Nowa muzyka na starym festiwalu

Tadeusz Wielecki
Nowa muzyka na starym festiwalu
Festiwale nowej muzyki chcia∏yby prezentowaç nowà muzyk´, to oczywiste. Skàd jednak jà braç?
Jest kilka sposobów na to, aby zapewniç sobie Êwie˝à dostw´ nowej muzyki, wszystkie doÊç zawodne.
Po pierwsze mo˝na zamawiaç nowe utwory. Jednak nowy utwór nie zawsze oznacza nowà muzyk´. Mo˝na oczywiÊcie – sk∏adajàc zamówienie – zastrzec sobie w umowie z kompozytorem, ˝e winien on dostarczyç muzyk´ nowà: takà, jakiej jeszcze nie by∏o, jakiej nikt dotàd nie
napisa∏; muzyk´ o jakiej jeszcze (i jakiej jeszcze) Êwiat nie s∏ysza∏. Jednak zapewnienie kompozytora, ˝e takowà dostarczy, nawet udokumentowane jego podpisem, te˝ jeszcze niczego nie gwarantuje. Kompozytor mo˝e byç bowiem przeÊwiadczony, ˝e to co dostarcza jest nowà
muzykà, gdy w rzeczywistoÊci b´dzie to muzyka stara. I nawet jeÊli uda si´ nam udowodniç, ˝e jest w b∏´dzie i nak∏oniç go do zwrotu
pieni´dzy, nadal nie b´dziemy w posiadaniu nowej muzyki.
Aby uzyskaç muzyk´ nowà, mo˝na te˝ wymyÊlaç zadania kompozytorom, stawiaç tezy i hipotezy, komponowaç kompozytorów. Skoro kompozytorzy pozostajà w b∏´dzie – sami nieomylnie wyznaczmy im zakres dzia∏aƒ, których realizacja niehybnie zaprowadzi ich do nowej muzyki. Pami´tam ciekawà ide´ pewnego konkursu kompozytorskiego w Niemczech, wiele lat temu: jego uczestnicy mieli odnieÊç si´ w swoich
utworach do zagadnienia ciszy. I to jest jednak cz´sto sposób zawodny, jako ˝e sprawdzanie mo˝liwoÊci muzyki nie jest jeszcze muzykà samà
i odstr´cza tym w∏aÊnie, ˝e odbywa si´ z inspiracji bezdusznej, teoretycznej, a w dodatku z inspiracji nie w∏asnej, lecz cudzej.
W dzie∏o poszukiwaƒ nowej muzyki mo˝na te˝ wprzàc nauk´, by podsuwa∏a nowe narz´dzia, instrumenty, technik´ i technologi´, wskazywa∏a zjawiska zwiàzane z fizykà dêwi´ku i jego rozchodzeniem si´ w przestrzeni, a tak˝e z naturà s∏yszenia oraz psychologià odbioru. Lecz
nauka mo˝e jedynie zmieniç zakres naszej wiedzy oraz kontekst naszego rozumienia. Ale nie samo rozumienie i odczucie Êwiata i drugiego
cz∏owieka. Sztuka jest zawsze tajemnicà, a nowa muzyka – dodatkowo wyprawà w nieznane, ale chyba mo˝na si´ zgodziç, ˝e jeÊli nowa, to
powinna w nas coÊ zmieniç: otworzyç nowe pola wra˝liwoÊci, przeobraziç myÊlenie.
Mo˝na te˝ po∏o˝yç r´k´ na pulsie wspó∏czesnoÊci – i tak trzymaç, próbujàc obserwowaç ów zmieniajàcy si´ puls. To w∏aÊnie jest specyfika
Warszawskiej Jesieni, która ma formu∏´ przeglàdu tego co dzieje si´ w muzyce wspó∏czesnej, i która to formu∏a w sytuacji polskiej wydaje si´
najw∏aÊciwsza.
Zwa˝ywszy, ˝e Festiwal trwa ju˝ ca∏e pó∏wiecze, jest on dobrym forum dla konfrontacji nowego ze starym. Mówi si´, ˝e czas jest tym czynnikiem, który poddaje próbie wartoÊç dzie∏a. Niezale˝nie od tego, czy to do koƒca prawda, Warszawska Jesieƒ ma rzeczywiÊcie t´ mo˝liwoÊç
(i jà wykorzystuje), aby sprawdziç jak zmienia si´ nasze s∏yszenie i rozumienie tej samej muzyki po latach i czy dana twórczoÊç ma szanse na
trwa∏e wejÊç do kultury. Stàd w programach Festiwalu obok muzyki aktualnej – przypominamy nierzadko utwory, prezentowane ju˝
w przesz∏oÊci. Bo nowe bywa te˝ godzinà prawdy dla starego: rewiduje nasze dotychczasowe nawyki, poddaje sprawdzianowi aktualny gust,
przewietrza zastane wierzenia i wartoÊci.
Nowa muzyka tworzy si´ sama – w procesie kulturowym. Ten proces bywa szybszy lub wolniejszy, jawny i oczywisty lub niewidoczny, przebiegajàcy niepostrze˝enie. Nowà muzyk´ tworzymy wszyscy, chcàc niechcàc. Tworzà jà zjawiska wspó∏czesnoÊci i nasza zmieniajàca si´
wra˝liwoÊç, z jakà te zjawiska percypujemy.
W tej obserwacji, rewizji – zachowujemy ciàg∏oÊç i kontekst tradycji. Nieustannie próbujàc wybiegaç w przysz∏oÊç.
Âpiewajmy Panu pieʃ nowà!
Tadeusz Wielecki
New Music at an Old Festival
Festivals of new music wish to present new music – this is obvious. But where should one take it from?
There are several ways of securing a fresh supply of new music, though none of them is quite reliable.
One way is to commission new works. A new piece is not automatically new music, though. True, we can specify in our contract with the
composer that the music he or she is commissioned to deliver must be new, one that has never existed before, never written, unheard of, and
not heard by anyone. Still, the composer’s assurances that precisely this kind of music is to be delivered, even when confirmed by the composer’s own signature, in fact guarantee nothing at all. The composer may personally be convinced that the submitted music is new, while
in reality it will be old music. Even if we manage to prove that the composer was wrong and get back the commission fee, we still have not
succeeded in obtaining new music.
To acquire new music, we can also set tasks for composers, present them with theses and hypotheses, in other words – compose the composers themselves. Since the composers are often wrong, let us unerringly define a scope for their work, so that following these specifications they will quite surely arrive at new music. As an example, I can recall an idea that many years ago was the subject of a certain composer
competition in Germany: the contestants were to relate in their works to the problem of silence. This method is not fully reliable, either, as
controlling the musical possibilities is not music itself yet, and, what is more, it discourages the composers as an abstract, theoretical form
of inspiration, which is also alien, not internalised.
Another possibility in the process of looking for new music is to employ science as a source of tools, instruments, techniques and technologies, allowing to explore phenomena related to the physics of sound, the way it travels in space, the physiology of hearing and the psychology of reception. Science, however, can only change the scope of our knowledge and the cognitive context, not our reception and impression
of the world and other people. Art always remains a mystery, and new music is also a venture into the unknown. It can arguably be claimed
that if the music is genuinely new, it should change something inside us, open up new areas of sensitivity, and transform our thinking.
One can, eventually, keep one’s hand on the pulse of modernity, striving to observe how this pulse will change. This is precisely the idea
espoused by the “Warsaw Autumn”, which takes the form of an overview or survey of whatever is going on in contemporary music. And this
is the formula which, in the Polish context, seems to be the best.
Considering the fact that the Festival has continued for half a century, it seems to be the right place for a confrontation of the new with the
old. Time is believed to be a touchstone against which the value of a work can be measured. Be it as it may, the “Warsaw Autumn” has this
temporal perspective, and takes advantage of it in order to examine how our reception and understanding of the same compositions has
changed over the years and to what extent someone’s work has proved to be a lasting contribution to culture. This is why, side by side with
currently composed music, the Festival programmes frequently include works already presented in the past. The new may often serve as an
hour of truth for the old. The new revises our opinions, puts our current taste to the test, brings fresh air into the existing beliefs and values.
New music unfolds by itself, in a cultural process. This process may be faster or slower, open and evident or hidden, imperceptible. We all
create new music, whether we want it or not. It is created by the phenomena of our age, and by the changing sensitivity with which we perceive these phenomena.
Thus observing and revising, we still preserve the continuity and context of tradition, while at the same time constantly striving to look into
the future.
Sing the Lord a new song!