Legionella Dzień Wody

Legionella species
Legioneloza znajduje się na liście chorób zakaźnych obowiązkowo rejestrowanych
i zgłaszanych Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŜeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570
z późn. zm.). Obowiązek badania Legionelli species od 1 stycznia 2008 r. wprowadza
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody
przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.).
Charakterystyka i występowanie
Bakterie z rodzaju Legionella są to cienkie pałeczki Gram(-)ujemne o wymiarach
0,3-0,9 x 2,0-4,0 µm. Posiadają zdolność ruchu. Ich naturalnym rezerwuarem są wody
śródlądowe i morskie, głównie w strefach przybrzeŜnych, gdzie często dochodzi do
eutrofizacji wód. Licznie występują takŜe w glebie, gorących źródłach wody, a ponadto są
wewnątrzkomórkowymi pasoŜytami pierwotniaków. Wyizolowano do tej pory 46 gatunków z
rodzaju Legionella, wśród których zidentyfikowano serologicznie 70 grup.
NamnaŜaniu bakterii Legionella sp. sprzyja temperatura wody od 20-45°C. Jest to
temperatura optymalna do rozwoju bakterii. W temperaturze wody < 20°C oraz > 45°C - brak
jest moŜliwości przeŜycia bakterii, a takŜe ich wzrost jest mało prawdopodobny. NamnaŜaniu
bakterii sprzyjają równieŜ: środowisko tlenowe, osady, szlamy, zgorzeliny i materiał
organiczny (czynniki odŜywcze). Nie stwierdzono przenoszenia się bakterii z człowieka na
człowieka oraz moŜliwości zaraŜenia się drogą pokarmową, poprzez picie zanieczyszczonej
wody.
Sztucznym rezerwuarem tych bakterii są systemy ciepłej wody i urządzenia
wentylacyjne. Bakterie te mogą kolonizować wewnętrzne części rur z ciepłą wodą, zbiorniki
na ciepłą wodę, wieŜe chłodnicze, perlatory zaworów czerpalnych, głowice natryskowe
pryszniców. Wymienione szczepy bakterii rozwijają się szczególnie silnie w źle
zaprojektowanych instalacjach obiektów uŜyteczności publicznej. Kotłownie zapewniające
przygotowanie ciepłej wody uŜytkowej wyposaŜa się w pojemnościowe, najczęściej pionowe
podgrzewacze, niekiedy o duŜych pojemnościach. Mankamentem tego rozwiązania moŜe być
nierównomierny rozkład i uwarstwienie temperatury podgrzanej wody. W dolnej i środkowej
części takiego podgrzewacza temperatura bywa rzędu od + 35°C do + 40°C, co sprzyja
rozwojowi flory bakteryjnej.
Wpływ na zdrowie człowieka
Legionella species moŜe powodować u ludzi nietypowe zapalenie płuc, jak i
gorączkę Pontiac. Szczególnie niebezpieczne dla człowieka są bakterie naleŜące do gatunku
Legionella pneumophila. Legionella species przenosi się drogą oddechową, przez inhalację
aerozoli zawierających bakterie lub cząsteczek pyłu powstałego w wyniku ich wyschnięcia.
Kropelki mogą powstawać w wyniku rozpryskiwania wody na przykład w kabinach
prysznicowych, wzburzania wody w pojemnikach, lub w zetknięciu z powierzchnią stałą.
Niebezpieczne są wymiary kropel o średnicy 2,0 – 5,0 µm. Krople o średnicy > 5 µm
zatrzymują się w gardle i nie docierają do oskrzeli, natomiast krople o średnicy < 2 µm, ze
względu na wymiary bakterii nie mogą być jej nośnikiem. Postaci płucnej legionelozy
towarzyszy suchy kaszel, zaburzenia w oddychaniu, temperatura powyŜej 40°C, zaburzenia
świadomości. Śmiertelność wynosi 10-20% zachorowań. Gorączka Pontiac ma postać
pseudogrypową i choruje na nią 90% naraŜonej populacji. Zgony nie występują.
Metody zapobiegania występowaniu i namnaŜaniu
Jedną z podstawowych zasad dostosowania instalacji ciepłej wody do działań
zmniejszających ryzyko zakaŜenia bakteriami Legionella jest zapewnienie stałego obiegu
wody ciepłej oraz uzyskanie temperatury ciepłej wody uŜytkowej w punkcie czerpalnym nie
niŜszej niŜ 55°C i nie wyŜszej niŜ 60°C. Instalacja taka powinna umoŜliwiać przeprowadzanie
jej okresowej dezynfekcji termicznej przy temperaturze wody nie niŜszej niŜ 70°C - zgodnie z
§120 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z
późn. zm.). NaleŜy nadmienić, Ŝe bakterie Legionella w temperaturach wyŜszych niŜ +60°C,
nie tylko się nie namnaŜają, ale i szybko giną.
Dezynfekcja termiczna polega na okresowym podwyŜszeniu temperatury wody
ciepłej do 70-80°C (minimalna temperatura w odległych punktach 60°C).
NamnaŜaniu bakterii Legionella species zapobiega równieŜ przeprowadzanie
okresowej - chemicznej lub termicznej dezynfekcji instalacji ciepłej wody. Dezynfekcja
chemiczna moŜe być prowadzona:
- podchlorynem sodu (hiperchlorowanie szokowe - do otrzymania stęŜenia chloru
wolnego między 20-50 mg/l, czas kontaktu: 1-2 godziny).
- hiperchlorowanie ciągłe - do otrzymania w punktach uŜytkowania stałego stęŜenia
wolnego chloru między 1-3 mg/l) albo dwutlenkiem chloru (do otrzymania stęŜenia
dwutlenku chloru w instalacji między 0,2 – 0,4 mg/l).
Konieczne jest takŜe dokonywanie przeglądu stanu instalacji ciepłej wody.
Instalacja powinna być utrzymywana w czystości, naleŜy zlikwidować tzw. „ślepe odcinki
instalacji”, aby nie dopuszczać do zastoin wody. Ponadto naleŜy zapobiegać procesom
korozji i tworzenia się złogów oraz utrzymywać w czystości zawory, krany, natryski oraz
prysznice itp.
Wszystkie powyŜsze czynności mają charakter prewencyjny, zapobiegający
namnaŜaniu się bakterii w instalacjach ciepłej wody. W celu monitorowania stanu instalacji
wodnych naleŜy przeprowadzać systematyczne badania polegające na wykrywaniu bakterii
z rodzaju Legionella.
Pobieranie, przechowywanie i transport próbek wody do badań
Próbki wody mogą być pobierane wyłącznie przez personel przeszkolony w zakresie
pobierania i postępowania z próbkami wody. Pobieranie próbek gorącej wody naleŜy
wykonywać zachowując szczególną ostroŜność. NaleŜy uŜywać: rękawic i okularów
ochronnych zabezpieczających przed poparzeniem oraz unikać wdychania aerozoli. Próbki
wody powinno pobierać się ze szczególną starannością, gwarantując zachowanie jałowych
warunków. Zdjąć z kurka wszystkie dodatkowe urządzenia (wkładki przeciwrozpryskowe,
perlatory, filtry, rurki przedłuŜające). Kurki i końcówki przewodów naleŜy umyć
detergentem, osuszyć i zdezynfekować najlepiej przez opalenie płomieniem. Transport próbek
powinien się odbywać w temperaturze 6-18ºC, najlepiej 8ºC. Próbki naleŜy chronić przed
ciepłem i światłem słonecznym. Czas transportu powinien być moŜliwie jak najkrótszy,
badania najlepiej jest rozpocząć w ciągu 24h (maksymalnie 72h) od chwili pobrania.
Legionella na terenie woj. zachodniopomorskiego
W woj. zachodniopomorskim prowadzone są badania ciepłej wody uŜytkowej w
kierunku wykrywania bakterii Legionella sp. w obiektach uŜyteczności publicznej (domy
dziecka, domy pomocy społecznej, ośrodki wczasowe, sanatoria, hotele, internaty) oraz w
zakładach opieki zdrowotnej zamkniętej (szpitale, zakłady opiekuńczo-lecznicze).
Próbki wody pobierane są zgodnie z § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z
dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U.
Nr 61, poz. 417 z późn. zm.).
Punkty poboru próbek wody ciepłej zlokalizowane są w miejscu wypływu ciepłej
wody ze zbiornika lub najbliŜszym punkcie czerpalnym, w punkcie czerpalnym najdalej
połoŜonym od zbiornika ciepłej wody, w miejscu powrotu wody do podgrzewacza i
przynajmniej w jednym wybranym punkcie pośrednim (ich liczba zaleŜy od wielkości
systemu).
Minimalna częstotliwość pobierania próbek ciepłej wody oraz procedury
postępowania zaleŜą od wyników badania bakteriologicznego i zostały szczegółowo
omówione w załączniku nr 7 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r.
w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z
późn. zm.), co przedstawia poniŜsza tabela:
Liczba Legionella sp. w 100
Ocena skaŜenia
ml
<100
<102
>100
102 - 103
>1.000
103 – 104
>10.000
>104
Postępowanie
Badanie
brak / znikome
System pod kontrolą - nie wymaga
Po 1 roku lub po 3
podjęcia specjalnych działań.
latach2)
średnie
JeŜeli większość próbek jest
Po 4 tygodniach, jeŜeli
pozytywna, naleŜy sieć wodną uznać
wynik badania nie
za skolonizowaną przez pałeczki ulegnie zmianie, naleŜy
Legionella, znaleźć przyczynę
przeprowadzić
(dokonać przeglądu technicznego
czyszczenie i
sieci, sprawdzić temperaturę wody) i dezynfekcję, powtórzyć
podjąć działania zmierzające do
badanie po 1 tygodniu,
redukcji liczby bakterii. Dalsze
następnie po 1 roku
działania (czyszczenie i dezynfekcja)
zaleŜą od wyniku następnego badania
wysokie
Przystąpić do działań
Po 1 tygodniu od
interwencyjnych jw., włącznie z
czyszczenia i
czyszczeniem i dezynfekcją systemu - dezynfekcji, następnie
woda nie nadaje się do pryszniców.
co 3 miesiące3)
bardzo wysokie Natychmiast wyłączyć z eksploatacji
Po 1 tygodniu od
urządzenia i instalacje wody ciepłej
czyszczenia i
oraz przeprowadzić zabiegi ich
dezynfekcji, następnie
czyszczenia i dezynfekcji.
co 3 miesiące3)
2)
jeŜeli w kolejnych badaniach w odstępstwach rocznych stwierdzono <100jtk/100ml
jeŜeli w kolejnych w dwóch badaniach wykonanych w odstępstwach h trzech miesięcy
stwierdzono <100jtk/100ml, to następne badanie moŜna wykonać za rok
3)
Prowadzony przez państwową inspekcję sanitarną monitoring jakości ciepłej wody
uŜytkowej wykazał występowanie bakterii Legionella sp. w znacznych ilościach w obiektach
uŜyteczności oraz szpitalach.
W 2010 r. nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej objęto jakość wody ciepłej w
141 obiektach uŜyteczności publicznej i zakładach opieki zdrowotnej zamkniętej. Pobrano
łącznie 1111 próbek wody, z czego w 296 próbkach stwierdzono przekroczenie
dopuszczalnej wartości bakterii Legionella sp.
Pod szczególnym nadzorem organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest jakość
wody ciepłej uŜytkowej w zakładach opieki zdrowotnej zamkniętej.
Do dnia 31.12.2010 r. wykonano w ramach nadzoru badanie ciepłej wody uŜytkowej
na obecność bakterii Legionella sp. w 24 szpitalach. Pobrano łącznie 302 próbki wody ciepłej
w szpitalach, z czego w 115 próbkach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej liczby
bakterii Legionella sp. określonej w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r.
w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z
późn. zm.)
Uzyskane wyniki badań ujawniły występowanie bakterii Legionella sp. w znacznych
ilościach. W 14 szpitalach stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej normy określonej w ww.
rozporządzeniu, co stanowi 58,3 % obiektów (na koniec 2009 r. było 61,1 %).
W przypadku występowania bakterii Legionella sp. w ilościach powyŜej 1000
jtk/100ml zakazywano korzystania z ciepłej wody pod prysznicami oraz nakazywano
doprowadzenie ciepłej wody do właściwej jakości.
W związku z powyŜszym wydano w sumie 14 decyzji administracyjnych.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe powyŜsze działania doprowadziły do poprawy jakości wody
ciepłej, gdyŜ kolejne badania próbek wody nie wykazywały juŜ przekroczeń dopuszczalnej
wartości bakterii Legionella sp.