Adam Chmiel

ADAM CHMIEL – ZAPOMNIANY SŁOMNICZANIN
S. Wyspiański, Portret Adama Chmiela
Najlepszy przyjaciel Stanisława Wyspiańskiego, doktor honoris causa Uniwersytetu
Jagiellońskiego, autor licznych publikacji z dziedziny historii, wieloletni dyrektor
Archiwum Akt Dawnych miasta Krakowa, współzałożyciel Towarzystwa Miłośników
Historii i Zabytków Krakowa, jeden z najwybitniejszych archiwistów polskich – mowa
tu o Adamie Chmielu, który pochodził ze Słomnik.
Urodził się w 1865 r. w Słomniczkach (obecnie część Miłocic) jako najstarszy
z siedmiorga dzieci stolarza Wita Chmiela i Franciszki z Ossuchowskich. Ochrzczony został
w kościele pod wezwaniem Bożego Ciała w naszej miejscowości. Czy uczęszczał do
słomnickiej szkoły, tego nie wiadomo, wiadomo natomiast, że kształcił się w krakowskich
szkołach: powszechnej im. św. Floriana i gimnazjum im. św. Anny. W latach 1886-1891
studiował na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miał
zamiar doktoryzować się na podstawie pracy pt. Stosunek Kazimierza Wielkiego do
Karola IV w latach 1360-1364, lecz nie przystąpił do jej obrony z niewiadomych względów.
W 1880 r. rozpoczął pracę w Archiwum Akt Dawnych miasta Krakowa. Zaczął od
stanowiska asystenta. W 1917 r. funkcję dyrektora przejął po Stanisławie Krzyżanowskim.
O tym jak wybitnym człowiekiem był Adam Chmiel świadczą opinie zamieszczane
w różnego rodzaju wspomnieniach i publikacjach. Jego wieloletni współpracownik profesor
Marian Friedberg tak o nim pisał:
„Znaną była powszechnie ogromna erudycja Chmiela, do której przyczyniła się świetna
znajomość materiałów źródłowych i doskonała, zawsze do ostatnich dni życia świeża pamięć.
Walory te, oraz daleko idąca uczynność w udzielaniu wskazówek, rad i informacji, wyrobiły
mu opinię encyklopedii swych specjalności, najwyższą wyrocznię we wszelkich sprawach
dotyczących dziejów Krakowa, autorytet, do którego udawali się często najwybitniejsi
uczeni”.
Podobne zdanie na temat Chmiela miały inne osoby. W 1932 r. Starostwo Grodzkie
w Krakowie wydało o nim opinię dla wojewody krakowskiego, gdzie pisano:
„P. Adam Chmiel znany jest w kraju jak i za granicą jako jeden z najwybitniejszych
archiwistów, spod jego pióra wyszło szereg wydawnictw pomnikowych, dotyczących
przeważnie zabytków dawnego Krakowa, które ukazywały się oddzielnie względnie
w Roczniku Krakowskim. P. Chmiel jest człowiekiem bardzo szanowanym w szerokich
sferach miasta Krakowa, (…)”
Adam Chmiel był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności,
współtwórcą Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, wiceprezesem i współzałożycielem
Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Miasta Krakowa, autorem licznych tekstów do
okolicznościowych pism, aktów i tablic pamiątkowych, które wykonywał na polecenie
urzędów i instytucji. Opiekował się archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1933 r.
otrzymał tytuł doktora honoris causa tegoż uniwersytetu w uznaniu zasług wobec Wszechnicy
Krakowskiej.
Częstym gościem w domu Adama Chmiela przy ul. Jabłonowskich 28 był Stanisław
Wyspiański, najbliższy przyjaciel archiwisty. Wyspiański korzystał z jego rad przy tworzeniu
swych dramatów, szczególnie przy pisaniu Bolesława Śmiałego. Stanisław Wyspiański
namalował kilka portretów Adama Chmiela. Słomniczanin był obecny przy śmierci artysty.
O ich przyjaźni świadczą liczne listy i zapiski pamiętnikarskie.
Płaskorzeźba z grobowca Adama Chmiela na Rakowicach projektu Adama Bunscha
Adam Chmiel został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w 1934 r. w kilka miesięcy
po tym jak przymusowo odszedł na emeryturę. W kondukcie żałobnym, który przeszedł
głównymi ulicami Krakowa szli m. in. prezes Polskiej Akademii Umiejętności, rektor
Uniwersytetu Jagiellońskiego z profesorami, przedstawiciele miasta Krakowa z prezydentem
na czele, córka Wyspiańskiego Helena. W sześćdziesiątą rocznicę śmierci Adama Chmiela
w Archiwum Państwowym w Krakowie zorganizowano wystawę poświęconą jego osobie,
gdzie wystawiono m. in. metrykę urodzenia z kościoła parafialnego w Słomnikach, portret
archiwisty pędzla Stanisława Wyspiańskiego, jego zdjęcie ślubne itp.
Adam Chmiel był autorem publikacji takich jak: Ustawy cen dla miasta starej Warszawy
od roku 1606 do 1627 (1893),, Wskazówki do inwentaryzacji rękopisów (1903), Uwagi
archiwalno-paleograficzne nad pieśnią Bogurodzica w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej
Nr 11619 (1904), Garncarze krakowscy (1907), Pieczęcie miasta Krakowa, Kazimierza,
Kleparza i jurydyk krakowskich do końca XVIII w. (1917), Sądy ratuszne hetmańskie. Kartka
z życia mieszczan krakowskich w XVI wieku (1907), Rachunki dworu królewskiego 1544-1567
(1911), Większa pieczęć Uniwersytetu Jagiellońskiego z roku 1659 (1911), Domy krakowskie
(1911-1934), Wawel, materiały archiwalne do budowy zamku (1913), O strój polski (1917),
Pieczęcie Uniwersytetu Jagiellońskiego (1917), Introligatorzy cudzoziemscy i zamiejscowi
w Krakowie w latach 1574-1646 (1929), Rzeźnicy krakowscy (1930), Księgi radzieckie
Kazimierza 1369-1402 (1932).
Klaudia Skrężyna