docBazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego i jego wp
download 
Reklamacja Transkrypt
Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego i jego wp
56 Systemy Bankowe BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego i jego wp∏yw na kszta∏t nadzoru bankowego na Êwiecie* M a r i u s z Ko t e r w a s Od wielu ju˝ lat systemy bankowe podlegajà ciàg∏ym przemianom. Fakt ten wià˝e si´ z koniecznoÊcià dostosowania si´ do zmieniajàcych si´ warunków gospodarowania, pojawianiem si´ nowych instrumentów finansowych, co prowadzi do materializowania nowych zagro˝eƒ dla stabilnoÊci i bezpieczeƒstwa funkcjonowania banków. Prace nad projektami zmian podejmowane sà zarówno na poziomie banku, jak i kraju oraz na poziomie mi´dzynarodowym. Ten ostatni szczebel jest szczególnie wa˝ny ze wzgl´du na fakt, ˝e warunkuje pozosta∏e. Szczególnie zas∏u˝y∏ si´ tu Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego, o którym w ostatnich latach coraz cz´Êciej pisze si´ w prasie fachowej. Spowodowane jest to jego nowymi propozycjami, które w nied∏ugim czasie majà zostaç wprowadzone w systemach bankowych. Czym jest ta instytucja, dlaczego wywo∏uje fale dyskusji oraz jakie sà przyczyny respektowania jej postanowieƒ, postaram si´ wyjaÊniç poni˝ej. Rys historyczny Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego (zwany ni˝ej tak˝e Komitetem) powsta∏ jako Bazylejski Komitet Uregulowaƒ i Nadzoru Praktyk Bankowych 1 pod koniec 1974 r. Za∏o˝yli go prezesi banków centralnych paƒstw nale˝àcych do Grupy Dziesi´ciu – G102. By∏o to nast´pstwem wyst´pujàcych wówczas * Artyku∏ powsta∏ na podstawie History of the Basel Committee and its membership. Basel Committee on Banking Supervision, marzec 2001 r. oraz aktualnych informacji zawartych na stronie www.bis.org. 1 Zwany te˝ by∏ Komitetem Cooka – od nazwiska pierwszego prezesa. 2 Grup´ G10 tworzy∏y wówczas: Belgia, Francja, Holandia, Japonia, Kanada, Luksemburg, RFN, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, W∏ochy. powa˝nych perturbacji na rynkach walutowych i bankowych3. Wynika∏y one z kryzysu naftowego w 1973 r. oraz z b´dàcego jego nast´pstwem tzw. recyclingu, który polega∏ na tym, ˝e kraje eksportujàce rop´ naftowà zacz´∏y lokowaç swój majàtek na rynku mi´dzynarodowym. Ârodki te by∏y przeznaczane równie˝ na po˝yczki dla krajów, które popad∏y w trudnoÊci w wyniku kryzysu naftowego. Doprowadzi∏o to do wzrostu wolumenu handlu zagranicznego. W procesie tym poÊredniczy∏y oczywiÊcie du˝e banki, niemogàce znaleêç mo˝liwoÊci ekspansji na rynkach krajowych. Skutkiem tego by∏a intensyfikacja ich aktywnoÊci mi´dzynarodowej, a w konsekwencji powstanie nowych rodzajów ryzyka. W ramach dzia∏aƒ prewencyjnych zaostrzano przepisy krajowe, jednak starania te okaza∏y si´ niewystarczajàce – banki wymyka∏y si´ spod nadzoru krajowego poprzez tworzenie oddzia∏ów zagranicznych lub banków afiliowanych (stowarzyszonych). Szczególnym problemem okaza∏y si´ w∏aÊnie owe banki afiliowane, które s∏u˝y∏y zwi´kszeniu skali dzia∏alnoÊci grupy bankowej bez zwi´kszania kapita∏u w∏asnego (zak∏adano je bez wczeÊniejszego pozyskania nowego kapita∏u). Czynnikiem pot´gujàcym to negatywne zjawisko by∏ brak jednolitych wymagaƒ kapita∏owych w ró˝nych krajach4. Dlatego postanowiono podjàç wspó∏prac´ mi´dzynarodowà. Pierwsze zebranie Komitetu odby∏o si´ w lutym 1975 r. Od tamtego czasu spotkania odbywajà si´ regularnie – trzy lub cztery razy do roku. Komitet obraduje przy Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych, w którego sk∏ad wchodzà prezesi banków centralnych funkcjonujàcych w krajach nale˝àcych do G-10. 3 Upad∏ wówczas Bankhaus Herstatt w Zachodnich Niemczech. 4 Szerzej na ten temat pisze M. Cureviç: Nadzór bankowy w krajach zachodnich. „Bank” nr 10/1994, s. 44-46. Systemy Bankowe 57 BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 Tabela 1 Instytucje reprezentowane w Bazylejskim Komitecie ds. Nadzoru Bankowego Kraj Instytucja Anglia Bank Anglii (Bank of England) Komisja ds. Us∏ug Finansowych (Financial Services Authority) Narodowy Bank Belgii (National Bank of Belgium) Komisja Finansów i BankowoÊci (Banking and Finance Commission) Bank Francji (Bank of France) Komisja Bankowa (Banking Commission) Bank Hiszpanii (Bank of Spain) Bank Holandii (The Netherlands Bank) Bank Japonii (Bank of Japan) Agencja Nadzoru Finansowego (Financial Supervisory Agency) Bank Kanady (Bank of Canada) Biuro Nadzoru nad Instytucjami Finansowymi (Office of the Superintendent of Financial Institutions) Komisja Nadzoru nad Sektorem Finansowym (Surveillance Commission for the Financial Sector) Bundesbank (Deutsche Bundesbank) Federalne Biuro Nadzoru Bankowego (Federal Banking Supervisory Office) Bank Rezerwy Federalnej (Federal Reserve Board) Bank Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku (Federal Reserve Bank of New York) Urzàd Kontrolera Waluty (Office of the Comptroller of the Currency) Federalna Korporacja Ubezpieczeƒ Depozytów (Federal Deposit Insurance Corporation) Szwajcarski Bank Narodowy (Swiss National Bank) Szwajcarska Federalna Komisja Bankowa (Swiss Federal Banking Commission) Riksbank (Sveriges Riksbank) Komisja Szwedzkiego Nadzoru Bankowego (The Swedish Financial Supervisory Authority) Bank W∏och (Bank of Italy) Belgia Francja Hiszpania Holandia Japonia Kanada Luksemburg Niemcy Stany Zjednaczone Szwajcaria Szwecja W∏ochy èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: History of the Basel Committee and its membership. Basel Committee on Banking Supervision, marzec 2001 r. Tabela 2 Prezesi Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego Okres prezesury Nazwisko i funkcja 2003 – J. Caruana Prezes Banku Hiszpanii W.J. McDonough Prezes i Dyrektor Naczelny Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku T. de Swaan Dyrektor Naczelny Banku Holandii T. Padoa-Schioppa Wicedyrektor Naczelny Banku W∏och E. G. Corrigan Prezes Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku H. J. Muller Dyrektor Naczelny Banku Holandii W. P. Cooke Dyrektor Banku Anglii G. Blunden Dyrektor Naczelny Banku Anglii 1998 – 2003 1997 – 1998 1993 – 1997 1991 – 1993 1988 – 1991 1977 – 1988 1974 – 1977 èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: History of the Basel Committee and its membership. Basel Committee on Banking Supervision, marzec 2001 r. Cz∏onkami Komitetu Bazylejskiego sà przedstawiciele Belgii, Francji, Hiszpanii5, Holandii, Japonii, Kanady, Luksemburga, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii oraz W∏och. Kraje te reprezentowane sà przez banki centralne oraz instytucje formalnie odpowiedzialne za nadzór bankowy, w przypadku gdy nie zajmuje si´ tym bank centralny danego kraju (tabela 1). Od 1 maja 2003 r., prezesem Komitetu jest Jaime Caruana, prezes Banku Hiszpanii (tabela 2).ez 5 Zosta∏a zaproszona do cz∏onkostwa w Komitecie w lutym 2001 r. Komitet tworzy p∏aszczyzn´ regularnej wspó∏pracy w zakresie nadzoru mi´dzy nale˝àcymi do niego paƒstwami. Poczàtkowo przedmiotem dyskusji by∏a tylko wspó∏praca w zakresie zmniejszenia luk w nadzorze, jednak z czasem rozmowy rozszerzy∏y swój zakres i obj´∏y potrzeb´ g∏´bszego zrozumienia nadzoru bankowego oraz poprawy jego jakoÊci na ca∏ym Êwiecie. Cele ten mia∏y i majà byç osiàgni´te poprzez: – wymian´ informacji, – zwi´kszenie efektywnoÊci technik mi´dzynarodowego nadzoru bankowego, 58 Systemy Bankowe – ustanowienie minimalnych standardów nadzorczych na obszarach, gdzie jest to wskazane. Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego nie ma ˝adnej ponadnarodowej w∏adzy, a wydawane przezeƒ zalecenia nie majà charakteru przymusowego – Komitet nie ma kompetencji ustawodawczych. Sà to raczej standardy nadzoru, porady, rekomendacje najskuteczniejszych praktyk. Komitet oczekuje jednak, ˝e w∏adze w poszczególnych krajach podejmà kroki w kierunku wprowadzenia tych standardów do szczegó∏owych przepisów, które sà przystosowane do uwarunkowaƒ danego kraju. W tym celu stale poszukuje poparcia i zaanga˝owania banków centralnych we w∏asne inicjatywy. Poniewa˝ w sk∏ad Komitetu wchodzà równie˝ przedstawiciele instytucji nie b´dàcych bankami centralnymi, decyzje i inicjatywy Komitetu pociàgajà za sobà równie˝ zaanga˝owanie w∏adz pozostajàcych poza grupà banków centralnych. W ten sposób Komitet wspomaga konwergencj´ podstawowych podejÊç i standardów w krajach stosujàcych si´ do jego zaleceƒ, bez bezpoÊredniego w∏àczania si´ w proces harmonizacji ich nadzoru bankowego. Cele nadrz´dne Jak ju˝ wspomnia∏em, priorytetowym celem Komitetu jest minimalizacja luk w nadzorze w skali mi´dzynarodowej. Ma to nastàpiç na skutek przestrzegania dwóch zasad: – ˝adne zagraniczne przedsi´wzi´cie bankowe nie powinno wymknàç si´ spod nadzoru, – nadzór powinien byç odpowiedni do ryzyka zwiàzanego z danym rodzajem dzia∏alnoÊci. W maju 1983 r., Komitet wyda∏ dokument Zasady nadzoru nad zagranicznymi placówkami bankowymi (Principles for the Supervision of Banks’ Foreign Establishments), który sankcjonowa∏ zasady wspólnego nadzoru prowadzonego przez kraj macierzysty i kraj „goÊcinny” nad oddzia∏ami zagranicznymi banków i ich Êrodkami, bankami afiliowanymi oraz spó∏kami joint venture. Dokument ten jest skorygowanà wersjà aktu z 1975 r., znanego jako Konkordat (Concordat), którego zakres zosta∏ znacznie rozszerzony i zmieniony, tak by uwzgl´dnia∏ zmiany rynkowe oraz przyj´te w 1978 r. zasady skonsolidowanego nadzoru nad mi´dzynarodowymi grupami bankowymi. W kwietniu 1990 r. wydano do niego suplement, który mia∏ udoskonaliç wymian´ wa˝nych informacji mi´dzy nadzorami bankowymi w ró˝nych krajach. W czerwcu 1992 r. cz´Êç zasad Konkordatu z 1983 r. zosta∏a przekszta∏cona w Minimalne Standardy Nadzoru nad Mi´dzynarodowymi Grupami Bankowymi oraz Przedsi´wzi´ciami Transgranicznymi, które przedstawiono w∏adzom nadzorczym do konsultacji, a potem – w lipcu 1992 r. – opublikowano. Komitet stale pracuje nad mechanizmem wprowadzania tych standardów. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 W wyniku mi´dzynarodowej wspó∏pracy w zakresie nadzoru bankowego Komitet zgromadzi∏ informacje na temat podejÊcia nadzoru w wielu krajach do zagranicznych jednostek bankowych. Zbada∏ przeszkody w efektywnym nadzorze, wyp∏ywajàce z ró˝nych regulacji w zakresie tajemnicy bankowej, i przestudiowa∏ procedur´ autoryzacji nowych zagranicznych jednostek bankowych. W paêdzierniku 1996 r. wyda∏ raport prezentujàcy sposoby przezwyci´˝ania przeszkód we wprowadzeniu efektywnego nadzoru skonsolidowanego nad mi´dzynarodowymi bankami. Zosta∏ on poparty przez 140 krajów uczestniczàcych w Mi´dzynarodowej Konferencji Nadzoru Bankowego w czerwcu 1996 r. W wielu z nich nastàpi∏ znaczny post´p we wprowadzaniu efektywnego nadzoru skonsolidowanego. Zasady efektywnego nadzoru Jednym z najwa˝niejszych w dorobku Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego jest zalecenie Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego (Core Principles for Effective Banking Supervision). Powsta∏o ono poÊrednio na skutek szczytu w Lion, który odby∏ si´ w czerwcu 1996 r. W jego wyniku prezydenci paƒstw nale˝àcych do G7 wydali komunikat wzywajàcy Komitet do udzia∏u w pracach na rzecz wzmocnienia nadzoru w krajach rozwijajàcych si´ (emerging markets). Prac´ i konsultacje z wieloma nadzorami z krajów nienale˝àcych do G-10 podj´to ju˝ kilka lat wczeÊniej6, czego efektem by∏o wydanie w 1997 r. powy˝szego zalecenia. Prezentuje ono 25 kroków niezb´dnych do osiàgni´cia efektywnego systemu nadzoru. Zosta∏y one podzielone na siedem grup. 1. Wst´pne warunki efektywnego nadzoru bankowego Zasada 1 Jednostka sprawujàca nadzór bankowy powinna byç niezale˝na operacyjnie i mieç odpowiednie Êrodki. Nadzór bankowy powinien byç usankcjonowany prawnie. W szczególnoÊci przez liter´ prawa powinny byç okreÊlone jego uprawnienia do licencjonowania instytucji bankowych oraz ciàg∏ego nadzoru nad nimi, jak równie˝ do kontroli przestrzegania przepisów prawnych i bezpieczeƒstwa dzia∏alnoÊci. Nadzór powinien byç chroniony prawnie. Konieczne jest okreÊlenie ram dla wymiany informacji mi´dzy nadzorcami oraz ochrony ich poufnego charakteru. 6 W pracach uczestniczyli bezpoÊrednio przedstawiciele Komitetu, a tak˝e Chile, Chin, Hongkongu, Meksyku, Republiki Czeskiej, Rosji i Tajlandii. Ponadto z pracami zwiàzane by∏y Argentyna, Brazylia, Indie, Indonezja, Korea, Malezja, Polska, Singapur i W´gry. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 2. Licencjonowanie i struktura Zasada 2 Wyraênie powinny byç okreÊlone oraz kontrolowane czynnoÊci, jakie mo˝e wykonywaç instytucja bankowa, a tak˝e u˝ycie s∏owa „bank” w nazwie instytucji. Zasada 3 Nadzór powinien mieç prawo ustalania kryteriów oraz odrzucania wniosków o utworzenie banków w przypadku ich niespe∏nienia. Proces licencjonowania powinien obejmowaç co najmniej ocen´ struktury w∏asnoÊciowej banku, rady nadzorczej i zarzàdu, planu operacyjnego, mechanizmu kontroli wewn´trznej oraz planu finansowego, w∏àczajàc baz´ kapita∏owà. W przypadku gdy proponowanym w∏aÊcicielem lub jednostkà macierzystà jest bank zagraniczny, wymagana jest zgoda nadzoru kraju macierzystego. Zasada 4 Nadzór bankowy powinien mieç prawo rozpatrywania i odrzucania propozycji przenoszenia znacznej w∏asnoÊci lub udzia∏ów kontrolnych w istniejàcych bankach na rzecz osób trzecich. Zasada 5 Nadzór bankowy powinien mieç prawo ustanawiania kryteriów rozpatrywania przej´ç innych jednostek lub inwestycji oraz upewniania si´, czy powsta∏e w wyniku tego nowe powiàzania lub struktury nie nara˝ajà banku na wi´ksze ryzyko lub nie utrudnià efektywnego nadzoru. 3. Regulacje i wymogi ostro˝noÊciowe Zasada 6 Nadzór bankowy powinien ustaliç minimalne wymogi dotyczàce adekwatnoÊci kapita∏owej obowiàzujàce banki. Powinny one odzwierciedlaç ryzyko obejmujàce dzia∏alnoÊç banków oraz definiowaç sk∏adniki kapita∏u z uwzgl´dnieniem ich zdolnoÊci do absorbowania strat. W przypadku banków aktywnych na rynku mi´dzynarodowym obejmujàce je wymogi kapita∏owe muszà byç nie mniejsze ni˝ te okreÊlone w Umowie Kapita∏owej. Zasada 7 Istotnà cz´Êcià systemu nadzorczego jest ocena polityki banku, praktyk i procedur zwiàzanych z udzielaniem kredytów oraz dokonywaniem inwestycji, jak równie˝ ocena ciàg∏ego zarzàdzania portfelem kredytowym i inwestycyjnym. Zasada 8 Nadzór bankowy musi byç przekonany, ˝e banki ustalajà w∏aÊciwà polityk´, praktyki i procedury oceny Systemy Bankowe 59 jakoÊci aktywów, adekwatnoÊci odpisów na rezerwy z tytu∏u kredytów nieregularnych oraz przestrzegajà ich. Zasada 9 Nadzór bankowy powinien byç pewien, ˝e banki majà systemy informacji zarzàdczej, które umo˝liwiajà kierownictwu identyfikacj´ koncentracji ryzyka, oraz ustaliç limity ostro˝noÊciowe w celu ograniczenia ryzyka banku wobec pojedynczych kredytobiorców lub grup powiàzanych ze sobà kredytobiorców. Zasada 10 W celu zapobiegania nadu˝yciom wynikajàcym z kredytowania podmiotów powiàzanych, nadzorcy bankowi muszà wprowadziç wymogi udzielania kredytów powiàzanym ze sobà spó∏kom i osobom prywatnym w sposób obiektywny i w ÊciÊle okreÊlonym zakresie. W celu ograniczenia ryzyka tego typu kredyty takie powinny byç efektywnie monitorowane. Powinny byç prowadzone równie˝ inne dzia∏ania ograniczajàce tego typu ryzyko. Zasada 11 Nadzór bankowy powinien byç pewien, ˝e banki prowadzà odpowiednià polityk´ i stosujà adekwatne procedury identyfikacji, monitoringu i kontroli ryzyka kraju oraz transferu w przypadku mi´dzynarodowej dzia∏alnoÊci kredytowej i inwestycyjnej, jak równie˝ utrzymujà odpowiednie rezerwy zwiàzane z takim ryzykiem. Zasada 12 Nadzór bankowy musi byç przekonany, ˝e bank ma systemy, które odpowiednio mierzà, monitorujà i kontrolujà ryzyko rynkowe. Nadzór powinien mieç uprawnienia do ustalania okreÊlonych limitów lub obcià˝eƒ kapita∏u z tytu∏u nara˝enia na ryzyko rynkowe, jeÊli jest to uzasadnione. Zasada 13 Nadzór bankowy powinien byç pewny, ˝e proces zarzàdzania ryzykiem w bankach jest przejrzysty, umo˝liwia identyfikacj´, pomiar, monitoring i kontrol´ istotnych rodzajów ryzyka, a tam, gdzie to konieczne, utrzymanie rezerw kapita∏owych na ich pokrycie. Zasada 14 Nadzorcy bankowi powinni okreÊliç czy banki dysponujà kontrolà wewn´trznà adekwatnà do charakteru i skali ich dzia∏alnoÊci. Mechanizmy tej kontroli powinny wyraênie precyzowaç zakres delegowanych uprawnieƒ i obowiàzków; zabezpieczania aktywów; niezale˝ny audyt wewn´trzny i zewn´trzny oraz funkcje wykorzystywane do oceny stosowania si´ banku do mechanizmów kontrolnych oraz odpowiednich praw 60 Systemy Bankowe i przepisów; rozdzielaç funkcje, które wià˝à si´ z zaciàganiem zobowiàzaƒ w imieniu banku, wyp∏acaniem Êrodków oraz ksi´gowaniem jego aktywów i pasywów, uzgodnienia tych procesów; Zasada 15 Nadzór bankowy musi okreÊliç, czy banki stosujà odpowiednià polityk´, praktyki i procedury, w tym dotyczàce post´powania wobec klienta, które promujà etyczne i profesjonalne zachowania w sektorze finansowym, jak równie˝ czy zapobiegajà wykorzystaniu banków do przest´pstw. 4. Metody ciàg∏ego nadzoru bankowego Zasada 16 Efektywny nadzór bankowy powinien sk∏adaç si´ z inspekcji prowadzonej na miejscu oraz „zza biurka”. Zasada 17 Nadzór bankowy powinien mieç regularny kontakt z kadrà zarzàdzajàcà banku oraz rozumieç operacje danej instytucji. Zasada 18 Nadzór bankowy powinien dysponowaç Êrodkami gromadzenia, badania i analizy raportów przygotowanych dla nadzoru oraz raportów statystycznych przekazywanych przez banki zarówno indywidualnie, jak i w formie skonsolidowanej. Zasada 19 Nadzór bankowy powinien mieç mo˝liwoÊç niezale˝nej weryfikacji informacji nadzorczych za poÊrednictwem kontroli bezpoÊrednich oraz zewn´trznych audytorów. Zasada 20 Istotnym elementem nadzoru bankowego jest zdolnoÊç do nadzoru nad grupami bankowymi na zasadach skonsolidowanych. 5. Wymogi informacyjne Zasada 21 Nadzorcy bankowi muszà byç pewni, ˝e ka˝dy bank prowadzi odpowiednià ewidencj´, zgodnà z jednolitymi zasadami i praktykà ksi´gowà, umo˝liwiajàcà nadzorcy uzyskanie prawdziwego i obiektywnego obrazu sytuacji finansowej banku oraz rentownoÊci jego dzia∏alnoÊci, oraz i˝ bank regularnie publikuje sprawozdania finansowe, które obiektywnie odzwierciedlajà jego sytuacj´. 6. Formalne uprawnienia nadzoru Zasada 22 Nadzorcy bankowi muszà dysponowaç Êrodkami nadzorczymi odpowiednimi, by wyegzekwowaç post´- BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 powanie naprawcze ze strony banków w sytuacji, gdy banki nie spe∏niajà wymogów ostro˝noÊciowych (takich jak minimalne wspó∏czynniki adekwatnoÊci kapita∏u), kiedy naruszajà regulacje lub gdy istnieje jakiekolwiek inne zagro˝enie dla deponentów. W skrajnych wypadkach nadzór powinien mieç mo˝liwoÊç wycofania licencji bankowej lub rekomendowania jej wycofania. 7. BankowoÊç transgraniczna Zasada 23 Nadzorcy bankowi muszà prowadziç globalny nadzór skonsolidowany nad aktywnymi w skali mi´dzynarodowej organizacjami bankowymi, odpowiednio monitorowaç i stosowaç normy ostro˝noÊciowe wobec wszystkich rodzajów dzia∏alnoÊci prowadzonej przez te organizacje, w pierwszej kolejnoÊci wobec ich oddzia∏ów, jednostek typu joint ventures oraz podmiotów zale˝nych. Zasada 24 Kluczowym elementem nadzoru skonsolidowanego jest ustanowienie kontaktów i wymiany informacji z ró˝nymi nadzorcami, w pierwszej kolejnoÊci z w∏adzami nadzorczymi kraju gospodarza. Zasada 25 Nadzorcy bankowi muszà wymagaç, aby lokalne operacje banków zagranicznych by∏y prowadzone wed∏ug tak samo wysokich standardów, jak jest to wymagane od instytucji krajowych, oraz muszà mieç uprawnienia do wymiany informacji potrzebnych nadzorcom kraju macierzystego tych banków w celu prowadzenia skonsolidowanego nadzoru ostro˝noÊciowego7. Zasady te zosta∏y pozytywnie przyj´te przez szefów nadzorów wi´kszoÊci paƒstw Êwiata, a nast´pnie we wrzeÊniu 1997 r., na spotkaniu Banku Âwiatowego oraz Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego w Hongkongu zyska∏y poparcie ministrów finansów oraz szefów banków centralnych z ponad 100 krajów. Stworzenie tych zasad mia∏o na celu harmonizacj´ systemów finansowych i nadzoru na ca∏ym Êwiecie, jak równie˝ pomoc dla krajów rozwijajàcych si´ w budowie stabilnego systemu bankowego i finansowego. Wprowadzenie zasad ma pozytywne skutki w postaci mo˝liwoÊci zaistnienia banków na rynkach mi´dzynarodowych, podwy˝szenia ratingu kraju, a tym samym obni˝enia kosztu kapita∏u pozyskiwanego na rynkach mi´dzynarodowych. Nale˝y jednak zwróciç uwag´, ˝e prezentowane zalecenia stanowià jedynie minimum, sà punktem odniesienia dla nadzorów poszczególnych krajów. W wie- 7 Core Principles for Effective Banking Supervision. Basel Committee on Banking Supervision, wrzesieƒ 1997 r. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 lu przypadkach, by wprowadziç Podstawowe zasady efektywnego nadzoru w warunkach finansowych danego kraju, konieczne jest przedsi´wzi´cie dodatkowych Êrodków. Po zatwierdzeniu Podstawowych zasad w 1997 r. podj´to wiele dzia∏aƒ majàcych na celu ich wdro˝enie. Utworzono nawet specjalnà grup´ Liaison8. Pierwszym krokiem by∏a ocena stopnia zgodnoÊci rozwiàzaƒ w danym paƒstwie z zaleceniami (le˝y ona w gestii danego kraju; Komitet mo˝e jà tylko wspomagaç). By∏o to konieczne z uwagi na fakt, ˝e w wielu krajach obowiàzywa∏y ju˝ zasady stworzone przez Komitet lub podobne. Dla u∏atwienia oceny stopnia zgodnoÊci dotychczasowych rozwiàzaƒ i wprowadzenia Podstawowych zasad w paêdzierniku 1999 r. Komitet og∏osi∏ Metodologi´ podstawowych zasad (Core Principles Methodology). By∏a ona odpowiedzià na mnogoÊç interpretacji (nie zawsze trafnych), które pojawi∏y si´ w praktyce, co zrodzi∏o potrzeb´ ich ujednolicenia. Dokument ten t∏umaczy potrzeb´ wprowadzenia zasad nadzoru, prezentuje warunki niezb´dne do prawid∏owej oceny zgodnoÊci funkcjonowania systemów bankowych i ich nadzoru z Zasadami oraz szczegó∏owo okreÊla podstawowe i dodatkowe kryteria dla poszczególnych Zasad9. AdekwatnoÊç kapita∏owa Tematem najcz´Êciej poruszanym przez Komitet w ostatnich latach jest adekwatnoÊç kapita∏owa. Ju˝ we wczesnych latach 80., Komitet zaniepokoi∏ si´, ˝e w wi´kszych mi´dzynarodowych bankach wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci spada∏, podczas gdy ryzyko transakcji mi´dzynarodowych wzrasta∏o. Postanowi∏ wówczas powstrzymaç swoistà erozj´ standardów kapita∏owych oraz dà˝yç do silniejszej konwergencji standardów mierzenia adekwatnoÊci kapita∏owej. Zaowocowa∏o to powstaniem metody opartej na wagach. Komitet stwierdzi∏, ˝e istnieje silna potrzeba stworzenia mi´dzynarodowej umowy, niezb´dnej do wzmocnienia mi´dzynarodowego systemu bankowego, która jednoczeÊnie doprowadzi∏aby do wyrównania konkurencji (wynikajàcej z ró˝nic w wymogach kapita∏owych w poszczególnych krajach). W nast´pstwie komentarzy odnoszàcych si´ do opublikowanego w grudniu 1987 r. dokumentu konsultacyjnego, w czerwcu 1988 r. Komitet zatwierdzi∏ i przekaza∏ bankom zalecenia dotyczàce systemu pomiaru kapita∏u, znane jako Bazylejska Umowa Kapita∏owa (Basel Capital Accord). Zak∏ada∏a ona wprowa- Systemy Bankowe 61 dzenie do koƒca 1992 r. wymogu wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci na poziomie 8%. Umowa ta jest wprowadzana nie tylko w paƒstwach b´dàcych cz∏onkami Komitetu, lecz równie˝ w innych, w których funkcjonujà aktywne mi´dzynarodowo banki. We wrzeÊniu 1993 r. wydano oÊwiadczenie, ˝e banki we wszystkich paƒstwach nale˝àcych do G-10 spe∏niajà 8% wymóg. Umowa z 1988 r. by∏a jednak tylko poczàtkiem – przez nast´pne lata ewoluowa∏a. Ju˝ w paêdzierniku 1991 r. wniesiono poprawki majàce na celu wi´ksze doprecyzowanie definicji zabezpieczeƒ oraz rezerw na stracone kredyty; definicje te mog∏yby zostaç wykorzystane do obliczania adekwatnoÊci kapita∏owej. W kwietniu 1995 r. wniesiono kolejne poprawki – ich celem by∏o rozpoznanie efektów dwustronnego nettingu ekspozycji bankowych. W kwietniu 1996 r. ukaza∏ si´ kolejny dokument, który mia∏ wyjaÊniç, jak cz∏onkowie Komitetu zamierzali rozpoznaç efekt wielostronnego nettingu. Komitet podjà∏ równie˝ kroki, by udoskonaliç stworzonà przez siebie struktur´ kapita∏u poprzez rozszerzenie jej zasi´gu na wszystkie rodzaje ryzyka (w Umowie z 1988 r. skupiono si´ na ryzyku kredytowym). W styczniu 1996 r., w rezultacie kolejnych konsultacji, wyda∏ nast´pnà poprawk´ (mia∏a zostaç wprowadzona do koƒca 1997 r.). Dotyczy∏a ona ryzyka rynkowego p∏ynàcego z utrzymywania przez banki pozycji otwartych w dewizach, d∏u˝nych papierach wartoÊciowych, akcjach, towarach handlowych i opcjach. Co wa˝niejsze, poprawka ta umo˝liwi∏a bankom stosowanie modelu Value-at-Risk (VaR) do kalkulowania wymogów kapita∏owych p∏ynàcych z ryzyka rynkowego, zamiast metody standardowej. Model ten zosta∏ poddany surowym wymogom iloÊciowym i jakoÊciowym. Pracujàc nad pakietem zwiàzanym z ryzykiem rynkowym, Komitet zajà∏ si´ równie˝ kwestià wp∏ywu tego ryzyka na rynek papierów wartoÊciowych. Pracom tym przyÊwieca∏ zamys∏, by tworzone regulacje by∏y stosowane w niebankowych instytucjach finansowych. W czerwcu 1999 r. Komitet przedstawi∏ propozycj´ nowej struktury pomiaru adekwatnoÊci kapita∏owej. Nowa Bazylejska Umowa Kapita∏owa10 (The New Basel Capital Accord) jest bardziej obszerna i z∏o˝ona ni˝ Umowa z 1988 r. Jest to wynikiem wysi∏ków Komitetu zmierzajàcych do stworzenia struktury bardziej wra˝liwej na ryzyko, zawierajàcej wiele nowych opcji mierzenia zarówno ryzyka kredytowego, jak i operacyjnego. W najprostszej formie ta bardziej wra˝liwa na ryzyko struktura, jest tylko nieznacznie bardziej z∏o˝ona ni˝ proponowana w Umowie z 1988 r. Ponadto, w Nowej Umowie Komitet uwydatnia rol´ procesu nadzorczego 8 Sk∏ada si´ z nadzorów bankowych krajów zarówno nale˝àcych, jak i nienale˝àcych do grupy G-10 oraz Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Âwiatowego. 9 Kryteria te pochodzà z dokumentu Core Principles for Effective Banking Supervision, Basel Committee on Banking Supervision, wrzesieƒ 1997 r. oraz innych dokumentów Komitetu. 10 Towarzyszà jej nast´pujàce dokumenty konsultacyjne: Assets Securitisation, Operational Risk, Principles for the Management and Supervision of Interest Rate Risk, The Internal Rating-Based Approach, The Standardised Approach to Credit Risk, Pillar 2 (Supervisory Review Process), Pillar 3 (Market Discipline). 62 Systemy Bankowe i dyscypliny rynkowej jako zagadnieƒ komplementarnych wobec minimalnych wymogów kapita∏owych. Zdaniem Komitetu, kompleksowoÊç nowej struktury pomiaru adekwatnoÊci kapita∏owej jest naturalnym odbiciem post´pu w sektorze bankowym. Jest to równie˝ odpowiedê sektora na Umow´ z 1988 r. Nowa Umowa zosta∏a przyj´ta bardzo dobrze, stàd w styczniu 2001 r. opublikowano pakiet konsultacyjny, znacznie rozszerzajàcy propozycj´ sprzed dwóch lat. Struktura ta sk∏ada si´ z trzech filarów: – minimalnych wymogów kapita∏owych b´dàcych rozszerzeniem i rozwini´ciem zasad z 1988 r., – nadzoru nad adekwatnoÊcià kapita∏owà i procesem oceny wewn´trznej, – dyscypliny rynkowej majàcej wzmocniç wymian´ informacji oraz zach´ciç do stosowania bezpiecznych praktyk bankowych. Pierwszy filar zawiera definicj´ kapita∏u, wskaêniki zagro˝enia ryzykiem oraz zasady okreÊlajàce poziom wymaganego kapita∏u odpowiedniego do stopnia zagro˝enia ryzykiem. Drugi z kolei okreÊla warunki efektywnego nadzoru, które majà umo˝liwiç wczesne reagowanie w∏adz nadzorczych na wszelkie perturbacje i podejmowanie dzia∏aƒ prewencyjnych. Filar trzeci stanowi wzmocnienie dwóch pozosta∏ych, ma dostarczaç bankom mocnych bodêców do prowadzenia przez nie dzia∏alnoÊci w sposób bezpieczny, rozsàdny i wydajny. Komitet jest przeÊwiadczony, ˝e te trzy filary stanowià podstaw´ efektywnej struktury kapita∏owej. Nowa Umowa Kapita∏owa ma sprawiç, by wymogi kapita∏owe bardziej odzwierciedla∏y ponoszone ryzyko, oraz zdefiniowaç i umiejscowiç poÊród innych instrumentów ograniczajàcych ryzyko innowacje, które pojawi∏y si´ w ciàgu ostatnich lat (np. sekurytyzacja aktywów). Wprowadzane zmiany majà wynagradzaç oraz kontrolowaç ulepszenia w procesie oceny ryzyka, a jednoczeÊnie dostarczaç zach´t do dalszego post´pu. Ma temu s∏u˝yç m.in. wprowadzenie oprócz standardowej metody pomiaru ryzyka tak˝e metody wewn´trznych ratingów11 (IRB – Internal Rating Based Approach), która polega na zastosowaniu przez banki wewn´trznych systemów ocen pomiaru ryzyka. Do konsultacji na temat Nowej Umowy zaproszono nie tylko banki, lecz równie˝ wszystkie zainteresowane strony. Przewidywanym pierwotnie terminem wprowadzenia Umowy w ˝ycie by∏ 2004 r. Jednak po pierwszej fali entuzjazmu eksperci w wielu krajach przystàpili do konfrontacji z praktykà i weryfikacji treÊci, czego efektem sà pakiety konsultacyjne i kolejne modyfikacje Nowej Umowy. W kwietniu bie˝àcego roku ukaza∏ si´ trzeci dokument konsultacyjny, b´dàcy wynikiem burzliwych dys11 Wyst´puje w dwóch odmianach: „podstawowej” i „zaawansowanej”. 12 Third Quantitive Impact Study. Basel Committee on Banking Supervision, paêdziernik 2002 r. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 kusji prowadzonych przez fachowców z ca∏ego Êwiata. Ostatnim krokiem do stworzenia kolejnego dokumentu konsultacyjnego by∏o sporzàdzenie Third Quantitive Impact Study12 (QIS 3). Poszczególne kraje okreÊlajà w nim swoje preferencje i za∏o˝enia dotyczàce wyliczania kapita∏u regulacyjnego w Êwietle Nowej Umowy Kapita∏owej; oraz zwiàzane z nim komentarze banków, przekazane do Komitetu w grudniu 2002 r. W paêdzierniku 2002 r. ukaza∏ si´ równie˝ dosyç istotny, z racji wzrostu znaczenia instrumentu oraz problemów z jego usankcjonowaniem, Drugi dokument roboczy dotyczàcy podejÊcia do sekurytyzacji aktywów (Second Working Paper on the Treatment on Asset Securitisations13). Do Komitetu stale nap∏ywajà komentarze na temat wy˝ej wymienionych dokumentów. Do dnia 28 marca 2003 r, w owych listach14 najcz´Êciej wskazywano na: – koniecznoÊç doprecyzowania poj´ç, które cz´sto nie ujmujà zagadnienia we w∏aÊciwy sposób (np. definicja sekurytyzacji skupia si´ na jej stronie prawnej, podczas gdy banki zainteresowane sà sprecyzowaniem aspektu ekonomicznego); – potrzeb´ z∏agodzenia wymagaƒ dotyczàcych sekurytyzacji aktywów (wymogi kapita∏owe w przypadku aktywów sekurytyzowanych nie powinny byç wi´ksze, ni˝ gdyby nie by∏y sekurytyzowane) oraz doprecyzowania tego zagadnienia, bowiem brak jasnych regu∏ i wysokie koszty spowodujà znaczne os∏abienie tego dynamicznie rozwijajàcego si´ dziÊ rynku; – zbytnie skomplikowanie przepisów dla ma∏ych i Êrednich jednostek; – brak mo˝liwoÊci powrotu do prostszej metody wyliczania kapita∏u regulacyjnego po wprowadzeniu metody zaawansowanej; – koniecznoÊç zastosowania odpowiednich okresów przejÊciowych i stopniowego wprowadzania nowego systemu; – potrzeb´ korekty wag ryzyka; – zagadnienie równowagi konkurencyjnej, która mo˝e zostaç zak∏ócona przez wprowadzenie Nowej Umowy; – powstajàce skomplikowane metody pomiaru ryzyka przy braku takich metod jego ograniczania; – koniecznoÊç bardziej wnikliwego zbadania wp∏ywu wprowadzenia nowych zasad, przepisów na gospodark´ globalnà oraz instytucje finansowe. WczeÊniej, jeszcze w 2002 r., pojawi∏y si´ znacznie bardziej pesymistyczne komentarze15. Twierdzono, ˝e rozwiàzania Nowej Umowy Kapita∏owej sà zbyt skom- 13 Second Working Paper on the Treatment on Asset Securitisations. Basel Committee on Banking Supervision, paêdziernik 2002 r. 14 Komentarze dost´pne sà na stronie http://www.bis.org/bcbs/qis/qis3.htm. 15 Basel II can’t be all things to all banks if it is to be achievable. „The Banker”, sierpieƒ 2002 r.; Can Basel II be made to work? „The Banker”, sierpieƒ 2002 r. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 plikowane i mogà doprowadziç do nierównego traktowania instytucji kredytowych. Pojawi∏y si´ g∏osy, ˝e w Stanach Zjednoczonych nowe przepisy zostanà wprowadzone tylko w bankach aktywnych mi´dzynarodowo. Z kolei jeÊli w Europie zostanà wprowadzone we wszystkich jednostkach, to europejskie banki znajdà si´ w niekorzystnej sytuacji, wynikajàcej z koniecznoÊci gromadzenia wy˝szego – ni˝ banki amerykaƒskie – kapita∏u regulacyjnego. Poruszono tak˝e kwesti´ wprowadzenia jednolitej metody IRB – rodzi si´ tu obawa, ˝e jeÊli dokona tego wi´kszoÊç du˝ych jednostek, a oka˝e si´ ona nietrafna, zaowocuje to za∏amaniem mi´dzynarodowego rynku finansowego. Nowej Umowy obawiajà si´ równie˝ banki z krajów rozwijajàcych si´. Stosujàc metod´ standardowà, znajdà si´ bowiem w sytuacji niekonkurencyjnej wobec banków u˝ywajàcych metody IRB, a tym samym rezerwujàcych mniej kapita∏u regulacyjnego. Wszystkie te problemy i obawy Komitet stara si´ rozwiàzaç nieustannie pracujàc nad Nowà Umowà Kapita∏owà, zapoznajàc si´ z nadsy∏anymi propozycjami i komentarzami. Obecnie termin wprowadzenia zosta∏ przesuni´ty na koniec 2006 r. lub poczàtek 2007 r., przy czym sama Umowa ma zostaç sfinalizowana do koƒca trzeciego kwarta∏u 2003 r. Inne prace Oprócz prac nad Konkordatem i jego modyfikacjami, trwajàcych od poczàtku funkcjonowania Komitetu, opracowa∏ on i wyda∏ dokumenty dotyczàce m. in. nadzoru nad bankowymi pozycjami walutowymi, zarzàdzania kredytowaniem mi´dzynarodowym, zarzàdzania pozycjami pozabilansowymi, zabezpieczania przed wykorzystaniem systemu bankowego do dzia∏aƒ przest´pczych, nadzoru nad du˝ymi ekspozycjami, zarzàdzania ryzykiem transakcji pochodnych, zasad rachunkowoÊci, jawnoÊci informacji oraz nadzoru w∏aÊcicielskiego. W ostatnich latach zajmowa∏ si´ natomiast m. in. ryzykiem operacyjnym (zarzàdzanie16, zasady ujawniania informacji, bie˝àce doÊwiadczenia oraz próby zmian). Oprócz tego Komitet prowadzi∏ konsultacje w sprawie audytu wewn´trznego, relacji mi´dzy nadzorem a audytorami zewn´trznymi17, procedur pog∏´bionej analizy klienta18 oraz bankowoÊci elektronicznej19. Zajmowa∏ si´ równie˝ problemami zwiàzanymi z bie˝àcymi wydarzeniami20. G∏ównym 16 Sound Practices for the Management and Supervision of Operational Risk. Basel Committee on Banking Supervision, styczeƒ 2003 r. 17 Uwieƒczone zosta∏y powstaniem wielu dokumentów, z których ostatnim by∏ Internal Audit in Banks and the Supervisor’s Relationship with Auditors: A Survey. Basel Committee on Banking Supervision, sierpieƒ 2002 r. 18 Customer due diligence for banks, Basel Committee on Banking Supervision, paêdziernik 2001 r. 19 Risk Management Principles for Electronic Banking, Basel Committee on Banking Supervision, maj 2001 r.; Management and Supervision of Cross-Border Electronic Banking Activities. Basel Committee on Banking Supervision, paêdziernik 2002 r. 20 Czego wyrazem jest dokument Sharing of financial records between jurisdictions in connection with the fight against terrorist financing. Basel Committee on Banking Supervision, kwiecieƒ 2002 r. Systemy Bankowe 63 przedmiotem zainteresowaƒ Komitetu pozostajà jednak ró˝ne aspekty Umowy Kapita∏owej. Prace nad nimi podejmowane sà w podkomitetach, sk∏adajàcych si´ z ekspertów w danej dziedzinie. Cz´Êç prac prezentuje tabela 3. Wspó∏dzia∏anie z innymi instytucjami Komitet wspó∏pracowa∏ z Mi´dzynarodowà Organizacjà Komisji Papierów WartoÊciowych (International Organisation of Securities Commissions – IOSCO). Zaowocowa∏o to powstaniem od 1995 r. 10 wspólnych raportów (dotyczàcych zarzàdzania, raportowania, ujawniania szczegó∏ów dzia∏alnoÊci banków i firm na rynku instrumentów terminowych). Wspó∏pracowa∏ równie˝ z nadzorcami rynków ubezpieczeniowych i rynków papierów wartoÊciowych w poszczególnych krajach. Mia∏o to na celu zidentyfikowanie wyzwaƒ, które tworzy rozwój konglomeratów finansowych. Pierwotnie wspó∏pracowano w ramach Komisji Trójstronnej – zasiadali w niej przedstawiciele trzech sektorów (ubezpieczeniowego, bankowego oraz papierów wartoÊciowych). W 1996 r. jej miejsce zaj´∏o Wspólne Forum ds. Konglomeratów Finansowych (Joint Forum on Financial Conglomerates – JFFC), utworzone pod patronatem Komitetu Bazylejskiego, IOSCO i IAIS21. Forum ma za zadanie dopracowaç sposoby u∏atwiania wymiany informacji mi´dzy nadzorcami oraz wzmocniç ich wspó∏prac´, a tak˝e opracowywaç zasady, które uczynià nadzór nad konglomeratami bardziej efektywnym. Prace JFFC wspierane sà przez Sekretariat Komitetu Bazylejskiego. Komitet wspó∏pracuje z innymi instytucjami równie˝ nad technicznà i rachunkowà stronà funkcjonowania banków. W szczególnoÊci sà to: Mi´dzynarodowy Komitet Standardów RachunkowoÊci (International Accounting Standards Committee), Mi´dzynarodowy Komitet Praktyk Audytorskich (International Auditing Practices Committee), Mi´dzynarodowa Federacja Ksi´gowych (International Federation of Accountants) oraz Mi´dzynarodowa Izba Gospodarcza (International Chamber of Commerce). Owocem tych prac sà zalecenia dotyczàce wewnàtrzbankowych procedur decyzyjnych, relacji mi´dzy nadzorcami bankowymi a zewn´trznymi audytorami, ujednolicenia zasad kontraktów dewizowych. Oprócz tego Komitet rozwinà∏ kontakty z Komisjà Europejskà (European Commission), Europejskà Federacjà Bankowà (European Banking Federation) oraz organizacjami regulujàcymi obrót papierami wartoÊciowymi. Komitet dà˝y do poszerzenia grona wspó∏pracujàcych krajów (co ma na celu wzbogacenie wymiany doÊwiadczeƒ i uczynienie przysz∏ych zaleceƒ odpowiedniejszymi dla wi´kszej liczby krajów, bez koniecznoÊci póê- 21 Mi´dzynarodowe Stowarzyszenie Nadzoru Ubezpieczeniowego (The International Association of Insurance Supervisors). 64 Systemy Bankowe BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 Tabela 3. Dokumenty przygotowane przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego Rok Nr dok. 1997 30 1999 61 1979 – 1988 4 1991 – 1999 50 1982 1 1991 8 1992 – 1999 46 2000 74 2000 75 1980 – 1986 3 1988 5 1989 6 1997 29 1998 35 1998 40 1999 56 2000 69 2000 73 2001 82 2002 93 2003 96 1998 41 1999 55 Nazwa ZawartoÊç PODSTAWOWE METODY NADZORU Core Principles for Effective Banking Supervision (Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego) Podstawowe zasady nadzoru Core Principles Methodology (Metodologia Podstawowych Zasad) Przewodnik po wprowadzaniu zasad nadzoru Ade AdekwatnoÊç kapita∏owa i konsolidacja Consolidated supervision of banks international activities (Nadzór Uzasadnienie potrzeby nadzoru sprawowania skonsolidowany nad mi´dzynarodowymi operacjami banków) skonsolidowanego nad mi´dzynarodowymi operacjami banków International convergence of capital measurement and capital standards (Mi´dzynarodowa konwergencja pomiaru kapita∏u Tzw. Bazylejska umowa kapita∏owa i standardów kapita∏owych) Proposals for the inclusion of general provisions/general Uzasadnienie wprowadzenia poprawki do Umowy loan-loss reserves in capital (Propozycje w∏àczenia Kapita∏owej w 1991 r. zabezpieczeƒ/rezerw na kredyty stracone do kapita∏u) A new capital adequacy framework (Nowa metodologia adekwatnoÊci Propozycja nowego podejÊcia kapita∏owej) do adekwatnoÊci kapita∏owej Zarzàdzanie ryzykiem kredytowym Management of banks international lending (Zarzàdzanie Monitorowanie i pomiar ryzyka rynkowego po˝yczkami mi´dzynarodowymi) Measuring and controlling large credit exposures (Pomiar Analiza problemów zwiàzanych i controlling du˝ych kredytów) z koncentracjà ryzyka kredytowego Asset transfers and securitization (Transfer aktywów i sekurytyzacja) Poglàdy nadzoru na temat transferu i sekurytyzacji aktywów Sound practices for banks interactions with highly leveraged Analiza kontaktów banków institutions (Zasady dobrej praktyki bankowej w zakresie kontaktów z instytucjami o wysokiej dêwigni z instytucjami o wysokiej dêwigni) Best practices for credit risk disclosure (Najlepsze praktyki w zakresie Promuje zwi´kszenie ujawniania informacji ujawniania ryzyka kredytowego) dotyczàcych ryzyka kredytowego Principles for the management of credit risk (Zasady zarzàdzania Najlepsze praktyki dotyczàce monitoringu, ryzykiem kredytowym) zarzàdzania i kontroli Zarzàdzanie innymi rodzajami ryzyka Supervision of banks foreign exchange positions (Nadzór Analiza ryzyka operacji w walutach obcych nad pozycjami w walutach obcych) oraz nadzór nad nim The management of banks off-balance-sheet exposures (Zarzàdzanie Ryzyko w operacjach pozabilansowych pozycjami pozabilansowymi) Prevention of criminal use of the banking system for the purpose Zasady ograniczajàce ryzyko wykorzystania of money-laundering (Przeciwdzia∏anie wykorzystaniu systemu banków w przest´pstwach bankowego w procederze prania brudnych pieni´dzy) Risks in computer and telecommunication systems (Ryzyko Analiza ryzyka wynikajàcego z korzystania informatyczne i telekomunikacyjne) z komputerów i systemów telekomunikacyjnych Principles for the management of interest rate risk (Zasady zarzàdzania 12 zasad zarzàdzania ryzykiem stopy procentowej ryzykiem stopy procentowej) Risk management for electronic banking and electronic money Zalecenia dotyczàce zarzàdzania ryzykiem activities (Zasady zarzàdzania ryzykiem w bankowoÊci elektronicznej w bankowoÊci elektronicznej oraz operacjach pieniàdzem bezgotówkowym) Framework for internal control systems in banking organisations 13 zasad kontroli wewn´trznej (Struktura systemów kontroli wewn´trznej w instytucjach bankowych) Enhancing corporate governance for banking organisations (Nadzór Problemy w zakresie nadzoru w∏aÊcicielskiego w∏aÊcicielski w instytucjach bankowych) oraz wskazówki ich rozwiàzania Sound practices for managing liquidity in banking organisations (Zasady dobrej praktyki bankowej w zakresie zarzàdzania p∏ynnoÊcià 14 zasad efektywnego zarzàdzania p∏ynnoÊcià w instytucjach bankowych) Supervisory guidance for management of settlement risk in foreign Zalecenia dotyczàce zarzàdzania ryzykiem exchange transactions (Zarzàdzanie ryzykiem w transakcjach transakcji zagranicznych zagranicznych) Risk Management Principles for Electronic Banking (Zasady Ryzyko p∏ynàce z wykorzystywania elektronicznych zarzàdzania ryzykiem w bankowoÊci elektronicznej) kana∏ów dystrybucji us∏ug oraz sposoby jego ograniczania Management and Supervision of Cross-Border Electronic Banking Ryzyko p∏ynàce z wykorzystywania elektronicznych Activities (Zarzàdzanie i nadzór nad zagranicznymi operacjami kana∏ów dystrybucji us∏ug oraz sposoby w bankowoÊci elektronicznej) jego ograniczania Sound Practices for the Management and Supervision of Operational Metodologia efektywnego zarzàdzania Risk (Zasady dobrej praktyki w zakresie zarzàdzania i nadzoru i nadzoru nad ryzykiem operacyjnym nad ryzykiem operacyjnym) PrzejrzystoÊç i rachunkowoÊç Enhancing bank transparency (Wzmacnianie przejrzystoÊci banków) Zalecenie dotyczàce ujawniania sprawozdaƒ finansowych Sound practices for loan accounting and disclosure (Zasady dobrej Zalecenie dotyczàce ksi´gowania kredytów praktyki bankowej w zakresie ksi´gowania kredytów i udost´pniania i ujawniania zwiàzanych z nimi informacji informacji o kredytach) BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 1994 13 1998 39 1999 48 1999 64 1995 17 1996 25 1996 22 1996 23 1996 24 1983 1983 1990 1992 1996 1990 1996 1998 1989 1992 1998 2001 2002 Systemy Bankowe 65 ZAAWANSOWANE METODY NADZORU Zarzàdzanie ryzykiem pochodnych i innych instrumentów pozabilansowych Risk management guidelines for derivatives (Wytyczne dotyczàce Zasady promujàce ostro˝ne zarzàdzanie zarzàdzania ryzykiem instrumentów pochodnych) ryzykiem instrumentów pochodnych Framework for supervisory information about derivatives and Wytyczne u∏atwiajàce dost´p do informacji trading activities (Struktura informacji nadzorczych o dzia∏alnoÊci o handlu instrumentami pozabilansowymi w zakresie instrumentów pochodnych) Recommendations for public disclosure of the trading and derivatives Najlepsze praktyki ujawniania informacji activities of banks and securities firms (Rekomendacje dotyczàce dotyczàcych instrumentów pozabilansowych ujawniania informacji o obrocie instrumentami w raportach rocznych pochodnymi przez banki i firmy sekurytyzacyjne) Trading and derivatives disclosures of banks and securities firms Informacje nt. dzia∏alnoÊci i instrumentów (Ujawnione informacje o dzia∏alnoÊci i instrumentach pozabilansowych ujawnione przez banki pozabilansowych banków oraz firm sekurytyzacyjnych) mi´dzynarodowe i firmy sekurytyzacyjne w 1998 r. AdekwatnoÊç kapita∏owa An internal model-based approach to market risk capital requirements Wykorzystanie modelu Value at Risk do obliczania (PodejÊcie statystyczne do wymogów kapita∏owych z tytu∏u ryzyka wymogów kapita∏owych dotyczàcych ryzyka rynkowego) rynkowego Interpretation of the Capital Accord for the multilateral netting Plan wprowadzenia Umowy Kapita∏owej of forward value foreign exchange transactions (Interpretacja Umowy w bankach bioràcych udzia∏ w wielostronnym Kapita∏owej dla nettingu wielostronnego w transakcjach forward) nettingu transakcji forward Supervisory framework for the use of „backtesting” in conjunction Metodologia testowania adekwatnoÊci with the internal models approach to market risk capital requirements modeli pomiaru ryzyka rynkowego (Struktura testowania wykorzystania modeli wewn´trznych wymogów kapita∏owych wynikajàcych z ryzyka do szacowania rynkowego) Overview of the Amendment to the Capital Accord to incorporate Opis poprawek Umowy Kapita∏owej z 1988 r. market risks (Przeglàd poprawek Umowy Kapita∏owej w zwiàzku z uwzgl´dnieniem ryzyka rynkowego) Amendment to the Capital Accord to incorporate market risks Szczegó∏owa metodologia wprowadzenia wymogów (Poprawka Umowy Kapita∏owej uwzgl´dniajàca ryzyko rynkowe) kapita∏owych zwiàzanych z ryzykiem rynkowym NADZÓR MI¢DZYNARODOWY Konkordat i minimalne standardy – Authorisation procedures for banks” foreign establishments (Procedury Rekomendacje ograniczajàce ryzyko zwiàzane autoryzacji zagranicznych jednostek bankowych) z tworzeniem zagranicznych jednostek bankowych 2 Principles for the supervision of banks” foreign establishments Zasady nadzoru nad zagranicznymi jednostkami (the „Concordat”) (Zasady nadzoru nad zagranicznymi jednostkami bankowymi przez kraj goszczàcy i macierzysty bankowymi – Konkordat) 7 Information flows between banking supervisory authorities Przep∏yw informacji mi´dzy nadzorami (Supplement to the Concordat) (Przep∏yw informacji mi´dzy bankowymi ró˝nych krajów w∏adzami nadzorczymi – supplement do Konkordatu) 10 Minimum Standards for the supervision of international banking Minimalne standardy nadzoru groups and their cross-border establishments (Minimalne standardy nad mi´dzynarodowymi grupami bankowymi nadzoru nad mi´dzynarodowymi grupami bankowymi i ich transgranicznymi przedsi´wzi´ciami) 27 The supervision of cross-border banking (Nadzór nad bankowoÊcià 29 rekomendacji zmniejszenia przeszkód transgranicznà) dla nadzoru nad bankowoÊcià mi´dzynarodowà Relacje z innymi nadzorcami rynku finansowego 7 Exchanges of information between banking and securities supervisors Przeglàd sposobów wzmocnienia bezpieczeƒstwa (Wymiana informacji mi´dzy bankami i w∏adzami nadzorczymi) przep∏ywu informacji 26 Basel/IOSCO Joint Statement for the Lyon Summit (Wspólne 8 zasad wspólnego nadzoru nad oÊwiadczenie Komitetu Bazylejskiego i IOSCO na szczycie w Lion) zdywersyfikowanymi grupami finansowymi – Joint Forum on financial conglomerates (Wspólne forum Informacje o wynikach prac Wspólnego ds. Konglomeratów finansowych) Forum ds. Konglomeratów Finansowych Inne zagadnienia nadzoru mi´dzynarodowego – The relationship between bank supervisors and external auditors Zalecenia majàce na celu zacieÊnienie wspó∏pracy (Relacje mi´dzy w∏adzami nadzorczymi a zewn´trznymi audytorami) mi´dzy w∏adzami nadzorczymi a audytorami zewn´trznymi – The insolvency liquidation of a multinational bank (Likwidacja Wnioski z przypadku banku BCCI niewyp∏acalnoÊci wielonarodowych banków) – Deposit protection schemes in the member countries of the Basel Streszczenie rozwiàzaƒ w zakresie depozytów Committee (Ochrona depozytów w krajach cz∏onkowskich w krajach G-10 i Luksemburgu Komitetu Bazylejskiego) – History of the Basel Committee and its membership (Historia Historia Komitetu Bazylejskiego) 92 Internal Audit in Banks and the Supervisor’s Relationship Zalecenia zacieÊnienia wspó∏pracy mi´dzy with Auditors: A Survey (Audyt wewn´trzny w bankach i relacje w∏adzami nadzorczymi a audytorami w celu mi´dzy w∏adzami nadzorczymi a audytorami) zwi´kszenia efektywnoÊci ich pracy * Oprócz tego Komitet wyda∏ wiele innych dokumentów, które jednak zosta∏y ju˝ zastàpione i majà znaczenie tylko historyczne. Ponadto z zestawienia wy∏àczono dokumenty podlegajàce obecnie konsultacjom. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie informacji zawartych na stronie www.bis.org. 66 Systemy Bankowe niejszych modyfikacji wynikajàcych z uwarunkowaƒ lokalnych), Komitet stale zach´ca do wspó∏pracy mi´dzy nadzorcami, zarówno nale˝àcymi do Komitetu, jaki i z innych. Wykorzystuje do tego dokumenty, które zawierajà m. in. ogólne informacje na temat prowadzonych prac. W wielu przypadkach w∏adze nadzorcze z krajów nienale˝àcych do G-10 w∏àczy∏y si´ do prac Komitetu pod presjà publicznà. Kontakty mi´dzy w∏adzami nadzorczymi sà cz´stsze dzi´ki odbywajàcym si´ co dwa lata, z regu∏y w Bazylei, Mi´dzynarodowym Konferencjom Nadzoru Bankowego (International Conference of Banking Supervisors). Jak dotàd odby∏o si´ 12 konferencji22. Komitet Bazylejski utrzymuje tak˝e kontakty z innymi stowarzyszeniami nadzoru bankowego. Sà to: Stowarzyszenie Nadzoru Bankowego Rajów Podatkowych (Offshore Group of Banking Supervisors), Stowarzyszenie Amerykaƒskich Nadzorców Bankowych (Association of Bank Supervisors of the Americas), stowarzyszenia nadzorcze z Wysp Karaibskich, krajów arabskich, z Pó∏wyspu Indyjskiego nale˝àcych do SEANZA23, z po∏udniowo-wschodniej Azji i Australii, ze Ârodkowo-Wschodniej Europy, z Afryki oraz Êrodkowej Azji. Komitet pomaga tym organizacjom poprzez dostarczanie odpowiedniej dokumentacji, uczestniczenie w spotkaniach, wsparcie ze strony Sekretariatu, organizowanie spotkaƒ dyrektorów w celu koordynacji przysz∏ych prac. Dzi´ki konferencjom mi´dzynarodowym i wspó∏pracy z ró˝nymi grupami zasady tworzone przez Komitet sà szeroko stosowane. Du˝a liczba krajów spoza G-10 stosuje fundamentalnà zasad´, ˝e ˝adne mi´dzynarodowe przedsi´wzi´cie bankowe nie mo˝e wymknàç si´ spod nadzoru. W wyniku wysi∏ków Komitetu obecnie istnieje tylko kilka miejsc na Êwiecie, gdzie banki sà zak∏adane i dzia∏ajà bez zwracania szczególnej uwagi na normy nadzorcze. Nie oznacza to jednak, ˝e w pozosta∏ych miejscach funkcjonujà wed∏ug stricte okreÊlonych odgórnie zasad – wprost przeciwnie, nadzory w poszczególnych paƒstwach sà niezale˝ne. Rozwój kontaktów mi´dzy nadzorami z ró˝nych krajów niejednokrotnie pomóg∏ w rozwiàzaniu problemów dotyczàcych pojedynczych banków. Dzi´ki swoim dzia∏aniom Komitet ma znaczny udzia∏ w promowaniu zasad efektywnego nadzoru na ca∏ym Êwiecie. 22 Pierwsze spotkanie odby∏o si´ w Londynie w 1979 r., ostatnie we wrzeÊniu 2002 r. w Cape Town na zaproszenie Banku Rezerw Afryki Po∏udniowej (South Africa Reserve Bank). 23 Organizacja powsta∏a w 1956 r. w celu zapewnienia wykwalifikowanego personelu dla po∏udniowoazjatyckich banków. BANK I KREDYT p a ê d z i e r n i k 2 0 0 3 Organem Komitetu funkcjonujàcym mi´dzy jego zjazdami jest Sekretariat. Dzia∏a on przy Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych w Bazylei (Bank for International Settlements). Sk∏ada si´ z dwunastu cz∏onków, pracowników instytucji nadzorczych, delegowanych przez nie czasowo. Oprócz obs∏ugiwania Komitetu i jego podkomitetów eksperckich Sekretariat zajmuje si´ doradztwem dla w∏adz nadzorczych ca∏ego Êwiata. Ponadto dba, by wszystkie zainteresowane w∏adze nadzorcze spoza krajów nale˝àcych do G-10 by∏y stale informowane o pracach Komitetu. W zwiàzku z tym co dwa lata przygotowuje raport na temat post´pów w nadzorze bankowym. Do niedawna Komitet prowadzi∏ warsztaty zwiàzane z nadzorem bankowym. Od 1987 r. Sekretariat organizuje corocznie seminaria dla m∏odych nadzorców bankowych. Uczestniczà w nich przedstawiciele oko∏o 35 krajów z ca∏ego Êwiata. Dodatkowo przewodzi∏ kilku – organizowanym ju˝ w poszczególnych paƒstwach – warsztatom oraz prowadzi∏ spotkania organizowane przez organizacje regionalne. W 1999 r. Bank Rozrachunków Mi´dzynarodowych wspólnie z Komitetem powo∏a∏ Instytut StabilnoÊci Finansowej (Financial Stability Institute – FSI) w celu opracowania i rozwijania wieloszczeblowego programu edukacji z zakresu bankowoÊci i nadzoru. Sekretariat nadal jest zaanga˝owany w pomoc w umacnianiu metod nadzoru na ca∏ym Êwiecie, za poÊrednictwem coraz wi´kszej liczby organizowanych przez FSI konferencji, seminariów i warsztatów. Wnioski Jak wynika z powy˝szych rozwa˝aƒ, Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego jest instytucjà o bogatym dorobku oraz ugruntowanej pozycji w mi´dzynarodowym systemie bankowym. Podj´te przezeƒ dzia∏ania przynios∏y sukces w postaci stabilnoÊci i bezpieczeƒstwa sektora bankowego. Mimo to cz∏onkowie Komitetu nie zakoƒczyli swoich prac, a wr´cz przeciwnie – w zwiàzku z ciàg∏ym post´pem w dziedzinie finansów i bankowoÊci jeszcze intensywniej poszukujà nowych rozwiàzaƒ. W ciàgu kilkudziesi´ciu lat Komitet sta∏ si´ ogromnym autorytetem. Sprawia to, ˝e propozycje Komitetu wprowadzane sà stopniowo we wszystkich systemach bankowych, a dzi´ki temu maleje ryzyko w systemie bankowym.
