Zagrożenia środowiska naturalnego środkami promieniotwórczymi i

Zagrożenia środowiska naturalnego środkami promieniotwórczymi i

II Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna „EKOLOGIA W ELEKTRONICE”
Przemysłowy Instytut Elektroniki
Warszawa, 5-6.12.2002
ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA NATURALNEGO
ŚRODKAMI PROMIENIOTWÓRCZYMI
I PROMIENIOWANIEM NIEJONIZUJĄCYM
POWODOWANE FUNKCJONOWANIEM SIŁ
MARYNARKI WOJENNEJ
Jarosław MICHALAK
Akademia Marynarki Wojennej, Zakład Obrony Przeciwchemicznej
81-103 Gdynia 3, ul. Śmidowicza 69, tel. (058) 6262955, e-mail: [email protected]
W referacie omówiono zagrożenia środkami promieniotwórczymi i
promieniowaniem niejonizującym jakie dla środowiska naturalnego stwarza
funkcjonowanie sił Marynarki Wojennej RP. W referacie przedstawiono w jaki
sposób siły Marynarki Wojennej, poprzez stosowanie różnego rodzaju źródeł
promieniowania wpływają destrukcyjnie na środowisko naturalne. Referat zawiera
także podstawowe założenia polityki ekologicznej oraz główne cele i zadania
związane z ochroną środowiska w Marynarce Wojennej RP.
1. WPROWADZENIE
Podstawowym zadaniem Marynarki Wojennej RP jest obrona suwerenności państwa
polskiego, głównie obrona granic morskich oraz polskich stref ekonomicznych. Dla
wypełnienia tego zadania jednostki Marynarki Wojennej użytkują i administrują obiekty
oraz obszary, na które składają się: porty i bazy morskie, koszary, magazyny i składnice,
poligony i place ćwiczeń, lotniska, osiedla wojskowe oraz inne obiekty. Niestety pewne
działania sił Marynarki Wojennej, a zwłaszcza niektóre rodzaje szkolenia (w których
koniecznym i niezbędnym staje się wykorzystanie np. ciężkiego sprzętu bojowego, ostrej
amunicji czy środków pozoracji pola walki) mogą działać destrukcyjnie na środowisko
naturalne. Podobnie jak obiekty infrastruktury gospodarczej i przemysłowej kraju, są one
źródłem czynników oddziałujących w różny sposób na środowisko lądowe powietrzne i
wodne, tworząc charakterystyczne dla siebie zagrożenia. Zjawiska tego nie jesteśmy w
stanie uniknąć, możemy jednak minimalizować jego negatywne oddziaływanie.
52
Na dzień dzisiejszy najważniejszym wyzwaniem, stojącym przed większością armii,
jest znalezienie prawnych i organizacyjnych rozwiązań, zapewniających właściwy poziom wyszkolenia żołnierzy i sprawność armii przy jak najmniejszych negatywnych dla
środowiska skutkach. Wymagają tego coraz ostrzejsze normy i przepisy dotyczące
ochrony środowiska a także opinia publiczna. Należy tutaj zaznaczyć, że ochrona środowiska w Marynarce Wojennej może przynieść wymierne korzyści takie jak: wzrost
gotowości bojowej osiągany poprzez stosowanie nowszego i sprawniejszego technicznie
sprzętu, zmniejszenie kosztów związanych z oczyszczaniem terenów użytkowanych
przez wojsko, budowanie społecznego poparcia dla wojska poprzez pomoc
w rozwiązywaniu problemów ekologicznych oraz wzrost świadomości ekologicznej
społeczeństwa.
Charakter działalności szkoleniowej i bytowej pozwala na wyodrębnienie spośród
zanieczyszczeń takich, które są przez tę działalność najczęściej powodowane. Biorąc
pod uwagę użytkowanie coraz większej liczby wyspecjalizowanego sprzętu technicznego, bojowego i transportowego czy też wykorzystywanie specyficznych obiektów
wojskowych (poligony, place ćwiczeń) z dużym prawdopodobieństwem można wskazać
na:
1. zanieczyszczenia ropopochodne;
2. substancje i związki chemiczne oraz środki promieniotwórcze;
3. odpady sanitarne i komunalne;
4. zanieczyszczenia niematerialne – hałas i promieniowanie niejonizujące.
W referacie omówiono zagrożenia, jakie dla środowiska naturalnego stanowią środki
promieniotwórcze i promieniowanie niejonizujące.
2. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA POWODOWANE
ŚRODKAMI PROMIENIOTWÓRCZYMI
Zagrożenia środkami promieniotwórczymi ze względu na ich charakter, podzielić
można na: zewnętrzne i wewnętrzne. O zewnętrznych decyduje użytkowanie w krajach
sąsiadujących z Polską – i nie tylko – obiektów energetyki jądrowej (doświadczyliśmy
tego w roku 1956 i 1986), o wewnętrznych funkcjonowanie obiektów badawczych (reaktory w Świerku, ośrodek produkcji izotopów oraz różnego rodzaju placówki medyczne, terapeutyczne, naukowe i przemysłowe, gdzie użytkuje się prawie 3000 źródeł
promieniowania jonizującego. W składnicy odpadów promieniotwórczych w Różanie
zdeponowane jest około 9000 kg materiałów jądrowych (uran, pluton, tor) różnego pochodzenia, a w obiektach gospodarczych i przemysłowych kraju zarejestrowano około
miliona izotopowych czujek dymu. Żaden z wymienionych obiektów nie stwarza realnego zagrożenia dla ludzi i środowiska ze względu na średnią aktywność, niewielką
ilość materiału radioaktywnego i ścisłą lokalizację.
W porównaniu z przedstawionymi danymi jednostki wojskowe (w tym jednostki
Marynarki Wojennej RP) sklasyfikowane są na odległej pozycji w hierarchii zagrożeń.
Dzieje się tak dlatego, że od kilkunastu już lat wojsko nie stosuje czujników izotopowych, a niewielka liczba zamkniętych źródeł promieniowania jonizującego, wykorzystywana do cechowania przyrządów dozymetrycznych poddawana jest ścisłemu ewidencjonowaniu i kontrolowaniu, w myśl przepisów państwowych oraz rygorystycznych
rozporządzeń resortu obrony. Kolejnym elementem wpływającym na obniżenie emisji
skażeń promieniotwórczych przez wojsko jest wprowadzenie do szkolenia elektronicznych imitatorów skażeń promieniotwórczych. W tym miejscu warto wskazać na
53
automatyczny imitator promieniowania WIP, współpracujący z rentgenoradiometrem
DPS-68 i wykorzystywany w szkoleniu marynarzy w posługiwaniu się tego typu
sprzętem dozymetrycznym. Te i inne, podobne urządzenia są ekologicznie bezpieczne w
toku działań i nie wywierają negatywnego wpływu na środowisko.
Potencjalnymi źródłami zagrożenia środkami promieniotwórczymi wykorzystywanymi w Marynarce Wojennej RP, mogą być stacjonarne laboratoria oraz składnice dysponujące zamkniętymi źródłami promieniowania jonizującego i to tylko w sytuacji,
kiedy dojdzie do wypadku związanego z ich transportem. W Wojsku Polskim znajduje
się około 80 kompletów źródeł, które ujęte zostały w tabeli 1.
Tab. 1. Zestawienie źródeł promieniowania jonizującego znajdujących się na wyposażeniu WP
nazwa izotopu
aktywność /Bq/
ilość kompletów
Cs-137
99,9 ·1010 ÷ 111· 1010
34
Cs-137
18,5 ·106 ÷ 18,5 · 108
11 (75 źródeł)
Cs-137
3,7 ·108 ÷ 18,5 · 108
36 (25 źródeł)
Jak wynika z powyższej tabeli, przestrzenne zagrożenie skażeniem
promieniotwórczym w jednostkach wojskowych nie powinno mieć miejsca, tym
bardziej, że żadna z jednostek Wojska Polskiego (w tym jednostki Marynarki Wojennej
dysponujące jednym stacjonarnym laboratorium) nie dysponowała i nie dysponuje
ładunkami jądrowymi.
3. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA POWODOWANE EMISJĄ
PROMIENIOWANIA NIEJONIZUJĄCEGO
Dużo większe zagrożenie dla środowiska stwarza wykorzystywanie przez jednostki
Marynarki Wojennej specjalistycznego sprzętu stanowiącego źródła pól elektromagnetycznych. Są to przede wszystkim urządzenia radiokomunikacyjne (stacje nadawcze o
różnej długości fal, stacje linii radiowych itp.) oraz urządzenia radiolokacyjne (stacje
radionawigacyjne, radary, urządzenia osłony radionawigacyjnej). Każde z wymienionych jest potencjalnym emiterem energii elektromagnetycznej w postaci pól elektromagnetycznych – promieniowania niejonizującego. Absorpcja tego promieniowania w
organizmach żywych może wywołać szkodliwe efekty biologiczne zależnie od jego
częstotliwości – szkodliwe działanie i jego skutki są tym mniejsze im mniejsza jest częstotliwość pola elektromagnetycznego. Uwzględniając powyższe uwarunkowania
stwierdzić należy, że największe zagrożenia promieniowaniem niejonizującym stwarzają
jednostki rozpoznania radioelektronicznego oraz jednostki pływające Marynarki
Wojennej, lecz tylko w czasie ich postoju w portach. Dodatkowo należy wziąć pod
uwagę fakt, że zagadnienie zagrożeń promieniowaniem niejonizującym jest nadal bardzo
problematyczne w odniesieniu do populacji znajdujących się i bytujących nieopodal
wojskowych urządzeń stanowiących źródła pół elektromagnetycznych. Dzieje się tak
dlatego, że przy ocenie tych zagrożeń uwzględnia się bowiem – jak dotąd – tylko najbliższe otoczenie. Najbardziej narażone na działanie tego rodzaju promieniowania są
etatowe załogi obsługujące dany sprzęt oraz osoby znajdujące się w bezpośrednim
sąsiedztwie pracujących urządzeń (do takich sytuacji dochodzi najczęściej na poligonach, lotniskach a przede wszystkim na okrętach). Mając na uwadze możliwość ewentualnego zagrożenia ludzi nie narażonych zawodowo na promieniowanie elektromagne54
tyczne, a także uwzględniając szczegółowe zasady ochrony przed elektromagnetycznym
promieniowaniem niejonizującym szkodliwym dla ludzi i środowiska, w czasie działalności ćwiczebnej i szkoleniowej sił Marynarki Wojennej pod uwagę bierze się zawsze
dwie strefy oddziaływania promieniowania a mianowicie: strefę bezpośredniego
oddziaływania promieniowania niejonizującego (nie przekraczającą 500 m), w której
przebywać może tylko załoga, oraz strefę pośredniego oddziaływania promieniowania
(nie większą niż 1000 m), w której dopuszcza się ograniczone czasowe przebywanie
innych ludzi.
4. POLITYKA EKOLOGICZNA W MARYNARCE WOJENNEJ
Zgodnie z panującym w Polsce porządkiem prawnym ochrona środowiska nie jest
kosztowną modą, ale obowiązkiem współczesnego społeczeństwa. Jak już wspomniano
we wstępie, dla sił zbrojnych, a co za tym idzie dla sił Marynarki Wojennej wypełnienie
obowiązku związanego z ochroną środowiska potrafi przynieść wymierne korzyści,
a mianowicie:
− wzrost gotowości bojowej jednostek (osiągany poprzez likwidację skutków
degradacji środowiska i przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony
środowiska co powoduje większą konsolidację wojsk, podniesienie gotowości
bojowej oraz poprawę bezpieczeństwa żołnierzy. Dzieje się tak głównie za
sprawą znacznej poprawy stanu technicznego sprzętu i uzbrojenia, osiąganej
poprzez rygorystyczne przestrzeganie norm technicznych i eksploatacyjnych);
− zapobieganie zanieczyszczaniu środowiska – dzięki czemu następuje gwałtowne
obniżenie kosztów związanych z oczyszczaniem terenów użytkowanych przez
wojsko;
− budowanie społecznego poparcia dla wojska – objawiającego się przede
wszystkim poprzez współpracę ze społecznościami lokalnymi i władzami
samorządowymi w ramach wspólnego rozwiązywania problemów ekologicznych;
− wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa – w ramach służby wojskowej
istnieje możliwość edukacji ekologicznej dużej części naszego społeczeństwa.
4.1.
Cele i zadania związane z ochroną środowiska w Marynarce Wojennej
Główne kierunki ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, w którym działają
siły Marynarki Wojennej mają na celu zachowanie i niedopuszczenie do destrukcji
środowiska naturalnego. Naszym założeniem jest, aby działania profilaktyczne,
proekologiczne szkolenie marynarzy oraz planowanie ćwiczeń przynosiło wymierny
i widoczny efekt w postaci zachowania naturalnych ekosystemów polskiego wybrzeża.
W tym celu określono najważniejsze kierunki działań:
− monitoring środowiska na obszarach morskich, w portach wojennych oraz na
terenach stacjonowania jednostek Marynarki Wojennej;
− analiza i ocena zmian zachodzących w środowisku;
− przeglądy i inspekcje jednostek pływających;
− prowadzenie badań naukowych nad wpływem techniki bojowej na środowisko
naturalne – wybór rozwiązań ekologicznych;
− szkolenie marynarzy i kadry z zakresu ochrony i kształtowania środowiska
naturalnego;
55
− planowanie szkolenia sił Marynarki Wojennej w taki sposób, aby minimalizować
negatywne oddziaływanie na środowisko;
− rozmieszczanie uzbrojenia i sprzętu technicznego w sposób najmniej szkodliwy
dla środowiska;
− wykorzystanie aparatury kontrolno-pomiarowej opisującej i na bieżąco
monitorującej stan środowiska;
− wdrażanie projektów racjonalizatorskich oraz wynalazczych w zakresie ochrony
środowiska;
− prowadzenie nadzoru nad gospodarką odpadami różnego typu;
− rozwijanie współpracy z instytucjami cywilnymi, udział i organizacja konferencji
i seminariów naukowych oraz śledzenie najnowszych osiągnięć naukowych w tej
dziedzinie.
Dla pełnej realizacji przedstawionych powyżej zadań powołano Wydział Ochrony
Środowiska, podlegający Szefowi Logistyki MW. Dodatkowo Wydział zajmuje się zapewnieniem odpowiednich warunków do prawidłowej realizacji treści zawartych
w obowiązujących aktach prawnych z zakresu ochrony środowiska oraz dostosowania
działalności marynarki w przedmiotowym obszarze do standardów międzynarodowych.
Funkcją wydziału jest również programowanie i koordynacja realizacji przedsięwzięć z
zakresu ochrony i kształtowania środowiska naturalnego człowieka w MW.
5. PODSUMOWANIE
Zaprezentowana w niniejszym referacie ocena możliwości skażenia środowiska
przez siły Marynarki Wojennej substancjami promieniotwórczymi oraz promieniowaniem niejonizującym miała na celu obalenie przekonania, narosłego wokół sił zbrojnych,
że niszczą one, degradują i dewastują środowisko, nie dając nic w zamian. Prawda okazuje się jednak inna. Siły Zbrojne są instytucją ściśle powiązaną z innymi działami i
dziedzinami życia społecznego. Wojsko nie produkuje więcej odpadów przemysłowych i
komunalnych niż inni. W dziedzinie zanieczyszczeń charakterystycznych dla działalności wojska, powodujących różne uciążliwości dla elementów środowiska, istnieją wielostopniowe zabezpieczenia i z tej strony nie grozi krajowi żadne niebezpieczeństwo. Na
uwagę zasługuje również fakt, że w skład jednostek Marynarki Wojennej wchodzą pododdziały przeciwchemiczne, które oprócz wykonywania najbardziej złożonych zadań
obrony przeciwchemicznej stanowią także niezbędne uzupełnienie sił i środków wspierających elementy systemów ratownictwa państwa, likwidujących skutki nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Przedstawiciele tych jednostek, wyposażeni w profesjonalny
i nowoczesny sprzęt brali udział w likwidacji skutków powodzi jaka w sierpniu br. nawiedziła Niemcy i Czechy.
LITERATURA
1. Śladkowski S.: Wojsko i środowisko, Biuro Prasy i Informacji MON, Warszawa,
str. 30 – 41, 1996.
2. Korzeniewski K.: Ochrona środowiska morskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk, str. 132 – 136, 1998.
3. Pyłka-Gutowska E.: Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo Oświata, Warszawa,
str. 176 – 193, 1996.
4. Karaczun Z., Indeka L.: Ochrona środowiska, Agencja Wydawnicza Aries, Warszawa,
str. 290 – 291, 1996.
56
5. Kasperek T.: Ochrona załóg jednostek pływających i portów morskich Marynarki
Wojennej przed skażeniami promieniotwórczymi i chemicznymi ze szczególnym
uwzględnieniem skażeń powstałych w wyniku uwolnienia toksycznych środków
przemysłowych, Wydawnictwo Akademii Marynarki Wojennej, Gdynia, str. 32 – 44, 1998.
6. Mierzwiński A.: Koncepcja polityki ekologicznej w siłach zbrojnych, Materiały
konferencyjne Ekologiczne aspekty funkcjonowania sił zbrojnych, Warszawa 1998,
str. 48 – 60.
NATURAL ENVIRONMENT THREATS OF RADIOACTIVE
SUBSTANCES AND NON-IONIZING RADIATION, WHICH ARE
CAUSED BY POLISH NAVY FORCES
This paper presents natural environment threats of radioactive substances and nonionizing radiation, which are created by Polish Navy forces . This paper shows, how the
Polish Navy forces and their usage of various radiation sources have destructive influent
for natural environment. This paper contents basic principles of environmental policy
and main targets of natural environment protection in the Polish Navy.
Conclusions:
Army forces don’t produce more industrial and communal waste than others. In the
matter of contamination characteristic for military activity causing different charges for
environment there are multistage protections so there is no treat of danger to the country.
Additionally in Polish Navy there are NBC defenses units that make the most complex
tasks of NBC protection and are indispensable supplement of means supporting
elements of national rescue systems clearing effects of extraordinary threats to
environment.
57