Grabarka - duch

Grabarka
Badania wskazują, że pierwszy ośrodek kultowy na Grabarce powstał na początku XVIII
wieku, a wcześniejsza obecność w tym miejscu jakiejkolwiek wspólnoty monastycznej nie
znajduje potwierdzenia w żadnych źródłach ani pisemnych ani archeologicznych. Zdaniem
prof. Józefa Maroszka wszelkie informacje na temat istnienia tu świątyni sięgającej
korzeniami średniowiecza, można uznać w świetle dokumentów jedynie za mające więcej
wspólnego z legendami niż z prawdą historyczną. Wg zachowanych relacji w lipcu 1710
roku w pobliskich Siemiatyczach wybuchła epidemia cholery. Spowodowało to panikę wśród
mieszkańców miasta, którzy zaczęli masowo je opuszczać kryjąc się w okolicznych lasach, co
trwało do czasu ustania epidemii w zimie. W związku z tym wydarzeniem należy wiązać fakt
powstania w Grabarce kaplicy i ośrodka kultowego, którego inicjatorem był metropolita Rusi
i opat supraski Leon Kiszka. Poświadcza to dokument z 1 lipca 1717 roku, w którym biskup
zgodził się na odprawianie nabożeństw w kaplicy na Świętej Górze. Dokumenty wizytacji
duszpasterskiej z 1726 roku mówią o istnieniu na Grabarce "nowej kaplicy" p.w.
Przemienienia Pańskiego.
Świątynia w letnim słońcu.
Kaplica została opisana jako obiekt kryty dachem tarcicowym, z dwoma oknami. Kult
Przemienienia Pańskiego rozwinął znacznie 26 czerwca 1763 roku biskup Felicjan Filip
Wołodkowicz, a w dniu 20 maja 1789 roku, w związku ze staraniami biskupa
włodzimierskiego i brzeskiego Symeona Młockiego, papież Pius VI nadał 15 letni odpust dla
pielgrzymów odwiedzających Grabarkę. Przed 1798 na miejscu dotychczasowej kaplicy
powstała nowa. Wg opisu unickiego ks. Antoniego Duchnowskiego była ona większa od
poprzedniej, posiadała ołtarz główny z obrazem Trójcy Św. i Przemienienia Pańskiego,
cyborium na komunikaty i hostię, dwa boczne ołtarze, 7 okien, wyodrębniony chór,
Widziana od kamiennych schodów.
prezbiterium i kruchtę. Wzmiankowano też, że kaplica posiadała przywileje odpustów ze
Stolicy Apostolskiej, co oznacza, że już wtedy Grabarka była ważnym ośrodkiem
pielgrzymkowym, zaś wodę z przepływającego przez nią strumienia uważano za cudowną.
Rozbiory Rzeczypospolitej umiejscowiły region Siemiatycz początkowo w zaborze pruskim,
a następnie na mocy pokoju w Tylży tereny te zostały przyłączone w 1807 do Rosji. W 1839
został wydany dekret cara Mikołaja I likwidujący Kościół unicki w Cesarstwie Rosyjskim.
Jeszcze przez pierwszych kilka lat po tym wydarzeniu cerkiew służyła do odprawiania
nabożeństw dla ludności unickiej, mimo że była ona już obsługiwana przez duchownych
prawosławnych. Mogło to być powodem sporów pomiędzy obrządkami i wpłynąć negatywnie
na stan świątyni. W 1866 roku Kwiercetus opisał fatalny stan leśnej kaplicy, w której nie było
wtedy dachu i podłogi. Pomimo tego nadal w dniu 6 sierpnia przybywali tu bardzo licznie
pątnicy. W 1884 ksiądz Józef Gereminowicz rozpoczął, trwający 11 lat, remont kaplicy na
Grabarce. W cerkwi wzniesiono nowe ściany, sufit, podłogę, fundamenty, dach oraz
ikonostas, przy jednoczesnym poszerzeniu wnętrza świątyni.
Po I wojnie światowej cerkiew na Grabarce utrzymywana była w dobrym stanie, a ponieważ
obok niej znajdował się cmentarz i odprawiano w niej nabożeństwa pogrzebowe, nie została
zamknięta w czasie akcji rewindykacji dawnych świątyń katolickich. Przez cały okres
międzywojenny w cerkwi odprawiano także, kilka razy w roku, nabożeństwa licznie
przybyłym wiernym.
Okres II wojny światowej pozwolił oszczędzić cerkiew przed działaniami wojennymi. Wraz
ze zmianami granic w 1945 r. zmienił się również stan posiadania Cerkwi prawosławnej – na
obszarze Polski nie było żadnego żeńskiego klasztoru prawosławnego.
W 1947 roku powstała myśl założenia klasztoru żeńskiego na Świętej Górze Grabarce,
uznając to miejsce za najbardziej właściwe. Spotkała się ona z aprobatą ówczesnego
arcybiskupa Tymoteusza. Otwarcie klasztoru pod wezwaniem św. św. Marty i Marii nastąpiło
27 listopada 1947 r. Pierwszą Przełożoną zgromadzenia została siostra Maria (Komstadius).
W 1948 r. było już 8 zakonnic, a w sierpniu tego samego roku zgromadzenie obchodziło po
raz pierwszy święto Przemienienia Pańskiego. Życie sióstr oparte zostało na regule św.
Bazylego Wielkiego i św. Teodora Studyty. Początki ich działalności to okres bardzo trudny.
W zniszczonym przez zawieruchę wojenną kraju niełatwo było zebrać odpowiednie środki
finansowe na budowę klasztoru. Brakowało zwłaszcza pomieszczeń dla sióstr zakonnych. Na
Górze Grabarce znajdowała się wówczas jedynie drewniana cerkiew Przemienienia Pańskiego
oraz mała stróżówka, nie nadająca się jednak do zamieszkania. Początkowo zakonnice
nocowały w dzwonnicy starej cerkwi. W późniejszym okresie na samym wzgórzu
wybudowano dla sióstr prowizoryczny jeszcze, drewniany dom zakonny, obecnie Dom
Pielgrzyma. Kolejny etap rozbudowy przypadł na 1956 r. Wzniesiono i wyświęcono wówczas
drugą cerkiew pod wezwaniem Ikony Matki Bożej "Wszystkich Strapionych Radość"
(Wsiech Skorbiaszczych Radost) wraz z przylegającymi do niej celami zakonnymi. Powstał
też dom dla księży sprawujących posługę na Świętej Górze Grabarce. Pod koniec lat
sześćdziesiątych, kiedy przełożoną klasztoru była ihumenia Barbara (Grosser), zostaje
przeprowadzony gruntowny remont cerkwi Przemienienia Pańskiego. Wnętrze kaplicy
otrzymuje nowy, nawiązujący do tradycyjnego wystrój, autorstwa Adama StalonyDobrzańskiego i Jerzego Nowosielskiego, profesorów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
W latach 1978-1980 został wybudowany nowy, murowany dom zakonny, z obszernym
refektarzem ku czci Zaśnięcia Matki Bożej.
Pątnicy w święto Spasa (Przemienienia Pańskiego).
Po śmierci Matki Barbary, przełożoną została Ihumenia Ludmiła (Polakowska). W tym czasie
miało miejsce wydarzenie, które tragicznie zapisało się w świadomości wszystkich
prawosławnych w Polsce. W nocy z 12 na 13 lipca 1990 r. została podpalona cerkiew
Przemienienia Pańskiego. Ogień strawił doszczętnie całą świątynię. Ocalała jedynie
Ewangelia i dwie ikony – św. Mikołaja i Zbawiciela. Po pożarze natychmiast przystąpiono do
odbudowy. Dzięki licznym ofiarom wiernych i pomocy rządu polskiego, 17 maja 1998 roku
metropolita Sawa dokonał konsekracji nowo odbudowanej świątyni.
W dniach 18-19 sierpnia 2000 r. na Świętej Górze Grabarce odbyła się jubileuszowa
uroczystość. Wierni pod przewodnictwem arcybiskupa Sawy, w obecności episkopatu
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, biskupów z Portugalii i mnichów z
góry Athos, którzy przybyli tu z kopią cudotwórczej Iwerskiej Ikony Matki Bożej, dziękowali
Bogu za wcielenie Jego Syna dwa tysiące lat temu.
Rok później doszło do historycznego wydarzenia. Z wizytą w klasztorze na Świętej Górze
Grabarce przebywał Piotr VII, patriarcha Aleksandrii i całej Afryki, który w obecności
metropolity Sawy uczestniczył w uroczystościach Przemienienia Pańskiego.