2. BROŃ MIOTAJĄCA, PALNA. ARTYLERIA Kusza

2. BROŃ MIOTAJĄCA, PALNA. ARTYLERIA
Kusza, łuk
Kusze były jedną z podstawowych broni husyckiej piechoty. Według wzoru broń tę
powinno być wyposaŜonych siedmiu na dziesięciu piechurów. I choć te proporcje nie zawsze
były spełniane to świadczą one o znaczeniu kuszy w taktyce walki. Kusza składała się z łuku
o twardym łęczysku z mocną cięciwą, przymocowanym do łoŜa. W łoŜu znajdowało się
urządzenie spustowe zwalniające cięciwę stanowił je tak zwany orzech zaopatrzony w dwa
nacięcia. W jednym z nich zahaczano cięciwę, w drugim – koniec metalowego lewara –
dźwigni spustowej. Aby naciągnąć cięciwę, posługiwano się najpierw hakiem, później
mechaniczna korbą. Kusze bojowe jako pocisków mogły uŜywać bełtów, małych kamiennych
lub ołowianych kul. Zasięg maksymalny kusz wynosił ok. 350 metrów. W III tomie „Lux
perpetua” pojawia się opis myśliwskiej kuszy ze stalowym łęczyskiem napinanej niemieckim
lewarem. Jest to informacja nieprawdziwa. Po pierwsze kusza jako broń myśliwska zaczęła
upowszechniać się dopiero od początku XVI wieku, po drugie niemiecki lewar słuŜący do
napinania kuszy został wynaleziony dopiero ok. 1450 roku1.
Rys. 24. Budowa kuszy.
http://szarysmok.eu.org/akademia/kusza.gif (dostęp 16.01.2009).
W skład oddziałów husyckich wchodzili równieŜ łucznicy. Prezentowali oni dwojaki
sposób walki: na pole walki dojeŜdŜali konno i walczyli w szyku spieszonym lub strzelali
1
Andrzej Michałek, Wyprawy krzyŜowe […], s. 38; Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 32; Encyklopedia
wojskowa. Dowódcy i ich armie. Historia wojen i bitew. Technika wojskowa, red. Andrzej Krupa, t. I, Warszawa
2007, s. 499; Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 245; Encyklopedia broni […], s. 104 – 105.
konno. W całej Trylogii jedyna wzmianka dotycząca łuczników mówi jednak o łucznikach
angielskich z łukami długości męŜczyzny, z których strzelając na odległość 500 kroków
dziurawią blachy i przeszywają kolczugę. W praktyce łucznicy ci celnie strzelali na ok. 350
metrów, zbroję zaś przebijali strzałem z 150 metrów2.
Rusznica, hakownica
W armii husyckiej kładziono duŜy nacisk na uzbrojenie Ŝołnierzy w broń palną. Jedną
z bardziej popularnych broni osobistych była rusznica. Charakteryzowała się ona długą,
liczącą średnio od 300 do 400 milimetrów, wieloboczną lufą osadzoną na drewnianym łoŜu.
Lufa kuta była z Ŝelaza najczęściej na kształt wieloboczny. Pierwsze rusznice miały kaliber
od 20 do 35 milimetrów. Dosyć dokładny opis takiej broni pojawia się w tomie pt.
„Narrenturm” gdzie jeden z bohaterów uŜywa rusznicy o graniastej, prawdopodobnie
najbardziej popularnej – ośmiokątnej, lufie osadzonej w dębowym łoŜu. Z czasem wylot lufy
był wzmacniany poniewaŜ często ulegał zniszczeniu na skutek ciśnienia gazów Z rusznicy
strzelano wkładając trzon łoŜa pod pachę lub opierając tylną część o ramię3. Opis rusznicy w
„Narrenturm” pojawił się w kontekście pojedynku na broń palną. Andrzej Sapkowski w
prawidłowo przedstawił sposób trzymania rusznic pisząc „kaŜdy z samopałem pod pachą”4,
nie odniósł się jednak w Ŝaden sposób do procesu ładowania tych broni, który był dość
skomplikowany. Najpierw naleŜało zabezpieczyć spust, oczyścić i zapalić lont, przytrzymać
go trzema palcami lewej ręki, podczas gdy kciukiem i palcem wskazującym podtrzymywano
lufę. Prawą dłonią wsypywano ładunek prochowy, wydobywano ze specjalnego worka kulę,
wrzucano ja do lufy, ubijano stemplem. Później naleŜało załoŜyć do szczęk kurka zapalony
lont. W takich warunkach celowanie było praktycznie niemoŜliwe. Z czasem, dąŜąc do
zwiększenia skuteczności i siły ognia wytwarzano równieŜ rusznice składające się z kilku luf
umocowanych razem metalowymi obręczami5.
2
Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 24; Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 19; Włodzimierz
Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej […] s. 135.
3
Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 29; Kaliber – 1. najmniejszy wymiar średnicy przewodu lufy broni
palnej wyraŜony w milimetrach, 2. względna długość lufy (przykład – jeśli działo o kalibrze 150 mm ma długość
50 kalibrów, oznacza to, Ŝe długość lufy wynosi 150 x 50 = 7500 mm), def. za: Encyklopedia wojskowa […],
s. 400; Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 305; Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów […], s. 86; Piotr
Marczak, Wojny husyckie […], s. 29; Stanisław Kobielski, Polska broń: broń palna, Wrocław – Warszawa –
Kraków – Gdańsk 1975, s. 29.
26
Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 305.
27
Stanisław Kobielski, Polska broń: bron palna […], s. 31 – 32; Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 29.
Rys. 25. Rusznica czterolufowa.
Piotr Marczak, Wojny husyckie, Warszawa 2005, s. 29.
Na przestrzeni I połowy XV wieku z
broni palnej wyodrębniła
wyodrębniła się
si hakownica,
pokrewna cięŜszym
szym rusznicom o większym
wi
kalibrze. Główną jej cechą była dłuŜsza
dłu
lufa,
która z czasem osiągnęła
ła długość
długo 30 kalibrów. Charakterystycznym elementem od którego
broń ta zaczerpnęła nazwęę był hak znajdujący
znajduj
się u wylotu lufy, słuŜący
cy do zaczepienia broni
czyy to o mur czy skraj wozu bojowego. Hak ten zmniejszał odrzut powstający
powstaj
w czasie
wystrzału. Hakownice równieŜ
równie były osadzone w drewnianych łoŜach.
Ŝach. Autor Trylogii
kilkakrotnie wspominającc o hakownicach nie omieszkał opisać
opisa sposobu zaczepiania tej broni
o jakąś podporę6.
Rys. 26 Hakownica.
Piotr Marczak, Wojny husyckie, Warszawa 2005, s. 30.
6
Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów […], s. 86; Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 583; Lux perpetua
[…], s. 132.
Warto zaznaczyć, iŜ Jan Durdik twierdzi, Ŝe w praktyce nie było wyraźnej róŜnicy
między obu broniami i oba typy rusznic zlewają się ze sobą. Nie ma wątpliwości natomiast,
Ŝe były to najpopularniejsze bronie palne w armii husyckiej. Jako pocisków do obu typów
uŜywano lanych kul ołowianych. Celowano według lufy, donośność wahała się ok. 100
metrów7.
Bombarda, taraśnica, hufnica, foglerz
Armia husycka słynęła z zastosowania na szeroką skalę artylerii. Pierwszymi, dość
prymitywnymi działami udoskonalanymi w XIV i XV wieku były bombardy. Początkowo
składały się z Ŝelaznych pasów (listew) łączonych ze sobą pierścieniami. Dopiero od ok. 1450
roku odlewano je z litego Ŝelaza a następnie z brązu. Mimo, Ŝe większość zachowanych do
dziś bombard stanowią działa Ŝelazne to relacje dotyczące sposobów produkcji świadczą
równieŜ o technice odlewania ze spiŜu. Działo te montowano w drewnianych łoŜach za
pomocą stalowych obejm. Lufa bombardy miała węŜszą część denną i szerszą wylotową.
Zazwyczaj była dość krótka. Stosunek kalibru lufy do długości powinien wynosić 1:3. Ze
względu na wielkość i duŜą wagę bombardy były mało ruchliwe i aby móc uŜyć ich do
ostrzeliwania potrzeba było specjalnych urządzeń. Zazwyczaj ustawiano ją na rusztowaniu z
belek, ograniczającym wpływ odrzutu lub na łoŜu zaopatrzonym w koła, umoŜliwiającym
transport8.
7
Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów […], s. 86 – 87.
Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 35 – 36; Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów […], s. 83, 93;
Encyklopedia broni […], s. 169.
8
Rys. 27 Bombarda w łoŜu.
Piotr Marczak, Wojny husyckie, Warszawa 2005, s. 36.
Działa oblęŜnicze
icze oraz ich załogę
załog starano się równieŜ zabezpieczyć przed ostrzałem
wroga. W tym celu budowano drewniane konstrukcje zwane tarasami. Głównym elementem
tarasu była ruchoma klapa podnoszona tylko na czas oddania strzału. Taki sposób ochrony
działa i jego obsady
bsady znalazł odzwierciedlenie w I tomie pt. „Narrenturm
„Narrenturm” gdzie oblegający
Radków Husyci uŜywali
ywali właśnie średniej wielkości
ci bombardy ukrytej za tarasem9.
9
Piotr Marczak, Wojny husyckie […], s. 35, 37; Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów […], s. 93; Andrzej
Sapkowski, Narrenturm […], s. 558.
Rys. 28 Bombarda chroniona tarasem.
Piotr Marczak, Wojny husyckie, Warszawa 2005, s. 37.