бгв ¤ еж ¦ § § ¥ ¥ ¨ © § § ¥ ¨ § ¥ ¥ © © © § ейз

Zbigniew Rudnicki
To samo
mi dzy narodo wa Unii Europejski ej
Problem atyka
popular n o ci i sta ł a si
tylko
na gruncie
szer sz y m
nale y
kszt a ł t u j
to sam o ciowa
zyska ł a
w
ostat nich
latach
przed m i ote m zwi kszonego zainteres owa ni a nie
etnogr afii i antrop ol ogii kultur owej
ale tak e na
gru ncie nauk spo ł ecz nych. Przyczyn takiego stanu
upatrywa
cych
w
dwóch
zjawiska
co
w
najm ni ej
sferze
grupach
stosun ków
rzeczy
czynników
(krajowych
i)
mi dzynaro do wych, których krystalizacja nast puje w ostat niej dekad zi e
minion ego
wieku. Nale y przy
niezale nie od tego jak s
charak ter
kom pleks u
sytuacyjnych,
spo ł ecz nyc h
nowych,
obowi
b d cych
tkowan ym i
rodkowej
znacz cych
na
sobie spraw
z tego,
siebie
strony
oddzia ł uj cych
obserwujem y
z drugiej
rezult ate m
gru pa
jesieni
e
splotów
dezintegr acj
strukt u r politycznych, militar nych, gospodar czych,
zywania starego
zapo cz
jednej
i kultur owych,
Pierwsza
z
zda
one postr z ega ne i syste m at yzowa ne maj
wzajem nie
gdzie
prze ywaj cych si
tym
w
porz
za
prze zwyci
próby
si
trac cego
moc
ania
kszt a ł towa ni a
dku rzeczy.
czynników
Polsce
zwi zana
a
nast pnie
jest
z
innych
prze mia na m i
krajach
Europy
1989 roku, po których dosz ł o do dwóch najbar d ziej
wydar ze
od zako czen ia
II wojny
wiatowej: rozpad u
Zwi zku Radzieckiego i zjedno cz eni a Niemiec. Bezpreceden sowy upadek
drugiego mocarst wa militarn ego
wiata, który o ironio dokona ł si
wojny uwolni ł proces powrot u wcielonych na sił
socjalistycz nyc h,
samo st a n o wienia.
pa
stw euro pej skich
Zgodnie
si ł
do tzw. bloku
pa
bez
stw
do ich tradycji narodowych i
z zasada mi
to samo ci narod o wych ujawni ł sw
domino
proces
rewindykacji
oddzia ł ywania w stosun k u do
naro d ów Zwi zku Radzieckiego i zamies zk uj cych go grup etnicz nych. W
efekcie
wspo m ni an ego
trzyd zies tych
rozpa d u
niepod leg ł o
odzyska ł y
pa stwa
ba ł tyckie oraz
nowe pa stwa takie jak Ukraina, Bia ł oru
likwiduj
cej
w
rzeczywisteg o
Zimnej
w
latach
wyodr bni ł y si
pozost a ł o ci
zako czeni a
i Moł dowa. Na fali przem ia n
praktyce
utracon
porz dku
Wojny
ja ł ta skiego
obserwuj em y
i
renesa ns
t ł umio nych skutecz n ie przez komu ni stycz ne rz dy autorytar ne warto ci
naro d owych.
owocuje
niepam i
Obserwowane
odnowieniem
w wielu
zast ar z a ł ych
krajach
odrod ze nie
i zdawa ł o
si
posz ł ych
konflikty na Ba ł kanach eskaluj
si ł
dest r ukcyj n
sytuacji kot ł a ba ł ka skiego z wisz cymi w powietrz u ,
konflikta mi naro d owo ciowymi daje w praktyce pogl d na skal
dezintegr u j
Republiki Jugos ł awii.
niero zwi zany mi i nie rokuj cymi na rozwi zanie w bliskim
czasie
mocy
cej kraje tego regionu.
Kolejny m efektem post - zimnowo jenn ego mom en t u
geopolityczn ej
rozs ze r z a n ia si
w Europie
otwieraj ca
redefinicji
drog
jest zmian a
dla
poci
dotychcza s owych
gaj
za
sob
ukszt a ł t owanych
zim n owoj en n ych to sam o ci. W szczegól no ci dokonany ju
rozsze r z e n i a
euro pej skiej
NATO
to sam o ci
Zacho d nio eu r op ej s kiej
Europejskiej.
jako
rozbu d zi ł
na
nowo
dyskusj
obronnej,
a
w
oficjalnego
“ramienia
rodkowej i
koniecz no
w
procesów
NATO i Unii Europejskiej na kraje Europy
Wschod ni ej. Procesy te nieuch ro n ni e
w
w postaci krwawej wojny domowej,
cej w efekcie kres istnieni u Federacyj nej
Odtwor ze nie si
etap
w sposób pokoj owy na
drod z e aksami t n eg o rozwodu . Wybuchaj ce z wielk
sytuacji
ju
konfliktów etnicz nych a niekiedy i religijnych, które tylko w
przyp a dk u Czecho s ł owacji rozwi zane zostaj
k ł ad
narodowe
tym
warunkach
pierwszy
na
tem at
roli
Unii
zbrojnego”
Unii
Zej cie na daleki plan czynnika zagro enia ze stron y
Zwi zku Radzieckiego stworzy ł a okazj
do nowej polityki Zachodu a
zw ł aszc za Wspólno ty / Unii Europej skiej w stosu nk u do pa stw Europy
rodkowo - Wschodniej.
Europejskie
uk ł adu
stowarzys ze ni owe
a
nast pnie urucho m ie nie procesu negocjacji w sprawie przyj cia nowych
pa stw cz ł onk ows kich, sprawi ł o
obok
w
nowej
architekt u ry
e problem at yka rozs ze r z e ni a sta ł a si
bezpiecze stwa
tkiem politycz nego dyskurs u nad przysz ł o
europej skiego
ci
kluczowym
integracji europej skiej.
Antycypowan e nast pstwa rozs zer ze ni a Unii Europejskiej i zwi zana z
nimi koniecz no
wspólnot o wych) sprawi ł y,
cz ł o nk ows kich
reform y wewn tr zn ej (system u
instytucji i polityk
e towar zys z ce im spory w ł onie pa stw
przywo ł a ł y ponownie przy tej okazji swoisty kryzys
to samo ci euro pejs kiej.
Szerszy horyzo n t dla zmian anim uj cych zaintere sowani e ró nymi
postaciam i
to sam o ci wyznac zaj
procesy pr ze mi an
o charakter ze
uwag w zwi zku z proble ma tyk globalny m. Na szczegól n
zas ł uguj tu dwa procesy przej ciowe dezagregacji
to samo ciow
pa stwa i re imu mi dzynaro dowego i wypierania oraz zast powania
ideologii przez kult ur , które obok ekonomi z acji poj cia bezpiecze st wa
przes d z
najp rawdo po do b niej
o
nowym
kszta ł cie
post zim n owoj en n eg o uk ł adu odniesie
W
uk ł ad zie
stwor zon e
prze z
kultu ro wym,
tym
mi dzy nar od owych.
utrwaleni u
do wiadczan ie
wysuwaj c
si
ulegaj
to sam o ci
ycia w dias por z e
na
plan
kult ur owe
pierwszy
i prze mies z a ni u
jako
najbar dzi ej
dram at ycz ny mom en t mi dzynar od o wej dynam iki zmian, zarówno dla
polityki jak i gospo d a r ki w okresie post zi m n owoje nny m. Kiedy my limy
o nacjonaliz mie
powinni my
polityk
dostr zega
lub etnicz n o ci b d
si gaj cy g ł boko
to samo ci, która b dzie nam towar zys zy
wiadomo ci p ł ci,
w istocie
nast pny. Rzecz nie w tym jak mo emy st ł umi
rasie albo
swej
fenom en,
przez ca ł y okres
wyp ł ywaj ce z nich
dania, zamy kaj c je w obr bie dome ny prywat nej lub narodowej, lecz
jak mo emy je zro zu m i e
i przyj
w skali mi dzynar od owej.
Ostat ni e prze mi any maj ce miejsce w obr bie transfor m u j cego si
system u
mi dzyna ro dowego,
przyczyniaj ce
si
niew tpliwie
wi kszego wyczulenia w materii to sam o ci, nie zmieniaj
do
de facto jej
ustalon eg o
ju
wcze niej
znaczen ia
w
badaniu
stos un ków
mi dzynaro do wych. Przyk ł ado wo Karl W. Deut sch w swej Analysis of
Internatio nal
Relatio ns
fun da m en t al nyc h
upat r uje
kategorii
stosu n kó w mi dzynaro dowych,
w
to sam o ci
poj ciowych
wi
c j
jedn
stosowanych
z
w
12
analizie
bezpo redni o z prze mia na m i
tran sf or m acyjn y mi o implikacjach tran s na r o dowych. 1 Nie oznacz a to
bynaj m n iej ł atwo ci uchwycenia i opisania zmiany to sam o ciowej z
racji chocia by opisywanego pr zez Falka wyst powania wi cej ni
kategorii
analizy
system u
wiatowego
a
zw ł aszc za
konstyt ut ywnych dla por z dku mi dzynaro dowego. 2
Funda me n t al ne
i uniwersal ne
znacze nie
hierarc hii pot rzeb ludzkich uzn aj c to samo
uniwer sal nych
fenom e n u
potr zeb
cz ł owieka. 3
to sam o ci
sprawia,
Zł o ono
e
badania
jednej
warto ci
to sam o ci podkre la
wielu autorów. Zygmunt Bauman wyznacza jej bardzo wysok
za jedn
i
pozycj
w
z najbar dzi ej
wymagaj ni
wieloaspekt o wo
nad
ka dora zowo sprecyzowania zakresu w jakim pos ł ugiwa
si
b dziemy
Karl W. Deutsch, Analysis of International Relations, Second Edition, Englewood Cliffs
1972, s.12- 13
Zarówno poszc zególne jednostki jak i zbiorowo ci ludzkie takie jak grupy, ludy czy
narody staj nieuchron nie w obliczu przemia n spo ł ecz nych, politycz nych,
gospoda rc zych czy cywilizacyjnych wobec proble m u jakim jest zachowa nie to sa mo ci.
2
Burns H.WESTON, Richard A. FALK, Hilary CHARLESWORTH, International Law and
World Order, Third Edition, American Casebook Series St. Paul, Minn 1997 West Group
Autorzy wskazuj na trzy poziomy analizy obejm uj ace tende ncje wyst pujace
równocze nie w rodowisku mi dzynarodowym: podtrzy mywa nie system u,
reformowanie sytem u i system u transform owa nie.
1
1) a syste m - maint ai ni ng orientation, using existing techniques for treaty - making to
establish appropriate world order guidelines in relation to war and peace, huma n rights,
economic well - being, and ecological sustaina bility; 2) a syste m - refor mi ng orientation,
extending the quality of international cooperation, primarily via regional
suprana tionalis m, by agreed compuls ory third- party dispute settlement technique s and a
variety of unilateral and multilateral prescriptive and enforcem ent proce dures; and 3) a
syste m - transfor mi n g orientation, extending the world order framework in the direction
of suprana tional and world comm unity procedures that alter the centrality of states in
the process of norm creation, norm interpret ation, and norm impleme nt a tion., Ibid. s.
3
“Identity” seems to be one of the most universal human needs. Por. Zygmunt Bauman
Soil, blood and identity, “The Sociological Review” , vol. 40, no. 4, Novembe r 1992, 675 701
tym poj ciem. Z punkt u widzeni a naszych zaint er esowa
si rozgran ic ze n ie pomi dzy to sam o ci
zbiorowymi
najcz
naro d owej. 4
ciej
wiadom o
jak
dot d
indywidual n
konieczne staje
odnos z o nym i
to sam o ci
wyostr zaj
a to samo ciami
do
w
to sam o ci
szczególno ci
mom ent y zagro enia i zachwiania poczu cia bezpiecze s twa. W takich
sytuacjach
wiadom o
rozgranic zen ia
zagra
aj
mi dzy
swoi mi
Kł oskowska
koniecz no
tym
co wrogie
i
i utrwala .
w pracy
i obcymi, mi dzy
ce a tym co nale y chroni
Antonina
wspólnot y (losu) poci ga za sob
"Kultury
narodowe
u korzeni"
rozpa t r u j e poj cia to sam o ci jedno st kowej oraz to sam o ci zbiorowej. 5
Analizuj c strukt u r
na fakt,
e " jedn o
problem y"
ze
wiadom o ci jed nost k owej autorka zwraca uwag
, samoist n o
wzgl du
na
(sameness ) to samo ci nasuwa jednak
mocn e
osadze nie
poczucia
to sam o ci
zarówn o w psychice indywidu al n ej jak i kult ur z e. 6 Okre lenie zbiorowej
to samo ci nasuwa znacz ni e wi cej zast r z e e
jako poj cie nieost re,
budz c
do
rozlicz ne
koncepcji
wyobra e
skojar ze ni a
nawi zuj ce
zbiorowych
z
jednej
Durkhei m owskiej
strony,
z
drugiej
za
Paul Ricouer distinguishe d two differe nt, though all- to- often confused, aspects of
identity : “la mêmete” (identity with itself over time), and “l’ipseité” (setting oneself apart
from “the other”). We may say that in relationship between nationalism and nation
“l’ipseité” precedes and conditions “la mê me te” .Identity offered by the postula ted
mem bershi p of the inner circle of friends is circum scribed - made tangibly real - by the
no- identity relationshi p to the outer circle of enemies. The “we- ness” of friends owes its
materiality to the “they - ness” of the enemies. Identity is perma nently under conditions
of the besieged fortress: since its inception, it is to be forever threate ne d by trespa ssing
of enemies, dilution, slackening and vigilance. Always made - up, almost always
conteste d, it tends to be fragile and unsure itself; this is why the we- talk can seldom
stop. Identity stands and falls by the security of its borders, and the borders are
ineffective unless guarde d. Ibidem
5
Por. A. Kł oskowska, Stereotypy narodowe a poj cie to samo ci zbiorowej, w: Kultury
narodowe u korzeni, Warszawa 1996, s. 89- 102 oraz A. Kł oskowska, To sam o
jednost ki a identyfikacja narodowa i przyswoje nie kultury narodowej (walencja), ibidem,
s. 103 - 112
6
Najbardziej u ytecz n w interesuj cym nas konte cie jest przywi ł ywana przez
Kł oskowsk koncepcja to sam o ci Erica Eriksona, opart a na czterech aspekt ac h lub
czynnikach to asm o ci: (1) wiadomym pocz uciu indywidualnej to sam o ci, (2)
nie wiadomy m d eniu do trwa ł ego zachowa nia (cntinuity) indywidualne go charakteru,
(3) milcz cym realizacji syntezy ego i (4) utrzym a niu wewn trz nej solidarno ci z
grupowymi idea ł a mi i to samo ci grupow . (Eric Erikson, TheProblem of Ego Identity, w:
Identity and Anxiety. Survival of the Person in Mass Society, Maurice R. Stein, Arthur J.
Vidich, David Manning White (red.), Glencoe, Ill. 1960). Por. A. Kł oskowska, op. cit., s. 105
4
stereotyp ów. Stereotypy nie spe ł niaj
u ytecznej roli w procesie badania
zjawisk to sam o ci zbiorowej z uwagi na swoj
arbitralno
z tym wi ksze mo liwo ci tkwi w konst r u owa niu na u ytek bada
idealnych.
. W zwi zk u
typów
Poj cie to samo ci zbiorowej odnos z o ne prze z wielu badaczy do
ca ł ych
naro dów
lub
innych
spo ł eczn o ci
ujm owanych
w
sposób
kolektywny, czyli rozum ia nych nie jako zbiór powi zanych interakcj
jedno st ek,
ale jako
organicz na
ca ł o
, spo ł ecz ne
przyp a dk u Kł oskowskiej zdecydowanie krytyczn
Przechod z c do rozwa a
Europejskiej nale y zda
jedno st ki
sup ra nar od owej,
nad to samo ci
sobie spraw
sprawia z ł o ona rzeczywist o
cia ł o
-
budzi
w
ocen . 7
mi dzynar od owa Unii
z dodat kowej trud no ci jak
tej nie do ko ca zdefiniowanej jeszc ze
która
nie mo e by
analizowana
ani w
kategoriach kult u ry narodowej ani nawet pa stwowo ci w tradycyj nych
tego s ł owa rozu mi eni u. Dla wydobycia to sam o ci mi dzynar o dowej Unii
Europejskiej mu si my odnie
differentia
specifica
si
Wspólnoty
w przewa aj cej mierze do politycznej
widzianej
prze z
pryzm a t
jej roli
i
aktywno ci na arenie mi dzynaro dowej.
pi
Ustano wienie Wspólnoty w postaci Europej skiej Szóstki w latach
dziesi tych mia ł o bezpo rednie konsekwe ncje dla innych pa stw
euro pej skich,
organizacji
regional nych
i
szers z ego
mi dzynaro do wego. Przemo ny wp ł yw zaznacz a si
Zjedn ocz o nych,
które
odgrywaj
central n
rol
system u
ze strony Stanów
w ewolucji polityki
znacz c
zagraniczn ej Unii jako hegemo n, ham ul ec ale tak e strona stawiaj ca
dania. Rozwój Unii jako bloku handlowego wyposa y ł j
obecno
w
w mi dzynaro dowej ekonomii politycznej i doprowad zi ł do
"Takie traktowa nie zbiorowo ci spo ł ecz nej w literalny sposób był o wł a ciwe
organicysto m XIX w. i zosta ł o odrz ucone w nowszyc h socjologicznyc h teoriach jako
naiwne. .... Szerokie stosowanie terminu "to samo " w ostatnich dziesi cioleciach XX w.
ma pewne znamiona mody. W badaniach nad narode m poj cie to sam o ci zast puje
obecnie wczesniejsz koncepcj charakteru narodowego. Ta ostatnia koncepcja by ł a
u ywana i nadu ywana od wielu stuleci, cz sto zresz t bez stosowania samego terminu".
Ibidem s. 97
7
rozwini cia impo nuj cego szeregu instr u m e n t ów polityki zewn trz nej,
szczeg ól nie w dziedzi nie handlu i pom ocy zagranicz nej. Unia uzbroi ł a
si
w pe ł ny
ryns zt u ne k
umów
stowar zys z e ni owych
i porozu m ie
hand lowych ze swymi bezpo redni mi s siada mi i dawnymi kolonia mi.
Stopniowo
stawa ł a
gospo darc e,
si
domin uj c
wch ł aniaj c
wi kszo
si ł
w
pa stw
zachod ni oeur o pej s kiej
EFTA,
które
sta ł y
si
pa stwam i cz ł on k owski mi. Od lat siedem d z iesi tych pocz wszy, Unia
podj ł a
tru dniej s ze
zagraniczn ej
Rozwój
w ramac h
tej formy
ewolucji
zada nie
wspó ł pracy
Europejskiej
instyt ucjon al n ej
narast aj cego
procesu
w
dzied zi nie
Wspó ł pr acy
ujawni ł
Politycznej
cechy
budowania
polityki
(EPC).
charakte rystyc zne
prze z
Uni
form
instytucjo nal ny ch, ustanawiani a standar dowych procedur post powania,
prze m awian ia
jedny m
prezen t owa ni a
wspólnego
wydar ze
kwestii
i
g ł osem
na
punkt u
mi dzynar od owych
widzenia
wobec
polityki
forach
i
znacz niej s zych
mi dzynar od owej.
Proces
zost ał
skodyfikowany w Jednolitym Akcie (Europej ski m) a znalaz ł bardziej
ambit ne rozwini cie w Trakt acie o Unii Europejskiej ju
Polityka Zagranicz na i
Bezpiecze
porz dek
Unii mia ł
wewn tr zny
mi dzynaro do wego
rz dów
(govern an ce)
zewn trz nyc h
aktora.
Unii
wi ksze
Europej skiej
implikacje
dla
system
wyra a
i zasi gu
rozdzielon e zost a ł y w taki sposób,
jako Wspólna
stwa. Kierunek w jakim ewoluował
Wielopozio m owy
mo liwo ciach
si
Unii jako
sprawowani a
dobitnie
oddzia ł ywa ni a.
w jej
Kompetencj e
e stosu nki zewn tr zne znalaz ł y si
w pierws zy m filarze a Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze stwa w
filarze drugi m.
Zdolno
oddzia ł ywania Unii na polu polityki mi dzynar o dowej
zasa d z a si gł ównie w stosowaniu „mi kkiej si ł y”, czyli ró nego rodzaj u
nacisków,
pom ocy,
Charak teryst ycz ny m
handl u
jest
brak
i
wewn trz nych
atrybut ó w
re imach
„twardej
granice wewn trz nyc h
polityki.
si ł y”, mo liwo ci
obro n n ych w sensie militar ny m . Co wi cej, w pos ł ugiwani u si
si ł ”, Unia ci gle narus z a
„mi kk
uzgod nie . Wa ne
poro z u m ie ni a (uk ł ady) zewn trz ne
stawiane s
cz sto pod znakiem
zapyta ni a pod wp ł ywem naciskiem politycznym unijnych producent ów i
ich
interes ów. Polityka zewn tr zn a UE wyrast a ze zachod z cych na
siebie,
z ł o onych
podej m owan ia
procedu r
decy zji.
powinn a wygl da
jakim
Nieustan nie
charakte ryz uj e
powst aj
spory
si
system u
w kwestii
jak
rep re zen t acj a zewn tr zna Unii a tak e w materii tego
kto jest kom pe t ent ny do wypowiada nia si w jej imieniu. Mamy wyra nie
do czynienia z brakiem potr zeb nych ustale
odpowied zialno ci za polityk
zewn
trz n
w przypa dk u Komisji i Rady.
Zewn trzni aktor zy konfront o wani s
i nierównym rozd zi a ł em
z wielog ł ow
reprez en t acj
i
ró noraki mi kana ł am i komu ni kacyj nym i. Narodowe polityki zagra nicz ne
wci
odstaj
interesy
i histo ryczn e
pomi m o tych
zastr z e e
trajekt orie
pa stw
cz ł onkowskich.
i odgrywa ogrom ne
konty ne n t al ny m otoczeni u. Wnosi tak e
znacz
znaczenie w swym
cy udzia ł do globalnego
sprawowania rz dów (global governance ), jako
pogl dy i stanowiska
wp ł ywa
zaj m owane
na
obni enie
A jednak
Unia w obecny m jej kszt a ł cie zaist nia ł a w
systemie mi dzynar o dowy m
system u
od siebie w istot ny sposób odzwierciedlaj c zró nicowane
kosztów
prze z
pa stwa cz ł onkowski e oraz
tran sakcyj ne
e agreguje
w mi dzynaro dowych
negocjacjach. Unia okazuj e si najbard zi ej skutecz na wówczas gdy mo e
u ywa
instr u m e n t ów
bud et u,
swojej
zdoln o ci
„mi kkiej si ł y” - dost pu do rynku, unij nego
si ł y
atrakcyj nej
postawienia
jako
waru nk ów
wspólnoty
na
wymagaj
zewn trz n e
aby zareagowa
których
cz ł o nk os two. Najm niej efektywna okaz uj e si
warto ci,
mo na
i swej
wówczas gdy wydar ze nia
na nie szybko; kiedy staje w
obliczu konflikt u zbroj nego, i wówczas gdy Stany Zjednocz on e maj
uzyska
wi ksze interesy w konkret nym regionie lub kwestii spor nej oraz kiedy
wyst puje
rozbie no
interesów
i
pogl dów
w
gronie
pa stw
cz ł o nk ows kich. Stany Zjednocz one, zra zu or downik sprawy integracji
euro pej skiej,
zajm u j
g ł boko
ambiwalent ne
stanowisko
w kwestii
powsta nia europejs kiej to sam o ci zewn tr znej, szczegól nie na polu
bezpiecze stwa
a najprawd op o do b niej
tak e
w przypad k u
finanso wych.
rynków
Szereg pozycji w literat ur ze z dziedzin y stosu nków mi dzynar odowych
zdaje si
wskazywa ,
e polityka to sam o ci staje si
stopn iu central ny m problem e m Unii Europej skiej. To sam o
wymiarem
w coraz wi kszym
UE jest
jej mi dzynar o do wej aktywno ci, to jest sieci stosu nków
wzajem n ych, które Wspólnot a Europejska / Unia Europejs ka wytwor zy ł a
i utrzy m u je z pa stwa mi lub ugrupowani a mi pa stw. Na aktywno
sk ł ada si
t
stosowanie instr u m e n t ó w - inform acyj nych, proceduralnych ,
pomocow ych i jawnych (otwartych) - przy pom ocy których dokonu j e si
impleme nt acj a polityki.
Infor m acyj n e
pozwalaj
na
wzajem n ych
instru m e n t y
og ł asza ni e
Unii
“strat egiczne”
racjon al ne
z
-
pa stwem
lub
lub
“specyficzn e"
(uzasa dnie nia)
grup
pa stw.
stos unk ów
Przyj mowa nie
wspólnych stan owi sk (Com m o n Positons) i podej m owa ni e po ł czonych
dzia ł a
(Joint
Bezpiecze
Actions) w ram ach
(CFSP) stanowi
stwa
Wspólnej
Polityki Zagranicz nej
i
przyk ł ady strategicznych instru ment ów
infor macyj nyc h .
Wspólne stanowiska i po ł czone dzia ł ania podejm owa ne wobec
stro n
trzecich
maj
zainteres owa nyc h,
na
celu
w
sposób
dobitny
u wiadomi
e UE podj ł a odpowied nie stanowisko w konkret nej
sprawie lub wobec stosu nków z konkret ny m kraje m. Stanowiska te i
dzia ł ani a
mog
by
lub
nie
wspom agane
prze z
dod at k owych instru m e nt ów.
Strategicz ne
przyp a dk u
instrume n t y
zako czo nych
kom uni kat ów
Comm u nications).
inform acyj ne
spot ka
wydawanych
tak e
Rady (Europea n
przez
Przyk ł adowo
s
Komisj
obej m uj
one
zast os owa nie
u ywane
w
Council) oraz
w
(Com mis sio n
postanowienia,
które
zap ad ł y w wyniku spotkania na szczycie Rady Europejskiej takich jak to
w Essen z grudnia 1994, dotycz cego przyj cia przedakcesyj nej strat egii
w stosu nk u
Komisji,
do pa stw staraj cych si
takich
jak
Partner s twa
przyj te
o cz ł onkost wo i O wiadcze
w marcu
1995
na
Euro- ródziem no m o r s ki ego
tem at
propo zycji
(Euro- Meditterr ane a n
Partner s hi p).
Specyficzne
Instru men t y
maj
Instru m e n t s)
Infor macyj ne
(Specific
Inform a tion
w zamierz eni u tworzy , lub reorientowa , polityk
na
wyra nie okre lonych obszar ach (kieru nk ach) politycznych. Sk ł adaj
si
na nie deklaracje sk ł ada ne w ramach Wspólnej Polityki Zagranicz nej i
Bezpiecze stwa (CFSP). Deklaracje te stosowa ne s
instru m e n t y
odd zia ł ywania
w
odpowiedzi
przez
na
rozwój
Uni
jako
wydarze
mi dzynaro do wych. Czasem brak deklaracji mo e lepiej przys ł u y
sytuacji. Przyk ł ado wo wstrzy m a nie si
sytuacji
w
Basenie
Morza
poro z u m ie ni a w gronie
pa
pomi m o
nasilaj cej
stosowa ne
stw cz ł on kowskich co do adekwat nej reakcji
Instru m e nt ów
pojedy ncz o
Infor m acyjnych,
lub
pospo ł u
z
które
mog
innymi
ni ej
sprowa dz a
si
instru m e n t a m i.
Wymiar
sta ł ych
stanowi
procedur al ny
ram
stron trzeci
cym
by one przyj m owa
bazie
Wspólnot y
instyt u cjon al nych
stosu n ków
form
si
odczyta ne jako brak zasad nic zego
na te wydarz eni a. Wszyst kie instyt ucje Unii Europejskiej si gaj
Specyficznych
si
od wydania deklaracji w sprawie
ródziem nego,
prze m ocy w Algerii, mog ł o zosta
pa
dla
stosun ków
stwe m trzecim lub
mie
jak
ma
to
do
do tworzenia
wzajem nyc h
grup
miejsce
by
omawianymi
pa
w
ze
stw. Mog
stosu n ków w regionie, lub wykszt a ł ci
bilateral nych,
si
na
przypa dk u
stosu n kó w na linii Unia Europej ska - Stany Zjednoczo ne. Wspólnot a
Europejsk a
pa
/
Unia
Europej ska
stwam i lub gru pa m i
pa
stwor zy ł y
ca ł
sie
porozu mi e
stw. Rozwój i pog ł bianie przez Wspólnot
z
dialogu pomi dzy regiona mi [region - to - region] w pó nych latach 80tych dost arczy ł , w
si
wietle niektó rych analiz, podst awy do wykszt a ł ceni a
cech „nowej europ ej skiej to sam o ci w systemie mi dzynar odowy m”
(Regelsberger).
W analizach
tych
podkre la
si
wzrost
w
sferze
proced u ral nego inst ru m e n t a ri u m , zaznacz aj cy si wyra nie szczególnie
w rodkowych i pó nych latach 80- tych.
Przybieraj c
form
poroz u m i enia
znaj du j
odbicie
w postaci
ró nych zapisów trakt at owych, deklaracjach, wymianie listów lub, w
przyp a dk u
mi dzynar odowych
cz ł o nk os twa
lub
uksz ta ł t owa ł si
stat us u
równie
i regionalnych
obserwat or a.
organi zacji, nadawa nia
Blisko
tych
poroz u m i e
dialog politycz ny. Ma on miejsce w ró nym
czasie i na ró nych forach takich jak Rady do spraw Stowarzysz e ni owych
i
Wspó ł pr acy
(Association
ministerialne,
and
spotk aniach
Co- operation
Councils),
spotkania
czyli
obecnego
i nowego
troiki
by ł ego,
kolejn ego przewo d nicz cego Unii - Prezydencji i Komisji). Procedur al ny
instru m e n t o charakte r z e partyk ul ar ny m stwor zy zost a ł dla stos unk ów
z krajami z który mi zawarto Europej skie Umowy Stowar zys ze ni owe,
b d cy
uzu p e ł nienie m
do
"ustr ukt u ry zow anego"
ko
zdefiniowany zosta ł w posta n owieniach
dialogu,
który
cowych Prezydencji w 1994
roku podc zas spot ka ni a na szczycie Rady Europejskiej w Essen. Ukł adów
Europejskich podpi sanych przez kraje Europy
które zawieraj
kolejn o ci
po
Rada
zaap r o bo wa ł a
rodkowej i Wschodniej,
zobowi zanie podj te z zamiare m wspierani a dzia ł a
rzecz tworzenia
danego dialogu politycznego z
do
spraw
rozs ze r z e nie
Wschod ni ej, co da ł o mo liwo
Do instru m e n t ów
sł u
Ogólnych
dialogu
(General
na
kraje
Europy
udzielani u
Wspólno t
fakt,
cych przek a zywaniu
finan sowej
Council)
rodkowo -
ich stowar zys z eni a si z Uni Europejs k .
w prowad ze ni u polityki.
rodków w formie
i technicznej,
Pogl
d na skal
stosun ki opar te
stosowane
na akcje zewn trz ne
i skierowane
pr zez
tego zjawiska daje
e oko ł o 6% bud et u Unii Europejs kiej w 1996 roku
prze zn ac z on e
pom ocy
na
. W dals zej
Affairs
pomocy, zwanych potocz nie "pom ocowymi" zalicza si
na
Uni
zosta ł o
do krajów Europy
rodkowej i Wschodni ej, Wspólnoty Pa stw Niepodleg ł ych oraz krajów
Basen u
Morza
ród ziem nego, Azji i Ameryki Łaci skiej. Co wi cej,
pa stwa cz ł onk owski e dostarc zy ł y pom ocy finans owej
i technicz nej
sfinan sow anej w formie wk ł ad ów do Europejs kiego Fundus z u Rozwoju
(dla krajów poroz u m ie nia Lom ) i po yczek z Europej skiego Banku
Inwestycyjnego.
Europejskiej
Utwor ze nie
stanowi
Biura
dowód
Humani tar n ego
na tworzenie
procedury
Wspólnoty
pozytywnego
procesu pr zek azywa ni a pom ocy.
Mo liwe jest równie
negatywn e stosowanie tego instr u m e n t u w
postaci sankcji ekon om ic zn ych, które by ł y równie
stosowane przez
Uni . Stosowanie san kcji ekonomic znych znala z ł o umocowanie prawne w
Artyk ule
228a
Traktat u
o Unii Europejskiej, który
Polityce Zagranicz nej i Bezpiecze st wa zdolno
ekono micz nych.
Jawny wymiar odno si si
reprez en t a n t ó w
sta ł ych
nada ł
do stosowani a sankcji
do fizycznej obecno ci Wspólnoty i jej
poza granica mi Wspólnoty. Mo e on opiera
podst awach:
(zagra nicz ny ch)
na
Wspólnej
przyk ł a d
przeds t awicielstw
ust anowienie
Komisji;
lub
si
pods tawac h
na
zewn trz nych
tymczas owych: na przyk ł ad wizytach dokonywanych przez troik
„dwug ł ow
lub
troik ” (troika plus Komisja), albo wysy ł aniu obserwat or ów i
specjal nych przed st awicieli przyk ł ado wo na Bliski Wschód czy w rejon
Wielkich Jezior Afryka skich. Unia Europejska wytworzy ł a tak e jawny
instru m e n t
w formie
sieci zewn tr znych
przed st awicielstw
Komisji
akredytowa nych w 112 krajach.
W
wietle postano wie
Trakt at u o Unii Europejskiej Prezydencj a
UE pono si ka doraz owo bezpo redni
odpowiedzial no
za prowad ze nie
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze st wa, a troika i "dwug ł owa"
troika stan owi
Unii.
pozo st aj
Prezyden cj a
zobowi za
tak e inst ru m e n t y pozost aj ce w dyspozycji
zachowuj e
odpowiedzi al no
za
rozleg ł
sie
powsta ł ych w trakcie prowad z o nego dialogu politycznego,
sk ł adaj cych
si
na
codzienn
rzeczywist o
Wspólnej
Polityki
Zagranicz nej i Bezpiecze stwa.
Podobnie jawn
rol
pe ł ni
Komisja i Komisar z e w osobach tak
znanych post aci jak na przyk ł ad Jacques Santer, Sir Leonard Brittan,
Hans van den Broeck, Manuel Martino, Joao de Deus Pinheiro i Emma
Bonino uosabiaj cy jawn
Wspólne
Zagranicz nej i
akcje
si
prowad zo n
prowad z on e
Bezpiecze st wa
na które sk ł ad aj
dzia ł alno
w
przez Komisj .
ramac h
Wspólnej
Polityki
stwor zy ł y szereg nowych instr u m e n t ów,
mi dzy inny mi takie jak konwoje z pom oc
dla
Bo ni i Hercegowiny, wysy ł anie obserwator ów na wybory odbywaj ce si
w Rosji i w Po ł ud niowej Afryce, i administ r owa nie pr zez Uni Europej sk
prowad zo n e w Mostarze. Unia Zachodnioeur op ej s ka tak e repre zen t uj e
poten cjal ny jawny instr u m e n t dla Unii Europejs kiej na mocy Artyku ł u
J.4.2 Traktat u o Unii Europej skiej.
Stosun ki w ostat nich latach na linii WE/UE - Federacja Rosyjska
pokaz u j
jak kombinacja instr um e n t ó w powy ej opisanych znalaz ł a
rozwini cie w stosu nkac h wzajem nych z pa stwam i trzecimi. WE/UE
u y ł a strat egicz nych instru m e nt ów infor m acyj nych aby zapre ze nt owa
stanowc zo i wyra nie now
postan owieniach
ko
strategi
w
cowych madryckiego szczyt u Rady Europejskiej w
grud ni u 1995 i w „Planie dzia ł a
UE w stosu nk u do Rosji” z maja 1996
roku.
W oparciu
w stosu nk u do Rosji zawart
o Wspóln
Polityk
Zagranicz n
i Bezpiecze stwa
specyficzne instru m en t y infor m acyj ne zast osowa no tak e w odpowied zi
na kryzysy w Rosji. Rozwini cie owych instr um e n t ów mo na uzna
znacz ce. 8
za
U ycie wojsk przez Federacj Rosyjsk w Czeczenii 11 grudnia 1994 nie spowodowa ł o
wytworzenia zdeklarowanego stanowiska prze z UE a do 18 stycznia 1995. Mówi c o
wydarzeniach w Czeczenii belgijski misnister spraw zagranic znych Frank
Vandenbrouecke, scharakteryz owa ł trudno ci w form u ł owaniu nawet takiej odpowie dzi
Unii prze z stwierdze nie, e “Europejska polityka zagranic zna znajduje si w gorszym
po ł o eniu z racji istniej cego wymogu jednom y lno ci pa stw cz ł onkowskich przy
ka dora zowym podejm owa ni u decyzji”.
8
Proced ur al ne instr um e n t y rozwini te w stos unk ac h UE/WE - Rosja to
wyst puj ce ł cznie z Porozu m ienie m o Part ners t wie i Wspó ł pracy, Rada
Wspó ł pr acy, Komitet Wspó ł pracy i Spotkania mi Mi dzyparl am e n t a r n e.
Wspólne dzia ł ania odno nie wyborów w Rosji zaowocowa ł o 12
grud nia 1993 roku uruch om i eni em w Moskwie "Centru m Obserwacyjnego
Wyborów
w Rosji". Centru m
jed nego reprezen t a n t a
Europejskiego
Centru m,
zapewnienie
kontr oler ów
raport y
wys ł anych
pa stw
Europejski
organizacj
Komisji,
jak
prze z
prze z
personal nie
Parlame nt
prze z
personel.
odpowied zi al ne
ł
i
czno ci
Europejski
narodowe
Nadto
Rzecz
rosyjski
by ł o
parlam e nt y
na
trans por t u
cz ł onkowskich.
Instyt ut
równie
Radzie,
w dziedzi nie
wys ł anych
pozar z d owe
tam e
z
sk ł ada ł o
pomocy
obserwato r ów
obsadz o ne
Prezyd encji belgijskiej, jednego z Parlamen t u
i dwóch
które
zost a ł o
jeszcze
Mediów,
za
dla
oraz
24
dla
i organi zacje
Unia umie ci ł a
b d cy
niemieck
pozar z dow , dla monitorowani a przebiegu wyborów.
W poczet
pozytywnych
instru m e nt ów
przekazywa nia
rozwini tych w stosu nk ach WE/UE - Rosja zalicza si
tech nicz n ej TACIS (631 milionów ecu od
pomocy
progra m pomocy
1990 - 1994 roku). Dodatkowe
zasto sowanie pozytywnych instru m e n t ów "pom ocowych" obj ł o pomoc
ywno ciow , hu m a ni ta r ne
specyficzn e
sektor a
wsparcie
w ram ach
program u
ECHO i
program y o sektor al nym nastawieniu takie jak SYNEGY dla
energetyc znego,
TEMPUS dla
szkol nictwa
wy szego,
a
w
przyp a dk u wspó ł p racy naukowej progra my takie jak COPERNICUS, PECO
i INTAS. Negatywne instr u m e n t y z tej grupy obejm uj
dzia ł ani a anty-
du m pi ngo we aktualnie dotycz ce 14 katego rii towarów.
Koncentr owa nie si na instr u m e n t a ch u ywanych przez WE/UE dla
wyra enia swej to sa mo ci dost arcza jedynie ogranicz onego wgl du w
pe ł n
mi dzyn ar odow
rol
i znacze nie
UE. Co wi cej, relatywne
znacze nie ró nych mi dzynaro dowych stosu nków b d cych udzia ł em
Unii Europej skiej
nie mo e
opisywanie stosowania
zost a
w pe ł ni
uzmys ł owione
przez
deklaracji, procedu r al nych instr u m e n t ów, etc.
rodowisk o w którym te instru m e n t y zost a ł y zastos owane, pozycja Unii
Europejskiej w tym otoczeni u, i procesy form u ł owa ni a polityki, maj
równie
w
tym
przypa d ku
ogrom ne
znaczeni e.
Niemniej
jednak
rozwa ania na temat tego jak te instru m e nt y s rozwijane jest jednym ze
sposob ów na uchwycenie szczegól nego wymiaru mi dzynar odowej roli
WE/UE.
Sł u y
bezpo red n ich
bada
to
za ł o e
zara ze m
, które
wyklarowani u
mog
da
pogl
obraz u
i
wysuwa ni u
d na kierunek przys z ł ych
empirycz nych.
Bibliografia:
Bauman Zygmunt, Soil, blood and identity, “The Sociological Review” , vol. 40, no. 4,
November 1992, 675 - 701
Brubaker Roger, Cooper Frederick, Beyond “density”, “Theory and Society” , 29, 2000, 147
Cederm an Lars Erik, ed., Constructing Europe’s identity: The external dimension,
Boulder /London, Lynne Rienner Publishe rs, Inc. 2001
Deutsch Karl W., The Analysis of Interna tional Relations, Second Edition, Prentice - Hall,
Englewood Cliffs, New Jersey 1972
Falk Richard A., The Making of Global Citizens hip, w: In the Condition of Citizenship, B.
van Steenbergen, ed. 1994, 127, 131- 140
European Union - A new interna tional actor. [Editorial Comment s], “Com mon Market Law
Review ”, vol. 38, no. 4, August 200, 825 - 828
Flora Peter, Kuhnle Stein, Urwin Derek, State Formation, Nation Building, and Mass
Politics in Europe: The Theory of Stein Rokkan, Oxford University Press, Oxford 1999
Giddens Anthony, Nowoczes no
2001
i to sam o
, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Haberm as Jürgen, Obywatelstwo a to samo
narodowa: Rozwa ania nad przysz ł o ci
Europy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1993
Hall Rodney Bruce, National Collective Identity: Social Construct s and Interna tional
System s, Colum bia University Press, New York 1999
Ham Peter van, Identity beyond the State: The Case of the Europea n Union, June 2000,
Copenhagen Peace Research Institute, “CIAO Working Papers”
Held David, Democracy and the Global Order: From the Modern State to Cosmopolitan
Governance, 1995, 267 - 68, 270 - 74, 278- 81, 283 - 86
Henderson Hazel, Transna tional Corporations and Global
Behavioral Scientist” , vol. 43, no. 8, May 2000, 1231 - 1261
Citizens hip,
“American
Herpen Marcel van, ESDI or the Permane nce of a European Identity Crisis - An
Introduction, Europea n Security and Defence Identity - New Developmen ts, Papers
presente d at the International Experts’ Seminar organized by the Cicero Founda tion in
Paris in the series “Great Debates” on 19 and 20 March 1998, Cicero Paper Nr. 4, 9- 21
Hoffman n Stanley, Europe’s Identity Crisis Revisited, [in] The Europea n Union, Volume I:
Perspectives and Theoretical Interpret ations, Neil Nugent, ed., Dartm out h Publishing
Compa ny, Aldershot 1997
Katzenstein Peter J., The Culture of National Security: Norms and Identity in World
Politics, Columbia University Press, New York New York 1996
Kł oskowska Antonina, Kultury narodowe
Warszawa 1996
u korzeni, Wydawnictwo
Naukowe PWN,
Lowenthal David, “Europea n Identity”: An Emerging Concept, “Australian Journal of
Politics and History” , vol. 46, no. 3, 2000, 314- 321
Manzella Andrea, After Amsterda m, the Constitutional Identity of the Europea n Union,
“The International Spectator”, vol. XXXIII, no. 1, January- March 1998
Mathews J., The Age of Nonstate Actors, Foreign Affairs , vol. 50 , 1997
Merlini Cesare, Global Interdepen de nce and the Case of Europe, “The International
Spectator”, vol. XXXIII, no. 1, January - March 1998
Neuma nn Iver B., Collective Identity Formation: Self and Other in International Relation,
EUI Working Papers RSC No. 95/ 36, Europea n University Institute, Florence
Rosenau J., Czem piel E.O. (eds.), Governance Without Government: Order and Change in
World Politics, 1992
Rudnicki Zbigniew, Unia Europejska a tworz cy si
nowy uk ł ad odniesie
mi dzynarodowych, [w:] Problemy europejskiej integracji gospoda rc ze j na prze ł omie
wieków, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2001, 7- 29
Rusconi Gian Enrico, The Difficulty in Building a European Identity, “The International
Spectator”, vol. XXXIII, no. 1, January - March 1998
Smith Anthony D., National Identity and the idea of European Unity, “Interna tional
Affairs” , vol. 68, no. 1 (January 1992), 55- 76
Weston Burns H., Falk Richard A., Charleswort h Hilary, International Law and World
Order, Third Edition, West Group, St. Paul Minn., 1997