Dokument do pobrania - Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w

Transkrypt

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
R ZESZÓW
2014
WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI
POMOCY SPOŁECZNEJ
Z INNYMI INSTYTUCJAMI
N A T ER EN I E G M I N Y, P O W I AT U ,
W OJ E W Ó DZ T WA Z A J M UJĄC Y M I
S I Ę P O M O C Ą I W S PA R CI EM
R O DZI N
I JEJ WPŁYW NA
SKUTECZNOŚĆ
DZIAŁAŃ POMOCY
SPOŁECZNEJ
R ZE SZÓW 2014
O B S E R WAT O R I U M
INTEGR ACJI SPOŁECZNEJ
WSPÓŁPRACA
INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI
N A T ER EN I E G M I N Y, P O W I AT U , W OJ E W Ó DZ T WA
Z A J M UJĄC Y M I S I Ę P O M O C Ą I W S PA R CI EM R O DZI N
I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ
DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ
WSPÓŁPRACA
INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI
N A T ER EN I E G M I N Y, P O W I AT U , W OJ E W Ó DZ T WA
Z A J M UJĄC Y M I S I Ę P O M O C Ą I W S PA R CI EM R O DZI N
I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ
DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ
Rzeszów 2014
Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu,
województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań
pomocy społecznej
Wydawca
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie
ul. Hetmańska 120
35-078 Rzeszów
Zespół redakcyjny
pod kierunkiem Marioli Zajdel-Ostrowskiej
Dyrektora Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie
Małgorzata Makarinska
Justyna Augustyn
Piotr Grzech
Bartosz Zgłobicki
Redakcja
Obserwatorium Integracji Społecznej
ul. Staszica 15A
35-051 Rzeszów
e-mail: [email protected]
www.ois.rops.rzeszow.pl
Korekta
Elżbieta Faron-Lewandowska
Projekt graficzny, DTP, druk
www.pracowniacc.pl
Nakład – 350 egz.
Egzemplarz bezpłatny
ISBN 978-83-63763-28-2
Wydanie współfinansowane przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści
1. Wprowadzenie �� 7
1.1. Czym jest współpraca? �� 7
1.2. Formy współpracy �� 8
1.3. Tematyka problemów podejmowanych podczas współpracy �� 8
1.4. Pozytywne strony podejmowania współpracy �� 9
1.5. Przeszkody towarzyszące współpracy z innymi instytucjami �� 10
1.6. Instytucje działające na terenie gmin, powiatów i województw w zakresie pomocy i wsparcia
rodzin �� 10
1.7. Uregulowania prawne dotyczące współpracy �� 11
1.8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi �� 13
2. Założenia metodologiczne �� 16
2.1. Cel badania �� 16
2.2. Problemy badawcze �� 16
2.3. Charakterystyka badanych �� 17
2.4. Techniki i narzędzia badawcze �� 17
3. Wyniki badań �� 18
3.1. Analiza danych zastanych �� 18
3.2. Analiza wyników badań �� 22
4. Wnioski �� 37
5. Spis tabel �� 39
6. Spis wykresów �� 40
7. B
ibliografia, spis aktów prawnych �� 41
8. Spis witryn internetowych �� 42
9. Aneks �� 43
5
W p rowa dze n ie
1. Wprowadzenie
Niniejszy raport stanowi prezentację wyników badania „Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ
na skuteczność działań pomocy społecznej”. Badanie to realizowane było
przez obserwatoria integracji społecznej (OIS) działające w 12 województwach w ramach projektu systemowego „Koordynacja na rzecz aktywnej
integracji”, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, we współpracy z Centrum Rozwoju
Zasobów Ludzkich (CRZL). W pozostałych 4 województwach (tj. dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, pomorskim) badanie przeprowadzała firma
badawcza. Koncepcję badawczą, w tym pytania badawcze oraz narzędzie
badawcze, opracowano w ramach cyklu spotkań przedstawicieli OIS zorganizowanych przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w pierwszej
połowie 2014 roku.
1
http://bazy.ngo.pl/ [dostęp:
15.07.2014 r.].
2
http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks
[dostęp: 25.07.2014 r.].
Głównym źródłem informacji wykorzystanym do opracowania niniejszego raportu była ankieta skierowana do ośrodków pomocy społecznej
i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Dodatkowo zebrane w trakcie
badania informacje uzupełniono danymi pochodzącymi m.in. z: formularzy OZPS – edycja 2013/2014, bazy danych organizacji pozarządowych
dostępnej na stronie internetowej www.ngo.pl1, a także Banku Danych
Lokalnych GUS2. W raporcie ujęto informacje dotyczące w szczególności: instytucji, z którymi w 2013 roku współpracowały badane jednostki,
problemów społecznych, które najczęściej były wspólnie rozwiązywane,
form współdziałania oraz czynników mających wpływ na zakres prowadzonego współdziałania. Ponadto w opracowaniu uwzględniono również
zagadnienia dotyczące oceny skuteczności działań podejmowanych w ramach współpracy z poszczególnymi rodzajami instytucji.
Wiedza na temat współpracy instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami zajmującymi się pomocą oraz wsparciem rodzin stanowi ważny element w procesie wytyczania kierunków dalszego rozwoju systemu
pomocy i integracji społecznej. Autorzy niniejszego opracowania – dziękując ośrodkom pomocy społecznej oraz powiatowym centrom pomocy
rodzinie, które wzięły udział w badaniu – mają nadzieję, że okaże się ono
źródłem informacji pomocnym w realizacji powyższego celu.
1.1. C zym jest współpraca?
Pojęcie współpracy rozumiane jest w różny sposób. Według W. Okonia
współpraca jest współdziałaniem ze sobą jednostek lub grup ludzi wykonujących
7
W S P Ó Ł P R AC A I N S T Y T U C J I P O M O C Y S P O Ł EC Z N E J Z I N N Y M I I N S T Y T U C JA M I
N A T ER E N I E G M I N Y, P O W I AT U , W OJ E W Ó DZ T WA Z A J M UJĄC Y M I S I Ę P O M O C Ą
I W S PA R C I E M R O DZI N I J E J W P ŁY W N A S K U T EC Z N O Ś Ć DZ I A Ł A Ń P O M O C Y S P O Ł EC Z N E J
swoje cząstkowe zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel; opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się celowi, należycie
uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy3. Natomiast Słownik PWN współpracę określa jako działalność prowadzoną wspólnie przez
jakieś osoby, instytucje lub państwo4.
3
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak,
Warszawa 1996, s. 318.
4
Słownik PWN, http://
sjp.pwn.pl/szukaj/
Aby podjęta współpraca przebiegała prawidłowo, niezbędne jest określenie tego, w jakiej formie będą podjęte działania, do jakiego obszaru
tematycznego się odnoszą, a także zwrócenie uwagi na prawne aspekty
współdziałania określone w poszczególnych ustawach. Mając na uwadze zakres tematyczny niniejszego badania dotyczącego współpracy
międzyinstytucjonalnej, do ustaw tych należą w szczególności: ustawa
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie5, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej6, ustawa o pomocy społecznej7,
ustawa o zatrudnieniu socjalnym8, ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy9 oraz ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych10.
wsp%C3%B3%C5%82praca
[dostęp: 25.06.2014 r.].
5
Ustawa z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie
(t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118
z późn. zm.).
6
Ustawa z dnia 9 czerwca
2011 r. o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej
(t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 135
1.2. Formy współpracy
Współpraca powinna przejawiać różne formy. Najczęściej są to:
•działania informacyjne i promocyjne dla osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym,
•realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych projektach finansowanych
z funduszy unijnych,
•realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych programach aktywności
lokalnej,
•szkolenia pracowników,
•działania na rzecz rozwoju ekonomii społecznej,
•prowadzenie zintegrowanych baz danych,
•wymiana informacji i doświadczeń,
•prowadzenie analiz/badań wybranych problemów społecznych.
z późn. zm.).
7
Ustawa z 12 marca
2004 r. o pomocy społecznej
(t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 182
z późn. zm.).
8
2003 roku o zatrudnieniu
socjalnym (t.j. Dz.U. z 2011 r.,
Nr 43, poz. 225 z późn. zm.).
9
Ustawa z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 674
1.3. Tematyka problemów podejmowanych
podczas współpracy
z późn. zm.).
10
Poszczególne instytucje oraz trzeci sektor podejmują działania w obszarach:
•przemocy w rodzinie,
•bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych,
•ubóstwa,
•bezrobocia,
8
Ustawa z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r.,
Nr 127, poz. 721 z późn. zm.).
W p rowa dze n ie
11
Ustawa z dnia 12 marca
•niepełnosprawności,
•uzależnienia (alkohol, narkotyki),
•sieroctwa,
•bezdomności,
•długotrwałej i ciężkiej choroby,
•potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi oraz macierzyństwa i wielodzietności,
•trudności w integracji cudzoziemców,
•trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
•zdarzeń losowych i sytuacji kryzysowych,
•klęsk żywiołowych, ekologicznych11.
2004 roku o pomocy
społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 182 z późn. zm.).
1.4. P ozytywne strony podejmowania
współpracy
Czynniki, które wpływają na przebieg podjętej współpracy z instytucjami
lub organizacjami pozarządowymi:
•sprawny i właściwy przepływ informacji,
•kompetentni pracownicy,
•znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje,
•dyspozycyjność i szybkość reakcji,
•konsekwencja i skuteczność w działaniu,
•bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji,
•określenie wspólnych celów dla współpracujących instytucji i organizacji
w dokumentach (np. w programach bądź strategiach) przyjmowanych
przez samorządy wszystkich szczebli,
Korzyści jakie wynikają z podjętej współpracy między poszczególnymi
jednostkami, instytucjami i trzecim sektorem:
•sprawniejsze załatwianie spraw,
•integracja działań pomocowych na rzecz rozwiązania konkretnego problemu – zwiększenie skuteczności pomocy,
•dostęp do wypracowanych standardów,
•wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami,
•zwiększenie kontroli społecznej nad działaniami pomocowymi prowadzonymi przez podmioty życia publicznego,
•formalne i merytoryczne zbliżenie do siebie instytucji, których współpraca nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy pogłębiony zostanie
proces deinstytucjonalizacji systemu pomocowego.
9
1.5. P rzeszkody towarzyszące współpracy
z innymi instytucjami
Podczas każdej współpracy możliwe jest wystąpienie przeszkód, które
wpływają na jej jakość. Wiązać się to może z:
•brakiem społecznej akceptacji i przyzwolenia na stosowane formy i wielkość udzielanej pomocy,
•brakiem odpowiednio przygotowanych wolontariuszy,
•niewystarczającym przepływem informacji,
•niewystarczającą znajomością zadań realizowanych przez inne instytucje,
•dużą liczbą formalności koniecznych do podjęcia współpracy,
•niespójnymi i nieprecyzyjnymi przepisami prawnymi,
•konfliktami interpersonalnymi,
•presją czasu i różnymi godzinami pracy,
•nadmiarem obowiązków,
•niechęcią do współpracy ze strony innych instytucji,
•niewystarczającą liczbą instytucji wspierających rodzinę,
•brakiem środków finansowych bądź niedostateczną ich ilością na zakup
podstawowych materiałów biurowych, pokrycie kosztów transportu
(bilety), łączności (telefony) i wynagrodzenia dla osób aktywnie uczestniczących w działaniach pomocowych.
1.6. I nstytucje działające na terenie gmin,
powiatów i województw w zakresie pomocy
i wsparcia rodzin
Do instytucji działających na terenie gmin, powiatów i województw w zakresie pomocy i wsparcia rodzin należą:
•miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej,
•powiatowe centra pomocy rodzinie, miejskie ośrodki pomocy rodzinie,
•ośrodki wsparcia, w tym dzienny dom pomocy, środowiskowy dom samopomocy, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie,
•ośrodki interwencji kryzysowej,
•uniwersytet trzeciego wieku,
•warsztaty terapii zajęciowej,
•podmioty ekonomii społecznej, w tym KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ,
•policja, w tym policyjna izba dziecka,
•organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej,
•placówki szkolne, wychowawcze, opiekuńcze, w tym kuratorium oświaty,
poradnie psychologiczno-pedagogiczne,
•placówki wsparcia dziennego,
•sąd rodzinny, w tym kuratorska służba sądowa,
10
W p rowa dze n ie
•ośrodki kultury,
•gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych,
•kościoły, związki wyznaniowe,
•placówki ochrony zdrowia,
•ośrodek adopcyjny,
•urzędy pracy,
•służba więzienna,
•wolontariusze.
1.7. U regulowania prawne dotyczące
współpracy
12
T.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118
z późn. zm.
13
2011 r. o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej
(t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 135
z późn. zm.).
14
M. Jarzyna, Projekty partner-
Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie12 reguluje zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe w sferze zadań
publicznych oraz współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, uzyskiwania przez organizacje pozarządowe
statusu organizacji pożytku publicznego oraz funkcjonowania organizacji
pożytku publicznego, sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego, a także tworzenia i funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego. Ustawa reguluje również warunki wykonywania
świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń.
Nawiązując do współpracy instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami, należy odnieść się również do ustawy o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej. Zapisy tej ustawy wskazują, że obowiązek
wspierania rodziny spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego
oraz organach administracji rządowej, które to realizują ten obowiązek
między innymi we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami, policją,
podmiotami oświaty i leczniczymi, kościołami czy organizacjami społecznymi. Poza tym, zgodnie z art.15. ust. 1, do zadań asystenta rodziny należy
współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami
specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny13.
skie realizowane w ramach
funduszy unijnych, [w:]
Podmioty Ekonomii Społecznej.
Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej,
red. I. Gosk, A. Pyrka, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa
2008, s. 10.
W myśl art. 17 ust. 2, punkt 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej do zadań własnych gminy należy między innymi współpraca z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert
pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechnianie informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach. Istotną rolę
odgrywa tu dobranie partnera trzeciego sektora. Dobrze dobrany partner
pomoże w kwestiach, w których Urząd nie jest kompetentny bądź nie posiada doświadczenia14. Natomiast do zadań pracownika socjalnego należy
11
w szczególności współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu
przeciwdziałania i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk
społecznych, łagodzenia skutków ubóstwa (art. 119. ust. 7. ustawy o pomocy społecznej). Zgodnie z art. 120 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku
o pomocy społecznej, pracowników socjalnych mogą również zatrudniać
inne instytucje a w szczególności jednostki organizacyjne właściwe w sprawach zatrudniania i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, zakłady karne,
do wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej oraz
zatrudniani przez podmioty realizujące zadania określone w przepisach
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej15.
15
T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 182
z późn. zm.
Art. 108 ust 1, punkty 40 i 41 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy16 daje szczególnie duże
możliwości prowadzenia współpracy między podmiotami tworzącymi centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne a powiatowymi urzędami
pracy. Centra integracji społecznej oraz spółdzielnie socjalne są tymi instytucjami, które wymuszają na różnych podmiotach działających w obszarze
pomocy społecznej współpracę i jednocześnie integrują siły organizacyjne
oraz zwiększają możliwości finansowe niezbędne do rozwiązania danego
problemu bądź kwestii społecznej.
Szczególnym dokumentem dającym możliwość współpracy na rzecz osób
niepełnosprawnych, które bywają również klientami pomocy społecznej,
jest uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Zawiera ona katalog dziesięciu
praw osób niepełnosprawnych określający priorytetowe obszary dla polityki
państwa m.in.: w zakresie lecznictwa, edukacji, zabezpieczenia społecznego,
zatrudnienia, udziału w życiu publicznym oraz zapobiegania dyskryminacji
osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu.
(…). Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych – mimo że nie ma mocy prawnej
– należy traktować jako swego rodzaju standardowy kierunek w zakresie
realizacji przez instytucje publiczne i niepubliczne różnych działań na rzecz
osób niepełnosprawnych, przede wszystkim zmierzających do stwarzania
osobom niepełnosprawnym coraz pełniejszych możliwości w korzystaniu
z przysługujących im praw17. Natomiast przykładem obowiązku ustawowego prowadzenia współpracy na rzecz osób niepełnosprawnych, jaki
nałożono na instytucje samorządowe, może być art. 11 ust. 1 ustawy
z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych18. Według powyższego artykułu
Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako
bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu ma prawo
korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych
w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy19.
12
16
T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 674
z późn. zm.
17
Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach
podejmowanych w 2012 roku
na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
1 sierpnia 1997 r. Karta
Praw Osób Niepełnosprawnych, s. 3.
18
T.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 877,
z późn. zm.
19
T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 674
z późn. zm.
W p rowa dze n ie
1.8. Współpraca z organizacjami
pozarządowymi
20
T.j. Dz U. z 2014 r., poz. 1118
z późn. zm.
21
Zasady tworzenia programu
Działalność trzeciego sektora w społeczności lokalnej odgrywa bardzo
ważną rolę. Pozwala osobom najbardziej zaangażowanym w życie lokalnej społeczności podjąć działania na jej korzyść. Współpracę jednostek
samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi określa ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie20. Zdarza się jednak, że współpraca nie przebiega
we właściwy sposób. Głównych przeszkód należy doszukiwać się w braku
wiedzy oraz zaufania. Podjęta współpraca pozwala efektywnie zaspokajać
wszystkie potrzeby z zakresu życia lokalnego środowiska.
Mając na uwadze zasady obowiązujące przy obopólnej współpracy, za najważniejsze uważa się:
•pomocniczość, która wraz z suwerennością, uznaje odrębność zorganizowanych wspólnot lokalnych posiadających prawo do samodzielnego
definiowania i przezwyciężania barier;
•partnerstwo, w którym organizacje pozarządowe zgodnie z ustawą
i przepisami prawnymi rozpoznają oraz określają problemy społeczne,
sporządzają plan i metody ich rozwiązania, a także biorą udział w realizowaniu zadań publicznych;
•efektywność, która istotna jest przy zlecaniu zadań publicznych trzeciemu sektorowi przez organy administracji publicznej. Przy czym należy
pamiętać o uczciwej konkurencji oraz o ustawie o finansach publicznych;
•jawność dotyczącą informowania organizacji pozarządowych o zamiarach, celach i środkach przeznaczonych na wykonanie zadań publicznych. Informacje odnośnie konkursów powinny ukazywać się w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP)21.
współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi oraz
z podmiotami, o których mowa
w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia
24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie. Metodologia
i zalecenia, Warszawa 2004,
s. 5–6.
22
http://www.poznan.
Współpraca z trzecim sektorem może przybrać formę finansową bądź
pozafinansową. Pierwsza forma – finansowa – dotyczy realizacji zadań
publicznych przez trzeci sektor. Zadania te mają postać:
•powierzania, tzn. wykonywanie zadania publicznego z udzieleniem dotacji na sfinansowanie jego realizacji,
•wspierania, czyli wykonywanie zadania publicznego z udzieleniem częściowego dofinansowania na realizację,
•inicjatywy lokalnej,
•umowy partnerstwa wynikającej z ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju22.
pl/mim/ngo/zasady-wspolpracy, [dostęp: 20.06.2014 r.].
Druga forma – pozafinansowa odnosi się głównie do:
•wzajemnej wymiany informacji o planowanych kierunkach działalności między jednostkami samorządu a organizacjami pozarządowymi.
13
Do narzędzi, które służą wzajemnemu informowaniu, należą m.in.: tablice ogłoszeniowe, Biuletyny Informacji Publicznej, lokalna prasa czy
strona internetowa. Wymiana informacji odbywa się również poprzez
osobiste spotkania przedstawicieli trzeciego sektora i administracji
lokalnej;
•konsultacji z trzecim sektorem projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących jego działalności statutowej;
•konsultacji projektów aktów normatywnych odnośnie sfery pożytku
publicznego z radami pożytku publicznego;
•powoływania wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, w skład
których wchodzą przedstawiciele trzeciego sektora i jednostek.
Realizowane zadania poprzez inicjatywę lokalną w szczególności dotyczą:
•infrastruktury,
•działań charytatywnych, wolontariatu,
•podtrzymywania tradycji narodowej oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
•działania na rzecz mniejszości narodowych, etnicznych, a także ochrony
dóbr kultury,
•edukacji,
•sfery kultury fizycznej, turystyki i rekreacji,
•ochrony przyrody,
•bezpieczeństwa publicznego23,
•bezpieczeństwa społecznego – w tym szczególnie działań pomocowych
osobom i grupom społecznym zagrożonym wykluczeniem społecznym.
23
I. Raszeja-Ossowska,
Zasady współpracy organizacji
pozarządowych z jednostkami
samorządu terytorialnego. Poradnik, http://witrynawiejska.
Podstawowe zasady tworzenia programów współpracy
administracji z trzecim sektorem
org.pl/data/Zasady%20wspolpracy%20NGO%20z%20JS.
pdf, [dostęp:20.06.2014 r.].
Współpraca opiera się na pięciu podstawowych normach:
1.Współpracy wszystkich organizacji trzeciego sektora, łącznie z organizacjami pożytku publicznego.
2.Charakteru współpracy. W tym przypadku jest obligatoryjny.
3.Cykliczności współpracy. Formalnie ma charakter roczny, jednak zaleca się tworzenie współpracy wieloletniej.
4.Procesu budowania partnerstwa. Aby współpraca przebiegała efektywnie, należy właściwie dobrać jednostkę samorządu terytorialnego
oraz organizację działającą w jej obszarze.
5.Różnorodności współpracy. Program powinien mieć szeroki wachlarz
form współpracy, nie powinien opierać się tylko na zlecaniu zadań24.
24
Zasady tworzenia programu współpracy jednostek
samorządu terytorialnego
z organizacjami pozarządowymi
oraz z podmiotami, o których
mowa w art. 3 ust. 3 ustawy
z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Metodologia i zalecenia, Warszawa
2004, s. 2.
14
W p rowa dze n ie
Zakres podmiotowy organizacji pozarządowych
25
T.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1118
z późn. zm.
Zakres podmiotowy, dotyczący programów tworzonych w ramach współpracy między administracją a trzecim sektorem, ujęto w ustawie z dnia
24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie25.
Zgodnie z zapisami w ustawie do podmiotów takich zaliczamy jednostki
samorządu terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu oraz województwa,
organizacje trzeciego sektora, a także podmioty wymienione w art. 3 ust. 3
ww. ustawy. Istotny jest tu zakres działalności jednostek samorządu w stosunku do działalności pożytku publicznego. Zakres zadań musi odpowiadać partnerom współpracy.
Do podstawowych obszarów podmiotowych najczęściej należą:
•stowarzyszenia,
•fundacje,
•grupy charytatywne, zakłady opiekuńcze,
•stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
•fundacje, gdzie jedynym fundatorem jest skarb państwa bądź jednostka
samorządu terytorialnego.
Wśród pozostałych, zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o działalności pożytku,
wymienia się:
•związki zawodowe,
•organizacje pracodawców,
•partie polityczne,
•samorządy zawodowe,
•fundacje utworzone przez partie polityczne,
•spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej.
26
Tamże, s. 8–9.
Należy zaznaczyć, że współpraca z wymienionymi wyżej podmiotami nie
może przyjąć formy zlecenia zadań publicznych. Wynika to z przepisów
działu II Działalność Pożytku publicznego przedmiotowej ustawy26.
15
2. Założenia metodologiczne
2.1. Cel badania
W ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji
realizowanego w 2014 roku zaplanowano przeprowadzenie cyklu 4 badań
ogólnopolskich. Ich celem było pogłębienie wiedzy z różnych obszarów
pomocy społecznej. Celem głównym badania był opis i charakterystyka
zakresu i form współpracy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej
na poziomie gminy, powiatu oraz województwa z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi w zakresie pomocy i wsparcia rodzin, jak
również wpływ tego rodzaju współpracy na skuteczność27 działań pomocy
społecznej. Do celów szczegółowych należały natomiast:
1.Identyfikacja instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, z którymi ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie
nawiązują i utrzymują współpracę w zakresie pomocy i wsparcia rodziny.
2.Opis charakteru tej współpracy – celów, form i stosowanych metod.
3.Identyfikacja czynników ułatwiających i utrudniających nawiązywanie
i utrzymywanie współpracy w zakresie pomocy i wsparcia rodzin.
4.Ocena skuteczności współpracy OPS i PCPR z instytucjami publicznymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy i wsparcia
rodzin.
2.2. Problemy badawcze
Na potrzeby realizacji celu głównego i celów szczegółowych sformułowano siedem problemów badawczych w następującym brzmieniu:
1.Jakie są obszary współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
2.Z jakimi instytucjami współpracują OPS i PCPR w zakresie pomocy
i wsparcia rodziny?
3.Jakie są formy współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
4.Z jakimi innymi instytucjami najczęściej, a z jakimi najrzadziej, podejmowana jest przez OPS i PCPR współpraca w zakresie pomocy
i wsparcia?
5.Jakie czynniki utrudniają współpracę OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
6.Jakie czynniki ułatwiają współpracę OPS i PCPR z innymi instytucjami
w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
7.Jakie są korzyści ze współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami
w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
16
27
Na potrzeby badania skuteczność zdefiniowano jako
osiągnięcie wyznaczonych celów
w zakresie pomocy i wsparcia
rodziny.
Z ałoż enia m eto d o logiczne
2.3. Charakterystyka badanych
28
Badaną populację stanowiły wszystkie działające w województwie podkarpackim ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie, tj. 181 jednostek. Jako minimalny oczekiwany stopień zwrotów wypełnionych ankiet przyjęto 60%28. W rzeczywistości wyniósł on 93,92%,
co oznacza, że wypełnione ankiety nadesłało 170 jednostek. Szczegółową
strukturę jednostek działających na terenie województwa podkarpackiego oraz faktycznie biorących udział w badaniu przedstawiono w tabeli 1.
http://crzl.gov.pl/images/01-ZPC/2014/
ZPC_28_1.16_2014/zmiana2.
pdf , [dostęp: 14.07.2014 r.].
Tabela 1. S
truktura respondentów
Jednostki organizacyjne pomocy społecznej
Powiatowe
Centra
Pomocy
Rodzinie
Wyszczególnienie
Ośrodki Pomocy Społecznej
w tym w gminach:
ogółem
ogółem
Liczba jednostek funkcjonujących
w województwie w 2013 roku
Jednostki biorące
udział w badaniu
RAZEM
JOPS
ogółem
wiejskich
miejskowiejskich
miejskich
21
160
109
35
16
181
liczba
20
150
104
33
13
170
%
95,24
93,75
95,41
94,29
81,25
X
Źródło: Opracowanie własne.
2.4. Techniki i narzędzia badawcze
Przeprowadzenie badania składało się z dwóch etapów: analizy danych
zastanych (desk research) oraz właściwego badania ilościowego. W pierwszym etapie wykorzystano następujące źródła:
•formularze Ocena zasobów pomocy społecznej – 2013 rok;
•bazę danych organizacji pozarządowych dostępną w Internecie pod adresem http://bazy.ngo.pl;
•Bank Danych Lokalnych GUS dostępny w Internecie pod adresem
http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks.
Właściwe badanie ilościowe przeprowadzono za pomocą kwestionariusza
ankiety elektronicznej zamieszczonej w Centralnej Aplikacji Statystycznej
(CAS) w formie sprawozdania jednorazowego. Proces zbierania danych
obejmował okres od 27.06.2014 roku do 15.07.2014 roku.
17
3. Wyniki badań
3.1. Analiza danych zastanych
Najważniejszym elementem współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a podmiotami reprezentującymi tzw. III sektor jest
zlecanie realizacji zadań publicznych.
Zadanie publiczne to każde działanie administracji, które realizuje ona
na podstawie ustaw. Adresatami takich zadań mogą być osoby fizyczne
– obywatele, ich wspólnoty, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające
osobowości prawnej29. Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Celem wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą
tworzyć związki międzygminne oraz zawierać porozumienia w sprawie
powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych30.
29
http://poradnik.ngo.
pl/x/340591 [dostęp:
28.08.2014 r.].
30
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (t.j.
Administracja samorządowa w Polsce współfinansuje zadania o charakterze użyteczności publicznej z dochodów własnych, a także z dotacji
i subwencji z budżetu państwa. Podstawowym dokumentem regulującym
kwestie współpracy organów administracji publicznej, w tym organów
jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, jest
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie31.
Dz.U. z 2013 r. poz. 594,
z późn. zm.)
31
T.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118,
z późn. zm.
Ustawa określa m.in. zasady:
•prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe,
•korzystania z tej działalności przez organy administracji publicznej
w celu wykonywania zadań publicznych,
•uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku
publicznego oraz funkcjonowania organizacji pożytku publicznego,
•sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego.
Jednostki samorządu terytorialnego zlecają zadania publiczne instytucjom
prowadzącym działalność pożytku publicznego. Działalność ta prowadzona jest w sferze działań publicznych zgodnie z zapisami w statutach tych
instytucji. Zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności
pożytku publicznego i wolontariacie32 do instytucji, o których mowa wyżej,
zalicza się organizacje pozarządowe oraz takie podmioty, jak:
•osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej
18
32
Tamże.
W y ni k i b a da ń
33
Tamże.
Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele
statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;
•stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
•spółdzielnie socjalne;
•spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby
sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy
z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie (Dz.U. Nr 127, poz. 857, z późn.
zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość
dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku
do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników33.
W celu przeprowadzenia analizy danych zastanych opracowano wskaźniki
wojewódzkie.
Wskaźnik 1. L iczba gmin, które zleciły organizacjom pozarządowym zadania w trybie działalności pożytku publicznego (pomoc społeczna) i/lub w trybie zamówień
publicznych (pomoc społeczna) do ogólnej liczby
gmin w województwie
Wartość wskaźnika wyniosła 38,13%.
Oznacza to, że mniej niż połowa jednostek organizacyjnych pomocy społecznej funkcjonujących w województwie podkarpackim zlecała zadania
publiczne organizacjom pozarządowym w trybie działalności pożytku publicznego i/lub w trybie zamówień publicznych.
Wskaźnik 2. Liczba organizacji pozarządowych
Źródłem dla tego wskaźnika była baza organizacji dostępna na stronie
internetowej http://bazy.ngo.pl. Ustalając wartość tego wskaźnika wg założeń, należało wziąć pod uwagę dwa obszary działań: „Przezwyciężanie
trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca” oraz „Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy”.
Wartość wskaźnika dział „Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych,
działalność wspierająca”: 1 981 organizacji.
Wartość wskaźnika dział „Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy”: 613 organizacji.
19
Wskaźnik 3. O dsetek gmin, w których funkcjonują instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez organizacje pozarządowe (do wszystkich gmin)
Wartość wskaźnika wyniosła 13,13%.
Zgodnie z danymi z 2013 roku organizacje pozarządowe prowadzą instytucje pomocy i wsparcia w 21 gminach województwa podkarpackiego
(co stanowi 13,13% ogółu gmin). Dane niezbędne do wyliczenia wskaźnika
zostały zaczerpnięte z raportu pn. „Ocena zasobów pomocy społecznej
w województwie podkarpackim – 2013 rok”34 oraz z Banku danych lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Z oceny zasobów pod uwagę
brane były następujące instytucje prowadzone przez organizacje pozarządowe:
•domy pomocy społecznej,
•ośrodki wsparcia,
•rodzinne domy pomocy,
•mieszkania chronione,
•ośrodki interwencji kryzysowej,
•jednostki specjalistycznego poradnictwa,
•placówki wsparcia dziennego,
•placówki opiekuńczo-wychowawcze,
•centra integracji społecznej,
•kluby integracji społecznej,
•warsztaty terapii zajęciowej,
•zakłady aktywności zawodowej.
Uzupełnieniem dla wskaźnika 1 jest liczba organizacji pozarządowych,
którym zlecono zadania w trybie działalności pożytku publicznego oraz
w trybie zamówień publicznych. Na podstawie danych szczegółowych, zawartych w raporcie pn. „Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim – 2013 rok”, opracowano zestawienie dotyczące liczby
organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania publiczne oraz wartość udzielanych dotacji w latach 2011–2013. Wartości liczbowe przedstawione w tabeli 2 dotyczą danych zebranych na podstawie sprawozdań
przesłanych przez ośrodki pomocy społecznej funkcjonujące na terenie
województwa podkarpackiego.
20
34
Raport dostępny jest na stronie www.ois.rops.rzeszow.pl.
Tabela 2. Zadania zlecane organizacjom pozarządowym przez ośrodki pomocy społecznej w obszarze pomocy
i wsparcia
Rok 2011
Rok 2012
Rok 2013
ZLECENIA W TRYBIE DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO
Liczba organizacji pozarządowych,
którym zlecono zadania
294
304
315
Wartość przekazanych dotacji dla organizacji
pozarządowych w złotych
20 152 258
22 559 484
24 445 347
ZLECENIA W TRYBIE ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH
Liczba organizacji pozarządowych,
którym zlecono zadania
14
16
17
Wartość przekazanych dotacji dla organizacji
pozarządowych w złotych
1 131 370
1 168 037
1 236 252
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu pn. „Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim – 2013 rok”.
Liczba organizacji pozarządowych, którym zlecano zadania publiczne,
z każdym rokiem rośnie. Samorządy gminne przeznaczają również coraz więcej środków finansowych na zlecanie tego typu zadań. Dotyczy
to zarówno zlecania zadań w trybie działalności pożytku publicznego,
jak i w trybie zamówień publicznych. Jednak zdecydowanie więcej zadań
publicznych zlecanych jest w trybie działalności pożytku publicznego,
dlatego też liczba organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania
w tym trybie, stanowi większość. Przekłada się to bezpośrednio na wartość środków finansowych przekazanych w formie dotacji dla organizacji
pozarządowych w poszczególnych latach.
Tworzenie na terenie województwa instytucji pomocy i wsparcia prowadzonych przez organizacje pozarządowe wymaga bardzo często podjęcia ścisłej współpracy z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Współpraca ta przynosi obopólną korzyść, ponieważ przyczynia się
do zwiększenia dostępności i skuteczności pomocy.
Wśród instytucji pomocy i wsparcia największą grupę stanowią ośrodki
wsparcia oraz placówki wsparcia dziennego. Do instytucji, które w większości prowadzone są przez organizacje pozarządowe, należą: placówki
wsparcia dziennego, warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej. Pozostałe instytucje wspierające prowadzone są w większości
przez jednostki samorządu terytorialnego.
21
Wykres 1. Instytucje pomocy i wsparcia funkcjonujące w województwie podkarpackim
90
80
70
60
50
40
30
20
10
zakłady aktywności
zawodowej
warsztaty terapii zajęciowej
kluby integracji społecznej
centra integracji społecznej
placówki
opiekuńczo-wychowawcze
placówki wsparcia dziennego
jednostki specjalistycznego
poradnictwa
ośrodki interwencji
kryzysowej
mieszkania chronione
rodzinne domy pomocy
ośrodki wsparcia
domy pomocy społecznej
0
instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez organizacje pozarządowe
instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu pn. „Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim – 2013 rok”.
3.2. Analiza wyników badań
Jednym z elementów badania było określenie poziomu współpracy jaka
podejmowana była w 2013 roku pomiędzy jednostkami organizacyjnymi
pomocy społecznej a innymi instytucjami, w tym podmiotami działającymi
w obszarze pomocy i integracji społecznej (ośrodkami pomocy społecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinie). Skala tego zjawiska szczegółowo przedstawiona została na wykresie 2. Interpretując i porównując zmienne, należy pamiętać jednak, że w niektórych przypadkach brak
współpracy może być spowodowany tym, że dany podmiot nie występuje
w otoczeniu jednostki.
22
Wykres 2. Współpraca ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi instytucjami
120
100
80
60
40
20
służba więzienna
powiatowy urząd pracy
placówka opiekuńczo-wychowawcza
ośrodek adopcyjny
placówki ochrony zdrowia
kościoły, związki wyznaniowe
gminna komisja rozwiązywania problemów
ośrodek kultury
sąd rodzinny, kuratorska służba sądowa
placówki oświaty i wychowania, szkoły
organizacje pozarządowe
policja, w tym policyjna izba dziecka
podmioty ekonomii społecznej, KIS, CIS
uniwersytet trzeciego wieku
ośrodek interwencji kryzysowej
ośrodek wsparcia, dzienny dom pomocy, ŚDS
OPS/PCPR/MOPR/MOPS
0
współpraca
brak współpracy
Wszystkie ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy
rodzinie, celem realizacji swoich zadań, współpracują z innymi instytucjami. Znaczna część ankietowanych jednostek współpracuje z: policją,
placówkami oświaty, sądem, placówkami ochrony zdrowia i powiatowymi
urzędami pracy. Duży wpływ na poziom współpracy mają trudności i ograniczenia jakie występują podczas jej trwania. Pewne trudności są nieuniknione, jednak ważne jest, aby nie miały znaczącego wpływu na końcowy
efekt współpracy.
23
Tabela 3. Ograniczenia i trudności przy współpracy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi instytucjami
Występowanie ograniczeń/trudności
we współpracy
Lp.
Instytucje
1 – w ogóle nie występują
5 – występują w bardzo dużym stopniu
1
2
3
4
5
1
OPS/PCPR/MOPR/MOPS
70,00%
15,29%
5,88%
4,71%
4,12%
2
ośrodek wsparcia, w tym: dzienny dom pomocy,
ŚDS, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie
60,39%
16,88%
12,99%
5,19%
4,55%
3
66,98%
16,04%
7,55%
3,77%
5,66%
4
76,47%
5,88%
11,76%
0,00%
5,88%
5
67,00%
15,00%
4,00%
9,00%
5,00%
6
podmioty ekonomii społecznej, w tym:
KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ
59,72%
20,83%
5,56%
8,33%
5,56%
7
56,02%
20,48%
8,43%
7,23%
7,83%
8
50,00%
26,56%
12,50%
8,59%
2,34%
9
placówki oświaty i wychowania, szkoły, kuratorium
oświaty, poradnie psychologiczno-pedagogiczne
52,41%
25,90%
9,04%
6,63%
6,02%
10
63,77%
13,04%
11,59%
7,25%
4,35%
11
44,58%
22,29%
18,67%
9,04%
5,42%
12
ośrodek kultury
68,75%
16,07%
8,93%
3,57%
2,68%
13
gminna komisja rozwiązywania
problemów alkoholowych
67,74%
10,97%
7,74%
3,87%
9,68%
14
57,98%
19,33%
12,61%
7,56%
2,52%
15
44,65%
27,04%
13,84%
11,32%
3,14%
16
ośrodek adopcyjny
60,47%
20,93%
9,30%
6,98%
2,33%
17
57,63%
15,25%
16,10%
7,63%
3,39%
18
65,87%
16,77%
5,39%
6,59%
5,39%
19
służba więzienna
53,09%
24,69%
14,81%
4,94%
2,47%
Badane jednostki poproszone zostały o wskazanie stopnia występowania
trudności we współpracy. W tym celu posłużono się pięciostopniową skalą,
gdzie 1 oznaczał brak ograniczeń, trudności, a 5 – występowanie tych trudności w bardzo dużym stopniu. W większości przypadków ograniczenia
i trudności we współpracy z innymi instytucjami w ogóle nie występowały
lub występowały w niewielkim stopniu.
24
Kolejnym ważnym czynnikiem, mającym również wpływ na podejmowanie
współpracy, jest ocena skuteczności podjętych działań.
Tabela 4. Skuteczność podejmowanych działań w zakresie współpracy prowadzonej przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej z innymi instytucjami
Ocena skuteczności działań podejmowanych
w zakresie współpracy
Lp.
Instytucje
1 – w ogóle nieskuteczne
5 – bardzo skuteczne
1
2
3
4
5
1
OPS/PCPR/MOPR/MOPS
0,00%
2,35%
7,65%
45,29%
44,71%
2
0,65%
1,95%
13,64%
37,66%
46,10%
3
2,83%
5,66%
16,04%
33,96%
41,51%
4
41,18%
5,88%
5,88%
17,65%
29,41%
5
4,00%
1,00%
16,00%
30,00%
49,00%
6
4,17%
5,56%
16,67%
34,72%
38,89%
7
0,00%
1,81%
17,47%
36,14%
44,58%
8
0,78%
6,98%
25,58%
37,21%
29,46%
9
0,00%
3,01%
20,48%
42,17%
34,34%
10
5,80%
2,90%
20,29%
21,74%
49,28%
11
1,80%
5,99%
30,54%
31,74%
29,94%
12
ośrodek kultury
0,89%
4,46%
22,32%
30,36%
41,96%
13
1,94%
3,23%
13,55%
32,26%
49,03%
14
4,20%
7,56%
23,53%
34,45%
30,25%
15
1,26%
6,92%
32,70%
32,08%
27,04%
16
ośrodek adopcyjny
13,95%
9,30%
11,63%
27,91%
37,21%
17
3,42%
2,56%
24,79%
28,21%
41,03%
18
0,60%
2,99%
13,77%
32,93%
49,70%
19
służba więzienna
4,94%
12,35%
23,46%
27,16%
32,10%
Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie swoją współpracę z innymi instytucjami zazwyczaj oceniały jako skuteczną, co miało bezpośredni wpływ na pozytywną ocenę zadowolenia
ze współpracy.
25
Tabela 5. Zadowolenie ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie ze współpracy
z innymi instytucjami
Ocena zadowolenia ze współpracy
1 – w ogóle niezadowolony
5 – bardzo zadowolony
Lp.
Instytucje
1
2
3
4
5
1
OPS/PCPR/MOPR/MOPS
0,00%
2,35%
10,00%
42,35%
45,29%
2
0,00%
2,61%
13,07%
37,25%
47,06%
3
2,83%
5,66%
14,15%
35,85%
41,51%
4
35,29%
5,88%
5,88%
23,53%
29,41%
5
4,00%
0,00%
13,00%
33,00%
50,00%
6
4,17%
5,56%
13,89%
38,89%
37,50%
7
0,60%
2,41%
17,47%
36,75%
42,77%
8
1,55%
6,20%
27,13%
31,78%
33,33%
9
0,00%
3,01%
19,88%
40,96%
36,14%
10
5,80%
1,45%
20,29%
21,74%
50,72%
11
2,40%
4,19%
28,14%
36,53%
28,74%
12
ośrodek kultury
0,89%
3,57%
19,64%
32,14%
43,75%
13
1,94%
3,23%
13,55%
29,68%
51,61%
14
4,20%
6,72%
23,53%
32,77%
32,77%
15
1,89%
6,92%
29,56%
32,08%
29,56%
16
ośrodek adopcyjny
14,29%
9,52%
14,29%
21,43%
40,48%
17
3,39%
1,69%
26,27%
27,97%
40,68%
18
0,60%
1,80%
12,57%
34,13%
50,90%
19
służba więzienna
4,94%
11,11%
24,69%
22,22%
37,04%
Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie najbardziej zadowolone były ze współpracy z warsztatami terapii zajęciowej, placówkami opiekuńczo- wychowawczymi, gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych oraz powiatowymi urzędami pracy – w tych
przypadkach odsetek wskazań „bardzo zadowolony” był na poziomie 50
i więcej procent. Najmniejsze zadowolenie zaś występowało przy współpracy z uniwersytetem III wieku.
26
Badane jednostki zostały ponadto poproszone o wskazanie pięciu najczęściej rozwiązywanych, w ramach współpracy, problemów wymienionych
w ustawie o pomocy społecznej, a następnie przypisanie każdemu z nich
oceny w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ten problem, z powodu którego
najrzadziej podejmowano współpracę, a 5 ten, z powodu którego najczęściej podejmowano współpracę. Rozkład odpowiedzi przedstawiono
w tabeli 6.
Tabela 6. Problemy najczęściej rozwiązywane w ramach współpracy z innymi instytucjami
Liczba
wskazań
Nazwa problemu
1 – najrzadziej podejmowano współpracę
5 – najczęściej podejmowano współpracę
1
2
3
4
5
Suma
bezrobocie
150
8,00%
16,00%
22,00%
20,00%
34,00%
100%
przemoc w rodzinie
147
10,88%
10,88%
14,97%
26,53%
36,73%
100%
niepełnosprawność
115
17,39%
26,09%
29,57%
15,65%
11,30%
100%
bezradność w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych
i prowadzeniu gospodarstwa
domowego
113
21,24%
17,70%
20,35%
21,24%
19,47%
100%
uzależnienia (narkomania,
alkoholizm)
93
16,13%
25,81%
22,58%
29,03%
6,45%
100%
W tabeli 6 wymienionych zostało 5 problemów, wybranych przez jednostki jako te, które najczęściej były rozwiązywane w ramach współpracy
z innymi instytucjami. Spośród nich najczęściej wybieranym problemem
było „bezrobocie”, a najrzadszym były „uzależnienia”.
Kolejne pytanie dotyczyło form, w jakich realizowana była współpraca
badanych jednostek z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny.
Jak pokazano w tabeli 7 do najczęściej wskazywanych należały: działania
informacyjne i promocyjne dla osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, szkolenia pracowników czy wymiana informacji
i doświadczeń. Ponadto zadaniem respondentów było również określenie
częstotliwości występowania określonych form.
27
Tabela 7. Formy współpracy jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny
Forma współpracy
Liczba
wskazań
1 – najrzadsza forma współpracy
3 – najczęstsza forma współpracy
1
2
3
Suma
wymiana informacji i doświadczeń
138
23,91%
28,26%
47,83%
100 %
działania informacyjne i promocyjne dla
osób wykluczonych i/lub zagrożonych
wykluczeniem społecznym
100
27,00%
34,00%
39,00%
100%
szkolenia pracowników
97
34,02%
45,36%
20,62%
100%
realizacja i/lub uczestnictwo
we wspólnych projektach
finansowanych z funduszy unijnych
60
28,33%
36,67%
35,00%
100%
prowadzenie analiz/badań wybranych
problemów społecznych
30
63,33%
20,00%
16,67%
100%
realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych
programach aktywności lokalnej
26
50,00%
23,08%
26,92%
100%
działania na rzecz rozwoju
ekonomii społecznej
22
68,18%
22,73%
9,09%
100%
prowadzenie zintegrowanych baz danych
22
36,36%
40,91%
22,73%
100%
inne formy współpracy. Jakie?
11
27,27%
36,36%
36,36%
100%
Działania informacyjne i promocyjne o zasięgu i charakterze lokalnym
mają m.in. na celu zmianę postaw społecznych wobec osób wykluczonych
oraz pomoc tym osobom w wyjściu z trudnej sytuacji życiowej. Szkolenia pracowników są również bardzo ważną formą współpracy instytucji
w zakresie wsparcia rodziny. Często dzięki nim tworzą się płaszczyzny wymiany informacji, wiedzy i doświadczeń pomiędzy osobami a instytucjami
zainteresowanymi.
Działalności, wynikającej ze współpracy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z innymi instytucjami, towarzyszą różnego rodzaju bariery,
które tę współpracę utrudniają. Dotyczą one różnych aspektów działania
jednostki i wynikają głównie z realizowanych przez nie zadań, uregulowań prawnych oraz systemu komunikacji. Ich przezwyciężenie wymaga
sporego wysiłku, wkładu pracy, a przede wszystkim dobrej woli ze strony
wszystkich zainteresowanych.
28
Wykres 3. Bariery utrudniające współpracę jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny
57,99%
nadmiar obowiązków
45,56%
niespójne i nieprecyzyjne przepisy prawne
39,05%
duża ilość formalności koniecznych do podjęcia współpracy
39,05%
niewystarczający przepływ informacji
34,32%
niewystarczająca liczba instytucji wspierających rodzinę
26,63%
presja czasu
19,53%
niewystarczająca znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
17,16%
niechęć do współpracy ze strony innych instytucji
7,10%
czasowe (różne godziny czasu pracy)
0,59%
konﬂikty interpersonalne
0
10
20
30
40
50
60
70
Niespełna 58% badanych jednostek stwierdziło, że nadmiar obowiązków
stanowi główną przeszkodę w dobrej i efektywnej współpracy międzyinstytucjonalnej. Ponadto przeszkodę stanowiły również przepisy prawne,
których znaczna część jest niespójna, a sfomułowania w nich zawarte
są mało precyzyjne. Istotnym problemem jest również duże sformalizowanie zasad współpracy, co w konsekwencji może budzić niechęć do współdziałania. Najmniejszy wpływ w nawiązaniu trwałej współpracy mają
natomiast konflikty interpersonalne, które zdaniem ośrodków pomocy
społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie nie przekładają się
na ograniczenie tej współpracy.
W trakcie badania kwestionariuszowego respondentów poproszono również o wskazanie maksymalnie trzech czynników, które w największym
stopniu ułatwiały współpracę w zakresie wsparcia rodziny.
Wykres 4. Czynniki ułatwiające współpracę jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny
kompetentni pracownicy
79,29%
konsekwencja i skuteczność w działaniu
50,89%
sprawny i właściwy przepływ informacji
46,75%
bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji
44,97%
39,64%
znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
24,85%
dyspozycyjność i szybkość reakcji
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Wyniki badania pokazują, że największy wpływ na ułatwienie współpracy
jednostek pomocy społecznej z innymi instytucjami mają kompetentni pracownicy. Oznacza to, że ciągłe dokształcanie i podnoszenie kompetencji
29
pracowniczych może istotnie wpływać na zwiększenie współpracy między instytucjami działającymi w zakresie wsparcia rodziny. Należy zwrócić
uwagę, że bardzo ważny jest również niezawodny przepływ informacji. Gdy
jest on niewłaściwy, może stanowić znaczne utrudnienie, natomiast sprawna komunikacja, to czynnik, który w dużym stopniu ułatwia współpracę.
Poza określeniem czynników ułatwiających współpracę jednostek z innymi instytucjami, respondenci zostali poproszeni o wskazanie korzyści
z niej wynikających.
Wykres 5. Korzyści wynikające ze współpracy jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny
71,76%
zwiększenie skuteczności pomocy
dostęp do wypracowanych standardów
wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami
inne
14,12%
sprawniejsze załatwianie spraw
12,35%
0,59%
1,18%
Największą korzyścią ze współpracy jest „zwiększenie skuteczności pomocy” w zakresie wsparcia rodziny. Odpowiedzi takiej udzieliło ponad 2/3
respondentów. „Sprawniejsze załatwianie spraw” natomiast było istotne
dla 14,12% jednostek. Tylko dwie jednostki za korzyść uznało „dostęp
do wypracowanych standardów”, zaś jedna wskazała inne korzyści wynikające ze współpracy w zakresie wsparcie rodziny, tj. „pomoc potrzebującym rodzinom”.
Wyzwania jakie stoją przed jednostkami w ramach współpracy
z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny
W celu przeanalizowania wyników badania w zakresie wyzwań jakie stoją
przed jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, odpowiedzi (dotyczące pytania otwartego) zostały podzielone na kategorie:
•wyzwania dotyczące procedur,
•udzielanie poradnictwa, wsparcia, działania aktywizujące,
•podnoszenie kwalifikacji oraz zwiększenie liczby zatrudnianych pracowników,
•komunikacja instytucjonalna,
•zwiększenie efektywności, skuteczności oraz jakości realizowanych
działań.
30
Kategoryzacja polegała na przydzieleniu występujących odpowiedzi
do pewnych ogólniejszych grup (kategorii) odpowiedzi.
Wyzwania dotyczące procedur
Część jednostek zwróciła uwagę na potrzebę wypracowania wspólnych
procedur: Podjęcie działań zmierzających do opracowywania lokalnych procedur współpracy z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny, a także
wypracowanie wspólnych metod pracy mających na celu zwiększenie skuteczności, szybkości udzielania wsparcia rodzinie. Wypracowanie procedur postępowania w zakresie wsparcia rodziny może więc ułatwić współpracę
międzyinstytucjonalną.
Udzielanie poradnictwa, wsparcia, działania aktywizujące
Innym wyzwaniem okazała się współpraca na rzecz utworzenia poradnictwa specjalistycznego. Jednostki chciałyby zwiększyć dostęp do profesjonalnej pomocy prawnej, psychologicznej, pedagogicznej: Zapewnienie
możliwości skorzystania z pomocy psychologa i psychoterapeuty; zapewnienie
stałego doradztwa prawnego.
Podnoszenie kwalifikacji oraz zwiększenie liczby zatrudnianych
pracowników
Niektóre jednostki organizacyjne pomocy społecznej za największe wyzwanie uznały stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników
i zwiększenie zatrudnienia. Działania takie poprawią dostępność oraz przyczynią się do efektywniejszej i bardziej profesjonalnej obsługi osób potrzebujących.
Komunikacja instytucjonalna
Odpowiedzi w tej kategorii związane były przeważnie z wymianą informacji przekazywanych w tradycyjnej formie. Wypracowanie zasad skutecznego
komunikowania się na linii pracownik socjalny – pedagog szkolny/wychowawca
– rodzic. Jedna z badanych jednostek za największe wyzwanie dla siebie
uznała stworzenie elektronicznej wymiany informacji: Elektroniczna wymiana informacji o osobach pobierających świadczenia z ZUS i KRUS. Często
instytucje zwracały uwagę na swobodny przepływ informacji.
31
Zwiększenie efektywności, skuteczności oraz jakości
realizowanych działań
Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie zwracały
również uwagę na zwiększenie skuteczności pomocy oraz na jakość usług:
Podniesienie jakości usług świadczonych przez jednostki zaangażowane w realizację zadań na rzecz wsparcia rodziny.
Wyzwanie stanowi ponadto zmiana charakteru dotychczasowej współpracy: Obecnie współpraca OPS skupia się na wymianie informacji o prowadzonych działaniach, a koniecznym będzie poszerzenie współpracy polegającej
na podjęciu wspólnych działań w zakresie wsparcia rodziny.
Współpraca z organizacjami pozarządowymi
Część pytań z kwestionariusza ankiety skierowana została do jednostek
organizacyjnych pomocy społecznej współpracujących z organizacjami
pozarządowymi, które tworzą tzw. III sektor. Pytania dotyczyły, podobnie
jak w przypadku współpracy z innymi instytucjami pomocy społecznej,
czynników utrudniających i ułatwiających współpracę, korzyści płynących
ze współpracy oraz przyszłych wyzwań stojących przed jednostką w tym
zakresie.
Wykres 6. Bariery utrudniające współpracę jednostki z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia
rodziny
54,26%
niewystarczająca liczba instytucji wspierających rodzinę
49,61%
nadmiar obowiązków
37,98%
duża ilość formalności koniecznych do podjęcia współpracy
33,33%
niespójne i nieprecyzyjne przepisy prawne
31,78%
niewystarczający przepływ informacji
20,93%
presja czasu
20,16%
niewystarczająca znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
12,40%
niechęć do współpracy ze strony innych instytucji
10,08%
czasowe (różne godziny czasu pracy)
3,10%
inne
konﬂikty interpersonalne 0,00%
0
10
20
Jednostki podejmujące współpracę z organizacjami pozarządowymi
w zakresie wsparcia rodziny zwracają uwagę na występowanie innych
trudności niż miało to miejsce przy współdziałaniu z innymi instytucjami
32
30
40
50
60
70
pomocy społecznej. Największym problemem jest niewystarczająca liczba
instytucji wspierających rodzinę. Takie stanowisko przyjęło 54% badanych
jednostek. Do innych barier respondenci zaliczyli m.in. „brak integracji
na poziomie powiatu i województwa”.
Czynniki ułatwiające współpracę z organizacjami pozarządowymi przedstawiono w tabeli 7. Badane jednostki mogły wybrać maksymalnie trzy
odpowiedzi, dlatego też poszczególnych wartości nie można sumować.
Wykres 7. Czynniki ułatwiające współpracę jednostki z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia
rodziny
kompetentni pracownicy
68,70%
konsekwencja i skuteczność w działaniu
51,15%
bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji
43,51%
sprawny i właściwy przepływ informacji
35,88%
35,88%
znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
29,01%
dyspozycyjność i szybkość reakcji
0
10
20
30
40
50
60
70
80
W przypadku współpracy z organizacjami pozarządowymi, podobnie jak
w przypadku instytucji, największy wpływ na ułatwienie współpracy mają
kompetentni pracownicy. Natomiast czynnikiem, który w najmniejszym
stopniu ułatwia współpracę, zdaniem respondentów, jest „dyspozycyjność
i szybkość reakcji”.
Badane jednostki poproszono również o określenie korzyści jakie przynosi
współpraca z III sektorem w zakresie wsparcia rodziny. Rozkład udzielonych odpowiedzi przedstawiono na wykresie 8.
Wykres 8. Korzyści wynikające ze współpracy jednostki z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia
rodziny
61,90%
sprawniejsze załatwianie spraw
zwiększenie skuteczności pomocy
dostęp do wypracowanych standardów
12,70%
8,73%
12,70%
wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami
2,38%
zwiększenie wachlarza dostępnych usług w zakresie wsparcia rodziny
inne
1,59%
33
Zdaniem większości badanych (61,9%) największą korzyścią ze współpracy jednostki z organizacjami pozarządowymi jest „zwiększenie skuteczności pomocy”. Nieliczne jednostki największą korzyść ze współpracy upatrywały w „dostępie do wypracowanych standardów”. Innych odpowiedzi, niż
tych dostępnych w kafeterii, udzieliły dwie jednostki – jako korzyść uznały
„pomoc potrzebującym rodzinom oraz większy zakres pomocy dla rodzin
znajdujących się w trudnej sytuacji”.
Wyzwania jakie stoją przed jednostkami w ramach współpracy
z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny
W celu przeanalizowania wyników badania w zakresie wyzwań jakie stoją
przed jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej (dotyczące pytania otwartego) podzielono te wyzwania na kategorie:
•dotyczące procedur,
•udzielanie poradnictwa, wsparcia, działania aktywizujące,
•podnoszenie kwalifikacji oraz zwiększenie liczby zatrudnianych pracowników,
•komunikacja instytucjonalna,
•zwiększenie efektywności, skuteczności oraz jakości realizowanych
działań.
Wyzwania dotyczące procedur
Badane jednostki za wyzwanie uznały: Opracowanie lokalnych procedur
w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi na rzecz wsparcia rodziny, a także wypracowanie skutecznych standardów z zakresu współpracy.
Udzielanie poradnictwa, wsparcia, działania aktywizujące
Odpowiedzi w tej kategorii w większości związane były ze wsparciem
potrzebujących rodzin. Niektóre wypowiedzi: Wsparcie rodzin dotkniętych
przemocą; wspólne podejmowanie działań na rzecz rodziny w zakresie rzeczowym zbiórki odzieży, żywności.
Podnoszenie kwalifikacji oraz zwiększenie liczby zatrudnianych
pracowników
Innym wyzwaniem okazała się specjalizacja kadry i zwiększenie liczby
pracowników. Dotyczyło to nie tylko instytucji, ale również organizacji
34
pozarządowych. Przygotowania merytorycznego pracowników z organizacji
pozarządowych, jest to bardzo istotne przy podejmowaniu współpracy w zakresie wsparcia rodziny.
Komunikacja instytucjonalna
Niektóre jednostki organizacyjne pomocy społecznej za największe wyzwanie uznały zwiększenie przepływu informacji i polepszenie sposobów komunikowania się. Komunikacja jednostek z organizacjami pozarządowymi
polegała głównie na przekazywaniu i pozyskiwaniu informacji, a następnie
podjęciu konkretnych działań. W celu efektywniejszej współpracy organizacje i jednostki organizacyjne pomocy społecznej muszą przezwyciężać
różnice utrudniające komunikację.
Zwiększenie efektywności, skuteczności oraz jakości
realizowanych działań
Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie zwracały również uwagę na zwiększenie efektywności i skuteczności pomocy.
Jak wskazuje jedna z badanych jednostek wyzwaniem jest: Organizowanie
wspólnych spotkań z organizacjami pozarządowymi w celu poprawy efektywności współpracy.
Wyzwanie stanowi również udzielanie wsparcia w tworzeniu nowych
organizacji pozarządowych: Ze względu na małą ilość organizacji pozarządowych działających na terenie powiatu, wyzwaniem dla naszej instytucji jest
inicjowanie i wspieranie w tworzeniu nowych organizacji.
35
W n ios k i
4. Wnioski
Przeprowadzone badanie pn. „Współpraca instytucji pomocy społecznej
z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej” pozwoliło na sformułowanie podanych niżej wniosków.
•Wszystkie badane jednostki podejmowały współpracę z innymi instytucjami. Najchętniej współpracowały z innymi jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, policją, placówkami oświaty, sądem, placówkami
ochrony zdrowia i powiatowymi urzędami pracy. Wpływ na to może mieć
rodzaj wykonywanych zadań, ponieważ przy wykonywaniu niektórych
z nich jednostki zobligowane są ustawowo do współpracy.
•W niewielkim stopniu występują ograniczenia i trudności w ramach
współpracy badanych jednostek z innymi instytucjami. odsetek wskazań nie przekroczył 10%.
•W większości przypadków działania podejmowane przez ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie w zakresie współpracy okazały się skuteczne. Przełożyło się to bezpośrednio na pozytywne oceny dotyczące zadowolenia z podejmowanej współpracy. Ponad
połowa udzielonych odpowiedzi „bardzo zadowolony ze współpracy”
dotyczyła współdziałania z: warsztatami terapii zajęciowej, placówkami wsparcia dziennego, gminnymi komisjami rozwiązywania problemów
alkoholowych oraz powiatowymi urzędami pracy.
•Pięć najczęściej rozwiązywanych problemów w ramach współpracy
z innymi instytucjami (spośród wymienionych w ustawie o pomocy
społecznej) to: bezrobocie, przemoc w rodzinie, niepełnosprawność,
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu
gospodarstwa domowego oraz uzależnienia (narkomania, alkoholizm).
•Do najczęstszych form współpracy jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny należą: działania informacyjne i promocyjne dla
osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym; szkolenia pracowników; wymiana informacji i doświadczeń.
•Główną przeszkodę w dobrej i efektywnej współpracy międzyinstytucjonalnej stanowi „nadmiar obowiązków”. Odpowiedzi takiej udzieliło
57,99% badanych jednostek. Barierą w dobrej komunikacji są również
niespójne i nieprecyzyjne przepisy prawne oraz duża liczba formalności
koniecznych do podjęcia współpracy.
•Znaczna część jednostek za barierę uważa dużą liczbę formalności
koniecznych do podjęcia współpracy. Jednak w pytaniu otwartym dotyczącym przyszłych wyzwań, jakie stoją przed badanymi, często występowały odpowiedzi dotyczące stworzenia procedur postępowania
w ramach współpracy w zakresie wsparcia rodziny. Występuje tutaj
jednak sprzeczność, ponieważ część jednostek uważa, że nadmiernie
37
rozbudowane procedury utrudniają współpracę, a część chciałaby te
procedury tworzyć.
•Niektóre badane jednostki uważają, że największym wyzwaniem dla
nich jest współpraca na rzecz utworzenia poradnictwa specjalistycznego. Jednostki chciałyby zwiększyć dostęp do profesjonalnej pomocy
prawnej, psychologicznej i pedagogicznej.
•Część jednostek organizacyjnych pomocy społecznej za największe wyzwanie uznały zwiększenie przepływu informacji i polepszenie sposobów komunikowania się. Dotyczyło to zarówno współpracy z innymi instytucjami, jak i z organizacjami pozarządowymi. Komunikacja jednostek
z innymi podmiotami polegała głównie na przekazywaniu i pozyskiwaniu
informacji w celu podjęcia konkretnych działań.
•Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie zwracały również uwagę na zwiększenie efektywności i skuteczności pomocy
oraz na podniesienie jakości usług.
•Największy wpływ na ułatwienie współpracy badanych jednostek z innymi instytucjami z danego terenu mają kompetentni pracownicy. Oznacza
to, że ciągłe dokształcanie i podnoszenie kompetencji pracowniczych
może być istotne w przypadku zwiększenia współpracy między instytucjami działającymi w zakresie wsparcia rodziny.
•Największą korzyścią wynikającą ze współpracy badanych jednostek
z innymi instytucjami jest „zwiększenie skuteczności pomocy” w zakresie wsparcia rodziny. Odpowiedzi takiej udzieliło ponad 2/3 badanych
jednostek.
38
S pis ta b e l
5. Spis tabel
Tabela 1. Struktura respondentów �� 17
Tabela 2. Zadania zlecane organizacjom pozarządowym przez ośrodki
pomocy społecznej w obszarze pomocy i wsparcia �� 21
Tabela 3. Ograniczenia i trudności przy współpracy ośrodków pomocy
społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi
instytucjami �� 24
Tabela 4. Skuteczność podejmowanych działań w zakresie współpracy
prowadzonej przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej
z innymi instytucjami �� 25
Tabela 5. Zadowolenie ośrodków pomocy społecznej i powiatowych
centrów pomocy rodzinie ze współpracy z innymi
instytucjami �� 26
Tabela 6. Problemy najczęściej rozwiązywane w ramach współpracy
z innymi instytucjami �� 27
Tabela 7. Formy współpracy jednostki z innymi instytucjami w zakresie
wsparcia rodziny �� 28
Tabela 8. Wskaźniki obowiązkowe �� 43
39
6. Spis wykresów
Wykres 1. Instytucje pomocy i wsparcia funkcjonujące w województwie
podkarpackim �� 22
Wykres 2. Współpraca ośrodków pomocy społecznej i powiatowych
centrów pomocy rodzinie z innymi instytucjami �� 23
Wykres 3. Bariery utrudniające współpracę jednostki z innymi
instytucjami w zakresie wsparcia rodziny �� 29
Wykres 4. Czynniki ułatwiające współpracę jednostki z innymi
Wykres 5. Korzyści wynikające ze współpracy jednostki z innymi
Wykres 6. Bariery utrudniające współpracę jednostki z organizacjami
pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny �� 32
Wykres 7. Czynniki ułatwiające współpracę jednostki z organizacjami
Wykres 8. Korzyści wynikające ze współpracy jednostki z organizacjami
40
Bi b l iografia , spis a k tó w prawn yc h
7. B ibliografia, spis aktów
prawnych
•M. Jarzyna, Projekty partnerskie realizowane w ramach funduszy unijnych, [w:] Podmioty Ekonomii Społecznej. Różne formy współpracy
z podmiotami ekonomii społecznej, red. I. Gosk, A. Pyrka, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2008
•W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1996
•I. Raszeja-Ossowska, Zasady współpracy organizacji pozarządowych
z jednostkami samorządu terytorialnego. Poradnik
•Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2012 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób
Niepełnosprawnych
•Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim –
2013 rok, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie
•Zasady tworzenia programu współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami, o których
mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie. Metodologia i zalecenia, Warszawa 2004
•Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r.
poz. 594, z późn. zm.)
•Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011, Nr 127,
poz. 721 z późn. zm.).
•Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118 z późn. zm.)
•Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (t.j.
Dz.U. z 2011, Nr 43, poz. 225 z późn. zm.)
•Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (t.j.
Dz.U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.)
•Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2013 poz. 674 z późn. zm.)
•Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 135 z późn. zm.)
41
8. Spis witryn internetowych
•www.bazy.ngo.pl – strona internetowa
•www.stat.gov.pl – strona internetowa Głównego Urzędu Statycznego
•www.sjp.pwn.pl – Słownik języka polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN •www.poznan.pl - Miejski Informator Multimedialny - oficjalny informator Urzędu Miasta w Poznaniu
•www.witrynawiejska.org.pl – witryna redagowana przez zespół Fundacji
Wspomagania Wsi
•www.crzl.gov.pl – strona internetowa Centrum Rozwoju Zasobów
Ludzkich
•www.poradnik.ngo.pl – strona internetowa dla organizacji pozarządowych, serwis będący częścią Internetowego Centrum Wsparcia.
42
A n ek s
9. Aneks
Tabela 8. Wskaźniki obowiązkowe
Nazwa wskaźnik
Sposób wyliczenia
Wartość wskaźnika
Źródło
Liczba gmin, które
zleciły organizacjom
pozarządowym zadania
w trybie działalności
pożytku publicznego
(pomoc społeczna)
i/lub w trybie zamówień
publicznych (pomoc
społeczna) do ogólnej
liczby gmin w woj. OZPS
– wskaźnik obowiązkowy
Liczba gmin, które
zleciły organizacjom
pozarządowym zadania
w trybie działalności
pożytku publicznego
(pomoc społeczna)
i /lub w trybie zamówień
publicznych (pomoc
społeczna), podzielona
na ogólną liczbę gmin
w województwie
podkarpackim razy 100%
38,13%
1. Formularz Ocena Zasobów
Pomocy Społecznej edycja
2013/2014. Część 9.
Współpraca z organizacjami
pozarządowymi – zadania
zlecone w obszarze pomocy
i wsparcia, wiersz 1 i wiersz
4, kolumna „Rok oceny”.
2. Bank Danych Lokalnych
GUS, Podział terytorialny,
Podział administracyjny,
Sieć osadnicza, Gminy
Liczba organizacji
pozarządowych –
strona ngo.pl (dział:
przezwyciężanie
trudnych sytuacji
życiowych,
przeciwdziałanie
bezrobociu i rozwój
gospodarczy) – wskaźnik
obowiązkowy
Dwie oddzielne liczby:
1. Baza danych dostępna
na stronie http://bazy.
ngo.pl. Działanie:
„Przezwyciężanie
trudnych sytuacji
życiowych, działalność
wspierająca”.
2. Baza danych dostępna
na stronie http://bazy.
ngo.pl. Działanie:
„Przeciwdziałanie
bezrobociu, rozwój
gospodarczy”
Odsetek gmin, w których
funkcjonują instytucje
pomocy i wsparcia, w tym
prowadzonych przez
(do wszystkich gmin) –
OZPS, tab. 5 – wskaźnik
obowiązkowy
Liczba gmin,
w których występują
instytucje pomocy
i wsparcia, podzielona
na ogólną liczbę
gmin województwa
podkarpackiego
razy 100%
1. 1981 organizacji
Baza danych dostępna
na stronie http://bazy.ngo.pl
2. 613 organizacji
13,13%
1. Formularz Ocena Zasobów
Pomocy Społecznej edycja
2013/2014. Część 5.
Zasoby instytucjonalne
pomocy i wsparcia.
Alternatywa wartości
dodatnich z kolumny „Rok
oceny”, wierszy: 3, 15, 71,
81, 92, 102, 111, 121,
141, 150, 159, 168.
2. Bank Danych Lokalnych
GUS, Podział terytorialny,
Podział administracyjny,
Sieć osadnicza, Gminy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej edycja 2013/2014, Banku
Danych Lokalnych GUS oraz strony www.ngo.pl (dostęp 15.07.2014 r.)
43
Kwestionariusz ankiety
Szanowni Państwo,
Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji realizuje badanie „Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa
zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań
pomocy społecznej”. Liczymy na Państwa pomoc i współpracę w ramach niniejszego badania. Prosimy o szczere odpowiedzi, uzyskane informacje są poufne
i posłużą wyłącznie do celów badawczych i analiz statystycznych.
Wszystkie pytania w ankiecie dotyczą 2013 roku
Instytucje
OPS/PCPR/MOPR/MOPS
Ośrodek wsparcia, w tym:
dzienny dom pomocy,
ŚDS, klub samopomocy,
noclegownie, jadłodajnie
Ośrodek interwencji
kryzysowej
Uniwersytet
trzeciego wieku
Warsztaty terapii
zajęciowej
44
Brak współpracy
Skuteczność – w niniejszym badaniu rozumiana jako osiągnięcie wyznaczonych celów w zakresie pomocy i wsparcia rodziny.
1.Proszę w poniższej tabeli wskazać wszystkie instytucje, z którymi
w 2013 roku Państwo współpracowali oraz wypełnić poszczególne
kolumny zgodnie z opisem. Proszę postawić znak „X” w odpowiednim
miejscu.
Występowanie
ograniczeń/trudności
we współpracy
1
2
3
4
5
Ocena skuteczności
działań
podejmowanych
1
2
3
4
5
Ocena zadowolenia
ze współpracy
1
2
3
4
5
1 – w ogóle nie
1 – w ogóle
1 – w ogóle
występują
nieskuteczne
niezadowolony
5 – występują w bardzo
5 – bardzo skuteczne 5 – bardzo zadowolony
dużym stopniu
Instytucje
Brak współpracy
A n ek s
Występowanie
ograniczeń/trudności
we współpracy
1
2
3
4
5
Ocena skuteczności
działań
podejmowanych
1
2
3
4
5
Ocena zadowolenia
ze współpracy
1
2
3
4
5
1 – w ogóle nie
1 – w ogóle
1 – w ogóle
występują
nieskuteczne
niezadowolony
5 – występują w bardzo
5 – bardzo skuteczne 5 – bardzo zadowolony
dużym stopniu
Podmioty ekonomii
społecznej, w tym:
KIS, CIS, spółdzielnie
socjalne, ZAZ
Policja, w tym policyjna
izba dziecka
Organizacje pozarządowe
Placówki oświaty
i wychowania,
w tym: szkoły, kuratorium
oświaty, poradnie
psychologicznopedagogiczne
Placówki wsparcia
dziennego
Sąd rodzinny, w tym
kuratorska Służba sądowa
Ośrodek kultury
Gminna komisja
rozwiązywania
Kościoły, związki
wyznaniowe
Placówki ochrony zdrowia
Ośrodek adopcyjny
Placówka opiekuńczowychowawcza
PUP
Służba więzienna
Inne. Jakie?
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
45
2.Jakie problemy, wymienione w ustawie o pomocy społecznej, były
przez Państwa jednostkę najczęściej rozwiązywane w ramach współpracy z innymi instytucjami? (Proszę wybrać 5 i uszeregować od 1 do 5,
gdzie 1 oznacza ten, gdzie najrzadziej podejmowano współpracę, a 5 ten,
gdzie najczęściej podejmowano współpracę).
Nazwa problemu
a)
przemoc w rodzinie
b)
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego
c)
ubóstwo
d)
bezrobocie
e)
niepełnosprawność
f)
uzależnienia (narkomania, alkoholizm)
g)
sieroctwo
h)
bezdomność
i)
długotrwała i ciężka choroba
j)
potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi
k)
potrzeba ochrony macierzyństwa i wielodzietności
l)
trudności w integracji cudzoziemców
m)
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
n)
zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe
o)
klęski żywiołowe lub ekologiczne
Ocena
3.Jakie były formy współpracy Państwa jednostki z innymi instytucjami
w zakresie wsparcia rodziny?
(Proszę wybrać 3 i uszeregować od 1 do 3, gdzie 1 oznacza ten, gdzie najrzadziej podejmowano współpracę, a 3 ten, gdzie najczęściej podejmowano
współpracę).
Formy współpracy
a)
działania informacyjne i promocyjne dla osób wykluczonych
i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym
b)
realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych projektach finansowanych z funduszy unijnych
c)
realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych programach aktywności lokalnej
d)
szkolenia pracowników
e)
działania na rzecz rozwoju ekonomii społecznej
f)
prowadzenie zintegrowanych baz danych
g)
wymiana informacji i doświadczeń
h)
prowadzenie analiz/badań wybranych problemów społecznych
i)
inne. Jakie? 46
Ocena
A n ek s
4.Jakie, zdaniem Pana/i, wystąpiły bariery, utrudniające współpracę
Państwa jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny?
(Proszę wybrać maksymalnie 3 odpowiedzi).
a)niewystarczający przepływ informacji
b)niewystarczająca znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
c)duża liczba formalności koniecznych do podjęcia współpracy
d)niespójne i nieprecyzyjne przepisy prawne
e)konflikty interpersonalne
f)presja czasu
g)nadmiar obowiązków
h)czasowe (różne godziny czasu pracy)
i)niechęć do współpracy ze strony innych instytucji
j)niewystarczająca liczba instytucji wspierających rodzinę
k)inne. Jakie?
��
5.Jakie czynniki ułatwiały współpracę Państwa jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny?
a)sprawny i właściwy przepływ informacji
b)kompetentni pracownicy
c)znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
d)dyspozycyjność i szybkość reakcji
e)konsekwencja i skuteczność w działaniu
f)bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji
g)inne. Jakie? 6.Jakie są korzyści ze współpracy Państwa jednostki z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny?
(Proszę wybrać 1 odpowiedź).
a)sprawniejsze załatwianie spraw
b)zwiększenie skuteczności pomocy
c)dostęp do wypracowanych standardów
d)wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami
e)inne. Jakie?
��
7.Jakie wyzwania stoją przed Państwa jednostką w ramach współpracy
z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny?
��
��
��
��
47
Uwaga! Pytania 8–11 uzupełniają te ośrodki, które współpracują z organizacjami pozarządowymi.
8.Jakie są bariery utrudniające współpracę Państwa jednostki z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny?
a)niewystarczający przepływ informacji
b)niewystarczająca znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
c)duża liczba formalności koniecznych do podjęcia współpracy
d)niespójne i nieprecyzyjne przepisy prawne
e)konflikty interpersonalne
f)presja czasu
g)nadmiar obowiązków
h)czasowe (różne godziny czasu pracy)
i)niechęć do współpracy ze strony innych instytucji
j)niewystarczająca liczba instytucji wspierających rodzinę
k)inne. Jakie?
��
9.Jakie czynniki ułatwiają współpracę Państwa jednostki z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny?
(Prosimy wybrać maksymalnie 3 odpowiedzi).
a)sprawny i właściwy przepływ informacji
b)kompetentni pracownicy
c)znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje
d)dyspozycyjność i szybkość reakcji
e)konsekwencja i skuteczność w działaniu
f)bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji
g)inne. Jakie?
��
10.Jakie są korzyści ze współpracy Państwa jednostki z organizacjami
pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny?
(Proszę wybrać 1 odpowiedź).
a)sprawniejsze załatwianie spraw
b)zwiększenie skuteczności pomocy
c)dostęp do wypracowanych standardów
d)wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami
e)zwiększenie wachlarza dostępnych usług w zakresie wsparcia
rodziny
f)inne. Jakie?
��
48
A n ek s
11.Jakie wyzwania stoją przed Państwa jednostką w ramach współpracy
z organizacjami pozarządowymi w zakresie wsparcia rodziny?
��
��
��
��
METRYCZKA
1.Rodzaj instytucji
a)OPS
b)PCPR
c)MOPS/MOPR (miasta na prawach powiatu)
2.Rodzaj gminy
a)wiejska
b)miejsko-wiejska
c)miejska
d)nie dotyczy (PCPR)
3.Osoba do kontaktu w sprawie ankiety
imię i nazwisko ��
e-mail ��
telefon ��
Bardzo dziękujemy za poświęcony czas i uwagę.
Jednocześnie przypominamy, że udzielone przez Państwa odpowiedzi zostaną
wykorzystane jedynie do celów badawczych i opracowań statystycznych.
49
Publikacja opracowana w ramach realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
w Rzeszowie zadania pn. „Wsparcie Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej w zakresie utworzenia
Obserwatorium Integracji Społecznej”, współfinansowanego ze środków
Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego,
projekt pn. „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”,
Priorytet I „Zatrudnienie i integracja społeczna”,
Działanie 1.2 „Wsparcie systemowe instytucji
pomocy i integracji społecznej”
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
I S B N 9 7 8 - 8 3 - 6 3 76 3 -2 8 -2