Teresa Dudek-Bujarek OBCHODY 125. ROCZNICY

Muzea i kolekcje
Teresa Dudek-Bujarek
^
OBCHODY 125. ROCZNICY ŚMIERCI PETERA MICHALA BOHÚNA
W MUZEUM W BIELSKU-BIAŁEJ
kowo zajmował się grafiką ilustracyjną. Wykonał drobiazgowe ilustracje okazów botanicznych do opracowanego przez S. Pressla Słownika roślin. Przygotował
litograficzne studia i typy ludowe z Orawy, Spiszu
i Liptowa wydane, w formie tek, nakładem Towarzystwa Kulturalnego „Tatry”. Brał czynny udział w patriotycznych wiecach i demonstracjach studentów oraz
wystąpieniach narodowych, które pod nazwą „Wiosny
Ludów” ogarnęły w 1848 r. całą wielonarodową monarchie habsburską. Był członkiem założycielem Maticy Slovenskej – organizacji o charakterze narodowopatriotycznym. Od 1854 r. pracował jako nauczyciel
rysunku w żeńskiej szkole ewangelickiej w Liptowskim
Mikulaszu.
Malował obrazy o tematyce rodzajowej, historycznej, religijnej, alegorycznej, a także kurtyny teatralne.
Przede wszystkim zasłynął jednak jako znakomity portrecista. Utrwalił wizerunki wielu znanych osób,
przedstawicieli różnych stanów: szlachty, duchowieństwa, przemysłowców, kupców, właścicieli warsztatów
rzemieślniczych z Liptowa, Spiszu, Orawy, Śląska
i Małopolski. Obok walorów artystycznych jego portrety posiadają cenne wartości dokumentacyjne i poznawcze, są świadectwem obyczajów i epoki, w której
żyli. Charakterystyczną cechą portretów Bohúòa jest
wysoka dbałość o wierne i drobiazgowe oddanie
wszystkich szczegółów kostiumowych, niuansów
uczesania, walorów biżuterii oraz wirtuozeria z jaką
artysta malował faktury poszczególnych gatunków tkanin. Bohún był niewątpliwym mistrzem malowania
subtelnych tonów układających się na delikatnych
i połyskliwych jedwabiach czy adamaszkach, puszystości ciężkich aksamitów, miękkiej i dostojnie stonowanej wełny, szlachetnego kaszmiru czy wreszcie
sztywnej, silnie udrapowanej tafty. Dochodzą do tego
jeszcze niezwykle precyzyjnie namalowane hafty na
tiulu i gipiurowe koronki, sprawiające wrażenie, jakby
wykonane z nich elementy stroju były nałożone z wyciętych, autentycznych fragmentów tych materiałów.
Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna i społeczna
na Liptowie zmusiła artystę do podjęcia bardzo trudnej decyzji. W roku 1865 opuścił rodzinną Słowację
^
Bielsko i Biała siostrzane miasta, rozlokowane na
dwóch brzegach rzeki Białej, stanowiącej historyczną
granicę pomiędzy Śląskiem i Małopolską, pod wieloma
względami były atrakcyjnymi miejscami, dającymi
możliwość nie tylko intelektualnego i duchowego rozwoju, a także znalezienia stabilnych warunków egzystencji. To tu, przez stulecia, poszczególne jednostki
mogły swobodnie rozwijać swoje umiejętności i talenty. Ze względu na dogodne położenie, ściągali tu szczególnie w wieku XIX, kupcy, rzemieślnicy, pastorzy,
urzędnicy oraz przedsiębiorcy z całej monarchii habsburskiej, tworząc wielonarodowy i wielowyznaniowy
konglomerat społeczny. Dynamiczny rozwój przemysłu, głównie włókienniczego, a także handlu i różnego
rodzaju rzemiosł, spowodował zainteresowanie tym
terenem także artystów – malarzy, rzeźbiarzy, grafików,
którzy znaleźli w Bielsku i Białej nie tylko licznych
odbiorców swojej sztuki, ale przede wszystkim zamożny mecenat nowej klasy społecznej, jaką było mieszczaństwo.
20 maja 2004 r. minęła 125. rocznica śmierci Petera Michala Bohúna, narodowego malarza i grafika słowackiego, a zarazem jednego z najważniejszych twórców czynnych w drugiej połowie XIX w. w Bielsku-Białej. Dzień ten był okazją do przypomnienia sylwetki
i dokonań artysty, który na trwale wpisał się w krajobraz kulturalny obu miast. Jego sztuka wykracza daleko poza lokalne środowisko i społeczność, a spuścizna
artystyczna stanowi ważne ogniwo dorobku kulturalnego.
Peter Michal Bohún urodził się 29 września 1822 r.
w Velicnej na Orawie, w rodzinie ewangelickiego pastora. Z domu rodzinnego wyniósł zainteresowanie problematyką otaczającego go świata, krajem rodzinnym,
jego ludźmi, historią narodową i rodzimą kulturą. Miał
zostać prawnikiem, jednak przejawiane od wczesnej
młodości zamiłowanie do sztuk pięknych, spowodowało zwrot w jego edukacji. Po zamknięciu wydziału
filozoficznego w Lewoczy, a następnie wydziału prawa
w Keżmarku rozpoczął studia na, kierowanej przez
Christiana Rubena, praskiej Akademii Sztuk Pięknych
oraz w pracowni litograficznej Franciszka Širy. Począt-
MUZEALNICTWO
67
^
^
^
Muzea i kolekcje
obrazy ilustrujące Wniebowzięcie Matki Boskiej. Ten
rozwój osobowości twórczej przerwała nagła śmierć.
Po krótkiej chorobie Peter Michal Bohún zmarł 20
maja 1879 r. i został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Białej.
Muzeum w Bielsku-Białej posiada w swoich zbiorach kolekcję dwudziestu prac P. M. Bohúna, którą
częściowo prezentuje na stałej ekspozycji w Galerii
malarstwa i grafiki XIX i XX wieku oraz w Salonie biedermeierowskim. W celu przypomnienia tego artysty
i jego dokonań 20 maja 2004 r., w 125. rocznicę
śmierci malarza, muzeum przygotowało cały cykl
imprez. W godzinach przedpołudniowych w Zamku
Sułkowskich – siedzibie muzeum – odbyła się międzynarodowa sesja naukowa z udziałem polskich i słowackich badaczy twórczości Bohúna. Anna Barancova,
znawczyni jego twórczości przesłała referat, w którym
omówiła „słowacki” okres działalności artysty, Zyta
Žiaranová z Galerii P. M. Bohúna w Liptowskim Mikulaszu w swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na to, jaki
wpływ twórczość tego artysty ma na trwającą od lat 60.
XX wieku współpracę pomiędzy Galerią w Liptowskim
Mikulaszu, a Muzeum w Bielsku-Białej. Anton Bukna
przypomniał o wpływie, jaki na osobowość i dokonania twórcze tego malarza miało sioło w Velicnej, a Marek Cingel – proboszcz
parafii
ewangelickiej
w Velicnej mówił o duchowych aspektach jego
twórczości. Autorka niniejszego artykułu przedstawiła wyniki badań
przeprowadzonych na
terenie Małopolski i Śląska, w ramach których
zdokumentowano kilkadziesiąt realizacji sakralnych,
świadczących
przede wszystkim o dużej wszechstronności
artysty w zakresie podejmowanej tematyki, oraz
umiejętności sprostania
licznym zamówieniom
płynącym ze strony kościoła rzymsko-katolic1. Sesja poświęcona artyście. W tle prace P. M. Bohúna. Od lewej Dyrektor Instytutu Słowackiego w Warszawie Helena Jacošova, przedstawiciel Galerii P. M. Bohúna w Liptowskim Mikulaszu Zyta Žiaranová kiego. Autorka zwróciła
również uwagę na dooraz Naczelnik Wydziału Kultury Urzędu Miasta w Bielsku-Białej Jerzy Pieszka
słowne i bardzo szcze1. Session devoted to the artist. In the background: works by P. M. Bohún. From the left: Helena Jacosova, Director of the Slovak Institute in Warsaw, Zyta Ziaranova, representative of the P. M. Bohún Gal- gółowe traktowanie polery in Liptovsky Mikulas, and Jerzy Pieszka, head of the Department of Culture at the Town Office in szczególnych tematów
Bielsko-Biała
i przedstawień od stro^
^
i osiadł z rodziną w Lipniku koło Białej. Przybył tu za
namową przyjaciela, poznanego znacznie wcześniej
bialskiego fotografa, parającego się także malarstwem
– Salomona Krausa oraz rodaka – Jakuba Hönela,
pochodzącego ze Spiszu proboszcza parafii ewangelickiej w Białej. Po przybyciu nad rzekę Białą rozpoczął
się nowy okres w życiu i twórczości słowackiego artysty. Obok portretów przedstawicieli bielsko-bialskiej
inteligencji, duchowieństwa, mieszczaństwa i elit
finansowych Bohún realizował olbrzymie zamówienia
na obrazy ołtarzowe i stacje drogi krzyżowej do okolicznych kościołów rzymsko-katolickich, zarówno z terenu Śląska, jak i Małopolski. Jego prace po dzień dzisiejszy stanowią wyposażenie malarskie w kościele
Opatrzności Bożej w Białej, w Lipniku, Straconce
(obecnie dzielnice Bielska-Białej), Bystrej, Strumieniu,
Brzeszczach, Bielanach, Polance, Kobiernicach czy
Czańcu. Są to całe cykle Męki Pańskiej, obrazy ołtarzowe z wizerunkami świętych o niezwykle rozbudowanej warstwie ikonograficznej, niejednokrotnie przeładowane licznymi atrybutami. Należą do nich również, popularne w XIX stuleciu, przedstawienia Matki
Boskiej Różańcowej w otoczeniu świętych Dominika
i Katarzyny Sieneńskiej, Jezusa z sercem gorejącym lub
w objawieniu św. Małgorzacie Marii Alacoque oraz
^
^
^
^
^
^
^
68
MUZEALNICTWO
Muzea i kolekcje
^
nem Bukną, Galerii Petera Michala Bohúna w Liptowskim Mikulaszu, Kredyt Banku S.A. z prezesem zarządu – dyrektorem generalnym Małgorzatą KrokerJachiewicz i dyrektorem bielskiego oddziału Janem
Kołoczkiem oraz przedstawiciele duchowieństwa katolickiego i ewangelickiego zarówno z Bielska-Białej, jak
i z Velicnej.
Staraniem muzeum wydano także trójjęzyczny (polsko-słowacko-angielski), pięknie ilustrowany album
dzieł Bohúna znajdujących się w kolekcji muzealnej.
Album został wzbogacony o katalog prac artysty, odnalezionych na terenie Polski w zbiorach publicznych,
prywatnych i kościelnych, obejmujący pojedyncze
obiekty i ich zespoły, jak 14-obrazowe cykle Męki Pańskiej. Każda pozycja posiada w pełni opracowaną notę
i glosę katalogową. To przedsięwzięcie wydawnicze
było możliwe dzięki ofiarności sponsorów i pomocy
finansowej: Ministerstwa Kultury w Warszawie, Ambasady Republiki Słowacji w Warszawie, Instytutu Słowackiego w Warszawie i Kredyt-Banku S.A. Ostatnim
akcentem tego dnia był wspaniały koncert solowy
Beaty Raszkiewicz. Obecni w Salonie Muzycznym bielskiego zamku usłyszeli słynne arie operowe w wykonaniu tej znanej bielskiej sopranistki, przy akompaniamencie fortepianowym Agaty Adamczyk.
Był to dzień pełen wrażeń, który zgodnie z intencją
organizatorów po raz kolejny dowiódł, że kultura
i sztuka jest najlepszym spoiwem łączącym nie tylko
poszczególnych ludzi, ale całe narody i kraje, a jej
twórcy budują uniwersalne pomosty i zajmują poczesne miejsce w historii życia artystycznego tak różnych
niejednokrotnie środowisk. Konkluzją dnia było
stwierdzenie, że Peter Michal Bohún był nie tylko słowackim czy polskim, ale europejskim artystą.
^
^
^
ny ikonograficznej. Ksiądz Józef Sanak i Oskar Kuśka
podkreślali ekumeniczny charakter twórczości Bohúna
– protestanckiego artysty – autora obrazów ołtarzowych w kościołach katolickich.
Jego pamięć uczczono także poprzez złożenie kwiatów na cmentarzu ewangelickim w Białej obok ustawionego staraniem Muzeum i Starostwa w Velicnej,
w 1995 r., obelisku upamiętniającego miejsce jego
pochówku. Okolicznościowe modlitwy odmówili
Marek Cingel – proboszcz parafii ewangelickiej w Velicnej i Henryk Mach – proboszcz parafii ewangelickiej
w Białej. W godzinach popołudniowych dokonano
uroczystego otwarcia wystawy i odsłonięcia pamiątkowej tablicy na budynku zwanym dworem Köntzera,
w którym artysta żył i tworzył bezpośrednio po przyjeździe na te ziemie. Współgospodarzem i współorganizatorem tej uroczystości był Kredyt Bank S.A. –
obecny użytkownik zabytkowego dworu. To właśnie
w głównej sali operacyjnej bielskiego oddziału banku,
Muzeum w Bielsku-Białej zorganizowało wystawę prac
P. M. Bohúna, na której zaprezentowano, przechowywane na co dzień w muzealnym magazynie, obrazy
jego autorstwa.
W tym uroczystym dniu Bielsko-Białą i muzeum
zaszczycili swoją obecnością m.in. Ambasador Republiki Słowackiej w Polsce – Pani Magda Vášáryová,
Zastępca Konsula Generalnego Republiki Słowackiej
w Krakowie – Pan Marek Lisánský, włodarze miasta
Bielska-Białej z Prezydentem Jackiem Krywultem i Naczelnikiem Wydziału Kultury Jerzym Pieszką, przedstawiciele Wydziału Kultury Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach, Instytutu Słowackiego w Warszawie
z Panią dyrektor Heleną Jacošovą, Towarzystwa Słowaków w Polsce z Prezesem Ludomirem Molitorisem,
Starostwa Gminy w Velicnej z Panem Starostą Anto^
^
^
^
^
Teresa Dudek Bujarek
The 125th Anniversary of the Death of Peter Michał Bohún Celebrated in the Museum in Bielsko-Biała
towns, and whose oeuvre exceeds well beyond the local environment.
Peter Michał Bohún was born on 29 September 1822 in
Velicna (Orava), in the family of a Protestant pastor. He studied
art at the Prague Academy, and subsequently dealt with lithography and drawings, painted theatre curtains and compositions with genre, historical and religious motifs, winning recognition predominantly as an outstanding author of portraits the likenesses of numerous representatives of assorted social
estates.
In a search for economic and life stability Bohún left Slovakia in 1865, and settled down, together with his family, in the
^
Owing to their location between Little Poland and SiIesia
Bielsko and Biała offered attractive conditions for living and
work. Here, for centuries a specific. multinational and multicreed social conglomerate emerged in which artists were capable of finding not only numerous recipients for their art, but
predominantly wealthy patrons.
22 May marks the 125th anniversary of the death of Peter
Michał Bohún, painter and graphic artist and one of the most
important artists active in the second half of the nineteenth century in Bielsko-Biała. This day was simultaneously an excellent
occasion for recalling the accomplishments of an artist who has
become a permanent part of the cultural landscape of both
MUZEALNICTWO
69
Muzea i kolekcje
Galician town of Lipnik (today: a district in Bielsko-Biała), starting a new period in his oeuvre. Apart from portraits Bohún
accepted commissions for sacral paintings for the local RomanCatholic churches. Up to this day, his works constitute part of
the outfitting of numerous churches in SiIesia and Little
Poland.
The Museum in Bielsko-Biała, whose collection contains
twenty works by P. M. Bohún, has prepared numerous events to
commemorate the anniversary of his death: an international
70
MUZEALNICTWO
scientific session attended by Polish and Slovak researchers,
a ceremonious opening of an exhibition, an unveiling of a commemorative plaque on a building known as the Kontzer manor
house, in which the artist lived and worked, as well as a magnificent concert. A lavishly illustrated Polish-Slovak-English
album of the artist’s works in the museum collection has been
additionally enhanced with a catalogue of works discovered in
Poland in public, private and Church collections.