Europejski Mechanizm Stabilności jako nowy

ANNALES
U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A
L UB L IN – POL ON IA
VOL. XLV, 2
SECTIO H
2011
Katedra Polityki Ekonomicznej i BankowoĞci, Politechnika Radomska im. Kazimierza Puáaskiego
URSZULA KOSTERNA
Europejski Mechanizm StabilnoĞci jako nowy element
infrastruktury.. instytucjonalnej UGiW
European Stability Mechanism as a new part of the institutional infrastructure of the EMU
WstĊp
Zaáamanie siĊ greckich finansów publicznych, ujawnione w grudniu 2009 r.,
stworzyáo zagroĪenie stabilnoĞci obszaru jednowalutowego i spowodowaáo koniecznoĞü podjĊcia dziaáaĔ z jednej strony doraĨnych, nakierowanych na uspokojenie rynków finansowych (zorganizowanie Ğrodków pomocowych dla Grecji), z drugiej zaĞ dáugofalowych, wzmacniających strukturĊ instytucjonalną
UGW.
Celem artykuáu jest przedstawienie istniejących i projektowanych mechanizmów
stabilizacji finansowej w UE wraz z oceną efektów ich zastosowania.
1. Instrument Ğrednioterminowego wsparcia finansowego
bilansów páatniczych paĔstw czáonkowskich
MoĪliwoĞü wsparcia finansowego dla paĔstwa czáonkowskiego znajdującego siĊ
w trudnej sytuacji w zakresie jego bilansu páatniczego okreĞlona zostaáa w art. 119
Traktatu ustanawiającego WspólnotĊ Europejską (obecnie art. 143 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Rada moĪe udzieliü takiej pomocy, dziaáając na podstawie zalecenia Komisji Europejskiej (KE) wydanego po konsultacji z Komitetem
Ekonomiczno-Finansowym. KaĪda poĪyczka dla paĔstwa czáonkowskiego powinna
byü powiązana z przyjĊciem przez to paĔstwo Ğrodków polityki gospodarczej mających
18
URSZULA KOSTERNA
przywróciü lub zapewniü trwaáą sytuacjĊ w zakresie bilansu páatniczego. OkreĞlenie
instrumentarium pomocy znalazáo siĊ w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 1969/88
ustanawiającym jednolity instrument Ğrednioterminowego wsparcia finansowego
bilansów páatniczych paĔstw czáonkowskich.
Wraz z wejĞciem w Īycie idei wspólnej waluty, od 1 stycznia 1999 r. wiĊkszoĞü paĔstw czáonkowskich przestaáa byü uprawniona do korzystania z takiej
pomocy. Jednak ze wzglĊdu na potencjalne potrzeby tych paĔstw, które nie przyjĊáy euro, a takĪe potrzeby przyszáych nowych paĔstw czáonkowskich, dopóki
nie przyjmą wspólnej waluty, rozporządzeniem Rady (WE) nr 332/2002 okreĞlono sposób funkcjonowania zmodyfikowanego instrumentarium pomocowego.
Górny limit áącznie udostĊpnionych Ğrodków obniĪono z 16 mld € do 12 mld €.
W celu sfinansowania poĪyczek KE zostaáa upowaĪniona do zaciągania w imieniu Wspólnoty poĪyczek i kredytów na rynkach kapitaáowych lub od instytucji
finansowych.
Pod wpáywem ogólnoĞwiatowego kryzysu finansowego górny limit áącznej
wartoĞci poĪyczek podniesiono w grudniu 2008 r. do 25 mld €, a nastĊpnie, w maju
2009 r., do 50 mld €.
Uruchamianie instrumentu w praktyce ostatnich lat odbywaáo siĊ przy wspóáudziale
MFW, innych instytucji miĊdzynarodowych oraz paĔstw. I tak na pakiet pomocowy
dla WĊgier, uzgodniony w listopadzie 2008 r., w kwocie 20 mld €, skáadaáy siĊ Ğrodki
UE (6,5 mld €), MFW (12,5 mld €) oraz Banku ĝwiatowego (1 mld €). Wsparcie dla
àotwy, w kwocie 7,5 mld €, uzgodnione w grudniu 2008 r., obejmowaáo udziaá UE
(3,1 mld €), MFW (1,7 mld €), paĔstw nordyckich (1,9 mld €), Banku ĝwiatowego
(0,4 mld €), EBOiR, Czech i Polski (0,4 mld €). Wreszcie pakiet dla Rumunii, z maja
2009 r., w kwocie 20 mld €, skáadaá siĊ ze Ğrodków UE (5 mld €), MFW (13 mld €),
Banku ĝwiatowego (1 mld €) oraz EBI i EBOiR (1 mld €).
2. Pomoc finansowa dla Grecji
Od grudnia 2009 r., kiedy nowy premier Grecji ujawniá rzeczywisty stan finansów
publicznych paĔstwa, pogarszaáy siĊ warunki rynkowego finansowania dáugu greckiego. Narastanie obaw przed zaistnieniem niewypáacalnoĞci Grecji spowodowaáo,
Īe juĪ w lutym 2010 r. przywódcy UE uzgodnili koniecznoĞü podjĊcia „zdecydowanych i skoordynowanych” dziaáaĔ pomocowych. 23 kwietnia rząd Grecji zwróciá siĊ
z oficjalną proĞbą o uruchomienie pomocy finansowej.
W ciągu weekendu 1-2 maja 2010 r. zakoĔczone zostaáy negocjacje Grecji w sprawie pomocy finansowej. Na posiedzeniu ministrów finansów strefy euro w Brukseli
zapadáa decyzja o przyznaniu 110 mld € do 2012 r. Czáonkowie strefy euro zobowiązali
siĊ zapewniü 80 mld €1, w tym 30 mld € w 2010 r., 30 mld € ma udostĊpniü MFW.
1
Udziaá poszczególnych paĔstw w pomocy dla Grecji okreĞlono proporcjonalnie do udziaáu w kapitale EBC.
EUROPEJSKI MECHANIZM STABILNOĝCI JAKO NOWY ELEMENT INFRASTRUKTURY...
19
Grecki plan, zaakceptowany przez EBC i MFW, zakáadaá oszczĊdnoĞci budĪetowe
w wysokoĞci 34,5 mld € w ciągu trzech lat oraz spadek deficytu budĪetowego w 2010 r.
do 8,1% PKB. Zgodnie z planem, dáug publiczny Grecji miaá osiągnąü 149% PKB
w 2013 r. i zacząü obniĪaü siĊ od roku 2014.
Dotychczasowo udostĊpnione Ğrodki finansowe dla Grecji ujĊto w tabeli 1.
Tabela 1. Wypáaty z pakietu pomocowego dla Grecji (mld €)
PaĔstwa strefy euro
MFW
Razem
maj 2010
14,5
5,5
20,0
wrzesieĔ 2010
6,5
2,5
9,0
grudzieĔ 2010/styczeĔ 2011
6,5
2,5
9,0
marzec 2011
10,9
4,1
15,0
ħródáo: http://ec.europa.eu/economy_finance/eu_borrower/greek_loan_facility/index_en.htm
Wypáaty z pakietu pomocowego miaáy pokryü potrzeby finansowania deficytu
budĪetowego i obsáugi dáugu publicznego do koĔca 2011 r. Oczekiwano, Īe Grecja
stopniowo powróci do rynkowego finansowania swych potrzeb poĪyczkowych
w 2012 r. Jednak pakiet nie przyniósá oczekiwanych efektów – po roku od jego uruchomienia, 13 czerwca 2011 r. Standard & Poor’s obniĪyá rating Grecji z B do CCC,
wskazując na „znaczny wzrost prawdopodobieĔstwa”, Īe kraj ten utraci zdolnoĞü
spáacania przynajmniej czĊĞci dáugów. PaĔstwo wciąĪ pogrąĪone jest w gáĊbokim
kryzysie. Szacuje siĊ, Īe zadáuĪenie Grecji w latach 2012-2014 osiągnie 170% PKB.
Na szczycie paĔstw strefy euro 11 marca 2011 r. obniĪono oprocentowanie Ğrodków
przyznanych Grecji z 5,2% do 4,2% i wydáuĪono okres ich spáaty z 4,5 roku do 7,5
roku. Uruchomienie piątej transzy pakietu, w wysokoĞci 12 mld € jest niezbĊdne dla
zrealizowania najpilniejszych zobowiązaĔ zapadających w lipcu 2011 r. Jednak na
spotkaniu ministrów finansów strefy euro 20 czerwca zdecydowano, Īe warunkiem
przekazania Ğrodków jest zatwierdzenie przez parlament grecki nowego programu
oszczĊdnoĞciowego o wartoĞci 28 mld € i planu prywatyzacji o wartoĞci 50 mld €.
W tym samym dniu MFW oĞwiadczyá, Īe zanim wypáaci swój udziaá w kolejnej
transzy pomocy dla Grecji, musi mieü pewnoĞü, Īe greckie reformy są realizowane
i Īe wspóáfinansują je paĔstwa strefy euro.
Dalsza pomoc dla Grecji wydaje siĊ przesądzona ze wzglĊdu na obawy, Īe bankructwo Grecji moĪe pociągnąü za sobą zaáamanie siĊ rynków dáugu innych paĔstw,
zagraĪając istnieniu wspólnej waluty. Przewodniczący Eurogrupy premier Luksemburga Jean-Claude Juncker na czerwcowym spotkaniu ostrzegaá, Īe „choroba Aten”
moĪe zainfekowaü PortugaliĊ i IrlandiĊ, a potem – nawet przed Hiszpanią – BelgiĊ
i Wáochy z ich wysokim dáugiem publicznym. Dane zawarte w tabeli 2 obrazują stan
finansów publicznych tych paĔstw oraz ĞredniomiesiĊczną dochodowoĞü (przed opo-
20
URSZULA KOSTERNA
datkowaniem) dáugoterminowych (10-letnich) obligacji rządów szczebla centralnego
na rynku wtórnym.
Tabela 2. Deficyt budĪetowy i dáug publiczny w relacji do PKB (%) oraz ĞredniomiesiĊczna
dochodowoĞü dáugoterminowych obligacji wybranych paĔstw strefy euro (%)
Dáug publiczny 2010
Deficyt budĪetowy 2010
DochodowoĞü maj 2011
Belgia
96,8
-4,1
4,21
Grecja
142,8
-10,5
15,94
Hiszpania
60,1
-9,2
5,32
Irlandia
96,2
-32,4
10,64
Portugalia
93,0
-9,1
9,63
Wáochy
119,0
-4,6
4,76
Niemcy
83,2
-3,3
3,06
ħródáo: Eurostat
Dane obrazują ogromną rozpiĊtoĞü dochodowoĞci obligacji skarbowych, bĊdącą
konsekwencją róĪnej Īądanej premii za ryzyko kredytowe i páynnoĞci2. ĝrednia
dochodowoĞü obligacji greckich byáa w maju 2011 r. wyĪsza o 1288 punktów bazowych od dochodowoĞci niemieckich obligacji Bund, stanowiących w strefie euro
bezpieczną i páynną „przystaĔ” dla kapitaáu. Brak perspektyw rynkowego, prywatnego
finansowania potrzeb poĪyczkowych Grecji spowodowaá, Īe przewiduje siĊ uruchomienie nowego pakietu pomocowego, szacowanego nawet na 90 mld € do poáowy
2014 r. Byáby on juĪ jednak przygotowywany nie doraĨnie, lecz przy wykorzystaniu omówionego poniĪej, utworzonego w maju 2010 r. Europejskiego Mechanizmu
Stabilizacji.
3. Europejski Mechanizm Stabilizacji
ZagroĪenie stabilnoĞci obszaru jednowalutowego, które zaistniaáo wiosną 2010 r.,
spowodowaáo koniecznoĞü podjĊcia dziaáaĔ z jednej strony szybkich, nakierowanych
na uspokojenie rynków finansowych, z drugiej zaĞ dáugofalowych, wzmacniających
strukturĊ instytucjonalną UGW w aspekcie dyscyplinowania finansów publicznych.
2
Zob. S. Barrios, P. Iversen, M. Lewandowska, R. Setzer, Determinants of intra-euro area government
bond spreads during the financial crisis, European Commission, Directorate General for Economic and Financial Affairs, “Economic Papers” 2009, No. 388, November oraz L. Codogno, C. Favero, A. Missale, Yield
spreads on EMU government bonds, “Economic Policy” 2003, October.
EUROPEJSKI MECHANIZM STABILNOĝCI JAKO NOWY ELEMENT INFRASTRUKTURY...
21
ZapowiedĨ poszukiwania nowych rozwiązaĔ systemowych pojawiáa siĊ juĪ na
początku marca 2010 r., gdy niemiecki minister finansów Wolfgang Schaeuble zaproponowaá utworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego3, który miaáby wspieraü
poĪyczkami kraje strefy euro, w zamian za reformy i konsolidacjĊ finansów publicznych. Jakkolwiek fundusz nie miaáby stanowiü konkurencji dla MFW, to paĔstwa
czáonkowskie miaáyby siĊ zobowiązaü do tego, Īe nie bĊdą zabiegaáy o wsparcie
z MFW. Miaáoby to zapobiec uzyskaniu przez USA czy inne paĔstwo wpáywu na
politykĊ strefy euro. Ponadto, zgodnie z wypowiedzią Schaeuble, „akceptacja pomocy finansowej z MFW byáaby przyznaniem, Īe strefa euro nie potrafi samodzielnie
rozwiązywaü swoich problemów”. WątpliwoĞci co do trybu ustanowienia takiego
funduszu, przede wszystkim problem jego zgodnoĞci z Traktatem z Lizbony spowodowaáy, Īe KE zaczĊáa poszukiwaü innych rozwiązaĔ antykryzysowych.
9 maja 2010 r. na posiedzeniu Ekofin przyjĊto koncepcjĊ utworzenia sieci bezpieczeĔstwa finansowego UE, ze wspóáudziaáem MFW. WartoĞü moĪliwych Ğrodków
pomocowych okreĞlono na 750 mld €. Elementami sieci są:
• Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej (European Financial Stabilisation Mechanism – EFSM)4. Mechanizm ten funkcjonuje analogicznie jak
Instrument Ğrednioterminowego wsparcia finansowego bilansów páatniczych,
z którego mogą korzystaü paĔstwa, których walutą nie jest euro. ĝrodki EFSM
adresowane do paĔstw strefy euro, do wysokoĞci 60 mld €, zapewnia KE,
zaciągając w imieniu UE poĪyczki na rynkach kapitaáowych lub od instytucji
finansowych. PoĪyczki te gwarantowane są niewykorzystanymi funduszami
ujĊtymi w wieloletnich ramach budĪetowych UE. Udziaá poszczególnych paĔstw
w budĪecie UE okreĞla zatem ich udziaá w finansowaniu EFSM. Przodują
tu Niemcy (21,11%), Francja (16,44%), Wáochy (13,64%), Wielka Brytania
(13,05%), Hiszpania (8,51%) i Holandia (5,28%). Udziaá Polski wynosi 1,99%;
• Europejski Instrument StabilnoĞci Finansowej (European Financial Stability
Facility – EFSF), bĊdący kluczowym elementem stworzonej sieci. Jest to spóáka, której akcjonariuszami są paĔstwa czáonkowskie strefy euro, utworzona
7 czerwca 2010 r. w Luksemburgu, na 3 lata. EFSF moĪe udzielaü poĪyczek
paĔstwom strefy euro, po ustaleniu programu reform wspólnie z MFW. ĝrodki
pozyskiwane są poprzez emisjĊ obligacji gwarantowanych do wartoĞci 440
mld € przez inne paĔstwa strefy euro. PoniewaĪ gwarancje obejmują 120%
emisji (mają ratingu AAA trzech gáównych agencji ratingowych), w praktyce
rzeczywiste zdolnoĞci poĪyczkowe tej czĊĞci funduszu byáy niĪsze;
• MFW, który ma udostĊpniü do 250 mld €.
3
Koncepcja utworzenia takiego funduszu oraz równolegáego okreĞlenia warunków i procedur kontrolowanego bankructwa czáonka strefy euro zostaáa opracowana w Centre for European Policy Studies; zob.
D. Gros, T. Mayer, How to deal with sovereign default in Europe: Towards a Euro(pean) Monetary Fund,
“CEPS Policy Brief” 2010, No. 202, February.
4
Zob. Council Regulation (EU) No 407/2010 of 11 May 2010 establishing a European Financial Stabilisation Mechanism (OJ L 118, 12.05.2010).
22
URSZULA KOSTERNA
Dodatkowym elementem nowego instrumentarium byáo ogáoszenie przez EBC
moĪliwoĞci interwencji na rynkach dáugu publicznego – w razie koniecznoĞci skupowania obligacji skarbowych na rynku wtórnym, aby powstrzymaü nadmierny
wzrost ich rentownoĞci.
Nowe mechanizmy pomocowe doĞü szybko okazaáy siĊ potrzebne. 21 listopada
2010 r. Irlandia, po zaáamaniu siĊ jej systemu bankowego, zostaáa zmuszona do wystąpienia o pakiet ratunkowy. 28 listopada przedstawiciele KE, MFW i EBC wspólnie
z wáadzami Irlandii sformuáowali warunki programu dostosowawczego zarysowanego
do koĔca 2013 r., okreĞlając wielkoĞü wymaganego finansowania na 85 mld €, które
mają pochodziü z:
• udziaáu wáasnego Irlandii – 17,5 mld €;
• EFSM – 22,5 mld € (do czerwca 2011 r. przekazano 11,4 mld €);
• EFSF – 17,7 mld € (w lutym 2011 r. przekazano 3,3 mld €) oraz z poĪyczek
udzielonych przez Wielką BrytaniĊ, SzwecjĊ i DaniĊ – 4,8 mld €;
• MFW – 22,5 mld € (do maja 2011 r. przekazano 7,2 mld €).
Dla zagwarantowania Ğrodków dla ewentualnych nastĊpnych poĪyczkobiorców,
na szczycie paĔstw strefy euro 11 marca 2011 r. przyjĊto, Īe potencjaá EFSF wynosiü
bĊdzie peáne 440 mld €. OkreĞlono takĪe zasady funkcjonowania przyszáego Europejskiego Mechanizmu StabilnoĞci, który od 2013 r. zastąpi tymczasowe mechanizmy.
NastĊpnym poĪyczkobiorcą okazaáa siĊ Portugalia, która zwróciáa siĊ o pomoc
7 kwietnia 2011 r. Po zaakceptowaniu trzyletniego programu dostosowawczego,
zawierającego dziaáania zmierzające do podniesienia konkurencyjnoĞci, wspierania
wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, wzmocnienia stabilnoĞci sektora finansowego
i uzdrowienia finansów publicznych, 17 maja zawarto porozumienie, uzgadniając
wartoĞü pomocy na 78 mld €, które bĊdą pochodziü z:
• EFSM – 26 mld € (do czerwca 2011 r. przekazano 6,5 mld €);
• EFSF – 26 mld € (w czerwcu 2011 r. przekazano 5,8 mld €);
• MFW – 26 mld € (do maja 2011 r. przekazano 6,3 mld €).
4. Europejski Mechanizm StabilnoĞci
Ustalenia szczytu paĔstw strefy euro, podjĊte 11 marca 2011 r., zostaáy zatwierdzone przez RadĊ Europejską, która na szczycie 24–25 marca zatwierdziáa szczegóáy
dotyczące przyszáego staáego Europejskiego Mechanizmu StabilnoĞci (European
Stability Mechanizm – ESM)5. Porozumienia w sprawie EMS oraz zmiany do porozumienia w sprawie EFSF (w celu zapewnienia efektywnej zdolnoĞci mechanizmu
do udzielania poĪyczek na poziomie 440 mld €) miaáy byü podpisane przed koĔcem
czerwca 2011 r.
5
Zob. European Council 24/25 March 2011, Conclusions, EUCO 10/1/11 REV 1, Brussels, 20 April
2011, Annex II.
EUROPEJSKI MECHANIZM STABILNOĝCI JAKO NOWY ELEMENT INFRASTRUKTURY...
23
Dla ustanowienia ESM w art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
dodany bĊdzie ustĊp w brzmieniu:
„PaĔstwa Czáonkowskie, których walutą jest euro, mogą ustanowiü mechanizm
stabilnoĞci uruchamiany, jeĪeli bĊdzie to niezbĊdne do ochrony stabilnoĞci strefy
euro jako caáoĞci. Udzielenie wszelkiej niezbĊdnej pomocy finansowej w ramach
takiego mechanizmu bĊdzie podlegaáo rygorystycznym warunkom”. Zmiana Traktatu
ma wejĞü w Īycie 1 stycznia 2013 r., o ile zostanie zaakceptowana przez paĔstwa
czáonkowskie zgodnie z wymogami ich konstytucji.
ESM ma przejąü rolĊ EFSF oraz EFSM przy zapewnianiu zewnĊtrznej pomocy
finansowej paĔstwom czáonkowskim strefy euro po czerwcu 2013 roku. DostĊp do
pomocy finansowej z ESM bĊdzie moĪliwy przy speánieniu wymogów makroekonomicznego programu dostosowawczego oraz rygorystycznej analizy zdolnoĞci
obsáugi zadáuĪenia publicznego; analizy te bĊdzie przeprowadzaü KE wraz z MFW
i we wspóápracy z EBC.
ESM bĊdzie miaá efektywną zdolnoĞü udzielania poĪyczek w wysokoĞci 500
mld €. Ta zdolnoĞü bĊdzie uzupeániana przez udziaá MFW w operacjach pomocy
finansowej, w których paĔstwa czáonkowskie spoza strefy euro bĊdą mogáy równieĪ
uczestniczyü.
ESM zostanie ustanowiony w drodze porozumienia miĊdzy paĔstwami czáonkowskimi strefy euro jako organizacja miĊdzyrządowa na mocy miĊdzynarodowego
prawa publicznego i bĊdzie miaá siedzibĊ w Luksemburgu.
Zgodnie z projektem, paĔstwa czáonkowskie strefy euro bĊdą przekazywaü do ESM
kwoty sankcji finansowych naáoĪonych na nie na mocy paktu stabilnoĞci i wzrostu
oraz procedur dotyczących zakáóceĔ równowagi makroekonomicznej6. Sankcje takie
bĊdą stanowiü czĊĞü kapitaáu wpáaconego.
ESM bĊdzie miaá caákowity kapitaá subskrybowany w wysokoĞci 700 mld €,
z czego 80 mld € bĊdzie miaáo postaü kapitaáu wpáaconego zapewnionego przez paĔstwa czáonkowskie strefy euro, wnoszonego stopniowo od lipca 2013 roku w piĊciu
równych rocznych ratach. Kwota 620 mld € to zadeklarowany kapitaá na Īądanie oraz
gwarancje udzielone przez paĔstwa czáonkowskie strefy euro. Nominalna wysokoĞü
kapitaáu subskrybowanego bĊdzie wyĪsza o 200 mld € od efektywnej zdolnoĞci poĪyczkowej ze wzglĊdu na potrzebĊ uzyskania najwyĪszej oceny agencji ratingowych,
co wymaga udzielenia gwarancji na kwotĊ wyĪszą niĪ wartoĞü emisji.
Klucz udziaáów paĔstw czáonkowskich w kapitale subskrybowanym ESM bĊdzie
oparty na kluczu kapitaáu wpáaconego stosowanym przez EBC.
Pomoc ESM bĊdzie zapewniana w formie krótko- i Ğrednioterminowych poĪyczek,
jednak w wyjątkowych przypadkach mechanizm bĊdzie mógá podejmowaü interwencje
6
29 wrzeĞnia 2010 r. KE przedáoĪyáa pakiet regulacji prawnych wzmacniających i poszerzających
nadzór nie tylko nad polityką fiskalną, lecz takĪe makroekonomiczną i reformami strukturalnymi paĔstw
czáonkowskich, wraz z nowymi mechanizmami egzekwowania ich zobowiązaĔ. Pakiet legislacyjny zostaá
przyjĊty przez RadĊ UE 15 marca 2011 r.
24
URSZULA KOSTERNA
na pierwotnych rynkach dáugu publicznego. DáugoĞü programu dostosowawczego
i termin zapadalnoĞci poĪyczek bĊdą uzaleĪnione od charakteru zakáóceĔ równowagi
oraz perspektyw odzyskania przez dane paĔstwo stabilnoĞci finansowej.
KaĪda emisja obligacji skarbowych paĔstw strefy euro od lipca 2013 r. bĊdzie
zawieraáa tzw. klauzule wspólnego dziaáania (Collective Action Clause), które w kontekĞcie udziaáu sektora prywatnego uáatwiają negocjacje w sprawie ewentualnej
restrukturyzacji dáugu.
W pierwotnych ustaleniach ESM miaáby posiadaü status uprzywilejowanego
wierzyciela, analogicznie jak MFW. W razie niewypáacalnoĞci dáuĪnika byáby wiĊc
spáacany w pierwszej kolejnoĞci, przed inwestorami prywatnymi. Ta kwestia od
początku budziáa kontrowersje ze wzglĊdu na moĪliwe negatywne reakcje rynków7.
JeĞli dáug wzglĊdem EMS byáby uprzywilejowany, to posiadacze dáugu podporządkowanego – podmiotów prywatnych, ponieĞliby wiĊkszoĞü strat w przypadku bankructwa paĔstwa-dáuĪnika. Skáaniaáoby to inwestorów prywatnych do wyprzedaĪy
potencjalnie toksycznych aktywów przed 2013 r., co stwarzaáoby presjĊ na wzrost ich
rentownoĞci, uniemoĪliwiając powrót dáuĪnika do rynkowego finansowania dáugu.
Czerwcowe wzrosty rentownoĞci na rynku wtórnym obligacji skarbowych Grecji,
Irlandii, Portugalii, ale takĪe Hiszpanii byáy tego wyraĨnym przejawem. Stąd 20
czerwca 2011 r. ministrowie finansów strefy euro zrezygnowali z forsowania zasady
uprzywilejowania. W zamyĞle miaáaby ona chroniü europejskich podatników, w praktyce to wáaĞnie oni finansowaliby potrzeby zagroĪonych paĔstw, podczas gdy poĪądany (gáównie z perspektywy niemieckiej) udziaá sektora prywatnego obniĪaáby siĊ8.
ZakoĔczenie
Omówione w artykule dotychczasowe dziaáania UE zmierzające do wzmocnienia
stabilnoĞci strefy euro nie przyniosáy rezultatu. Po Grecji juĪ dwa paĔstwa korzystają
z nadzwyczajnych pakietów pomocowych, a zagroĪenie infekcji kryzysem nastĊpnych
czáonków strefy euro narasta.
Pogorszyá siĊ klimat polityczny i spoáeczny do rozwiązania kryzysu. Opór
przeciwko reformom i wyprzedaĪy majątku paĔstwowego stawia pod znakiem
zapytania realizacjĊ programu oszczĊdnoĞciowego w Grecji, niemieccy wyborcy
są przeciwko braniu na swoje barki ciĊĪaru odpowiedzialnoĞci za niefrasobliwoĞü
i oszustwa statystyczne Greków. Francuzi obawiają siĊ skutków bankructwa Grecji
dla rodzimych banków, które posiadają czterokrotnie wiĊcej greckich obligacji niĪ
instytucje niemieckie. MarĪa dochodowoĞci greckich obligacji skarbowych na rynku
wtórnym w stosunku do obligacji niemieckich jest o 8 punktów procentowych wyĪsza
7
If Greece goes…The opportunity for Europe’s leaders to avoid disaster is shrinking fast, “The Economist”, June 23rd 2011.
8
Merkel’s hazardous course, “The Economist”, June 23rd 2011.
EUROPEJSKI MECHANIZM STABILNOĝCI JAKO NOWY ELEMENT INFRASTRUKTURY...
25
niĪ przed rokiem. Choü prywatni inwestorzy jeszcze ulegają pokusie naduĪycia, to
w powszechnej opinii Grecja jest niewypáacalna.
Rysująca siĊ perspektywa niekontrolowanego bankructwa czáonka strefy euro
z opuszczeniem strefy i powrotem do drachmy zapoczątkowaáaby drogĊ ku przepaĞci, zarówno dla Grecji (inflacja podsycana dewaluacją i finansowaniem deficytu
budĪetowego, znikome korzyĞci z chwilowej poprawy konkurencyjnoĞci, odciĊcie od
zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania), jak i dla obszaru jednowalutowego i caáej Unii.
Rozwiązanie obecnego kryzysu fiskalnego w Europie wymaga przeprowadzenia
kontrolowanego bankructwa i restrukturyzacji dáugu greckiego. Wymaga takĪe, po
dokonaniu restrukturyzacji, wsparcia finansowego dla realistycznego programu dostosowawczego. Planowany EMS moĪe byü trwaáą i wiarygodną ramą instytucjonalną
takich dziaáaĔ. Jednak bez wprowadzenia i egzekwowania mechanizmów skutecznie
dyscyplinujących finanse publiczne paĔstw czáonkowskich samo jego utworzenie nie
wzmocni stabilnoĞci obszaru jednowalutowego.
European Stability Mechanism as a new part of the institutional
infrastructure of the EMU
The collapse of the Greek public finances, disclosed in December 2009, created a threat to the
stability of the single-currency area and has led to actions aimed at strengthening the institutional
structure of the EMU. These actions have not been successful yet. After Greece, two countries already
benefit from special rescue packages, and the fears of contagion are growing.
The solution of the current fiscal crisis in Europe requires a restructuring of Greece’s debt. It also
requires, after the restructuring, financial support for a realistic adjustment program. The planned European
Stability Mechanism may be a permanent and credible institutional frame of such actions. But the key
condition is the introduction of mechanisms to effectively discipline public finances of Member States.