Otrębusy - O najdawniejszej historii

Otrębusy historia
źródło; WWW.otrebusy.pl
Materiał na warsztaty organizowane przez Stowarzyszenie LGD Zielone Sąsiedztwo
O NAJDAWNIEJSZEJ HISTORII OTRĘBUSÓW
Na mapach i w spisach miejscowości Polski występuje tylko jedna miejscowośd o nazwie Otrębusy. Nazwa ta jest bardzo
stara, pojawia się bowiem w źródłach historycznych już pod koniec XV w. oraz w XVI w. w formie łacioskiej: Otrambusche,
Othrambusche, Otrabusche. Nie ma wątpliwości co do tego, że owe historyczne, XV-XVI -wieczne Otrambusche to dzisiejsze
Otrębusy.
Nazwy te występują w "Księgach błooskich ziemskich" oraz w "Księgach warszawskich ziemskich i grodzkich", a wiadomo, że
przez wiele stuleci Otrębusy administracyjnie należały do powiatu błooskiego, parafii Brwinów, ziemi warszawskiej.
Pierwsze informacje o Otrębusach na jakie udało się natrafid pochodzą ze wspomnianych "Ksiąg błooskich ziemskich" z 1480
i 1489 r., następne z "Ksiąg warszawskich ziemskich i grodzkich" z 1525 i 1534 r, obie dotychczas pozostające w rękopisach
w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie.
Należy przypuszczad, że Otrębusy istniały już kilkanaście, a może kilkadziesiąt lat wcześniej przed ukazaniem się owych
pierwszych wzmianek historycznych.
Oczywiście, powstania Otrębusów nie można łączyd ze stanowiskami archeologicznymi, jakie ostatnio zostały odkryte w
sąsiedztwie Otrębus. Nie mogła chyba istnied ciągłośd osadnictwa np. od II - IV w. do XIII -XIV w.
Prawdopodobnie Otrębusy zostały założone na początku XIV w. jako wieś prywatna z małym folwarkiem i z kilkoma
gospodarstwami chłopskimi. O tym, że była to wieś prywatna, świadczy fakt braku jej w spisach Lustracji Dóbr Królewskich
sporządzonych w 1565 r. i w latach następnych dla Województwa Mazowieckiego. Najbliżej leżące od Otrębusów
miejscowości królewskie to Dzierzawa Sękocin i Słomino, wsie Żuków, Osiek Faszczyce w Starostwie Błooskim oraz
Dzierzawa Ksiągienice (chyba dzisiejsze Książenice leżące za Brwinowem). Bezpośrednim dowodem, że Otrębusy były wsią
prywatną, świadczy fakt, że folwark prywatny utrzymywał się zarówno przez XVII i XVIII w. jak i w XIX stuleciu.
Nazwa Otrębusy nie jest nazwą topograficzną ani dzierżawczą - jest nazwą kulturową wynikającą z działalności kulturalnej
założyciela wsi lub pierwszych jego mieszkaoców. Mogą byd dwa skojarzenia etymologiczne; od "otrębów", a więc od
przemiału zbóż w wiatraku, albo od "otrębid" - "otrębowad" w znaczeniu - trąbid po polowaniu, po bitwie, Przychylałbym się
do pierwszego wyjaśnienia nazwy Otrębus od otrębów, tym bardziej że była to wieś prywatną a nie królewska i służebną
mieszkaocy której obowiązani byliby np, pełnid obowiązki osaczników w czasie polowao. Istnienie wiatraka już w XV w.
byłoby wielce prawdopodobne, bowiem w tym właśnie czasie młyny wietrzne czyli wiatraki zaczęły się pojawiad na
Mazowszu.
Z XVI w. mamy potwierdzenie istnienia Otrębus. W spisie parafii Województwa Mazowieckiego z 1 połowy XVI wieku
Otrębusy wymieniane są w parafii Brwinów, dekanatu Błooskiego. Spis ten z rękopisu opublikowali Aleksander Jabłonowski i
Adolf Pawioski w dziele: "Polska XVI wieku pod względem geograficzno statystycznym" Tom 5: Mazowsze, wydanym w 1892
r.
Następne wzmianki historyczne o Otębusach pochodzą dopiero z 2 połowy XVIII w. Mają one inny charakter. Nie są to
bowiem źródła pisane lecz kartograficzne. Nazwa Otrębusy, począwszy od map Karola de Perthees'ą zaczyna pojawiad się na
mapach i w atlasach Województwa Mazowieckiego czy później w atlasach Królestwa Polskiego.
Nadworny kartograf ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, Herman Karol de Perthees (1739-1814) jest
autorem kilkunastu map szczegółowych Ziem Rzeczypospolitej. Między innymi dla Mazowsza i okolic Warszawy opracował i
wydał dwie mapy: w 1783 r. "Województwo Mazowieckie" a w 1786 r. "Okolice Warszawy w diametrze pięciu mil" (w skali
1:225 000). Ta ostatnia mapa została wyrytowana w Paryżu przez P.A.F. Tardieu. Na obu mapach widnieje nazwa Otrębusy.
Warsztaty są finansowane ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-13 Oś 4 LEADER działanie „Funkcjonowanie
Lokalnej Grupy Działania , nabywanie umiejętności i aktywizacja”
www.zielonesasiedztwo.org.pl
Otrębusy historia
źródło; WWW.otrebusy.pl
Materiał na warsztaty organizowane przez Stowarzyszenie LGD Zielone Sąsiedztwo
Z kooca XVIII w. pochodzi inna bardzo interesująca mapa wydana prawdopodobnie przez kartografów niemieckich lub
austriackich (autorstwa jej nie udało się dotychczas ustalid, także dokładnej daty wydania). Wydanie owej mapy należałoby
wiązad z okresem bezpośrednio po trzecim rozbiorze Polski. Mapa ta obejmuje środkową i południową Polskę oraz Węgry
tzn. tereny na południe od Karpat czyli dzisiejszą Słowację i północne Węgry). Na tej mapie - o formacie 42 x 48 cm, o dośd
zgeneralizowanych znakach topograficznych z zachowaniem jeszcze obrazkowych oznaczeo głównie dla przedstawienia gór i
lasów - widnieje nazwa Otrumbussi. Jest to tym bardziej zajmujące, że mapa ta nie jest wcale mapą szczegółową jak np
Mapa Województwa Mazowieckiego K. de Perthees'a. W najbliższym sąsiedztwie Otrębus autorzy tej mapy wymieniają
tylko Nadarzyn, Piaseczno, Biskupice, Grodzisk, Rokitno, Żbików, a dalej tylko Tarczyn, Mszczonów, Wiskitki, a więc
miejscowości duże, siedziby parafii, ośrodki miejskie rzemieślniczo-handlowe. Dlaczego akurat uwzględniono na tej mapie
Otrębusy, a nie jakieś inne, większe miejscowości - trudno dociec.
Najbardziej wartościowym źródłem kartograficznym do dziejów Otrębusów jest plan tej wsi sporządzony 29 marca 1803 r.
Oryginał tego planu zachował się do dziś i znajduje się w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie w Zbiorze Kartograficznym
(nr inwentarza 117-10), Niestety brak jest dokładniejszych informacji, dla kogo i z jakiej przyczyny ten plan wsi został
wykonany. Z planu możemy jedynie odczytad, że właścicielami lub spadkobiercami jakiejś części byli: Ogioscy i Sulioscy. Plan
był sporządzony po III rozbiorze Polski w okresie krótkotrwałych rządów Pruskich na Mazowszu - stąd pojawiły się na planie
objaśnienia w języku niemieckim. Na planie wyraźnie uwidoczniony jest podział na wieś Otrębusy i na folwark Otrębusy.
Zaznaczony jest system drożny i układ niektórych zagonów - pól. Porównując ten plan z niedawnym wyglądem miejscowości
wynika, że wieś i folwark zachowują niezmienną lokalizację. Z małymi wyjątkami zachował się stary układ drożny, Sama wieś
bez folwarku w okresie pomiaru w 1803 r. liczyła nie więcej jak 20 zagród. Jest to zgodne z informacją jaka pochodzi z 1827
r. a więc w 25 lat po powstaniu tego planu. Otóż w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego" czytamy; " W 1827 roku
było tu (chodzi o wieś Otrębusy) 17 domów, 127 mieszkaoców".
Chronologicznie następnym źródłem o Otrębusach jest tzw. Topograficzny Atlas Królestwa Polskiego czyli Mapa Królestwa
Polskiego Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego wydana w 1839 r. Jest to jeden z najbardziej dokładnych atlasów tamtych
czasów. Nic przeto dziwnego, że odnajdujemy tam Otrębusy z zaznaczoną wyraźnie wsią i folwarkiem (dworem), ogrodami
dworskimi, łąkami i lasami, Zachowuje się w dalszym ciągu niezmieniony stary układ drożny i komunikacyjny, chociaż w
pobliskim Brwinowie zaznaczona jest już nowo budowana linia kolejowa (tzw. kolej żelazna Warszawsko-Wiedeoska).
Z 2 poł. XIX w. i z przełomu XIX/XX w. pochodzą trzy inne szczegółowe mapy. Autorem pierwszej jest kartograf niemiecki
Reymann ("Special Karte - Konigreich Polen"). Dwie pozostałe to już nowożytne mapy wojskowe w znormalizowanej skali
1:100 000 wydane w języku polskim i powtórzone w języku rosyjskim.
Te ostatnie dwie mapy wojskowe są o tyle interesujące, że po raz pierwszy w Otrębusach wyraźnie zaznaczony jest wiatrak.
Lokalizacja tego wiatraka jest bardzo czytelna. Usytuowany był naprzeciw dworu, na przecięciu dróg prowadzących do
Brwinowa, Kao, Nadarzyna i Granicy - Komorowa (dzisiejsze skrzyżowanie ulic Natalioskiej, Polnej, Sadowej i Wiejskiej),
Powstaje pytanie, czy wiatrak pobudowano dopiero w połowie XIX w., czy też jakieś inne wiatraki istniały wcześniej. Na
planie wsi z 1803 r. wprawdzie wiatraka nie zaznaczono, chociaż w tym miejscu, gdzie późniejsze mapy zaznaczały wiatrak
jest punkt oznaczający jakieś zabudowania i to nie związane ani z folwarkiem, ani ze wsią Może tak była właśnie zaznaczona
zagroda młyoska albo karczma.
Przegląd najwcześniejszych źródeł o Otrębusach należy zakooczyd wypisem ze wspomnianego już wielotomowego dzieła:
„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów Słowiaoskich". W tomie VII, wydanym w Warszawie w 1886 r. na
stronie 761 czytamy: "Otrębusy, wieś i folwark, powiat Błooski, Gmina Helenów, parafia Brwinów, odległe 11 wiorst od
Błonia ma 251 mieszkaoców. W 1827 roku było tu 17 domów, 127 mieszkaoców. Folwark Otrębusy litera A i K rozległy w
1874 r, mórg 768: gruntów rolnych i ogrodów mórg 488, łąk mórg 195, pastwisk mórg 2, lasu mórg 56, nieużytków mórg 27:
budynków murowanych 7, z drzewa 11: Wiatrak".
Prof. Marian Prokopek
Artykuł archiwalny z miesięcznika U nas O.K. nr I, 1992 r.
Więcej informacji:

Artykuł "Komorów na mapach" Zbigniewa Kowalewicza - wśród sporego zbioru omawianych map odszukamy
także te, na których znajduje się nasza miejscowośd.
Warsztaty są finansowane ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-13 Oś 4 LEADER działanie „Funkcjonowanie
Lokalnej Grupy Działania , nabywanie umiejętności i aktywizacja”
www.zielonesasiedztwo.org.pl