju. Bardzo zależy im na wzajemności i symetrii tych kontaktów, dlatego duża aktywność dyplomatyczna unijnych państw owocuje częstymi wizytami strony chińskiej, co pozytywnie wpływa na realizację celów w ich polityce wobec Chin. Stosunki Zjednoczonego Królestwa z Chinami charakteryzuje od kilku lat regularna wymiana wizyt. We współpracy międzyrządowej główną instytucją są coroczne szczyty szefów rządów. Ważne znaczenie miał brytyjsko-chiński szczyt w Pekinie w styczniu 2008 r., gdzie Gordon Brown był po raz pierwszy jako premier. Kolejne spotkanie tej formuły odbyło się w Londynie 31 stycznia – 2 lutego br. W 2008 r. premier Brown odwiedził Chiny dwukrotnie (w styczniu i sierpniu), spotykając się z przewodniczącym Hu Jintao i premierem Wen Jiabao. Brytyjski minister spraw zagranicznych David Miliband złożył wizytę w Chinach w lutym i październiku. Licznie przyjeżdżali także inni przedstawiciele rządu, zwłaszcza z departamentów zajmujących się kwestiami gospodarczymi, inwestycyjnymi oraz sportowymi. Szczególnym przypadkiem w kontekście oficjalnych wizyt była olimpiada w Pekinie w sierpniu zeszłego roku. Rząd brytyjski, pomimo międzynarodowej presji, otwarcie sprzeciwił się bojkotowi imprezy. Premier Brown podczas styczniowego pobytu zapowiedział, że brytyjski rząd będzie reprezentowany na ceremoniach otwarcia i zamknięcia olimpiady. W otwarciu uczestniczył minister ds. olimpijskich Tessa Jowell., a premier wziął udział w ceremonii zamknięcia i przekazania ognia olimpijskiego – jako przedstawiciel gospodarza letnich igrzysk olimpijskich w Londynie w 2012 r. – 16 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Osobną formą dialogu były dwudniowe rozmowy brytyjskich ambasadorów w Chinach, Francji, Rosji, Indiach, Stanach Zjednoczonych, przy UE i ONZ z wysokimi przedstawicielami chińskiego MSZ, przeprowadzone w kwietniu 2008 r. w Pekinie. Głównymi tematami rozmów były współpraca w ONZ, nieproliferacja broni masowego rażenia i kwestie klimatyczne. Brak jest informacji, czy zaplanowano następne spotkanie tego typu. Częste wizyty na najwyższym szczeblu cechują także stosunki Hiszpanii z Chinami. W spotkaniach szefów państw i rządów z reguły uczestniczą przedsiębiorcy. Rozmowy koncentrują się na współpracy gospodarczej i handlowej, a w ostatnich latach duże znaczenie ma także tematyka kulturalna i edukacyjna. Kwestie praw człowieka poruszane są rzadko. Podczas wizyt zawierane są różnorodne umowy dwustronne oraz kontrakty dotyczące inwestycji. W czerwcu 2005 r. wizytę w Chinach złożył hiszpański premier José Luis Rodríguez Zapatero. Towarzyszyli mu minister spraw zagranicznych i współpracy Miguel Angel Moratinos oraz około stu przedsiębiorców. Podpisano umowy o współpracy sądowej, politycznej, finansowej, kulturalnej, konwencję o lotnictwie cywilnym i pomocy w wypadku trzęsień ziemi. Ustanowiono regularne spotkania obu rządów, a Hiszpania nazwana została „uprzywilejowanym partnerem” Chin w stosunkach z państwami trzecimi (np. w Ameryce Łacińskiej). W tym samym roku, w listopadzie przewodniczący Hu Jintao odwiedził Hiszpanię. W czasie spotkania z premierem Zapatero ogłoszono ustanowienie wszechstronnego partnerstwa strategicznego. Wraz z królem Hiszpanii Juanem Carlosem, Hu Jintao zainaugurował pierwsze Spotkanie handlowe i przemysłowe, w którym uczestniczyli przedsiębiorcy z obu krajów. Duże znaczenie miała wizyta w Hiszpanii w lutym 2009 r. premiera Wen Jiabao – pierwszego chińskiego przywódcy, który odbył podróż do Europy po odwołaniu 11. szczytu UE–Chiny w grudniu roku poprzedniego. Celem tej podróży była poprawa stosunków z Unią, które uległy pogorszeniu po grudniowym spotkaniu prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy’ego z Dalajlamą w Gdańsku. W ostatnich latach wizyty w Chinach składali m.in. książę Felipe de Burbon, minister spraw zagranicznych Miguel Angel Moratinos (dwukrotnie w 2006 r.), minister infrastruktury Magdalena Alvarez, pierwsza wicepremier Maria Teresa Fernandez de la Vega oraz minister rolnictwa, rybołówstwa i żywności Elena Espinosa. Głównym tematem rozmów był rozwój hiszpańsko-chińskiej współpracy gospodarczej. Stosunki Austrii z Chinami także obfitują w wizyty na różnych szczeblach. Od roku 2001, gdy w maju odwiedzili Chiny prezydent Thomas Klestil oraz minister spraw zagranicznych Benita Ferrero-Waldner, odbyło się 8 oficjalnych spotkań na najwyższym szczeblu. W 2002 r., czerwcu wizytę w Austrii złożył minister spraw zagranicznych Chin Tang Jiaxuan, a we wrześniu – premier Zhu Rongji. W listopadzie 2003 r. była w Chinach ponownie minister spraw zagranicznych Benita Ferrero-Waldner, w kwietniu 2005 r. gościł tam kanclerz Wolfgang – 17 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Schüssel. W lutym 2006 r. z oficjalną wizytą przyjechał do Wiednia minister spraw zagranicznych Li Zhaoxing, a w październiku 2008 r. przebywał w Pekinie kanclerz Alfred Gusenbauer. Intensywne są też kontakty organów władzy ustawodawczej obu państw, choć większą aktywność wykazuje tu strona austriacka. Chiny odwiedzali kolejni przewodniczący lub wiceprzewodniczący Rady Federalnej – od 2000 r. czterokrotnie samodzielnie (w sumie było 9 takich wizyt – pierwsza w 1987 r.) oraz pięciokrotnie pod egidą Austriackiego Towarzystwa Wspierania Przyjaznych Stosunków z Chińską Republika Ludową (ÖGCF). W kwietniu 2004 r. do Austrii przyjechał przewodniczący Ludowej Politycznej Konferencji Konsultatywnej Chin Jia Qinglin, w październiku 2005 r. do Chin udał się przewodniczący Rady Narodowej Andreas Khol (jako trzeci przewodniczący – wcześniej takie wizyty miały miejsce w 1992 i 1997). Ponadto co roku dochodzi do wielu spotkań na niższym szczeblu. Przykładowo, w 2007 r. wizyty w Chinach złożyli m.in.: minister gospodarki Martin Bartenstein, minister zdrowia i rodziny Andrea Kdolsky, minister rolnictwa Josef Pröll, sekretarze stanu w Ministerstwie Finansów Reinhold Lopatka (z przedstawicielami władz Salzburga, by promować olimpiadę zimową 2014 r.) i Christoph Matznetter. Do Austrii pojechali: sekretarz generalny Rady Państowej Hua Jianmin, wiceminister edukacji Yuan Guiren, wiceminister pracy i spraw społecznych Liu Yongfu, wiceminister zdrowia Niu Dun oraz dyrektor Państwowej Administracji Sportu ChRL Liu Peng. Tematami rozmów są sprawy zarówno unijne, jak i bilateralne, głównie intensyfikacja wymiany handlowej oraz rozwój współpracy kulturalnej. Kwestie szczegółowe poruszane w czasie wizyty, to: pomoc austriacka w przygotowaniach do olimpiady w Pekinie (przekazywanie know-how, możliwość zatrudnienia firm austriackich), współpraca w łączeniu rozwoju gospodarczego z ochroną środowiska i zastosowaniem przyjaznych mu technologii (Austria ma tu duże doświadczenia), wprowadzanie w życie protokołu z Kioto, ustanowienie Forum Kultury w Pekinie i Instytutu Kultury w Wiedniu, naruszanie praw człowieka w Chinach. Inaczej wygląda dialog polityczny z Republiką Czeską, który cechuje asymetria. Przed przystąpieniem Czech do UE ich kontakty polityczne z Chinami na najwyższym szczeblu miały ograniczony i jednostronny charakter. Sprowadzały się do wizyt czeskich ministrów. W latach 90. z wizytą w Chinach przebywali: w 1991 premier CSRF Marian Èalfa; w 1994 premier Republiki Czeskiej Václav Klaus, a w 1999 premier Miloš Zeman. W roku 2004 Chiny ponownie odwiedził Václav Klaus. Przed wizytą publicznie zdystansował się od polityki swojego poprzednika Václava Havla, który konsekwentnie krytykował chińskie władze za łamanie praw człowieka. Wizyta trwała aż 11 dni, a w składzie delegacji nie było ani jednego członka rządu, za to znaleźli się w niej liczni przedsiębiorcy, przedstawiciele handlu i czeskich banków. W komentarzach po wizycie zwracano uwagę, że nie miała ona żadnego wpływu na czesko-chińskie obroty handlowe, z rosnącym – 18 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski deficytem po stronie Republiki Czeskiej. Z Chin w tym czasie nie przybył do Czech żaden polityk tej rangi. Po uzyskaniu członkostwa w UE Republika Czeska nabrała znaczenia dla chińskich przywódców, nie na tyle jednak, aby w zasadniczy sposób uległa zmianie dysproporcja między wizytami czołowych polityków chińskich w Czechach i czeskich w ChRL. W roku 2005 – po przeszło sześciu latach od wystosowania formalnego zaproszenia – do Czech przybył (na 24 godziny) premier Wen Jiabao. Strona czeska odpowiedziała w latach 2005–2007 intensyfikacją kontaktów – włącznie z wizytami w Chinach premiera Jiøiego Paroubka (2005), wicepremierów i członków rządu, delegacji parlamentarnych, a nawet prezesa Trybunału Konstytucyjnego i prokuratora generalnego. Do Chin udawały się też liczne delegacje władz samorządowych i lokalnych. Warto odnotować wizytę premiera Wen Jiabao w Pradze w maju 2009 r., choć jej powodem było uczestnictwo w przełożonym 11. szczycie UE–Chiny, który odbywał się w czasie czeskiej prezydencji. 4. Realizacja interesów gospodarczych Najważniejszą dziedziną stosunków państw Unii Europejskiej z Chińska Republiką Ludową jest współpraca gospodarcza. Wszystkie omawiane państwa mają deficyt w handlu z Chinami, który trudno będzie w krótkim czasie zniwelować. Dlatego priorytetem jest zwiększenie eksportu do Chin, czemu służyć ma ustalenie, które towary mają największe szanse na zainteresowanie chińskich importerów. Z reguły są to towary zaawansowane technologicznie, bez odpowiedników w asortymencie chińskich producentów. Europejskim przedsiębiorcom bardzo zależy na wsparciu państwa, polegającym z jednej strony na działaniach mających ułatwić dostęp do rynku chińskiego (choć tu wiele spraw leży w kompetencjach Unii Europejskiej), a z drugiej – na ochronie ich interesów, zwłaszcza własności intelektualnej. Nie mniej istotne znaczenie ma otwarcie Chin na inwestycje zagraniczne. Wykorzystanie tej szansy zależy od indywidualnych możliwości europejskich przedsiębiorstw, a rolą państwa jest zapewnienie ochrony inwestycji oraz doprowadzenie do większego otwarcia określonych sektorów chińskiego rynku. Część państw określiła również specyficzne dziedziny (np. energia i ochrona środowiska, technologie), w których współpraca z Chinami będzie najlepiej służyć realizacji interesów gospodarczych, co zaowocowało powołaniem specjalnych grup roboczych lub forów. Zjednoczone Królestwo w wymianie handlowej z Chinami wciąż odnotowuje wysoki deficyt (ponad 26,5 mld dolarów w 2008 r.), choć eksport rośnie szybciej niż import. Połowę tego importu stanowi produkcja przemysłowa firm brytyjskich działających w Chinach, aż 90% pochodzi z sektora wysokich technologii. Główne towary eksportowe to: urządzenia prądotwórcze, wyposażenie elektryczne i mechaniczne, narzędzia precyzyjne, pojazdy i lekarstwa. Do Chin trafiają komponenty zaawansowanych technologicznie urządzeń, które są tam montowane przez – 19 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski brytyjskie przedsiębiorstwa i eksportowane do państw trzecich. Taką drogę w 2006 r. odbyły części do samolotów Airbusa (produkowane dla Francji) i silniki odrzutowe Rolls-Royce’a do samolotów Boeinga (produkowane dla Stanów Zjednoczonych). W tym roku, 2 lutego odbył się w Londynie brytyjsko-chiński szczyt biznesowy z udziałem premiera Wen Jiabao. Premierowi towarzyszyli przedstawiciele 50 firm. W tym samym miesiącu do Londynu przybyła misja zakupowa przedstawicieli 150 firm z ministrem handlu Chen Demingiem. Strona chińska zainteresowana była współpracą w takich sektorach, jak: technologie informacyjne i komunikacyjne, infrastruktura, zaawansowana inżynieria, energia, edukacja, rolnictwo i bioochrona zdrowia. Wśród brytyjskich firm były obecne Rolls-Royce, Jaguar Land Rover, Corus (przemysł stalowy), All Metal Services (magazynowanie, przetwarzanie i dostarczanie surowców dla przemysłu lotniczego i obronnego) oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Rezultatem misji były m.in. kontrakty zawarte między: Rolls-Royce i HNA Group (silniki i serwis dla 20 airbusów A330 – ok. 1,2 mld USD), All Metal Services i China National Aero-Technology Export Corporation (dostawa blach aluminiowych do fabryki airbusów – 25 mln USD), Corus i Chinese Petroleum Company (dostarczenie rur dla zakładów chemicznych – 1,3 mln USD), Jaguar Land Rover i SCAS (elementy wyposażenia ponad 10000 pojazdów). Zjednoczone Królestwo jest w Chinach głównym inwestorem z UE – skumulowana wartość brytyjskich inwestycji na koniec marca 2009 r. osiągnęła 15,8 mld dol. Brytyjskie podmioty inwestują przede wszystkim w sektor bankowy, ubezpieczenia i papiery wartościowe. Wśród największych inwestorów są m.in. RBS/Merrill Lynch, BP, AstraZeneca i Vodafone. Ważniejszymi projektami realizowanymi w ostatnich latach były elektrownia w prowincji Hunan, budowana przez National Power, i sieć światłowodowa dla kolei chińskich, budowana przez firmę Marconi. Jednocześnie w Zjednoczonym Królestwie zainwestowało około 400 firm chińskich (85 weszło na rynek brytyjski od kwietnia 2007 r.), a Huawei, China Telecom i ZTE mają tam nawet swoje główne siedziby. Można oczekiwać, że tych inwestycji będzie więcej, gdyż 17 marca odwiedziła Londyn misja 50 chińskich firm, współorganizowana przez UKTI i China-Britain Business Council. Polityka brytyjska wobec Chin podlega presji środowisk biznesowych, ponieważ możliwość inwestowania na tym rynku zależy od wsparcia państwa. Presję biznesu pogłębiają obawy o konkurencję przedsiębiorstw z innych krajów, których rządy są w tej kwestii bardziej aktywne. To sprawia, że znacznie wzrosła w Chinach funkcja gospodarcza służb dyplomatycznych Zjednoczonego Królestwa, w tym ambasady, od których oczekuje się rozwiązywania problemów w imieniu brytyjskich firm. Problematyka energii i zmian klimatycznych jest priorytetem w globalnych celach polityki Zjednoczonego Królestwa, co wiąże się również z realizacją interesów gospodarczych. MSZ określiło kilkanaście państw (są wśród nich Chiny i Polska) kluczowych dla tych interesów. W ramach Strategii dyplomacji publicznej – 20 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski na lata 2007–2009 bezpieczeństwo klimatu zostało uznane za jeden z trzech celów głównych. Chiny, obok Indii i Brazylii, zostały wytypowane do pilotażowego programu w tej dziedzinie. Ministerstwo zadeklarowało pomoc w utworzeniu funduszu na rzecz projektów niskoemisyjnych, podobnego do brytyjskiego UK Carbon Trust. Zainteresowanie Zjednoczonego Królestwa tą problematyką wynika też z zaniepokojenia rosnącym znaczeniem Chin, jeśli chodzi zarówno o zapotrzebowanie na surowce energetyczne, jak też o nasilenie emisji CO2. Obawy budzi wzrost konkurencji w dostępie do źródeł energii, wzrost cen energii na skutek zwiększonego popytu Chin, z zagrożeniem interesów brytyjskich w dziedzinie technologii niskoemisyjnych. We wrześniu 2006 r. oba państwa podpisały memoranda w sprawie utworzenia brytyjsko-chińskich grup roboczych ds. zmian klimatycznych i ds. energii oraz w sprawie wzmocnionej współpracy energetycznej. Pierwsza grupa miała być forum dialogu politycznego o długookresowej współpracy w dziedzinie zmian klimatycznych i współpracy naukowej, a także udostępniać mechanizmy promowania efektywności energetycznej i rozwoju CCS, technologii rozwijanej w Zjednoczonym Królestwo. W 2008 r. oba państwa przyjęły wspólną deklarację na temat zmian klimatycznych, zakładającą m.in. brytyjskie wsparcie odpowiednich projektów chińskich. Współpracę ma koordynować Grupa Robocza ds. Zmian Klimatycznych, która w miarę potrzeby będzie mogła zyskać rangę spotkań ministerialnych. Grupa ds. Energii tworzy ramy współdziałania (także przedsiębiorstw obu państw) w sektorach energetycznych (problem źródeł odnawialnych, czy bezpieczeństwa energetycznego). Środki na realizację tych zadań pochodzą z SPF (Programu na rzecz zmian klimatycznych i energii) i Public Diplomacy Pilot Project (części dotyczącej zmian klimatycznych). Wymiana handlowa Hiszpanii z Chinami charakteryzuje się również wysokim deficytem: w 2008 r., przy eksporcie na poziomie ponad 3 mld euro, import przekroczył 16,6 mld euro, a lat wskazują, że ujemne saldo obrotów towarowych Hiszpanii z Chinami będzie się powiększać. Priorytetem Hiszpanii pozostaje zatem zwiększenie eksportu do ChRL. Obecnie dominują w nim maszyny, min. turbiny wiatrowe i symulatory lotnicze oraz kontroli lotów. Zmniejsza się udział produktów branży motoryzacyjnej (samochody, części, karoserie, narzędzia). Sukcesem zakończyła się wizyta w Hiszpanii – w lutym tego roku – premiera Wen Jiabao, któremu towarzyszyli przedstawiciele chińskich przedsiębiorstw. Podpisano 12 porozumień biznesowych dotyczących finansów, lotnictwa, energetyki, telewizji, technologii, telekomunikacji i transportu lotniczego, m.in. z udziałem BBVA, Telefónica, EADS, ENSA, TOP FLY, Técnicas REUNIDAS. Krótko po wizycie premiera Hiszpanię odwiedził minister handlu ChRL Chen Deming z przedsiębiorcami przebywającymi w Europie w ramach tzw. chińskiej misji zakupowej. Podpisano ponad 20 umów handlowych na zakup hiszpańskich towarów (m.in. symulatory lotów, części samochodowe, stal, towary spożywcze) na kwotę 320 mln dolarów. – 21 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski W Chinach działa prawie 600 hiszpańskich przedsiębiorstw, a wartość inwestycji bezpośrednich kształtuje się na poziomie 610,4 mln euro (2007 r.). Widoczna jest tendencja wzrostowa, choć zdaniem analityków chińskie inwestycje Hiszpanii nie wytrzymują porównania z inwestycjami Francji, Niemiec, czy Wielkiej Brytanii. Od lat 90. coraz większe zainteresowanie chińskim rynkiem wykazują przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją maszyny i części (MCC), projektowaniem i budową parków przemysłowych i energetycznych (Tecnicas Reunidas), czy też urządzeniami kontroli ruchu lotniczego (INDRA). Pojawiły się w Chinach hiszpańskie firmy telekomunikacyjne (Telefónica), instytucje bankowe (BBVA), firmy związane z produkcją urządzeń do elektrowni jądrowych (ENSA, SNGC). Hiszpanie chcieliby inwestować w bankowości, telekomunikacji, sektorach budowlanym i lotniczym. Przedsiębiorstwa sprawdzone na rynku latynoamerykańskim starają się wypromować na rynku chińskim. W razie prywatyzacji w Chinach otworzą się w tych dziedzinach nowe możliwości. Promowane są również sektory żywości oraz wyposażenia mieszkań. Szanse rozwoju ma współpraca technologiczna. Od 2006 r., na podstawie porozumienia między hiszpańskim Centrum Rozwoju Technologii Przemysłowych i chińskim High Tech Industry Development Center, realizowanych jest siedem wspólnych projektów o łącznej wartości 20 mln euro (66% Hiszpania, 34% Chiny), m.in. w dziedzinach biotechnologii, energii, informatyki i budownictwa. Specyficzną cechą hiszpańskiej polityki wobec Chin jest dążenie do współpracy w Ameryce Łacińskiej (koncepcja tzw. triangulacji, czyli „utrójkątowienia” współdziałania Hiszpanii, Chin i Ameryki Łacińskiej, z tą pierwszą w roli mostu), wynikające z obaw, że ekspansja chińska może mieć negatywne skutki dla hiszpańskich interesów gospodarczych. Strategia Hiszpanii opiera się na założeniu, że skoro nie można tej ekspansji uniknąć, należy zacząć współpracować z chińskimi przedsiębiorstwami. Chiny nie są tym szczególnie zainteresowane, ale w czasie spotkań bilateralnych kwestia ta jest poruszana i można się spodziewać, że w przyszłości do kooperacji firm dojdzie. Chiny są pod względem importu czwartym partnerem Austrii. Wymiana handlowa między obu państwami systematycznie rośnie – w 2008 r. osiągnęła poziom 6,8 mld euro, przy dużym deficycie po stronie Austrii. W strukturze austriackiego eksportu najważniejszymi towarami są maszyny i pojazdy oraz produkty chemiczne. Z punktu widzenia rządu austriackiego aktywność w ramach Unii Europejskiej może przyczynić się do przełamania barier w dostępie do chińskiego rynku. W Chinach działa około 250 austriackich przedsiębiorstw (z własnym biurem lub joint ventures; firm, które współpracują z chińskimi partnerami, jest dwa razy więcej). Już w 1997 r. austriackie inwestycje bezpośrednie szacowano tam na miliard euro, a w 2001 r. – na 2 miliardy euro. Pod koniec 2005 r. realizowano 1056 austriackich projektów inwestycyjnych o wartości prawie 600 milionów euro, m.in. w branży elektronicznej (AT&S), przemyśle maszynowym (FA. Lisec) i stalowym (Voest Apline Giesserei). W Chinach działa również austriacki sektor bankowy, dla – 22 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski którego ten rynek jest jednym z najważniejszych, po rynkach Europy Środkowej i Wschodniej. W 2001 r. (związek z członkostwem Chin w WTO) przedstawicielstwo Raiffeisen Zentralbank Österreich AG w Pekinie, istniejące od 1995 r., zostało przekształcone w filię, zatrudniającą ponad 50 osób. W 2005 r. bank ten, jako pierwsza tego typu instytucja z Austrii, otrzymała licencję na zawieranie transakcji w chińskiej walucie. Od 1985 r. przedstawicielstwo w Chinach ma Bank Austria. Ważną dziedziną współpracy jest transfer nowoczesnych technologii. W kwietniu 2006 r. powołano spółkę China-Austria Technology Park Management GmbH, planuje się również utworzenie austriacko-chińskiego parku technologicznego w Wiedniu. Zacieśnia się współpraca naukowo-badawcza, zwłaszcza jeśli chodzi o energię, środowisko i politykę klimatyczną. W 2005 r. kanclerz Schüssel w czasie wizyty w Chinach zainicjował partnerstwo w dziedzinie technologii ochrony środowiska, energii odnawialnych oraz efektywności energetycznej. Istotne znaczenie dla obu stron ma również rozwijanie turystyki. W roku 1996 Austrię odwiedziło około 55 tys. Chińczyków, a w 2005 już blisko 180 tys. W roku 1980 do Chin wyjechało tylko 300 Austriaków, a w 2005 – 45 tys. Rozwojowi turystyki sprzyjają stałe połączenia lotnicze – Austrian Airlines oferują od 1995 r. regularne loty do Pekinu (obecnie sześć razy w tygodniu), a dodatkowo bezpośrednie loty do Szanghaju. Choć Republika Czeska odnotowuje dynamiczny wzrost eksportu do Chin (w 2007 r. prawie 700 mln dolarów – 0,6% czeskiego eksportu ogółem), import z tego kraju rośnie znacznie szybciej. Deficyt handlowy w 2007 roku wyniósł ponad 7 mld dol. Czeski eksport do ChRL w zdecydowanej większości realizowany jest przez duże podmioty gospodarcze i ogranicza się w zasadzie do kilku grup towarów, jak: wyroby przemysłu maszynowego i ich komponenty, wyroby przemysłu chemicznego, wyroby hutnicze. Jedną z najważniejszych kwestii podnoszonych przez stronę czeską w rozmowach z przedstawicielami Chin, zresztą bez oczekiwanych rezultatów, są utrudnienia w dostępie do rynku chińskiego. Przyczyną jest różnica potencjałów obu krajów, dlatego działania w ramach Unii Europejskiej są postrzegane jako najskuteczniejsza ścieżka wpływania na znoszenie tych barier. Chiny nie są ważnym źródłem inwestycji w Republice Czeskiej. Z krajów Azji (bez Bliskiego Wschodu) do najbardziej znaczących tu inwestorów należą Japonia i Tajwan. W ostatnim czasie do tego grona dołączyła Korea Południowa (inwestycje koncernu Hyundai). Aż do 2006 r. udział podmiotów chińskich w inwestycjach bezpośrednich w Czechach utrzymywał się na poziomie udziału podmiotów indyjskich, znacznie niższym niż udział Japończyków. Dopiero w 2007 r., gdy znaczenie Republiki Czeskiej, jako członka UE, w oczach chińskich inwestorów wzrosło i dzięki różnym projektom inwestycyjnym (produkcja telewizorów, szkła kryształowego, statków rzecznych, konserw mięsnych), wśród krajów Azji inwestujących w Czechach ChRL znalazła się na czwartym miejscu. – 23 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Od roku 1993 Republika Czeska podejmowała intensywne działania, by ulokować w Chinach możliwie najwięcej swoich inwestycji. Kierowała się głównie doskonałymi makroekonomicznymi wynikami osiąganymi przez ChRL oraz przeświadczeniem o niezwykłej chłonności chińskiego rynku, co wydawała się potwierdzać obecność innych zagranicznych inwestorów. Rezultaty tych działań są niejednoznaczne. Pod koniec 2004 r. skumulowana (a więc liczona od 1993 r.) wartość czeskich inwestycji w Chinach wynosiła wg danych Czeskiego Banku Narodowego 192 mln CZK, zatem na tle wartości wszystkich ówczesnych czeskich inwestycji zagranicznych (84,087 mld CZK) była bardzo niska i porównywalna z wartością inwestycji w Indiach (197 mln CZK). W 2004 r. wartość wszystkich inwestycji zagranicznych w ChRL szacowano na 60,6 mld USD, co oznacza, że Czechom w niewielkim stopniu udało się skorzystać z chińskiego boomu. W czeskich kręgach gospodarczych dominuje przeświadczenia o potrzebie dywersyfikacji relacji gospodarczych w Azji (czynnikiem sprzyjającym takiemu nastawieniu są sukcesy czeskich inwestorów w Indiach). Chiny mają być jednym z kilku ważnych partnerów na tym kontynencie – ale nie najważniejszym. 5. Realizacja polityki wobec Chin w innych dziedzinach – przykłady Oprócz celów gospodarczych, określanych zwykle jako najważniejsze, istotne są dla państw także cele edukacyjne, współpraca naukowa czy wymiana kulturalna. Warto zauważyć, że służą one poznawaniu partnerów chińskich, ich sposobu prowadzenia negocjacji, specyfiki wynikającej z odmienności kulturowej i systemów wartości, co znacznie ułatwia osiąganie celów gospodarczych. Nie mniej ważne są kwestie wrażliwe, przede wszystkim prawa człowieka. Warunkiem powodzenia działań w tej dziedzinie są ich instytucjonalizacja, prowadzenie dialogu oraz „praca u podstaw”, czyli np. szkolenie chińskich kadr wymiaru sprawiedliwości. Za zdecydowanie nieskuteczne uznaje się demonstrowanie niezadowolenia i ostrą krytykę Chin. Prawa człowieka Prawa człowieka stanowią bardzo ważny problem w polityce Zjednoczonego Królestwa wobec Chin, krytykowanej za nadmierne skupianie się na kwestiach gospodarczych. Podstawowe założenie brytyjskiego rządu określane jest jako „krytyczny dialog” – im większe zaangażowanie Chin, tym silniejszy wpływ na zmiany wewnętrzne w dziedzinie demokracji czy praw człowieka. Zjednoczone Królestwo jest przeciwne „dyplomacji megafonów” czy „wielkich gestów”, polegających na demonstracyjnym potępianiu Chin za łamanie praw człowieka. Głównym narzędziem ma być wielostronny (poprzez instytucje UE) i dwustronny dialog (poprzez UK-China Human Rights Dialogue funkcjonujący od 1997 r.). – 24 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Działania Zjednoczonego Królestwa obejmują: szkolenia chińskich kadr wymiaru sprawiedliwości, dialog w kwestiach ratyfikacji i implementacji najważniejszych międzynarodowych norm ochrony praw człowieka, zniesienia kary śmierci, zasady bezstronnego sądownictwa, przestrzegania praw więźniów, respektowania wolności religijnej, zniesienia kontroli i blokowania Internetu. Brytyjski rząd w 2008 r. zdefiniował 3 najważniejsze cele dialogu praw człowieka. Są to: zniesienie kary śmierci, reforma systemu wymiaru sprawiedliwości, wolność wypowiedzi. Organizacje pozarządowe wskazują jednak na niewielką skuteczność tych działań oraz oddzielenie kwestii praw człowieka od rzeczywistej polityki wobec Chin. Również Austria uznaje ochronę praw człowieka za jeden z ważniejszych elementów swojej polityki wobec Chin. Wyraźną aktywność w tej dziedzinie wykazywała w czasie prezydencji w UE w pierwszej połowie 2006 r. Prowadzi z Chinami „dialog na rzecz państwa prawa”, którego głównym celem jest wprowadzanie zmian w chińskim sądownictwie i administracji. Głównymi narzędziami tego dialogu są kontakty między organami sądownictwa i ministerstwami sprawiedliwości, wymiana kadry urzędniczej i jej szkolenia. W latach 2001–2006 ponad 20 chińskich delegacji składało wizyty w austriackim ministerstwie sprawiedliwości, a w latach 2001–2003 co roku goszczono tam chińskiego ministra sprawiedliwości. Kwestie praw człowieka i sytuacji w Tybecie były także poruszane w rozmowach dwustronnych podczas wizyty ministra spraw zagranicznych ChRL Qian Qichena w Wiedniu w 2001 r. czy wizyty austriackiej minister spraw zagranicznych Benity Ferrero-Waldner w Chinach w 2003 r. Od 2005 r. pomocne w osiąganiu tych celów jest Austriacko-Chińskie Towarzystwo Prawnicze z siedzibą w Wiedniu. Edukacja i nauka Rząd Zjednoczonego Królestwa przykłada dużą wagę do współpracy naukowej i edukacyjnej z Chinami. Chodzi o propagowanie wśród Brytyjczyków nauki języka chińskiego w celu przygotowania przyszłych kadr dyplomatycznych, naukowców i przedsiębiorców, którzy będą inwestować w Chinach; propagowanie nauczania języka angielskiego, zachęcanie chińskich studentów do studiowania na brytyjskich uczelniach, a najzdolniejszych absolwentów do pozostania w Zjednoczonym Królestwie. Realizacji tych celów służą programy i projekty edukacyjne: – inicjatywa Partners in Science – płaszczyzna poszukiwania możliwości współdziałania brytyjskich naukowców z chińskimi badaczami, tworzenia sieci współpracy w dziedzinie nauki, technologii i innowacji między państwami. Pierwsza faza programu zamknęła się w latach 2005–2006. Drugą fazę zakończono w marcu 2008 r. . – The British Inter-University China Centre-BICC – próba stworzenia ośrodka badań i nauczania, skoncentrowanych na tematyce Chin i języka chińskiego. Centrum tworzą Uniwersytety w Oksfordzie, Bristolu i Manchesterze. – 25 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski – program stypendialny Chevening Scholarship –objęcie Chin najważniejszym programem stypendialnym brytyjskiego rządu finansowanym przez MSZ. Jest realizowany przez brytyjskie przedstawicielstwa w Chinach i British Council. Stypendia są skierowane do osób składających aplikację na studia doktoranckie lub badania naukowe na wyższych uczelniach brytyjskich. Promowani są kandydaci, którzy w przyszłości mogą stać się liderami opinii, decydentami i ściśle współpracować z Wielką Brytanią. Priorytetowymi kierunkami studiów są: stosunki międzynarodowe, prawo, ekonomia, finanse, handel, ochrona środowiska, media. Ponad 80 brytyjskich uczelni i szkół średnich współpracuje z uczelniami chińskimi. W celu zwiększenia liczby chińskich studentów na brytyjskich uczelniach (przynoszą rocznie dochód ok. 5 mln funtów) utworzono w Chinach stanowiska koordynatorów. W gazetach codziennych w 11 chińskich miastach zorganizowano kampanię informacyjną dotyczącą wymogów wizowych. . Chińscy studenci stanowią najliczniejszą grupę wśród zagranicznych słuchaczy brytyjskich uczelni. W roku akademickim 2007/2008 było ich ponad 45 tys. Współpracę naukową i edukacyjną z chińskimi instytucjami rozwija także Hiszpania. W 1992 roku na Uniwersytecie Autonomicznym w Madrycie powstał Ośrodek Studiów Azji Wschodniej (Centro de Estudios de Asia Oriental). Prowadzone są tam studia magisterskie w zakresie sinologii oraz trzyletnie kursy języka chińskiego. Ośrodek podpisał umowy z chińskimi uczelniami oraz z Chińską Akademią Nauk Społecznych. Wraz z 7 instytucjami tego rodzaju w Europie tworzy Europe-China Academic Network – sieć, której celem jest promowanie relacji między uniwersytetami europejskimi a uczelniami chińskimi. Możliwość nauki języka chińskiego lub badań sinologicznych istnieje na Uniwersytecie Autonomicznym w Barcelonie, na uniwersytecie w Granadzie, uniwersytecie Pompeu Fabra w Nawarze (Szkoła Badań Azji Wschodniej), Uniwersytecie Oberta w Barcelonie, uniwersytecie w Alicante, Uniwersytecie Complutense w Madrycie, uniwersytecie w Vallodolid i uniwersytecie w Burgos. W Hiszpanii studiuje zaledwie około tysiąca Chińczyków. –Podobna jest liczba hiszpańskich studentów w Chinach. W Czechach najważniejszym ośrodkiem akademickim zajmującym się badaniami sinologicznymi jest Instytut Dalekiego Wschodu Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola w Pradze. Mają taką specjalizację Katedra Studiów Azjatyckich Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu i Uniwersytet Zachodnioczeski w Pilźnie i Chebie. Czeskie uczelnie ściśle współpracują z uczelniami na Tajwanie, np. Uniwersytet Karola w Pradze z Uniwersytetem Tamkang i Tajwańskim Uniwersytetem Narodowym (NTU). W Austrii prawie wszystkie uniwersytety współpracują z chińskimi placówkami. Na Uniwersytecie Wiedeńskim Instytut Nauk o Azji Wschodniej prowadzi studia sinologiczne, na których wykłada 30 naukowców (w tym 6 profesorów). Uniwersytet Wiedeński ma nawet swojego przedstawiciela na Chiny. Podpisał także umowę z Uniwersytetem Pekińskim, dzięki której powstał tam lektorat – 26 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski języka niemieckiego i austriackiej kultury. Podobna instytucja funkcjonuje na Konserwatorium w Pekinie, Uniwersytecie Fudan w Szanghaju i Uniwersytecie Studiów Międzynarodowych w Szanghaju. Uniwersytet Wiedeński podpisał umowy z Uniwersytetem Ludowym w Pekinie i Uniwersytetem Zhejiang. Wiedeński Uniwersytet Medyczny współpracuje z Uniwersytetem Fudan w Szanghaju i Xuzhou Medical College, a Wiedeński Uniwersytet Technologiczny z Uniwersytetem Nauki i Technologii w Hongkongu i uniwersytetami w Shenzhen i Szanghaju. Na uniwersytecie w Salzburgu (współpracuje z 9 chińskimi uczelniami) Centrum Chińskie organizuje kursy języka chińskiego oraz wiedzy o Chinach. Współpracuje z siecią uniwersytecką Eurasia-Pacific-Uninet (przyznaje stypendia chińskim studentom) w prowadzeniu szkoły letniej China Know-How w Pekinie. Organizuje też wyjazdy semestralne na Uniwersytet Fudan w Szanghaju w ramach Master Exchange Program „Media and Communication Management”. Uniwersytet w Grazu prowadzi Centrum Badań Chińskiej Medycyny Naturalnej. Ma wspólny program studiów z Uniwersytetem Baptystycznym w Hongkongu oraz prowadzi letnią szkołę z Uniwersytetem Wuhan. Uniwersytet Dunajski Krems organizuje wyjazdy studyjne do Hangzhou i Szanghaju. W Chinach prężnie działają austriackie wyższe szkoły muzyczne. Uniwersytet „Mozartem”, Uniwersytet Muzyki i Sztuk Dramatycznych w Grazu i Uniwersytet Muzyki i Sztuk Widowiskowych w Wiedniu realizują projekt Austriacko-Chińskiego Uniwersytetu Muzycznego. W roku akademickim 2007/2008 studiowało w Austrii 1340 chińskich studentów, głównie na kierunkach ekonomicznych i artystycznych. W Chinach działają austriacko-chińskie centra badawcze oraz rozwija się współpraca naukowo-badawcza. Na podstawie umowy z 1984 r. o współpracy naukowo-technicznej 2000 austriackich i chińskich badaczy realizuje wspólne projekty, a z międzyuczelnianej wymiany korzysta 70 naukowców rocznie. Na podstawie umów z lat 80. Austriacka Akademia Nauk współpracuje z Chińską Akademią Nauk, Chińską Akademią Nauk Społecznych oraz Tybetańską Akademią Nauk Społecznych. Instytut Kulturowej i Intelektualnej Historii Azji Austriackiej Akademii Nauk zajmuje się tematyką tybetańską i buddyjską. Główne obszary wspólnych badań to: medycyna, gospodarka rolna i leśna, nauki społeczne, biotechnologia, kwestie klimatyczne. Współpraca kulturalna W przypadku Zjednoczonego Królestwa wymiana kulturalna jest realizowana przez British Council funkcjonujący w Chinach. Ponadto istnieją programy służące wymianie kulturalnej: – W 2006 r. powstał projekt China UK Connections through Culture. Jego celem była współpraca instytucji kulturalnych. Program był finansowany przez brytyjskie MSZ, British Council i rząd Szkocji. W 2009 r. podczas szczytu obu państw zadeklarowano kontynuację projektu do 2012 r. – 27 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski – W 2003 r. przeprowadzono w Chinach akcję promocyjną ThinkUK, sfinansowaną przez brytyjskie MSZ, British Council i Fundusz Dyplomacji Publicznej, a także UKTI, China–Britain Business Council, Brytyjską Izbę Handlową w Chinach oraz sponsorów prywatnych. Łączny budżet wyniósł 5,2 mln funtów. Akcja trwała dwa lata, a jej głównym celem była poprawa wizerunku Wielkiej Brytanii w Chinach. – W 2005 r. uruchomiono program zachęcania chińskich turystów do przyjazdów do Wielkiej Brytanii Britain welcomes China, prowadzony w ramach organizacji VisitBritain. British Council planuje na najbliższe lata opracowanie programów nauczania języka angielskiego w Chinach, a także wykreowanie wizerunku Wielkiej Brytanii jako państwa otwartego na Chiny. Austria promuje swoją kulturę w Chinach, organizując takie przedsięwzięcia, jak: tournée filharmoników wiedeńskich w latach 1973, 1996 i 2004; wystawa malarstwa abstrakcyjnego; wystawy Maxa Weilera oraz Alfreda Hrdlicka, wystawa fotograficzna „Austria wczoraj i dziś”; wystawa zbiorów muzeum Albertina; wizyta wiedeńskiej opery narodowej. W 2004 r. przy austriackiej ambasadzie w Pekinie otwarto Forum Kulturalne. Od 2001 r. obowiązuje nowa umowa o współpracy kulturalnej. W ramach tej umowy odbyły się: rok mozartowski w Chinach i rok chiński w Austrii oraz wiele imprez kulturalnych z okazji 35-lecia nawiązania stosunków dyplomatycznych. W Chinach dużą popularnością cieszą się austriackie uczelnie muzyczne, z którymi chętnie współpracują chińskie szkoły wyższe. Wnioski 1. Analizowane państwa Unii Europejskiej opracowały strategie stosunków z Chinami. W tych strategiach zdefiniowano główne cele polityki wobec Chin, zadania do realizacji oraz potrzebne narzędzia. Wielka Brytania opublikowała w styczniu 2009 r. dokument Zjednoczone Królestwo–Chiny: Ramowy Plan Zaangażowania, obejmujący lata 2009–2012. W Hiszpanii obowiązuje trzeci już Plan Działania Azja Pacyfik na lata 2009–2012. Czechy natomiast przygotowały: dokument Czeska Republika w Azji. Strategia Rozwoju Stosunków z Krajami i Obszarami Azji, a także Strategię Eksportu Ministerstwa Przemysłu i Handlu na lata 2006–2010 oraz Strategię realizacji długofalowych interesów Republiki Czeskiej w Chinach. 2. Główne cele polityki wybranych państw wobec Chin dotyczą realizacji interesów gospodarczych, przede wszystkim promocji eksportu i inwestycji w Chinach oraz przyciągania chińskich inwestycji. Inne to: rozwój współpracy naukowo-badawczej, technologicznej, edukacyjnej, kulturalnej, dialog na temat praw człowieka i rządów prawa czy zwiększenie udziału Chin w rozwiązywaniu problemów globalnych. Precyzyjnie sformułowane cele, zwłaszcza w przypadku strategii, która ma obowiązywać – 28 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski w określonym czasie, oznaczają przejrzyste kryteria oceny skuteczności realizacji polityki danego państwa wobec Chin. 3. Wiodącą rolę w kształtowaniu i realizacji polityki wobec Chin odgrywają ministerstwa spraw zagranicznych, które współpracują z odpowiednimi resortami gospodarczymi. W zależności od intensywności dwustronnych stosunków oraz wagi przywiązywanej do ich rozwoju, w strukturach ministerstw istnieją specjalne zespoły do spraw Chin (Zjednoczone Królestwo) lub rozważa się ich powołanie (Hiszpania). Ponadto realizację polityki wobec Chin wspierają różne instytucje rządowe podlegające odpowiednim ministerstwom (np. UK Trade and Investment, Hiszpańska Agencja Współpracy Międzynarodowej) lub będące specjalnymi agendami rządowymi (np. Great Britain China Center, Czech Trade). 4. Kraje unijne są w Chinach reprezentowane nie tylko przez placówki dyplomatyczne z dużą liczbą personelu (np. w samej ambasadzie brytyjskiej w Pekinie pracuje ponad 70 osób oddelegowanych z kraju i ok. 180 osób personelu miejscowego), lecz także przez przedstawicielstwa instytucji gospodarczych, samorządów gospodarczych, instytucji kulturalnych i naukowych. Ich biura funkcjonują nie tylko w najważniejszych chińskich miastach, takich jak: Pekin, Szanghaj, Kanton czy Hongkong, lecz także w Nankinie, Chongqingu, Chengdu, Shenyangu czy Xi’anie. Cechą charakterystyczną tych placówek jest odnotowywane w ostatnich latach zwiększenie znaczenia realizacji zadań dotyczących spraw gospodarczych. 5. Duże znaczenie w stosunkach z Chinami mają struktury specjalistyczne, fora, komisje i dialogi sektorowe. Celem ich działania jest ułatwienie realizacji interesów danego kraju. Najbardziej rozwinięte podmioty tego typu funkcjonują w Zjednoczonym Królestwie: UK–China Economy and Finance Dialogue; UK–China Working Group on Climate Change; UK–China Energy Working Group; UK–China Sustainable Development Dialogue. Ciekawymi przykładami są również Forum Hiszpania–Chiny czy różne instytucje austriacko-chińskiej współpracy naukowo-badawczej. Z reguły dialog w ramach dwustronnych instytucji dotyczy dziedzin, które mają kluczowe znaczenie dla realizacji interesów danego kraju w stosunkach z Chinami. 6. Większość wybranych krajów przywiązuje dużą wagę do systematycznego dialogu politycznego, który pomaga w osiągnięciu założonych celów, szczególnie w realizacji interesów gospodarczych. Regularnie odbywają się wzajemne wizyty na najwyższym szczeblu – szefów państw i rządów oraz ministrów spraw zagranicznych. Tylko w 2008 r. dwukrotnie z wizytą w Chinach przebywał brytyjski premier Gordon Brown. Na przełomie stycznia i lutego 2009 r. premier Chin Wen Jiabao był z wizytą w Londynie. Regularne wizyty premierów obu państw określane są – 29 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski mianem szczytów brytyjsko-chińskich. W relacjach chińsko-austriackich od 2001 r. odbyło się 8 wzajemnych wizyt na najwyższym szczeblu. 7. Wszystkie wspomniane w opracowaniu kraje borykają się z problemem deficytu handlowego, jednak perspektywy jego ograniczenia są niewielkie. Niemniej podejmuje się działania zmierzające do zwiększenia eksportu na rynek chiński, czemu służyć ma przede wszystkim właściwa identyfikacja zarówno własnych możliwości eksportowych, jak i potrzeb importowych Chin. Najlepsze perspektywy zwiększenia eksportu na rynek chiński mają towary zaawansowane technologicznie, które dominują w strukturze towarowej eksportu Zjednoczonego Królestwa, Hiszpanii i Austrii. Przedsiębiorcy z Europy wciąż dostrzegają wiele przeszkód w dostępie do rynku chińskiego, a na skutek presji środowisk biznesowych rządy próbują wpłynąć na ograniczenie barier zarówno za pośrednictwem Unii Europejskiej, jak i przez dialog dwustronny z rządem ChRL. 8. Ważnym wydarzeniem wpływającym na perspektywy eksportu na rynek chiński jest nowa inicjatywa rządu ChRL, tzw. misja zakupowa. W lutym 2009 r. taka misja przebywała w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Niemczech i Szwajcarii, a jej efektem były umowy dotyczące eksportu do Chin na łączną kwotę 15 mld euro. Premier Wen Jiabao zapowiedział kolejną wizytę misji zakupowej w Europie, co stwarza szansę na zwiększenie eksportu do ChRL dla tych państw, którym uda się nakłonić chiński rząd do ich uwzględnienia w programie wizyty chińskiej delegacji. 9. Chiny są postrzegane jako perspektywiczny rynek dla inwestorów zagranicznych. Struktury inwestycji Zjednoczonego Królestwa, Hiszpanii i Austrii w Chinach świadczą o tym, że państwa te są zainteresowanie przede wszystkim działalnością na chińskim rynku finansowym oraz inwestycjami w branżach przemysłu o wysokim zaawansowaniu technologicznym. Dostrzec można duże zainteresowanie przedsiębiorstw wzrostem zaangażowania inwestycyjnego w Chinach; liczą one na pomoc swojego państwa w tym zakresie. Stąd też znacznie zwiększyło się znaczenie nie tylko roli rządu w wywieraniu presji na większe otwarcie rynku chińskiego dla zagranicznych inwestorów, lecz także zakres zadań przedstawicielstw dyplomatycznych związanych z ułatwieniem przedsiębiorcom realizacji projektów inwestycyjnych na terenie Chin. Poza tym państwa różnymi kanałami starają się zachęcić do inwestycji na ich terytoriach chińskich inwestorów, ze względu na coraz większą aktywność przedsiębiorstw z Chin poza krajowym rynkiem. 10 Z analizy stosunków wspomnianych państw z Chinami wynika, że istnieją specyficzne dziedziny, w których dane państwo szczególnie dąży do rozwoju współpracy. W przypadku Zjednoczonego Królestwa jest to problematyka energii i zmian klimatycznych, Austrii – transfer nowoczesnych technologii, Hiszpanii – współpraca w Ameryce Łacińskiej. – 30 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski 11. Ważnym elementem polityki wobec Chin jest też promowanie własnej kultury. Odbywa się to najczęściej poprzez instytucje kulturalne (British Council, Instytut Cervantesa, austriackie Forum Kulturalne) działające w Chinach. Organizują one w wybranych chińskich miastach wystawy, koncerty lub dni kultury. Realizowane są także takie programy kulturalne, jak China UK Connections through Culture, którego celem jest współpraca instytucji kulturalnych obu państw; akcja promocyjna ThinkUK czy program zachęcający chińskich turystów do przyjazdu do Wielkiej Brytanii Britain welcomes China, prowadzony w ramach organizacji VisitBritain. 12. Kraje unijne kładą duży nacisk na rozwijanie współpracy edukacyjnej, która jest postrzegana jako element wspierający realizację najważniejszych celów gospodarczych, gdyż pozwala na poznanie partnera, ułatwia zrozumienie jego specyfiki wynikającej z odmienności kulturowej, a także „związuje” go z danym krajem. Wiele uniwersytetów współpracuje z uczelniami chińskimi zarówno przez nawiązywanie kontaktów bilateralnych, jak i w ramach sieci skupiających uczelnie (Europe–China Academic Network; Eurasia–Pacific–Uninet). Podejmowane są próby przyciągnięcia na studia chińskich studentów: przyznaje się im stypendia (np. program stypendialny Chevening Scholarship finansowany przez brytyjskie MSZ) i rekrutuje na studia komercyjne. Określa się też priorytetowe kierunki studiów, np. stosunki międzynarodowe, prawo, ekonomia, finanse, handel, ochrona środowiska, media. 13. W stosunkach z Chinami wybrane kraje unijne starają się poruszać kwestie praw człowieka, ale sprzeciwiają się otwartemu krytykowaniu Chin (tzw. dyplomacja megafonów czy wielkich gestów) za przypadki łamania tych praw. Zagadnienia te są poruszane np. w ramach instytucji, jak UK–China Human Rights Dialogue, czy podczas austriackiego dialogu na rzecz państwa prawa, polegającego na szkoleniach dla chińskich kadr prawniczych i częstych wizytach chińskich urzędników w austriackim ministerstwie sprawiedliwości. * * – 31 – * Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski REKOMENDACJE DO PROGRAMU RZĄDOWEGO Na podstawie analizy polityki wybranych państw Unii Europejskiej wobec Chin PISM przedstawia szczegółowe propozycje, które powinny się znaleźć w rządowym programie rozwoju stosunków polsko-chińskich. Program taki powinien zawierać konkretne i poddające się precyzyjnej ewaluacji cele, dotyczące planu działań, reorganizacji i racjonalizacji istniejącej obsługi instytucjonalnej polityki wobec Chin, wraz z terminami ich realizacji. 1. Rozwój stosunków gospodarczych, zwiększenie polskiego eksportu i inwestycji bezpośrednich w Chinach oraz przyciągnięcie chińskich inwestycji do Polski. Środkiem pomocniczym w realizacji tych celów powinien być rozwój współpracy edukacyjnej, naukowo-badawczej i kulturalnej. Dzięki wyraźnemu określeniu priorytetu polskiej polityki będzie można ustalić kryteria oceny skuteczności podejmowanych przez administrację działań, np. w postaci poprawy wskaźników wymiany handlowej i wzrostu inwestycji. 2. Rozwój komunikacji lotniczej. Potrzeby jest silny impuls polityczny, realizowany także poprzez nadzór właścicielski państwa nad LOT-em. Program rządowy może taki impuls wygenerować. Bez stałych połączeń lotniczych między Polską i Chinami trudniejsze będą wzmocnienie polsko-chińskich stosunków gospodarczych i przeciwdziałanie pogłębianiu się deficytu handlowego. Niezrozumiały jest brak bezpośredniego połączenia lotniczego Warszawa–Pekin ze względu na jego nieopłacalność, co po uwzględnieniu działań regionalnej konkurencji LOT musi zastanawiać. Fiński FINAIR oferuje każdego dnia połączenia lotnicze do Pekinu i Szanghaju. Ukraiński AeroSvit 4 razy w tygodniu lata do Pekinu. Istnieje codzienne połączenie lotnicze Budapeszt–Pekin, obsługiwane w systemie codeshare przez Malev i Hainan Airlines (w rzeczywistości połączenie obsługują wyłącznie samoloty chińskiego przewoźnika). Obraz sytuacji uzupełnia około 20 połączeń dziennie między miastami niemieckimi i chińskimi, oferowanych przez niemiecką Lufthansę. 3. Zwiększenie polskiej obecności w Chinach. Należy rozważyć stopniową rozbudowę sieci placówek Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Krajowej Izby Gospodarczej, Instytutu Polskiego – nie tylko w najważniejszych miastach, lecz także w wybranych ośrodkach Chin Środkowych i Zachodnich (np. w Chongqing i/lub Chengdu). Obecnie jedynie w Pekinie i Szanghaju funkcjonują Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji, których zadaniem jest obsługa przedsiębiorstw. W Chinach nie ma polskich przedstawicielstw agend rządowych o profilu gospodarczym i doradczym, a samorząd gospodarczy reprezentuje tylko Polsko-Chińska Izba Gospodarcza, mająca swoje przedstawicielstwo – 32 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski w Kunmingu. Dużo bardziej rozwinięte sieci instytucji w Chinach posiadają Zjednoczone Królestwo, Hiszpania, Czechy i Austria. Oprócz placówek dyplomatycznych w Chinach funkcjonują biura o charakterze gospodarczym (UK Trade and Investment – 4 biura; China–Britain Business Council – 11 biur; British Chamber of Commerce in China – 3 biura; Biura Gospodarcze i Handlowe działające przy hiszpańskich placówkach w Pekinie, Szanghaju i Hongkongu; Czech Trade w Szanghaju i Chengdu; Czech Invest w Hongkongu; Czech Tourism w Pekinie; Federalna Austriacka Izba Gospodarcza: 3 biura w Pekinie, Szanghaju i Hongkongu w sekcjach handlowych placówek dyplomatycznych, biuro regionalne w Kantonie oraz biura marketingowe w Chongqingu, Shenyangu i Xi’anie). Działania zmierzające do powstania polskich przedstawicielstw podobnego typu powinny być inicjowane przez MSZ. Polski personel tych przedstawicielstw powinien być w większym niż obecnie zakresie uzupełniony personelem lokalnym, znającym specyfikę rynku i regionu. 4. Zwiększenie polskiego eksportu do Chin. Ministerstwo Gospodarki we współpracy z polskimi przedstawicielstwami dyplomatycznymi powinno podjąć działania polegające na: opracowywaniu aktualizowanych okresowo prognoz dotyczących szczegółowych potrzeb gospodarki chińskiej w celu dopasowania do niej oferty eksportowej; wyselekcjonowaniu przedsiębiorstw odnoszących sukcesy w eksporcie na inne rynki i pomocy w przygotowaniu ich oferty na rynek chiński; wspieraniu przedsiębiorstw eksportujących do Chin w poszukiwaniu nowych partnerów i nabywców. Ministerstwo Gospodarki powinno przyjąć własny program wsparcia dla firm poszukujących dróg wejścia na rynek chiński. Polegałby on na ułatwianiu prezentowania ich oferty w Chinach, m.in. przez informowanie, doradztwo, wspieranie ich promocji (pokrywanie części kosztów ich udziału w targach organizowanych w Chinach), oraz na zapewnieniu większej dostępności kredytów i gwarancji eksportowych. 5. Zwiększenie aktywności podmiotów chińskich na polskim rynku usług. Należałby opracować kilka programów pilotażowych mających na celu zachęcenie chińskich przedsiębiorstw do udziału w przetargach na realizację projektów budowlanych w Polsce. Konieczna jest większa pomoc ze strony polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, Ministerstwa Gospodarki oraz PAIiIZ dla potencjalnych chińskich inwestorów w ograniczeniu przeszkód, na jakie napotykają w Polsce: nieznajomości procedur i prawa, problemów w znalezieniu odpowiedniego polskiego partnera, trudności w ubieganiu się o wizy pracownicze. 6. Zwiększenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych z Chin przez: aktywniejszą promocję Polski jako kraju stabilnego ekonomicznie i atrakcyjnego dla inwestora chcącego wejść na rynek polski – 33 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski i rynki innych państw UE; podwyższenie – dla realizacji tych celów – zasobów finansowych i potencjału kadrowego w polskich placówkach w Chinach i odpowiednich instytucjach w Polsce; podjęcie współpracy z chińskimi bankami – China Development Bank i China Exim Bank – finansującymi inwestycje i realizacje projektów infrastrukturalnych chińskich przedsiębiorstw za granicą. 7. Wsparcie instytucjonalne realizacji polityki zagranicznej wobec Chin. Inwestycje w kapitał ludzki i kompetencje z zakresu rynku chińskiego. W związku z realizacją Chińskiego Narodowego Średnio- i Długookresowego Programu Rozwoju Nauki i Techniki na lata 2006–2020, na zlecenie MSZ Wydział Ekonomiczny Ambasady RP w Pekinie, wspólnie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, powinien zbadać możliwości i korzyści udziału polskich ośrodków naukowo-badawczych w projektach realizowanych w Chinach. 8. Wspieranie chińskich studentów chcących podjąć studia w Polsce. Obecnie wymiana stypendialna odbywa się na podstawie umowy między ministerstwami edukacji, określającej poziom wymiany na 35 osób rocznie. Brytyjski rząd prowadzi natomiast szeroki program Chevening Scholarship obejmujący Chiny – jest to najważniejszy program stypendialny finansowany przez brytyjskie MSZ. Określono także priorytetowe kierunki studiów chińskich studentów, korzystne dla Zjednoczonego Królestwa: stosunki międzynarodowe, prawo, ekonomia, finanse, handel, ochrona środowiska, media. Funkcjonuje też British Inter-University China Centre (BICC), którego celem jest zajęcie pozycji czołowego ośrodka badań nad Chinami i nauczania języka chińskiego. Centrum tworzą Uniwersytety w Oksfordzie, Bristolu i Manchesterze. W celu zwiększenia liczby chińskich studentów na brytyjskich uczelniach (przynoszą oni rocznie dochód ok. 5 mln funtów) utworzono stanowiska koordynatorów do spraw rekrutacji studentów w Chinach. W Zjednoczonym Królestwie studiuje ok. 45 tys. chińskich studentów, w Niemczech ok. 27 tys., w Polsce jedynie ok. 300 osób. Polskie przedstawicielstwa w Chinach powinny stale monitorować chiński rynek edukacyjny, identyfikować zapotrzebowanie na kierunki studiów, konfrontować je z polskimi możliwościami i zapotrzebowaniami oraz nakłaniać uczelnie do przygotowania odpowiednich programów kształcenia. Należy zwiększyć podaż studiów w języku angielskim i skłaniać uczelnie do współpracy z chińskimi firmami rekrutującymi studentów na studia komercyjne. Atutem polskich uczelni jest nasze członkostwo w UE i niższe opłaty za studia. Polskie uczelnie powinny być obecne na targach edukacyjnych z materiałami informacyjnymi w języku angielskim i chińskim. 9. Zwiększenie wiedzy o Chinach w Polsce. Obecnie kierunki sinologiczne istnieją jedynie na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie – 34 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski Adama Mickiewicza w Poznaniu. Niewiele uczelni współpracuje z uniwersytetami chińskimi. Nie ma także przedstawicielstw polskich uczelni w Chinach, jak to jest np. w przypadku brytyjskiego University of Nottingham, który ma swoją placówkę w Ningbo. W Zjednoczonym Królestwie funkcjonuje np. School of Oriental and African Studies przy University of London – ośrodek prowadzący między innymi badania sinologiczne, podobnie jak University of Nottingham czy Uniwersytety w Oksfordzie, Bristolu i Manchesterze, tworzące British Inter-University China Center. Ponad 80 brytyjskich uczelni i szkół średnich współpracuje z uczelniami chińskimi. W Hiszpanii Uniwersytety w Madrycie, Barcelonie, Granadzie czy Nawarze prowadzą studia o charakterze sinologicznym lub współpracują z uczelniami chińskimi. Podobnie jest w Austrii, gdzie prawie wszystkie austriackie uniwersytety współpracują z chińskimi placówkami naukowymi. Należy zachęcać polskie uczelnie do otwierania kierunków studiów lub specjalizacji zajmujących się badaniami współczesnych problemów Chin i nauką języka chińskiego. Może to zaowocować licznymi formami współpracy i pomóc w realizacji naszych celów gospodarczych. 10. Promocja Polski w Chinach. Do dziś nie uruchomiono w Chinach Instytutu Polskiego, promującego polską kulturę i naukę języka polskiego, organizującego imprezy kulturalne. Takiego typu instytucje posiadają: Zjednoczone Królestwo – British Council ma swoje placówki w Pekinie, Szanghaju, Kantonie, Chongqingu (wydziały kulturalne placówek) oraz w Hongkongu (samodzielna instytucja); Hiszpania – Instytut Cervantesa funkcjonuje w Pekinie, w Szanghaju istnieje sekcja kulturalna przy konsulacie, która jest zaczątkiem drugiej placówki Instytutu; Czechy planują otwarcie w Chinach Czeskiego Centrum, a Austria uruchomiła Forum Kulturalne w Pekinie. Priorytetem jest uruchomienie Instytutu Polskiego w Chinach i wykorzystanie istniejącego zainteresowania polską literaturą oraz muzyką. Warto nakłaniać polskie uczelnie do współpracy z uczelniami chińskimi, które mogą być zainteresowane otwieraniem kierunków polonistycznych. Polska powinna być obecna na ważnych światowych imprezach organizowanych w Chinach (np. Expo w Szanghaju w 2010 r.). Warto przygotować kampanię informacyjną o Polsce w chińskich mediach, w szczególności podkreślającą atuty Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie. 11. Wzmocnienie dialogu na temat praw człowieka. W kwestiach drażliwych dla strony chińskiej (system polityczny, rządy prawa, prawa człowieka) należy się skupić na dialogu w ramach instytucji unijnych oraz na stosunkach dwustronnych. Niemniej można rozważyć zinstytucjonalizowanie dwustronnego dialogu na tematy możliwe do zaakceptowania dla Chin (np. wypełnianie już przyjętych przez ChRL – 35 – Założenia i realizacja polityki wobec Chin wybranych państw UE. Wnioski dla Polski zobowiązań międzynarodowych z dziedziny praw człowieka, w tym praw pracowniczych) w postaci komisji lub forum. Taka instytucja istnieje w Zjednoczonym Królestwie – UK–China Human Rights Dialogue. Również rząd Austrii prowadzi tzw. dialog na rzecz państwa prawnego, polegający na kontaktach między organami sądownictwa i ministerstwami sprawiedliwości, wymianie kadry urzędniczej i jej szkoleniu. Częste są też wizyty chińskich delegacji w austriackim ministerstwie sprawiedliwości. W Wiedniu działa też Austriacko-Chińskie Towarzystwo Prawnicze. MSZ może rozważyć współpracę z Ministerstwem Sprawiedliwości przy opracowaniu programów szkoleń przeprowadzanych w Polsce dla kadr sądowych czy prokuratorskich z Chin. – 36 –
