jak wykonać model wywierzyska, w którym woda wyp£ywa pod

jak wykonać model wywierzyska, w którym woda wyp£ywa pod

CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
WYP£YWA POD CIŒNIENIEM?
1. Realizowane treœci podstawy programowej
Przedmiot
Realizowana treϾ podstawy programowej
Chemia
Uczeñ:
I. 3) obserwuje mieszanie siê substancji; ... t³umaczy, na czym polega zjawisko rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia
Geografia
III. 6) pos³uguje siê ze zrozumieniem pojêciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeŸbotwórcz¹ rolê wód p³yn¹cych ...
Fizyka
I. 3) pos³uguje siê pojêciem ciœnienia (w tym ciœnienia hydrostatycznego
i atmosferycznego)
2. Kszta³cone kompetencje
u kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,
u umiejêtnoœæ uczenia siê.
3. Cele zajêæ blokowych
u wykonywanie modelu rzeŸby krasowej,
u zademonstrowanie wyp³ywu wody ze Ÿród³a krasowego (wywierzyska).
4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia
Po ukoñczeniu lekcji uczeñ:
u wykona model rzeŸby krasowej,
u uzupe³ni schemat rzeŸby krasowej podpisuj¹c jego elementy,
u wyjaœni w jaki sposób powstaje rzeŸba krasowa,
u wyjaœni dlaczego woda w Ÿródle krasowym mo¿e wyp³ywaæ pod ciœnieniem,
u sformu³uje i zapisze wnioski z przeprowadzonego doœwiadczenia.
strona 81
35.
JAK WYKONAÆ MODEL WYWIERZYSKA, W KTÓRYM WODA
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
5. Rozwi¹zanie problemu
PRZYK£ADOWE ROZWI¥ZANIE NR 1
1. Wykaz pomocy dydaktycznych
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
1
gips budowlany lub glina
4–6 kg
2
„wype³niacze” (np.: kawa³ki styropianu, zgnieciony papier, pianka
monta¿owa)
3
karton po soku (tetra-pak) lub inne plastikowe opakowanie
1
4
plastikowa tacka jako pod³o¿e modelu rzeŸby
1
5
woda
10 litrów
6
butelka lub inne naczynie do wlewania wody wyp³ywaj¹cej ze Ÿród³a
1
7
lejek
1
8
plastikowa rurka giêtka np.: gumowa rêkawiczka lub kawa³ek dêtki 1
gumowej, wê¿a ogrodowego
9
nó¿ lub pi³ka do wyciêcia otworu w plastikowej butelce
1
10 plastikowa miska lub wiaderko
1
11 papierowy rêcznik lub œciereczka
1
12 ga³¹zki iglaków, porosty, mech
13 rurki do picia napojów
kilka
14 plastelina lub klej (gêsty, szybko zastygaj¹cy, lub klej na gor¹co)
2
16 rêkawiczki jednorazowe
2
17 karta pracy
1
18 za³¹cznik nr 1
1
19 za³¹cznik nr 2
1
strona 82
15 szpachelka lub ³opatka
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
1
Zapoznanie uczniów z przebiegiem lekcji. Rozdanie Uczniowie pracuj¹ w grupach dwu- 3
kart pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1.
osobowych. Sk³ad grup zosta³ ustalony na wczeœniejszych zajêciach.
Nauczyciel rozdaje uczniom karty
pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1.
2
Wykonanie przez uczniów æwiczeñ 1–2.
3
Sprawdzenie przez uczniów poprawnoœci wykona- Uczniowie pokazuj¹ nauczycielowi 5
nia æwiczenia.
wykonane æwiczenie. Nauczyciel
sprawdza æwiczenie lub rozdaje
uczniom klucz odpowiedzi do samodzielnego sprawdzenia.
Klucz odpowiedzi (za³¹cznik nr 2).
4
Konstruowanie modelu rzeŸby krasowej.
Porz¹dkowanie stolika.
7
Uczniowie wykonuj¹ model rzeŸ- 50
by z gipsu, dekoruj¹ kawa³kami
mchu, ga³¹zek itp. Aby model
szybciej wysech³, w œrodek modelu wk³adaj¹ kawa³ki styropianu,
pianki monta¿owej itp. W modelu
umieszczaj¹ „mechanizm”, który
imituje przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê.
Wyp³yw wody pod ciœnieniem wykonuj¹ np.: z kartonu tetra-pak
lub plastikowego pojemnika.
Pojemnik uk³adaj¹ pionowo, wylotem w stronê „ponoru”. Na dole pojemnika wycinaj¹ otwór, do
którego wk³adaj¹ gumowy w¹¿ np.:
kawa³ek dêtki, wê¿a ogrodowego
itp. Po³¹czenie otworu z wê¿em
uszczelniaj¹ plastelin¹ lub klejem.
W¹¿ zaginaj¹ lekko do góry w stronê miejsca wyp³ywu wody („wywierzyska”). Obydwa otwory w czasie
oblepiania gipsem trzeba zabezpieczyæ, aby do œrodka nie dosta³
siê gips. Do otworu górnego mo¿na w³o¿yæ ma³y lejek.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
strona 83
Lp.
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
Uwaga! Aby woda wyp³ywa³a kilkoma ma³ymi strumieniami, mo¿na
na³o¿yæ na wylot wê¿a np. gumow¹
rêkawiczkê. Palce rêkawiczki bêd¹
5 otworami, przez które wyp³ywa
woda w „wywierzysku”. W czasie
oblepiania gipsem trzeba w³o¿yæ
do nich cienkie patyczki (lub rurki
do picia). Patyczki wyjmujemy po
zaschniêciu gipsu. Palce rêkawiczki
obcinamy równo z powierzchni¹
„terenu”.
Mo¿na te¿ rurki do napojów w³o¿yæ
bezpoœrednio do dolnego otworu
w pojemniku i uszczelniæ np.: plastelin¹, klejem. Rurki skierowaæ
w stronê „wywierzyska”.
5
Zaprezentowanie wyp³ywu wody z wywierzyska.
Uczniowie wlewaj¹ do otworu „gór- 5
nego”, imituj¹cego ponor, oko³o
5–10 l wody. Woda wyp³ywa „wywierzyskiem” do doliny i sp³ywa
w dó³ do naczynia.
6
Wyjaœnienie dlaczego woda w wywierzysku wyp³ywa
pod ciœnieniem.
3
7
Ocena sposobu wykonania doœwiadczenia przez
uczniów.
3
8
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu.
9
9
Przedstawienie uczniom tematu nastêpnych zajêæ.
Sprz¹tanie sali.
5
strona 84
Ca³kowity czas trwania bloku
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
90
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
PRZYK£ADOWE ROZWI¥ZANIE NR 2
1. Wykaz pomocy dydaktycznych
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
1
gips budowlany
4 kg
2
„wype³niacze” (np.: kawa³ki styropianu, zgnieciony papier, pianka
monta¿owa)
3
plastikowa tacka jako pod³o¿e modelu rzeŸby
1
4
no¿yczki
1
5
woda
10 litrów
6
butelka lub inne naczynie do wlewania wody wyp³ywaj¹cej ze Ÿród³a
1
7
lejek
1
8
plastikowa rurka giêtka np.: w¹¿ ogrodowy lub kawa³ek dêtki gumowej 1
9
plastikowa miska lub wiaderko
10 papierowy rêcznik lub œciereczka
1
1
11 ga³¹zki iglaków, porosty, mech
12 rurki do picia napojów
kilka
13 plastelina lub klej (gêsty, szybko zastygaj¹cy, lub klej na gor¹co)
2
15 rêkawiczki jednorazowe
2
16 karta pracy
1
17 za³¹cznik nr 1
1
18 za³¹cznik nr 2
1
strona 85
14 szpachelka lub ³opatka
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
1
Zapoznanie uczniów z przebiegiem lekcji. Rozdanie Uczniowie pracuj¹ w grupach dwu- 3
kart pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1.
osobowych. Sk³ad grup zosta³ ustalony na wczeœniejszych zajêciach.
Nauczyciel rozdaje uczniom karty
pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1.
2
Wykonanie przez uczniów æwiczeñ 1–2.
3
Sprawdzenie przez uczniów poprawnoœci wykona- Uczniowie pokazuj¹ nauczycielowi 5
nia æwiczenia.
wykonane æwiczenie. Nauczyciel
sprawdza æwiczenie lub rozdaje
uczniom klucz odpowiedzi do samodzielnego sprawdzenia.
Klucz odpowiedzi (za³¹cznik nr 2).
4
Konstruowanie modelu rzeŸby krasowej.
7
strona 86
Uczniowie wykonuj¹ model rzeŸ- 50
by z gipsu, dekoruj¹ kawa³kami
mchu, ga³¹zek itp. Aby model
szybciej wysech³, w œrodek modelu wk³adaj¹ kawa³ki styropianu,
pianki monta¿owej itp. W modelu
umieszczaj¹ „mechanizm”, który
imituje przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê.
Wyp³yw wody pod ciœnieniem
wykonuj¹ z plastikowego wê¿a.
Jeden koniec wê¿a imituje ponor
i siêga do górnej powierzchni modelu, dolny, imituj¹cy wywierzysko, jest na koñcu lekko wygiêty
ku górze. Obydwa otwory w czasie oblepiania gipsem trzeba zabezpieczyæ, aby do œrodka nie dosta³ siê gips. Do otworu górnego
mo¿na w³o¿yæ ma³y lejek.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
Uwaga! Aby woda wyp³ywa³a kilkoma ma³ymi strumieniami mo¿na na³o¿yæ na dolny wylot wê¿a
gumow¹ rêkawiczkê. Palce rêkawiczki bêd¹ 5 otworami przez które wyp³ywa woda w „wywierzysku”. W czasie oblepiania gipsem
trzeba w³o¿yæ do nich cienkie patyczki (lub rurki do picia). Patyczki
wyjmujemy po zaschniêciu gipsu.
Palce rêkawiczki obcinamy równo
z powierzchni¹ „terenu”.
Mo¿na te¿ rurki do napojów w³o¿yæ do otworu imituj¹cego wywierzysko i uszczelniæ np.: plastelin¹.
5
Zaprezentowanie wyp³ywu wody z wywierzyska.
Uczniowie wlewaj¹ do otworu „gór- 5
nego”, imituj¹cego ponor, oko³o
5–10 l wody. Woda wyp³ywa „wywierzyskiem” do doliny i sp³ywa
w dó³ do naczynia.
6
Wyjaœnienie dlaczego woda w wywierzysku wyp³ywa
pod ciœnieniem.
3
7
Ocena sposobu wykonania doœwiadczenia przez
uczniów.
3
8
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu.
9
9
Przedstawienie uczniom tematu nastêpnych zajêæ.
Sprz¹tanie sali.
5
Ca³kowity czas trwania bloku
90
1. Roman Malarz,: Podrêcznik do geografii dla klasy pierwszej gimnazjum „Puls ziemi”, wyd.
Nowa Era, Straszyn 2009,
2. Jadwiga Kop i in., „Geografia czêœæ 1, szko³y ponadgimnazjalne, poziom podstawowy”,
wyd. PWN, Warszawa 2007.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
strona 87
6. Literatura uzupe³niaj¹ca, zalecana podrêczniki i artyku³y
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Karta pracy grupy
Jak wykonaæ model wywierzyska, w którym woda wyp³ywa pod ciœnieniem?
Nazwisko i imiê: ..........................................................................................
Nazwisko i imiê: ..........................................................................................
1. Waszym zadaniem jest wykonanie modelu wywierzyska, czyli Ÿród³a krasowego. Wasz
model rzeŸby krasowej musi zawieraæ takie formy terenu jak: ponor, lejki krasowe,
wywierzysko, ostañce krasowe. W œrodku modelu musi byæ ukryty „mechanizm”, który
bêdzie imitowa³ przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê. Mo¿ecie równie¿
z boku modelu uformowaæ komorê jaskini lub korytarz. Woda, wyp³ywaj¹ca z wywierzyska,
mo¿e tworzyæ ma³e jeziorko, z którego woda odp³ywa dalej dolin¹.
Sami zadecydujcie, jakich materia³ów u¿yjecie do stworzenia modelu rzeŸby krasowej. Na
koñcu zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Pamiêtajcie, ¿e woda w Waszym
wywierzysku ma wyp³ywaæ pod ciœnieniem.
Wasz model rzeŸby bêdzie bardziej przypomina³ rzeczywisty teren, gdy bêdzie pokryty
„roœlinnoœci¹”.
2. Przed przyst¹pieniem do budowy modelu rzeŸby krasowej sprawdŸcie swoj¹ wiedzê na ten
temat. Je¿eli nie bêdziecie umieli samodzielnie rozwi¹zaæ æwiczenia 1 lub 2, skorzystajcie
z instrukcji nr 1 (za³¹cznik nr 1).
strona 88
Æwiczenie nr 1
Rozwi¹¿ quiz:
1. RzeŸba krasowa powstaje w wyniku:
a) erozyjnej dzia³alnoœci lodowca
b) rozpuszczania ska³ przez wodê
c) wietrzenia fizycznego
2. Które z podanych ska³ ulêgaj¹ procesowi krasowienia:
a) sól kamienna
b) granit
c) gips
d) gnejs
e) wapieñ
3. Proces krasowy zachodzi przy udziale wody zawieraj¹cej:
a) dwutlenek wêgla
b) piryt
c) metan
4. Na obszarze której z podanych krain geograficznych wystêpuje rzeŸba krasowa:
a) Nizina Mazowiecka
b) Pojezierze Mazurskie
c) Wy¿yna Krakowsko-Czêstochowska
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Æwiczenie nr 2
Podpisz rysunek. Wykorzystaj terminy podane poni¿ej:
Ponor, wywierzysko, komin krasowy, lejek krasowy, polje, ostaniec, stalaktyt, stalagmit, stalagnat.
RzeŸba krasowa
3. SprawdŸcie, czy dobrze wykonaliœcie æwiczenia. Poproœcie nauczyciela o sprawdzenie æwiczeñ lub pobierzcie od niego klucz odpowiedzi do zadañ (za³¹cznik nr 2).
4. Wykonajcie model rzeŸby krasowej.
5. Zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Doœwiadczenie wykonujcie nad plastikow¹
misk¹, aby nie pobrudziæ stolika.
6. Wyjaœnijcie, dlaczego woda w Waszym wywierzysku wyp³ywa pod ciœnieniem.
strona 89
7. Zastanówcie siê, czy wasz model mo¿na ulepszyæ.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
8. Wykonajcie kalkulacjê kosztów wykonania eksperymentu oraz oszacujcie koszty pracy.
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
Cena
Cena ³¹czna
jednostkowa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Suma kosztów
Oszacowanie kosztów pracy
Lp.
Zadanie
Czas
wykonania
(h)
Liczba osób
£¹cznie
Cena osoboosobogodzin
godziny
pracy
pracy (z³)
1
2
3
4
5
6
strona 90
Suma:
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
Koszt
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
ZA£¥CZNIK NR 1
Instrukcja nr 1
Zjawiska krasowe to ogó³ procesów zwi¹zanych z rozpuszczaniem i wymywaniem ska³ przez
wodê. Jest to odmiana wietrzenia chemicznego.
Do ska³ rozpuszczaj¹cych siê pod wp³ywem wody zawieraj¹cej dwutlenek wêgla (CO2) nale¿¹:
wapienie, dolomity, kredy, gipsy i sole kamienne. Krasowienie prowadzi do dr¹¿enia w ska³ach
skomplikowanego uk³adu kana³ów, komór, a tak¿e kszta³towania na powierzchni terenu
charakterystycznych form rzeŸby.
Formy powsta³e w wyniku procesu krasowienia dzielimy na powierzchniowe i podziemne.
Formy krasu podziemnego:
jaskinia – podziemna komora powsta³a najczêœciej przez krasowe niszczenie ska³
komin i studnia krasowa – kana³ biegn¹cy z jaskini w górê, w kierunku powierzchni terenu.
Sp³ywa nim woda opadowa w g³¹b jaskini
stalaktyt – naciek narastaj¹cy od stropu jaskini w kszta³cie sopla
stalagmit – naciek narastaj¹cy na dnie jaskini utworzony w wyniku wytr¹cania siê wêglanu
wapnia z kapi¹cej ze stropu wody
stalagnat (kolumna naciekowa) – kolumna powsta³a z po³¹czenia stalaktytu ze stalagmitem
draperie – naciek jaskiniowy w kszta³cie cienkiej “zas³ony”, zwisaj¹cej ze stropu jaskini krasowej. Powstaje w wyniku wytr¹cania siê wêglanu wapnia z wody s¹cz¹cej siê ze szczeliny
skalnej lub œciekaj¹cej wzd³u¿ krawêdzi ska³y
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
strona 91
Formy krasu powierzchniowego:
lejek krasowy – okr¹g³e zag³êbienie terenu powstaj¹ce najczêœciej w miejscu, gdzie wody
opadowe wpadaj¹ w szczelinê skaln¹
uwa³ – wklês³a forma krasowa powstaj¹ca z po³¹czenia kilku lejków krasowych
polje – rozleg³a kotlina krasowa powsta³a przez niemal ca³kowite zniszczenie ska³ krasowiej¹cych, a¿ do poziomu wód gruntowych. Polja powstaj¹ tak¿e gdy zapadnie siê grunt nad
powsta³ymi poni¿ej jaskiniami
ponor – miejsce, gdzie wody powierzchniowe wp³ywaj¹ pod powierzchniê terenu i p³yn¹ dalej
jako rzeka poziemna
ostaniec krasowy – wzniesienie stanowi¹ce pozosta³oœæ wiêkszego masywu skalnego powsta³e
w wyniku procesów wietrzenia i erozji terenów przyleg³ych
¿³obki krasowe – bruzdy na pochy³ych powierzchniach ska³ wytworzone przez sp³ywaj¹c¹
wodê opadow¹ lub roztopow¹
¿ebra krasowe – pod³u¿ne grzbiety pomiêdzy ¿³obkami krasowymi
wywierzysko – Ÿród³o, którym wyp³ywaj¹ na powierzchniê wody podziemne na obszarach
krasowych
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
ZA£¥CZNIK NR 2 – Klucz odpowiedzi
Æwiczenie nr 1
1–b
2 – a, c, e
3–a
4–c
Æwiczenie nr 2
RzeŸba krasowa
ostaniec
ponor
polje
lejek krasowy
komin krasowy
stalaktyt
stalagnat
stalagmit
strona 92
wywierzysko
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Materia³ dodatkowy
Karta informacyjna dla uczniów na temat planowanych zajêæ.
(Uczniowie otrzymuj¹ kartê na zajêciach poprzedzaj¹cych dane zajêcia. )
Tematem nastêpnych zajêæ bêdzie wykonywanie modelu wywierzyska, czyli Ÿród³a krasowego.
Wasz model rzeŸby krasowej musi zawieraæ takie formy terenu jak: ponor, lejki krasowe,
ostañce krasowe, wywierzysko. W œrodku modelu musi byæ ukryty „mechanizm”, który bêdzie
imitowa³ przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê. Sami zadecydujcie, jakich
materia³ów u¿yjecie do stworzenia modelu rzeŸby krasowej. Na koñcu zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Pamiêtajcie, ¿e woda w Waszym wywierzysku ma wyp³ywaæ pod
ciœnieniem.
Wasz model rzeŸby bêdzie bardziej przypomina³ rzeczywisty teren, gdy bêdzie pokryty roœlinnoœci¹. Zastosujcie tak¹ technikê, która pozwoli Wam wykonaæ model w ci¹gu max 50 minut.
Oprócz materia³ów koniecznych do zbudowania modelu rzeŸby krasowej na zajêcia potrzebujecie przynieœæ:
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
plastikowa tacka
1
2
du¿a butelka lub inne naczynie na wodê
1
3
ma³y lejek
1
4
plastikowa miska lub wiaderko
1
5
papierowy rêcznik lub œciereczka
1
6
szpachelkê lub ³opatkê
2
7
jednorazowe rêkawiczki
2
strona 93
1
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego