Recenzja dr hab. Tomasz Bernat, prof. nadzw. US

Szczecin, 28 października 2016
dr hab. Tomasz Bernat prof. US
Uniwersytet Szczeciński
Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Aleksandry Bielawskiej na temat „Sektor małych i
średnich przedsiębiorstw wobec zmian koniunktury”.
I.
Tematyka dysertacji podjęta przez mgr Aleksandrę Bielawską odnosi się analizy sektora
małych i średnich przedsiębiorstw w kontekście zmian koniunktury gospodarczej. Jest to
tematyka która w obecnych czasach analizowana jest przez coraz szerszą grupę naukowców
oraz poruszana jest w wielu publikacjach naukowych. Jej istota polega na tym, iż sektor MSP
w coraz większym znaczeniu wpływa na funkcjonowanie każdej gospodarki na świecie.
Podobnie jest także w Polsce. Analizowany sektor gospodarki stanowi coraz większe znaczenie
w jej rozwoju, a same przedsiębiorstwa zaliczone do tej grupy są podstawą coraz większej
troski zarówno sił politycznych jak i gospodarczych.
Badania prowadzone przez różnych naukowców szeroko analizują sektor MSP,
determinanty jego rozwoju czy wpływ na funkcjonowanie gospodarki. Dlatego też,
przestawiona do recenzji praca jest istotnym elementem dyskusji nad funkcjonowaniem tego
sektora. Podjęte badania dotyczące relacji rozwoju sektora małych średnich przedsiębiorstw do
zmiany koniunktury gospodarczej wpisują się nurt rozważań nad przedsiębiorczością,
prowadzonych w kraju i zagranicą. Ważnym zagadnieniem poruszanym prac jest także
odniesienie się do kryzysu gospodarczego z lat 2008-10 jego wpływu na sektora MSP.
II.
Przedstawiona do oceny praca posiada cel główny oraz trzy pytania badawcze.
Głównym celem jest tu identyfikacja wpływu zmian koniunktury na sektor małych i średnich
przedsiębiorstw. Dalej praca skoncentrowana jest na odpowiedzi na 3 pytania badawcze zadane
przez jej Autorkę. Są one następujące:
1.
Czy doświadczenia ekonomicznego i finansowego kryzysu jaki rozpoczął się w
2008 r. wskazują na większą odporność gospodarek, w którym dominuje sektor
MSP, aniżeli tych, gdzie do mniejszą rolę odgrywają duże przedsiębiorstwa?
2.
Czy przedsiębiorczość, rozumiana jako liczba przedsiębiorstw, ma charakter procykliczny, kontr-cykliczny czy też jej zmiany są acykliczne w stosunku do zmiany
koniunktury?
3. Czy koniunktura wpływa w podobny sposób na sektora MSP we wszystkich
badanych gospodarkach?
Powyższe sformułowania są szczególnie istotne w odniesieniu do kryzysu
gospodarczego oraz załamania się koniunktury w krajach Unii Europejskiej po roku 2008. Jest
to o tyle ważne, że kryzys wpłynął znacząco na niemal całą gospodarkę unijną, działając na
załamanie koniunktury. Ta sytuacja, relatywnie nowa dla krajów podlegających kryzysowi,
wywołana przez pęknięcie bańki kredyt hipoteczny w Stanach Zjednoczonych, mogła w
odmienny sposób wpłynąć na zachowania podmiotów na rynku europejskim. Takie również
założenie przyjęto w określeniu problemów badawczych, starając się dociekać o faktycznych
skutkach kryzysu finansowego.
Cała praca, jej budowa i bieg myśli Autorki podporządkowane są realizacji
postawionych celów. Dysertacja jest dość obszerna, ale nie jest rozwlekła. Autorka zadbała o
precyzję a także o komunikatywność przekazu. Część zasadnicza liczy 157 stron. Poprzedzona
jest „Spisem treści” oraz „Wstępem”. Po części zasadniczej następuje „Zakończenie”,
„Bibliografia załącznikowa” „Spis rysunków” „Spis tabel”, i „Spis wykresów” oraz 8 aneksów
przedstawiających dane dotyczące z sektora MSP i dużych przedsiębiorstw w wybranych
krajach Unii Europejskiej.
Bibliografia liczy 202 pozycje literatury, w tym tytuły artykułów i książek oraz źródła
internetowe. Pozycje bibliograficzne są zgodne z przywoływanymi źródłami w części
zasadniczej rozprawy, są to w większości prace anglojęzyczne. Autorka dobrze orientuje się w
przywoływanych tekstach. Dobór literatury jest właściwy, chodź relatywnie niewielka jest
liczba publikacji w języku polskim (a przecież wielu naukowców w Polsce zajmuje się tą
problematyką).
Dysertacja mgr A. Bielawskiej ma przejrzystą i logiczną budowę. Jest ona następująca.
Wstęp zawiera uzasadnienie wyboru tematyki, cel główny oraz trzy pytania badawcze a także
zastosowane analizy badawcze. Wskazano również na kraje Unii Europejskiej jako przedmiot
podjętych badań.
Rozdział pierwszy zawiera zagadnienia poświęcone dotychczasowym badaniom nad
sektorem małych i średnich przedsiębiorstw. Obok analizy problemów definicyjnych,
pokazano przegląd dotychczasowych badań, determinanty rozwoju MSP oraz analizy
metodologiczne badań w skali międzynarodowej. Rozdział drugi skoncentrowany został na
wskazaniu istoty sektora MSP we wzroście i rozwoju krajów wysokorozwiniętych. W
szczególności
wskazano
tutaj
na
różnorodne
wskaźniki
charakteryzujące
zmiany
demograficzne populacji przedsiębiorstw należących do tego sektora. Rozdział trzeci
poświęcony został prezentacji badań dotyczących wrażliwości sektora MSP na wahania
koniunktury, w tym analizy wpływu kryzysu gospodarczego z roku 2008. Podjęto także próbę
wskazania odporności gospodarek, w odniesieniu do struktury dominujących w niej
przedsiębiorstw. Ostatni rozdział czwarty, odnosi się do bezpośredniego badania relacji
pomiędzy przedsiębiorczością a zmieniającą się koniunkturą. W pierwszej kolejności wskazano
na dotychczasowe badania w tej materii, następnie przebadano gospodarki Austrii i Portugalii,
jako te, w których znaczenie sektora MSP jest odmienne.
Zakończenie pracy obejmuje podsumowanie wyników badań prowadzonych w
dysertacji.
Wskazano tu również na wnioski końcowe. Obejmuje ono również wnioski
dotyczące realizacji postawnych celów badawczych.
III.
Oceniając dysertację jako całość, w pierwszej kolejności należy wskazać na
sformułowanie celu głównego oraz pytań pomocniczych. Jakkolwiek są one postawione
precyzyjnie, mogłyby jednak być uszczegółowione choćby o określenie analizowanego obszaru
geograficznego. W głównym celu należałby wskazać, iż chodzi o kraje Unii Europejskiej, gdyż
taki jest zakres badań prowadzonych w tej pracy. Pytania badawcze podobnie mógł być bardziej
uszczegółowione. Dotyczy czy do zwłaszcza pytań 2. i 3. dla których odpowiedzi uzyskano
analizując wyłącznie dwie gospodarki, to jest Austrii i Portugalii. Jednoznacznie wskazało by
to na konkretnie obszarach analizy.
Dla postawionych pytań wskazano 2 analizy empiryczne mając na nie odpowiedzieć.
Pytanie pierwsze zrealizowane zostało poprzez analizę reakcji sektora przedsiębiorstw w Unii
Europejskiej na załamanie koniunktury gospodarczej wywołany kryzysem. Odpowiada to
rozdziałowi trzeciemu pracy. Druga analiza została przeprowadzona w celu odpowiedzi na
pytanie drugie i trzecie. Na przykładzie dwóch krajów Unii Europejskiej przestawiono badania
dotyczące relacji zmian funkcjonowania sektora MSP w odniesieniu do zmian koniunktury.
Ważnym elementem zaprezentowanej dysertacji jest szerokie odniesienie się do
dotychczasowych badań prowadzonych na świecie w kontekście przedsiębiorczości rozumianej
jako zakładanie przedsiębiorstw. Wskazano tutaj na różnorodne związki i determinanty zmian
zachodzącego w sektorze MSP z rozwojem gospodarczym krajów. Jest to szeroka i
wyczerpująca analiza. W niewielki stopniu niestety przywoływane są tutaj prace polskich
naukowców zajmujących się problematyką przedsiębiorczości. Dorobek w dziedzinie,
pomimo relatywnie niedługiego okresu funkcjonowania gospodarki rynkowej w Polsce, jest już
dość znaczy oraz warty wskazania.
Ważnym atutem rozprawy jest jej praktyczny wymiar. Wyraźnie widać, iż Autorka
swobodnie porusza się w omawianych zagadnieniach, posiadając dużą wiedzę teoretyczną jak
i praktyczną. Przeprowadzone w pracy badania naukowe mają znamiona dobrego rzemiosła
naukowego. Zarówno postawiony cel oraz pytania badawcze, jak i dobrane do nich metody
pozwalają na pełna wiarygodność otrzymanych rezultatów. Interpretacja przedstawionych
wyników jak i wyciągane wnioski są właściwe. Cała praca napisana jest dobrym poprawnym
językiem, zapewniającym przejrzystość i klarowność wypowiedzi.
Rezultaty badań podjętych w niniejszej dysertacji jakkolwiek nie są jednoznaczne
zostało dobrze zaprezentowane. Autorka wyciągnęła z nich właściwe wnioski. Warto jest przy
tym wskazać, na dużą ostrożność naukową w ocenie wyników badań. Brak pewnych
odpowiedzi na postawione pytania badawcze nie spowodował kluczenia czy niepewnie
wyciąganych wniosków. Autorka sposób ostrożny formułuje swoje wnioski wskazując na to,
że nie można wypowiedzieć się w sposób w stu procentach pewny.
IV.
Pracę uważam za wartościową. Mam jednak wobec niej kilka uwag krytycznych, a także
postulatów, które po części wynikają z tych uwag, ale niektóre z nich są od nich niezależne.
Część uwag ma charakter merytoryczny zaś część techniczny.
Uwagi merytoryczne
1. W rozdziale pierwszym Autorka podaje różne definicje przedsiębiorczości. Jest
to w pełni uzasadnione zważywszy na koncepcję i zakres pracy. Nie jest dla
mnie jasnym jakie było kryterium wzięcia pod uwagę krajów na którym
podawano definicję MSP. Brak tego określenia powoduje, że nie do końca
można zorientować się o czym jest dokładnie mowa. Warto byłoby tu podać z
jakich krajów pochodzą definicje, gdyż odmiennie traktowana jest często w tych
krajach przedsiębiorczość, jak i jej determinanty. Tym bardziej, że w pracy
wskazywane są badania nie tylko europejskie ale i amerykańskie. Postrzeganie
roli sektora MSP oraz jego czynników rozwoju jest inne w obu regionach.
Definicje amerykańskie niekoniecznie zatem muszą odpowiadać temu co jest
przyjęte w Europie.
2. Kolejny problem ma charakter metodologiczny i związany jest z relatywnym
charakterem pojęcia „ współcześnie”. W tabeli 4 zatytułowanej „ Współczesne
podejścia do definiowania sektora MSP” jest to między innymi widoczne. Czy
zatem współczesnie oznacza prace powstałe od roku 2008 czy też wcześniej lub
później? Jest to o tyle istotne że omawiana tabela mogłaby obejmować inny
zakres definicji. Warto również wskazać za Autorką, że definicje sektora MSP
cały czas ewoluują i trudno jednoznacznie określić które są dziś mniej lub
bardziej istotne.
3. Ważnym problemem metodologicznym związanym z układem badań jest
precyzyjne określenie kryteriów wyboru np. podmiotu badań. Pozwala to na
ścisłe skoncentrowanie się na celu badania w odniesieniu do przedmiotu i
podmiotu. W pracy w punkcie 2.2 rozpoczęto prezentacje analizę wskaźników
w wybranych krajach UE. Dane przedstawiono dla 9 krajów unijnych w tym
Polski. Niestety nigdzie nie ma uzasadnienia dlaczego te kraje został właśnie
przedstawione. W tym wyborze pominięto na przykład dawne kraje postsocjalistyczne, który mógłby być znakomitym odniesieniem dla rozwoju sektora
MSP w Polsce. Sektor ten bowiem rozwijał się w nich w podobnych warunkach
i niemal od tego samego momentów czasie. Pomijając ten fakt, nie uzasadniono
wyboru pozostałych krajów.
4.
Na stronie 65, zaprezentowano w tabeli 12 dane dotyczące nowopowstałych i
zlikwidowanych przedsiębiorstw kraju UE. Dane te wpisują się w logiczne nurt
myślenia zaprezentowany w tym rozdziale (drugim). Niestety zaprezentowane
informacje są dość przestarzałe gdyż odnoszą się do lat 2003-5. W historycznym
ujęciu jest ciekawe lecz brak jest tutaj odniesienia do obecnych czasów. Dane te
powinny zostać uaktualnione a na ich podstawie powinny zostać wyciągnięte
właściwe wnioski, tym bardziej że statystyki dotyczące tworzenia i zamykania
przedsiębiorstw są dostępne w analizach statystycznych podawanych przez
centralne instytucje. Ponadto dalszych rozdziałach pracy cześć danych
statystycznych dotyczy okresu lat 2005-2013 zaś inna część inna część lat 20022010. Warto zatem jednoznacznie sprecyzować jaki jest faktycznie okres
badawczy w dysertacji?
5.
Kolejnym problemem jest niejednoznaczność przywoływania praw (efektów)
w pracy autorki. Na stronie 70 i 75 przytaczany jest działanie prawa Gibrata.
Raz jest ono określone jako prawo a raz jako efekt. Jaka zatem jest właściwa
nomenklatura? Co więcej Autorka nie powołuje się przy tym na oryginalną
pracę R. Gibrata, lecz podaje ją za pośrednictwem innego badacza. Być może
sięgnięcie do oryginału pozwoliłby precyzyjnie wskazać na właściwe znaczenie.
6. Analiza danych przestawnych tabeli 17 na stronie 77, dotycząca udziału sektora
MSP w Polsce w wartości danej brutto w odniesieniu do wszystkich
przedsiębiorstw jest błędna. Jak napisano w opisie wartość ta dla sektora MSP
przekracza 50%, podczas gdy w omawianej tabeli udział ten wynosi dokładnie
50%.
Uwagi techniczne
1. Praca zawiera nieliczne błędy gramatyczne, literowe i leksykalne. Przykładowo
dość często zdarzają się powtórzenia jednego słowa w długim zdaniu lub kilku
po sobie następujących. Np. wielokrotne użycie słowa „Firma” na stronie 23.
2. Przypis nr 119 na stronie 57 jest bardzo nieprecyzyjny. Podanie informacji, że
dane są wg Eurostatu, bez wskazania konkretnego źródła są niewystarczające.
3. W całej pracy wszystkie wykresy nazywane są rysunkami. Dla przejrzystości
wywodu lepiej byłoby nazwać je właściwie.
4. Opis danych w tabeli 26 (zamieszczony na stronie 102) byłby bardziej klarowny
gdyby padać procentowy udział w ogólnej liczebności aniżeli wyłącznie liczby
wystąpienie dla poszczególnych krajów. Ułatwiłby to analizę tej też dużej tabeli.
Pytania do dysertacji
1. Ciągła dyskusja nad zdefiniowaniem pojęcia z sektora MSP może być porównana do
dyskusji na temat definiowania pojęcia przedsiębiorczości. Oba te pojęcia bardzo często
wykorzystywane są jako synonimy (także w tej dysertacji). Proszę zatem o określenie
czy rozwój przedsiębiorczości jest jednoznaczny z rozwojem sektora małych i średnich
przedsiębiorstw?
2. Biorąc pod uwagę dane zamieszczone w tabeli 27 oraz ich opis pod tabelą, dotyczący
gospodarek austriackiej, francuskiej i niemieckiej, czy nie należałoby przyjąć, iż to stan
gospodarki jest dominującym czynnikiem wzrostu liczby osób pracujących oraz
wartość dodanej brutto a nie rozmiar przedsiębiorstwa?
V.
Praca mgr Aleksandry Bielawskiej na temat „ Sektor małych i średnich przedsiębiorstw
wobec zmian koniunktury” jest wartościowym i samodzielnym wkładem Autora do badań
nad teorią i praktyką funkcjonowania sektora MSP w odniesieniu do zmian koniunktury
gospodarczej. Autorka sformułowała i rozwiązała oryginalny problem badawczy, wykazała
się
rozległą
znajomością
literatury
przedmiotu
(zwłaszcza
angielskojęzyczną),
odpowiednich metod badawczych, a także umiejętnością formułowania konkluzji i
stawiania nowych problemów. Pracę oceniam pozytywnie i wnoszę o dopuszczenie Pani
magister Aleksandry Bielawskiej do publicznej obrony dysertacji na Wydziale Zarządzania
i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.