docDrukowanie wklęsłe - Biblioteka Otwartej Edukacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Drukowanie wklęsłe - Biblioteka Otwartej Edukacji
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Wojciech Pilc Drukowanie wklęsłe 825[01].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” Recenzenci: mgr inŜ. Tomasz Pawłowski mgr inŜ. Maria Widawska Opracowanie redakcyjne: mgr ElŜbieta Gonciarz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z2.03, „Drukowanie wklęsłe”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu drukarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 SPIS TREŚCI 1. 2. 3. 4. Wprowadzenie Wymagania wstępne Cele kształcenia Materiał nauczania 4.1. Organizacja i przebieg procesu drukowania wklęsłodrukowego 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. Kontrola jakości procesu drukowania wklęsłego 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 6. Literatura „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 3 5 6 7 7 7 14 15 17 18 18 31 31 33 34 39 1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu organizacji i przebiegu procesu drukowania wklęsłego oraz kontroli jego jakości. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w programie jednostki modułowej 825[01].Z2.03 „Drukowanie wklęsłe”. Jest to jednostka modułowa zawarta w module „Technologia drukowania wklęsłego” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika). Tak jak kaŜda jednostka modułowa, równieŜ i ta ma ściśle określone cele kształcenia, materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu. W poradniku znajdziesz: – wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, – cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, – zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, – literaturę uzupełniającą. Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane z organizacją, planowaniem i przygotowaniem procesów drukowania wklęsłego. Jeden z rozdziałów poświęcony jest ogólnie pojętej jakości w odniesieniu do odbitek przyrządowych, druków, a takŜe utrzymania maszyn. W jednostce modułowej 825[01].Z2.03 szeroko omówiono zagadnienia dotyczące zagroŜeń w procesie druku wklęsłodrukowego, środków ochrony indywidualnej, a takŜe zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska podczas pracy przy maszynach do drukowania wklęsłego. Jednostka modułowa „Drukowanie wklęsłe” jest podzielona na dwa rozdziały: – organizacja i przebieg procesu drukowania wklęsłodrukowego, – kontrola jakości procesu drukowania wklęsłego. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są zamieszczone w kaŜdym rozdziale po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci sprawdzić, czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań. Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego lub zadania typu próba pracy. Abyś miał moŜliwość dokonania ewaluacji swoich działań, rozwiąŜ przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu tego poradnika. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 825[01].Z2 Technologia drukowania wklęsłego 825[01].Z2.01 Eksploatowanie maszyn do drukowania wklęsłego 825[01]Z2.02 Przygotowanie form do drukowania wklęsłego 825[01]Z2.03 Drukowanie wklęsłe Schemat układu jednostek modułowych „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE – – – – – – – – – – – – – – – – – Przystępując do realizacji nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć: posługiwać się terminologią poligraficzną, posługiwać się podstawowymi miarami poligraficznymi, charakteryzować papiery drukowe, klasyfikować oraz określić skład farb drukowych, określać mechanizmy utrwalania farb, klasyfikować formy drukowe do wklęsłych technik drukowania, klasyfikować wklęsłodrukowe maszyny drukujące, rozróŜniać formy drukowe do drukowania wklęsłego, charakteryzować materiały i budowę form do drukowania wklęsłego, określać sposoby wykonania form do drukowania wklęsłego, określać wymagania jakie muszą spełniać formy drukowe do drukowania wklęsłego, oceniać jakość form drukowych, dobierać i przygotować podłoŜa do produkcji, przygotowywać farby drukarskie oraz materiały pomocnicze, korzystać z norm i literatury technicznej, korzystać z katalogów materiałów i informacji w Internecie, stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA – – – – – – – – – – – – – W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, zaplanować czynności technologiczne na stanowisku obsługi maszyn do drukowania wklęsłego, zamocować formę drukową w maszynie do drukowania wklęsłego, wyregulować połoŜenie rakla, wyregulować zespół farbowy, wydrukować odbitkę przyrządową – próbną, ocenić jej jakość oraz poddać akceptacji, skontrolować podstawowe parametry druku na maszynie do drukowania wklęsłego, określić przyczyny typowych wad druków wykonywanych na maszynach do drukowania wklęsłego oraz sposoby ich usuwania, wykonać czynności związane z myciem, smarowaniem i konserwacją maszyny do drukowania wklęsłego, ocenić jakość pracy i zaprezentować wyniki pracy, skorzystać z norm i literatury technicznej, dobrać środki ochrony indywidualnej stosowane podczas drukowania, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska podczas pracy przy maszynach do drukowania wklęsłego. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Organizacja i przebieg procesu drukowania wklęsłodrukowego 4.1.1. Materiał nauczania Organizacja stanowiska pracy w dziale maszyn wklęsłodrukowych Wstępne przygotowanie do pracy to więcej niŜ tylko procedury przyśpieszające czas rozruchu i zabezpieczające przed niezaplanowanymi przestojami maszyny. Zaliczane są do niego takŜe pozornie niezwiązane z nim działania przyczyniające się do podniesienia wydajności obsługi maszyny. Rozplanowanie, przygotowanie narzędzi i materiałów, praca zespołowa, szkolenie, mycie zespołów farbowych to podstawowe elementy wstępnego przygotowania do pracy. Rozplanowanie hali maszyn. Choć nie jest działaniem wstępnego przygotowania do pracy, pozwala na skrócenie czasu przestojów i zwiększa wydajność pracy maszyny wklęsłodrukowej. W czasie tworzenia lub przebudowywania hali maszyn trzeba wziąć pod uwagę kilka aspektów związanych z rozplanowaniem powierzchni. KaŜda maszyna musi być ustawiona zgodnie z miejscem, jakie zajmuje w całym cyklu produkcyjnym. KaŜdej powierzchni operacyjnej musi być przydzielona odpowiednia przestrzeń, zaleŜna od rozmiaru urządzenia, wolnego miejsca potrzebnego do pracy przy nim i ilości zasobów magazynowanych potrzebnych przy maszynie. Powierzchnia przeznaczona dla maszyny drukującej zaleŜy od typu maszyny, rodzaju produktu, który ma być na niej drukowany, ilości papieru, który musi być składowany blisko maszyny i wielu innych czynników. Dostępność narzędzi. Udogodnienia obsługi to istotny aspekt uwzględniany przy rozplanowywaniu hali maszyn. KaŜda maszyna drukująca powinna mieć własny zestaw podręcznych narzędzi, instrumentów, części i zapasów, niedzielonych z Ŝadną inną maszyną, choć dzielenie drogich i okazjonalnie wykorzystywanych elementów jest praktyczne. Podręczne, często uŜywane narzędzia, powinny być łatwo dostępne. Operatorzy maszyn nie powinni być zmuszeni do przechodzenia do drugiej czy trzeciej maszyny, aby wziąć potrzebne im narzędzie. Rozplanowywanie przejść i wolnej przestrzeni. Przestrzeń między maszynami musi być na tyle szeroka, aby umoŜliwić poruszanie się wózków widłowych przewoŜących papier z magazynu do sekcji samonakładaka maszyny i zabierających zadrukowany papier z wykładaka do introligatorni lub spedycji, jeśli obróbka introligatorska odbędzie się poza zakładem. Powierzchnia jest kosztowna i musi być wykorzystana jak najwydajniej. Dlatego przy przydzielaniu powierzchni naleŜy pamiętać o wymogach dostępności takich jak przestrzeń dla wózków czy obciąŜenie znamionowe podłogi. Stosowanie standardowych, jednowymiarowych palet na papier pozwala na standaryzację wyposaŜenia i lepsze zagospodarowanie przestrzeni. Jeśli jakieś miejsce składowania zostało juŜ ustalone, to powinno być oznaczone taśmą lub odpowiednią farbą o duŜej odporności na ścieranie. Wózki powinny mieć przestrzenie do jeŜdŜenia na tyle szerokie, by moŜna było nimi manewrować. Dobrze zaprojektowane przestrzenie magazynowania i wolne miejsca pozwalają na łatwiejszą organizację porządkową. Narzędzia pomiarowe. Narzędzia i przyrządy pomiarowe potrzebne do drukowania kolejnej pracy powinny być zgromadzone jeszcze w trakcie bieŜącej produkcji, a nie w trakcie rozruchu do planowanej pracy. Często członkowie obsługi maszyny są nieobciąŜeni w czasie procesu drukowania, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 skoro więc nie wszyscy są potrzebni w czasie produkcji, mogą zacząć gromadzić narzędzia i materiały potrzebne do następnego zlecenia. Takie działania skracają czas przestoju przeznaczonego na rozruch. Wiele narzędzi, przyrządów pomiarowych i innych materiałów potrzebnych do przeprowadzenia rozruchu powinno być zgromadzonych w pobliŜu maszyny. NajwaŜniejsze z nich to: – klucz dynamometryczny, – wybrane klucze do regulacji maszyny, – mikrometr obciąŜnikowy, – przyrząd pomiarowy do mierzenia parametrów formy wklęsłej, – szkła powiększające do kontroli struktury rastrowej kałamarzyków. – densytometr do pomiaru gęstości optycznej farby lub spektrofotometr z dodatkową moŜliwością pomiaru barwy, – instrukcje dotyczące obsługi i eksploatacji maszyny. Papier. Przygotowanie papieru wklęsłodrukowego lub innych podłoŜy drukowych jest istotnym czynnikiem w skracaniu czasu przestojów maszyny. Klimatyzowanie i kondycjonowanie papieru do warunków panujących w hali maszyn jest elementem wstępnego przygotowania do pracy. Papier musi zostać sprowadzony do hali maszyn na tyle wcześnie, by zdąŜył dostosować się do jej warunków temperaturowych. Przy produkcji wielobarwnej lub wymagającej dokładnego pasowania obsługa moŜe stracić kilka godzin rozruchu, próbując ustawić pasowanie arkuszy wadliwej jakości. Taka sytuacja zachodzi zazwyczaj przy drugim przebiegu przez maszynę, kiedy nadruk pierwszego koloru uległ deformacji. Wtedy jest juŜ za późno, by cokolwiek zrobić z papierem. Wilgotność papieru moŜe być mierzona za pomocą higrometru. Hala maszyn powinna być klimatyzowana i powinna istnieć moŜliwość kontrolowania wilgotności. Papier powinien być skontrolowany i przetestowany przed rozruchem maszyny. Falistość brzegów papieru moŜna wykryć natychmiast po odwinięciu palety lub roli. MoŜna teŜ zmierzyć pH papieru. NaleŜy sprawdzić, czy krawędzie papieru są równe i prostopadłe do łapek i mierzycy. Farby wklęsłodrukowe. Nie ma Ŝadnego ekonomicznego uzasadnienia, by kupować tanie farby, jeśli powodują one problemy podczas drukowania. Farba nie mająca odpowiedniej intensywności barwy wymaga nałoŜenia jej grubszej warstwy, co powoduje problemy z wałkami farbowymi i formą. Farby powinny być testowane, dostosowywane i dobierane kolorystycznie na długo przed czasem rozruchu. RównieŜ odpowiednio wcześniej powinien być dokonany dobór farby oraz pomocniczych środków drukowych odpowiednio do typu podłoŜa oraz rodzaju produkcji. Sprawdzone być powinny kałamarze, zbiorniki na farbę oraz pompy tłoczące farbę do kałamarzy. Pojemniki z farbami powinny być łatwo dostępne i odpowiednio oznaczone. Planowanie czynności technologicznych na stanowisku obsługi maszyn wklęsłodrukowych Właściwe zaplanowanie prac jest waŜnym czynnikiem sprzyjającym wydajności pracy maszyny. Bez właściwego planowania czas jest tracony, szczególnie podczas prac krótkoterminowych. Planowanie powinno się zacząć juŜ w biurze produkcji i zostać poprawnie przeprowadzone aŜ do spedycji. W ten sposób kaŜdy dział wie, jaki produkt i kiedy zostanie do niego przysłany i do kiedy naleŜy go ukończyć. Co najwaŜniejsze, właściwe planowanie zapewnia dostarczenie papieru i farby do kaŜdej pracy w odpowiednim czasie. Zapewnia czas wystarczający na zbadanie papieru, obcięcie go do poŜądanego formatu i klimatyzowanie. Przewiduje się teŜ czas na przygotowanie farb, przetestowanie ich i przywiezienie do maszyny. Gwarantuje, Ŝe wszystkie formy drukowe będą gotowe, gdy staną się potrzebne. Właściwe planowanie moŜe nawet wyeliminować konieczność mycia „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 niektórych części maszyny, jeśli maszyniści wiedzą, która farba będzie wykorzystywana przy najbliŜszej pracy na maszynie. W trakcie drukowania jednego zlecenia moŜna planować następne. Główny maszynista lub wyznaczony do tego członek obsługi powinien zbadać następną planowaną pracę i dowiedzieć się: – Jakie elementy określa zlecenie? – Jaki jest nakład zlecenia? – Czy formy drukowe są gotowe? – Czy papier jest juŜ sklimatyzowany? – Czy farba jest gotowa do uŜycia? – Czy jest makulatura, której moŜna uŜyć do rozruchu maszyny? – Czy istnieją zapasowe noŜe zgarniające? – Czy zapasy opakowań są wystarczające do zapakowania zleconych wydruków? MontaŜ form drukowych w maszynach do drukowania wklęsłego Rotograwiurowe formy drukowe mają przewaŜnie postać rur lub cylindrów (pełnych lub wykonywanych w systemie tulei rozpręŜnych Sleeve), rzadziej cienkich płyt miedzianych czy płyt, np. systemu nylograv. Wadą tego rodzaju form jest duŜy cięŜar i dlatego ich montaŜ odbywa się przewaŜnie poza maszyną drukującą. Następuje tu skompletowanie wszystkich niezbędnych elementów zespołu drukującego oraz farbowego; to jest: – cylindra drukowego, – łoŜysk (2 róŜne łoŜyska rolkowe wraz z obudowami z obu stron), – zębatki napędowej, – kałamarza określonego typu wraz z noŜem zgarniającym (raklem), – osłon. Wszystkie te części są montowane i umieszczane na specjalnym stanowisku, które ma postać stolika zaopatrzonego w specjalne trzpienie oraz otwory mocujące i inne elementy pomocnicze. Następnie zestaw taki przenoszony jest do odpowiedniego agregatu drukującego maszyny rotograwiurowej za pomocą: – specjalnego wózka, – wózka widłowego, – dźwignic. Odpowiednie trzpienie w obudowie maszyny pozwalają zamocować zestaw w odpowiednim ustawieniu w stosunku do innych elementów, z których najwaŜniejszy to zębatka pozioma. NaleŜy z wielką ostroŜnością dopasować koło zębate zamontowane na osi cylindra z zębatką w obudowie maszyny. Przy duŜym cięŜarze zestawu łatwo bowiem o uszkodzenie elementów. Niezbędne jest takŜe wcześniejsze odstawienie cylindra dociskowego, czyli presera. Wciągnięcie i ostateczne zamocowanie zestawu w maszynie odbywa się: – ręcznie, – za pomocą mechanicznej korby, – za pomocą elektrowciągu. Po wciągnięciu zestawu drukowo-farbowego do agregatu drukującego montuje się resztę osłon oraz wykonuje się wstępne regulacje walca dociskowego (presera), zespołu farbowego, a takŜe podłącza się do kałamarza zbiorniki z farbą. Mogą one znajdować się w pobliŜu maszyny lub np. w piwnicy. KaŜdy zbiornik zaopatrzony jest w pompę, która zapewnia ciągłość podawania farby. Dzięki wyŜej opisanej technologii moŜliwa jest szybka wymiana form drukowych lub zmiana formatu bez potrzeby mycia zbiorników farbowych. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 MontaŜ rotograwiurowych form drukowych moŜna do pewnego stopnia automatyzować. SłuŜą temu systemy przenoszenia i składowania cylindrów rotograwiurowych, w skład których wchodzić mogą: – stojaki wieŜowe słuŜące do składowania cylindrów do rotograwiury. Dają się dopasować, do kaŜdego typu pomieszczenia. Kolejne wieŜe są ustawiane jedna za drugą w rzędach, moŜliwości ich rozbudowy są nieograniczone. Wózek transportuje dźwig przenoszący cylindry. W systemie stojaka znajdują się korytarze słuŜące jako drogi transportowe łączące róŜne części stojaka. Zalety urządzenia to: moŜliwości łączenia stojaków, stosowania w pomieszczeniach o róŜnej wysokości, przechowywanie cylindrów o róŜnej długości, moŜliwość zaopatrzenia w kilka wind sterowanych panelami dotykowymi. – urządzenia wyszukujące – umieszczone powyŜej stojaka i poruszające się wzdłuŜ prowadnic dźwigu, umieszczonych przy stojaku. Urządzenie przenosi cylinder do jego miejsca przeznaczenia ponad stojakiem, gdzie jest on wkładany do windy, która przenosi cylinder na miejsce składowania. MoŜliwe jest ustawienie maksymalnie trzech rzędów stojaków wieŜowych obok siebie, tak, aby urządzenie wyszukujące miało maksymalny zasięg 15 metrów. Pozycje są automatycznie ustalane przez serwo-sterowniki i urządzenia kodujące, monitorujące pozycję w pionie i w poziomie. Systemy jednoszynowe, wyposaŜone w stabilny wózek przemieszczający się wzdłuŜ aluminiowych szyn, podtrzymywanych przez stalową konstrukcję. Urządzenia pozwalają na całkowicie zautomatyzowany transport cylindrów z miejsca produkcji do miejsca ich składowania i do miejsca drukowania. Wałki prowadzące, które przenoszą i kierują wózkiem, gwarantują absolutną ciszę i stabilność pracy. Cylinder jest przenoszony przez pryzmatyczny pojemnik, który moŜna dopasować i zablokować na cylindrze kaŜdej długości. Zalety urządzenia to: blokada bezpieczeństwa uchwytu cylindra, detektory ultradźwiękowe i przełączniki chroniące przed kolizją, zasilanie elektryczne dostarczane za pomocą bocznej szyny, zdalne sterowanie radiem z głównego komputera i moŜliwość zmiany kierunku transportu, połączenie z magazynem cylindrów jest moŜliwe na kaŜdej wysokości. Wstępne ustawienie zespołów maszyny wklęsłodrukowej Wstępne nastawienie maszyny rotograwiurowej obejmuje: – – – – – – – – – – – – – Dla zespołu drukującego: ustawienie walców registrowych, ustawienie cylindra formowego, ustawienie czujników działających przy zerwaniu wstęgi, napełnienie zbiorników farbą, rozpuszczalnikiem i pokostem, nastawienie kąta rakla, wielkości przesuwu i nacisku, ustawienie nacisku presera, nastawienie temperatury suszenia i urządzeń grzewczych dla powietrza tzn. grzałek elektrycznych oraz rurek z parą wodną dla górnej części złamywaka, nastawienie walców pociągowych (obroty), registrów cięcia poprzecznego, noŜy tnących wzdłuŜ zwojów, nacisku walców gniotących pod lejem lub tam, gdzie schodzą się wstęgi papieru, nastawienie przerzutek i lejów, nastawienie cięcia, klap złamujących, krzywek, cylindrów, noŜy złamujących itp. Dla mechanizmów zasilania papierem: nastawienie napręŜenia wstęgi, regulację brzegów wstęgi i nastawienie, ustawienie sworzni do przyjęcia nowego zwoju, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 – – – – odpowiednie ustawienie pasów napędzających zwój oraz ramion do zamocowania zwoju, ustawienie samonakładaka, ustawienie wykładaka, ustawienie zespołów wykrawających i tłoczących. Wszystkie te czynności oraz wiele innych moŜna wykonać za pomocą przycisków pulpitu sterującego maszyną. Rozmieszczone w wielu miejscach czujniki oraz instrumenty pomiarowe określają miejsca niesprawnie pracujące lub awarie. NapręŜenia we wstędze papieru mogą być śledzone od zwoju aŜ do cięcia poprzecznego wstęg. Odpowiednie urządzenie analizuje proces drukowania, podając wahania registra, gęstości farb w kaŜdym zespole drukującym, prędkość drukowania, liczbę dobrych egzemplarzy oraz makulatury. Podaje teŜ zuŜycie poszczególnych farb, rozpuszczalnika, pokostu, a takŜe czas zakończenia nakładu itp. W przypadku przerwania drukowania podaje przyczyny (zerwanie wstęgi, brak farby itp.). Zmagazynowane dane dotyczące druku nakładu stanowią bazę przy powtórzeniu nakładu oraz podstawę przygotowania rachunków, usprawnienia pracy itp. Systemy stosowane w maszynach rotograwiurowych zwojowych łączą się przez CIM (Computer Integrated Manufacturing) z innymi działami drukarni, np. przygotowalnią cylindrów, działem technicznym i finansowym. Regulacja zespołu farbowego oraz rakla Zespoły farbowe maszyn rotograwiurowych muszą być dostosowane do farb ciekłych. Istnieją trzy podstawowe systemy zespołów farbowych. KaŜdy z nich ma jakieś wady i zalety, ale konstrukcja, zasada działania i regulacja cylindrów są podobne. Rys. 1. Schematy rozwiązań zespołów farbowych w maszynach rotograwiurowych [11, s. 231] Zespoły farbowe maszyn rotograwiurowych są stosunkowo proste. Całość farby z miejsc niedrukujących usuwana jest metalowym noŜem zgarniającym (raklem), umieszczonym bezpośrednio przed strefą drukowania, by zminimalizować ilość odparowanego rozpuszczalnika z kałamarzyków farbowych. Praca rakla ma podstawowy wpływ na efekt druku. Parametrami zmiennymi zespołów farbowych, które podlegają regulacji, są: – kąt nastawienia rakla, – docisk rakla do formy, – wielkość i częstotliwość ruchu osiowego, – szerokość krawędzi rakla w strefie kontaktu, – głębokość zanurzenia cylindra farbowego. Istnieje kilka konstrukcji docisku rakla do cylindra. W starszych maszynach są to systemy: z listwą podpierającą, z przeciwwagą lub z przekładnią ślimakową. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 W nowoczesnych maszynach stosuje się rakle dociskane pneumatycznie. Układ taki nie jest czuły na drgania, jak starsze układy, które w eksploatacji mogą powodować powstawanie smug na odbitce. Przy obciąŜeniu rakla na jego końcach jest on dociskany nierównomiernie, tzn. po środku występuje mniejsze obciąŜenie, a na bokach moŜe być 2–4 razy większe. Przy równomiernym nacisku na całej długości rakla, np. za pomocą szeregu cylindrów pneumatycznych, moŜna zmniejszyć nacisk. W niektórych maszynach rakiel jest ustawiony prostopadle do powierzchni cylindra lub pod kątem ujemnym, co znacznie zmniejsza jego naciski na cylinder. W celu lepszego oddzielenia farby od powierzchni cylindra formowego rakiel wykonuje ruch posuwisto-zwrotny w kierunku osi cylindra. Wielkość przesunięcia wynosi 20–40 mm, przy czym w niektórych maszynach jest ono regulowane. Na 3–6 obrotów cylindra wypada 1 ruch rakla. Zwiększenie prędkości przesuwu rakla prowadzi do nadmiernego zuŜycia formy i ostrza rakla. Stosuje się cztery rozwiązania konstrukcyjne przesuwu rakla. Pierwsze to napęd za pomocą przekładni ślimakowej oraz korbowodu z regulacją ramienia korby. Drugie, często uŜywane, polega na obrocie krzywki przestrzennej prowadzącej rolkę rakla. Trzecie rozwiązanie to dźwigniowy napęd rakla od przekładni ślimakowej. W rozwiązaniach tych prędkość przesuwu rakla jest nierównomierna, szczególnie przy zmianie kierunku ruchu. Aby prędkość przez moŜliwie najdłuŜszy czas była jednakowa, stosuje się napęd mechanizmu korbowego za pomocą kół eliptycznych. Elementem zespołu farbowego jest system cyrkulacyjny, który zapewnia stałą cyrkulację farby pomiędzy zasobnikiem a kałamarzem ewentualnie oczyszczenie jej z pyłu papierowego przez filtrowanie. Jeśli podczas drukowania następuje odparowywanie rozpuszczalnika z kałamarza, to naleŜy odparowaną ilość uzupełnić. Uzupełnianie następuje automatycznie, na podstawie danych uzyskanych w wyniku pomiarów lepkości farby przez wiskozymetr przepływowy. Po naniesieniu farby na zadrukowywany materiał naleŜy odbitkę wysuszyć przed jej przejściem do kolejnego zespołu drukującego. Dlatego elementem kaŜdego zespołu do drukowania wklęsłego jest urządzenie suszące. Wykonywanie odbitek przyrządowych we wklęsłych technikach drukowania Przyrządzanie to ciąg działań przeprowadzonych na maszynie pomiędzy końcem produkcji jednego zlecenia a rozpoczęciem kolejnego. Do procesu przyrządzania moŜna zaliczyć operacje: – oczyszczania zespołów farbowych, – ustawiania mechanizmów prowadzenia arkusza, – montaŜu cylindrów drukowych wraz z niezbędnymi elementami, – wstępnego ustawiania zespołów farbowych oraz rakla, – wykonywania próbnych odbitek, – regulacji registrów, – dochodzenia do tolerancji barwnych. Przyrządzanie kończy się, gdy zaakceptowany zadrukowany arkusz opuszcza wykładak arkuszowej maszyny drukującej lub obraz na zadrukowanej wstędze papieru spełnia wszystkie warunki jakościowe. Przyrządzanie to termin opisujący wszystkie operacje potrzebne do przygotowania maszyny drukującej do bieŜącej pracy. W momencie wydrukowania akceptowalnego obrazu kończy się proces przyrządzania, a zaczyna drukowanie nakładu. Podczas tego procesu papier jest marnowany, tak naprawdę bez Ŝadnej potrzeby. Dlatego teŜ ilość powstałej makulatury moŜna zminimalizować poprzez jak najszybsze przeprowadzenie przyrządzania. Podczas przyrządzania maszyna drukująca pracuje na wolnych obrotach. Kiedy maszyna zaczyna juŜ właściwą pracę, jej prędkość rośnie do maksymalnej prędkości drukowania. Przyrządzanie moŜna podzielić na trzy kategorie: proste, częściowe i całkowite. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 – – – Przyrządzanie proste – stosowane jest częściej przy drukowaniu ksiąŜek lub przy drukowaniu jednobarwnym. Obejmuje ono tylko wymianę formy drukowej. Pozostałe czynniki, takie jak: farba, ustawienia zespołu farbowego oraz rodzaj i format papieru pozostają niezmienne. Przyrządzanie częściowe stosowane jest w maszynach jedno- i dwukolorowych, na których drukowane są zlecenia wielobarwne. Po nadrukowaniu pierwszych dwóch kolorów maszyna jest zatrzymywana, a zespoły farbowe są myte. Następnie montuje się nowe formy drukowe. Wykładak zostaje rozładowany, a arkusze umieszcza się w samonakładaku, przy czym nie zmienia się ustawień samonakładaka, wykładaka ani osłon. Kałamarze farbowe są napełniane nową farbą i zerowane z poprzednich ustawień, to samo dotyczy ustawień rakla. Przyrządzanie całkowite jest najpowszechniej stosowanym rodzajem przyrządzania, a w jego trakcie wykonuje się wszystkie prace konieczne do rozpoczęcia całkowicie nowej produkcji. Maszyny jedno- i dwukolorowe myje się całkowicie, natomiast mycie zespołów farbowych w maszynach czterokolorowych nie jest zazwyczaj konieczne, tj. wtedy gdy te same kolory w tej samej kolejności będą uŜywane przy następnym zleceniu (procesy mycia maszyny/zespołów farbowych są zazwyczaj zaliczane do poprzedniej produkcji). Formy drukowe są wymieniane. Zmienia się teŜ zazwyczaj ustawienia samonakładaka lub zespołu zasilania papierem w maszynach rolowych, wykładaka a takŜe przeprowadza się całkowicie nowa regulację zespołu farbowego. Procedury przyrządzania na maszynach wklęsłodrukowych. Kolejność operacji wykonywanych podczas przyrządzania jest w duŜym stopniu zaleŜna od preferencji obsługi. JednakŜe zdecydowanie zalecane jest ustalenie kolejności i działanie według niej. W kaŜdej analizie stosunku czasu rzeczywistej pracy maszyny (drukowania) do czasu przestoju (przyrządzanie, planowane prace konserwacyjne, nieprzewidziane opóźnienia) wydajność maszyny moŜe być zwiększona tylko wówczas, jeŜeli skrócone zostaną czasy przestojów, poniewaŜ nie da się skrócić czasu drukowania, gdy maszyna pracuje z maksymalną prędkością zapewniającą poŜądaną jakość. Dlatego teŜ lepsze planowanie, rozwinięte działania prewencyjne, precyzyjna kontrola wszystkich operacji przygotowania do drukowania i sprawne, skoordynowane działanie obsługi maszyny skracają czas przestojów, zwiększając tym samym wydajność maszyny. Przyrządzanie składa się z następujących etapów: 1) Przygotowanie maszyny do drukowania nowego zlecenia. 2) Sprawdzenie form drukowych, papieru i farb. 3) Ustawienie mechanizmów prowadzenia arkusza lub roli. 4) MontaŜ zespołu drukująco-farbowego. 5) Wstępne ustawienie zespołów farbowych. 6) Wstępne ustawienie rakla. 7) Przygotowanie partii arkuszy lub roli do przyrządzania. 8) Wykonanie odbitek próbnych. 9) Kontrola odbitek próbnych. 10) Wykonanie wymaganych regulacji pozycji obrazu/registrów, jakości odbitki i barwy. 11) Zatwierdzenie barwy i pozycji na odbitce. Etapy 8–10 są powtarzane dopóty, dopóki nie zostanie wydrukowana odbitka zaakceptowana przez zleceniodawcę. Taki wydruk określa się zazwyczaj jako arkusz wzorcowy. − − Kontrola odbitek próbnych obejmuje następujące elementy: rozmieszczenie i spasowanie obrazu, jakość wydruku, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 − odwzorowanie barwy. Jeśli obrazy są poprawnie spozycjonowane, a jakość odbitki jest akceptowalna, to operator maszyny musi tak wyregulować ustawienie zespołu farbowego, by barwy na wydruku były akceptowalne. Generalna zasada jest taka, Ŝe maszyna powinna pracować z minimalną ilością farby potrzebną do uzyskania poŜądanej gęstości optycznej. Podczas przyrządzania kolory rzadko są zgodne ze standardem. Jeśli operator zacznie od cienkiej warstwy farby, to gęstość optyczna na odbitce będzie zbyt mała. Barwny proof (odbitka próbna) dostarczony wraz ze zleceniem jest podstawą regulacji zespołu farbowego. Proof powinien być tak wykonany, aby uwzględnić charakterystykę farb drukowych i moŜliwości drukowania rotograwiurowego. (Niewłaściwie przygotowany proof będzie niemoŜliwy do odtworzenia na maszynie). Wszystkie prace wielokolorowe powinny mieć kolorowe paski kontrolne drukowane wzdłuŜ krawędzi arkusza. Operator maszyny drukującej powinien zmierzyć gęstości optyczne na aplach wszystkich kolorów paska kontrolnego za pomocą ręcznego lub skanującego densytometru. Ustawianie zespołów farbowych, zgodnie z określonymi wartościami referencyjnymi mierzonymi densytometrem refleksyjnym, pozwala na szybszą regulację farby przy zuŜyciu mniejszej ilości materiału podłoŜowego. Kontrolowanie podstawowych parametrów drukowania na maszynie wklęsłodrukowej Podczas drukowania operator maszyny musi cyklicznie poddawać kontroli obraz drukowany na wstędze lub arkuszu. W tym celu stosuje on kontrolę wizualną – za pomocą lupki powiększającej, a takŜe cykliczną kontrolę densytometryczną. Pomiar gęstości optycznych farby za pomocą densytometru nie jest obowiązkowy przy kaŜdym zestawie arkuszy kontrolnych. Przeprowadzanie pomiarów densytometrycznych co kaŜde 1000 arkuszy jest jednak poŜądaną praktyką. Kontrola jakości pasków kontrolnych w porównaniu do arkusza wzorcowego jest uŜyteczna przy wizualnych porównaniach i pomiarach. Podczas kontroli wydruku rotograwiurowego badane są poniŜsze elementy: – pozycjonowanie znaczników pomiędzy kolejnymi arkuszami, – spasowanie poszczególnych kolorów, – nadmierne nafarbienie, – występowanie wad druku, – zgodność barw z odbitka wzorcową, Podczas drukowania wklęsłego kontroluje się parametry pracy oraz ustawienia wszelkich zespołów, które mogą mieć wpływ na niezakłócony bieg maszyny oraz na jakość druków. W szczególności kontroluje się następujące parametry: – utrzymywanie podawania farby oraz jej parametrów, – ustawienia zespołu farbowego (w tym głębokości zanurzenia cylindra farbowego), – ustawienia rakla, – ustawienia samonakładaka w maszynach arkuszowych, – ustawienia wykładaka i ewentualnej sekcji introligatorskiej, – ustawienia presera, – ustawienia naciągu wstęgi, – ustawienia złamywaków lejowych, – parametry zespołu regeneracji rozpuszczalnika, – wilgotność w hali maszyn. 4.1.2. Pytania sprawdzające 1. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jakie elementy składają się na proces organizacji stanowiska pracy w drukarni rotograwiurowej? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 2. W jaki sposób planuje się czynności technologiczne na stanowisku obsługi maszyn do drukowania wklęsłego? 3. W jaki sposób mocuje się rotograwiurowy cylinder drukowy? 4. W jaki sposób przygotowuje się do pracy rotograwiurowy zespół farbowy? 5. Jakie parametry noŜa zgarniającego podlegają regulacji? 6. Jak jest cel wykonywania rotograwiurowej odbitki przyrządowej? 7. W jaki sposób przyrządza się maszynę wklęsłodrukową do drukowania? 8. Jakie parametry odbitki przyrządowej podlegają kontroli? 9. Jakie parametry druku podlegają kontroli i regulacji podczas drukowania? 10. Czym róŜni się drukowanie wklęsłe jedno- i wielokolorowe? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj analizy procesu mocowania cylindra rotograwiurowego na maszynie drukującej, na podstawie wycieczki dydaktycznej do drukarni wklęsłodrukowej. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) – – – – – Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: prześledzić uwaŜnie proces mocowania cylindra rotograwiurowego na maszynie, wykonać notatki i szkice na podstawie obserwacji procesu mocowania, skonfrontować wyniki obserwacji ze schematem konkretnej maszyny rotograwiurowej, wykonać schemat blokowy oraz plan czynności ilustrujących mocowanie zespołu drukowo-farbowego na maszynie rotograwiurowej. WyposaŜenie stanowiska pracy: wielokolorowa rotograwiurowa maszyna drukującą, stanowisko do montaŜu cylindrów rotograwiurowych, plansza ze schematem określonej maszyny rotograwiurowej, instrukcja obsługi określonej maszyny rotograwiurowej, materiały piśmienne. Ćwiczenie 2 Dokonaj analizy procesu regulacji noŜa zgarniającego rotograwiurowej maszyny drukującej, na podstawie wycieczki dydaktycznej do drukarni wklęsłodrukowej. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) 5) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: prześledzić uwaŜnie proces regulacji noŜa zgarniającego na maszynie rotograwiurowej, wykonać notatki i szkice na podstawie obserwacji procesu regulacji noŜa, zapisać podstawowe parametry dotyczące regulacji noŜa, skonfrontować wyniki obserwacji ze schematami zespołów farbowych stosowanych w maszynach rotograwiurowych, wykonać plan czynności opisujących proces regulacji noŜa zgarniającego wraz z podaniem odpowiednich parametrów procesu. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 – – – – − WyposaŜenie stanowiska pracy: wielokolorowa rotograwiurowa maszyna drukującą, plansza ze schematem określonej maszyny rotograwiurowej, plansza ze schematem ilustrującym budowę zespołów rotograwiurowych, instrukcja obsługi określonej maszyny rotograwiurowej, materiały piśmienne. farbowych maszyn Ćwiczenie 3 Wykonaj nadruk w kolorze czarnym na danej kształtce techniką tamponową, przy uŜyciu ręcznej tamponowej maszyny jednokolorowej, zgodny z zadrukowaną kształtką wzorcową. Sposób wykonania ćwiczenia 10) 11) Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: zgromadzić potrzebne materiały i sprzęt kontrolno-pomiarowy na stanowisku pracy, dokonać kontroli poszczególnych zespołów maszyny, dobrać tampon do kształtki, zamocować formę w maszynie, napełnić kałamarz farbą, umieścić kształtkę w gnieździe maszyny, wykonać nadruk kontrolny, dokonać regulacji połoŜenia obrazu na kształtce zgodnego z kształtką wzorcową, dokonać korekty nasycenia barwy obrazu zgodnej z kształtką wzorcową, poprzez określenie siły nacisku tamponu, wykonać nadruk na kształtce, zabezpieczyć maszynę i uporządkować stanowisko pracy. – – – – – – – – – – WyposaŜenie stanowiska pracy: ręczna jednokolorowa drukująca maszyna tamponowa, farba do druku tamponowego w kolorze czarnym, kształtki przeznaczone do zadrukowania, zadrukowana kształtka wzorcowa, komplet tamponów, szpachla, zmywacze do farb, czyściwo, suwmiarka, zestaw narzędzi do regulacji zespołów maszyny. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak 1) zorganizować stanowisko obsługi maszyn do drukowania wklęsłego? 2) zaplanować czynności technologiczne na stanowisku obsługi maszyn do drukowania wklęsłego? 3) zamocować cylinder drukujący maszyny rotograwiurowej? 4) zamocować formę drukującą na maszynie tampodrukowej? 5) wyregulować wstępnie zespół farbowy maszyny rotograwiurowej? 6) ustalić wstępnie połoŜenie rakla maszyny rotograwiurowej? 7) wyregulować zespół farbowy zamknięty i otwarty występujący w maszynie tampodrukowej? 8) przyrządzić maszynę do drukowania wklęsłego? 9) wykonać rotograwiurową odbitkę przyrządową? 10) ocenić jakość rotograwiurowej odbitki przyrządowej? 11) kontrolować podstawowe parametry drukowania na maszynie do drukowania wklęsłego „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 Nie 4.2. Kontrola jakości procesu drukowania wklęsłego 4.2.1. Materiał nauczania Utrudnienia w procesie drukowania techniką rotograwiurową W maszynach wklęsłodrukowych elementy współdziałające w przenoszeniu farby na podłoŜe drukowe są nieliczne. NaleŜą do nich: kałamarz, cylinder formowy, rakiel (nóŜ zgarniający) i cylinder dociskowy (preser). Kałamarz jest nieco inaczej zbudowany niŜ w maszynach pozostałych technik drukowania, gdyŜ stanowi tylko zbiornik farby bez moŜliwości regulowania jej pobierania i bez duktora. Cylinder formowy, częściowo zanurzony w farbie, pobiera ją w wytrawione na jego powierzchni kałamarzyki farbowe i przenosi na zadrukowywane podłoŜe. Farba zgarnięta z miejsc niedrukujących przez rakiel, spływa z cylindra do kałamarza. W maszynach nowoczesnych, z centralnym podawaniem farby, jest ona natryskiwana na obracający się cylinder formowy lub nadawana za pośrednictwem walca z powierzchnią szczotkową. Jej nadmiar po przesączeniu jest przepompowywany z powrotem do zbiornika centralnego. Obciągnięty gumą cylinder dociskowy (tzw. preser) zapewnia docisk zadrukowywanego podłoŜa do cylindra formowego. Szybko obracający się, częściowo zanurzony w farbie, cylinder formowy moŜe powodować jej pienienie się. Pienienie się farby w kałamarzu jest utrudnieniem dość często występującym na maszynach wklęsłodrukowych. W przypadkach, w których staje się ono intensywne, piana pokrywa oczyszczoną juŜ działaniem rakla powierzchnię cylindra formowego, z którego jest przenoszona na podłoŜe drukowe w postaci nieregularnych plam. Zadanie rakla polega na usuwaniu farby z niedrukujących elementów powierzchni cylindra formowego. Usuwanie jest połączone z tarciem, a to z kolei powoduje ścieranie metalu z powierzchni obracającego się cylindra. W wyniku tego zmniejsza się stopniowo głębokość trawienia i maleje ilość pobieranej farby. W końcowej części nakładu odbitki opuszczające maszynę stają się coraz bledsze, aŜ do zaniknięcia punktu w światłach. Proces ten przebiega wolno i jest techniczną koniecznością. Ścieranie cylindra formowego jest więc naturalnym skutkiem pracy rakla. Farby zawierające twardy lub niedostatecznie rozdrobniony pigment pod naciskiem rakla przyspieszają ścieranie powierzchni cylindra, nie nadają się zatem do drukowania. Zbyt silnie „zeszlifowany” cylinder formowy staje się nieuŜyteczny Powstawanie rys na cylindrze formowym jest wywoływane twardymi cząstkami róŜnego pochodzenia, zanieczyszczającymi farbę. Dostają się one między rakiel a cylinder, powodując powstawanie na jego powierzchni rys, które na podłoŜu drukowym tworzą („drukują”) linie proste. Podobne objawy mogą pochodzić równieŜ od skaleczonego rakla. Flokulacja i sedymentacja pigmentów pojawiają się, podobnie jak w przypadku farb fleksograficznych, na skutek nieprawidłowego ich rozcieńczania. Bywa ono konieczne w celu uzupełnienia ubytku rozpuszczalnika, ulatniającego się z kałamarza farbowego i z powierzchni cylindra formowego. Dolewanie rozpuszczalnika do farby powinno odbywać się powoli, z przerwami i przy ciągłym mieszaniu. Nieprzestrzeganie tej zasady powoduje, Ŝe w farbie tworzą się kłaczki, grudki lub osad. Rozcieńczanie farby w kałamarzu naleŜy przeprowadzać tylko podczas biegu maszyny. Zbyt szybkie zasychanie farby na cylindrze formowym powoduje, Ŝe podłoŜe drukowe przykleja się do jego powierzchni. Jednocześnie zbyt lepka farba pozostaje w kałamarzykach farbowych. Objawy takie występują, jeŜeli: – farba zawiera zbyt lotny rozpuszczalnik, – kałamarz został źle zakryty, – maszyna pracuje za wolno, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 – – temperatura w hali maszyn jest za wysoka albo przepływ powietrza zbyt intensywny, rakiel niedokładnie zbiera farbę z miejsc niedrukujących. Zbyt wolne wysychanie farby na podłoŜu drukowym prowadzi, przy ponownym nawijaniu wstęgi, do zabrudzenia jej strony niezadrukowanej, miejscowego sklejenia lub nawet do całkowitego jej zlepienia się (tzw. blocking). Tego rodzaju utrudnienia, podobnie jak w drukowaniu fleksograficznym, są powodowane przez: – zbyt wolne ulatnianie się rozpuszczalnika, – nadmiernie nakładanie, – niezadowalające funkcjonowanie układu suszenia, zwłaszcza nie dość intensywną cyrkulację ciepłego powietrza. Zapychanie kałamarzyków farbowych, zwane zabijaniem formy, jest to gromadzenie się w nich zgęstniałej lub zanieczyszczonej farby. Występuje, jeŜeli: – rozpuszczalnik jest zbyt lotny, – farba zawiera zanieczyszczenia lub niewystarczająco rozdrobniony pigment, – farba niedostatecznie zwilŜa podłoŜe drukowe i jest przez nie tylko w małym stopniu przejmowana, – rakiel pozostawia zbyt duŜo farby na cylindrze, – w otoczeniu cylindra formowego panuje silny przepływ powietrza. Zadymienie jest to słabo zabarwiony nalot, pojawiający się zazwyczaj na całej zadrukowywanej powierzchni, gdy: – cylinder formowy jest chropowaty, – podkładki niewłaściwie umieszczone w obciągu, – rakiel pracuje wadliwie, – farba wysycha zbyt wolno. W tym ostatnim przypadku naleŜy: korzystać z rozcieńczalnika o większej lotności lub stosować słaby nawiew powietrza wzdłuŜ rakla. – – – Wylewanie się farby z kałamarzyków jest powodowane: oddziaływaniem elektryczności statycznej, nagromadzonej na podłoŜu, nieprawidłowym wykonaniem formy drukowej, zbyt niską lepkością farby dla danej prędkości obwodowej cylindra formowego. Wady odbitek wklęsłodrukowych i sposoby ich eliminowania Wklęsłodruk publikacyjny: Problem Przyczyna ZuŜycie cylindra Mechaniczne problemy mogą obejmować nadmierny docisk rakla lub brak jego oscylacji. Rozwiązanie • Doprowadzić cylinder i maszynę drukująca do moŜliwie najlepszego stanu. Farba jest zanieczyszczona ciałami obcymi. • Przefiltrować farbę. Za szybkie utrwalanie farby. • Dodać wysokowrzącego rozpuszczalnika. Pigment o właściwościach ścierających. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 Oblepienie cylindra dociskowego przez farbę. Cętkowanie lub pełzanie: farba rozpływa się na papierze, tworząc niepoŜądane wzory. Cętkowanie lub pełzanie: słabe nadawanie farby. „Dziurki” (zdarzają się podczas drukowania bibułki). Słaba adhezja utrwalonej farby. Słabe przyjmowanie farby przez farbę: warstwa farby nakładana Źle zdyspergowany pigment. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Papier ma właściwości ścierające. • • Wymienić papier. Zastosować oczyszczanie powierzchni papieru. Zastosować cylinder dociskowy o mniejszej twardości. Dodać wosku do farby. Zbyt wysoka twardość • cylindra dociskowego podczas drukowania na papierze • niepowlekanym. Farba utrwala się za wolno. • • Farba jest za bardzo rozcieńczona. Za mała prędkość drukowania. • • • • Dodać bardziej lotnego rozpuszczalnika. Dodać świeŜej farby i/lub wypełniacza. Farba nie rozprowadza się równomiernie po podłoŜu. • • Przyspieszyć pracę maszyny. Zmniejszyć nacisk drukujący. UŜyć cieńszego rakla. Zamontować ostrza pod bardziej ostrym kątem. Zmienić kąt nachylenia rakla. Zmienić rozpuszczalnik Lepkość farby jest za niska. • • Zwiększyć lepkość. Dodać gęściejszego spoiwa. Zły wybór pigmentu. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Mała prędkość drukowania. • Zwiększyć prędkość. Cylinder jest za głęboko wytrawiony. • Polakierować cylinder. Nacisk drukujący jest za duŜy. • Za duŜe wnikanie farby • w papier. • Wyregulować nacisk. Wymienić papier. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Niewystarczające związanie farby z podłoŜem. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Dodać pokostu wiąŜącego. Mała elastyczność warstwy farby. • Farba nałoŜona jako pierwsza lub podkładowa nie jest utrwalona. • • • • • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. ObniŜyć ilość pigmentu w farbie. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Zwiększyć temperaturę utrwalania. Zmniejszyć lepkość farb. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 na nadrukowaną wcześniej warstwę farby nie jest przyjmowana. Siatkowanie: po utrwaleniu farby pojawia się struktura siatki. Powolne utrwalanie, sklejanie. Farba nałoŜona jako pierwsza lub podkładowa jest zbyt gładka. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. • Farba ma za duŜą lepkość. • Zwiększyć ilość pigmentu w farbie drukowanej jako pierwsza. Zmniejszyć lepkość farby. Farba utrwala się za szybko. • Dodać słabszego rozpuszczalnika. Farba jest za krótka. • Dodać lakieru zmniejszającego krótkość farby. Niewystarczający nacisk drukujący. • • • Nawijanie wstęgi następuje przy zbyt wysokiej temperaturze. • Zwiększyć nacisk drukujący. Zmniejszyć docisk rakla. Kontrolować temperaturę papieru i kałamarza farbowego. Zmniejszyć temperaturę utrwalania. Nawijanie wstęgi jest zbyt ścisłe. • Zmniejszyć napręŜenie nawijania. Utrwalanie jest za wolne. • Zamówić u producenta farbę, która szybko się utrwala i jest odporna na sklejanie. śywica słabo uwalnia rozpuszczalnik. • • Zwiększyć temperaturę utrwalania. Dodać mocniejszego rozpuszczalnika. • • • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. UŜyć gładszego papieru. Zainstalować urządzenie do elektrostatycznego wspomagania drukowania. Zwiększyć nacisk drukujący. Zmiękczyć papier przez nawilŜenie. • • • Zmniejszyć lepkość farby. Dodać spoiwa o niŜszej lepkości. Wymienić lub naostrzyć rakiel. • Zmniejszyć lepkość. • Dodać słabszego rozpuszczalnika. Farba zawiera za duŜą ilość pigmentów. • Dodać spoiwa. Farba jest zanieczyszczona ciałami obcymi. • • Przefiltrować farby. Skontaktować się z producentem farb. Farba zawiera zbyt duŜą ilość plastyfikatorów. Pominięte punkty Powierzchnia papieru nie jest rastrowe na gładka. wydruku. Farba ma za duŜą lepkość. Paskowanie lub Wyszczerbiony rakiel. smuŜenie: farba nie jest dokładnie Farba ma za duŜą lepkość. zbierana z cylindra. Farba utrwala się za szybko. • • „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 Rozmazywanie powierzchni: farba łatwo się rozmazuje. Rakiel i jego oscylacja są • nieprawidłowo wyregulowane. • • • Farba utrwala się za wolno. • • • • Słabe utrwalanie rozpuszczalnika. Sprawdzić oscylację rakla. Zmienić kąt nachylenia rakla. Wypolerować rakiel i cylinder. Zmienić nacisk rakla. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Dostosować temperaturę utrwalania. Dodać szybszego rozpuszczalnika. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Wklęsłodruk opakowaniowy: Ścieralność: ZuŜycie cylindra. Adhezja: farba i/lub lakier nie wiąŜą się z podłoŜem lub ze sobą wzajemnie. Słabo utarty pigment lub pigment o właściwościach ścierających. • Zalecić producentowi ponowne utarcie farby lub ponowne wykonanie farby. Rozpuszczalnik za szybko paruje. • Dodać wolniej parującego rozpuszczalnika. Cząstki ceramiczne lub stalowe w farbie. • Przefiltrować lub ponownie wykonać farbę. Cylinder i rakiel są nieprawidłowo doszlifowane. • • • • Doszlifować, wymienić lub powtórnie pochromować cylinder. Doszlifować rakiel. Sprawdzić przygotowanie folii. Skonsultować się z dostawcą folii. • Skonsultować się z dostawcą farby. • • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. UŜyć szybszego rozpuszczalnika. • PodwyŜszyć temperaturę. Wymagane jest więcej powietrza. • Sprawdzić prędkość nadmuchu powietrza. Farba została nieprawidłowo wykonana. Niewystarczające utrwalanie. • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Zwiększyć temperaturę. Dodać szybszego rozpuszczalnika Powierzchnia folii nie jest odpowiednio przygotowana. Niewystarczająca ilość plastyfikatora w farbie. Farba zawiera za duŜą ilość plastyfikatora. Przenikanie: jeden Farba za wolno utrwala się. kolor przenika do drugiego. Temperatura utrwalania jest za niska. Sklejanie: niepoŜądana adhezja pomiędzy dwiema Rozpuszczalnik jest powierzchniami. uwięziony w farbie. • • • • Dokonać korekty równowagi rozpuszczalników. Zastosować szybszy rozpuszczalnik. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 Wstęga jest nawijana, gdy jest • zbyt ciepła. Zastosować rolki chłodzące. Nawijanie wstęgi jest zbyt • ścisłe. Zbyt duŜa ilość plastyfikatora • w farbie lub lakierze. Kruchość: Utrwalanie za wysoką • podłoŜę pęka przy temperaturą. wygięciu. PodłoŜe utraciło zbyt wiele • wilgoci. • Doprowadzić wilgoć. Skontrolować temperaturę wstęgi. • • • • Zmniejszyć temperaturę. Dodać szybszego rozpuszczalnika. Skonsultować się z dostawcą folii. Zatrzymać nadmuch powietrza. Za szybkie utrwalanie farby. • Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Migracja plastyfikatora. Zmniejszyć napręŜenie nawijania. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Skontrolować temperaturę wstęgi. Efekt pajęczyny: nawarstwienie nitek farby na raklu, cylindrze dociskowym, formowym oraz elementach maszyny. Nadmuch powietrza w strefie kontaktu cylindrów utrwala farbę przedwcześnie. Lepkość farby jest za duŜa. • „Komety” i „strzałki”: farba tworzy zabrudzenia w kształcie komet i strzałek. Efekt „ciastka z dziurką”: brak wypełnienia punktu rastrow. SmuŜenie: kropla farby pojawia się na tylnym końcu druku. Cylinder ma wadę. • Zmniejszyć lepkość do normalnego poziomu. Zreperować i/lub wypolerować cylinder. Obce substancje pod raklem. • Przefiltrować farbę. Utrwalanie farby jest za szybkie. • Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Lepkość farby jest za duŜa. • Zwiększyć lepkość. Kąt nachylenia rakla jest nieprawidłowy. • Prawidłowo wyregulować ostrze. Rakiel jest pofalowany. • • Doszlifować i wyczyścić rakiel. Doszlifować rakiel zapasowy. Słaba kontrola napręŜenia wstęgi. • Sprawdzić napręŜenie wstęgi. Zasychanie farby lub słaby wydruk. Farba jest utrwalana za • wolno. • Lepkość farby jest za wysoka. • • Farba jest za krótka. Dodać szybszego rozpuszczalnika. Zwiększyć temperaturę utrwalania. Dodać rozpuszczalnika w celu zmniejszenia lepkości. Dodać komponentu zmniejszającego krótkość farby. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 „Kocie wąsy” (miotełkowanie). Nadmuch powietrza w strefie kontaktu cylindrów. • Zatrzymać nadmuchiwanie. Farba utrwala się za szybko. • Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Nadmierne ścieranie farby przez rakiel. • Zmniejszyć temperaturę utrwalania. Nadmierny nacisk drukujący. • • Wyregulować rakiel. Zmniejszyć nacisk drukujący. Zbyt duŜa prędkość drukowania. Pojawienie się elektryzowania. • Zmniejszyć prędkość drukowania. • Zmniejszyć elektrostatyczne wspomaganie drukowania. Zmniejszyć wilgotność w hali maszyn. Zwiększyć wilgotność papieru. Wybrać bardziej polarny rozpuszczalnik w celu zwiększenia przewodności farby. ZwilŜyć wstęgę. UŜyć eliminatora ładunków elektrostatycznych. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. UŜyć środka odpieniającego. • • • • • Pienienie: małe bąbelki w farbie (dotyczy farb wodnych). Napięcie powierzchniowe jest • zbyt wysokie. • Pompowanie farby powoduje pienienie. Ziarnowanie druku: druk nie jest gładki. Zamglona folia: lekka nieprzezroczystość w czystych, niezadrukowanych obszarach folii. Zamglona farba: mglisty wygląd warstwy farby. • PodłoŜe nie jest gładkie. • • • Zmniejszyć szybkość przepływu farby. Zredukować wolny spadek farby. Zastąpić podłoŜe innym. Zastosować elektrostatyczne wspomaganie drukowania. Farba ma wysoką lepkość. • Zmniejszyć lepkość. Prędkość drukowania jest za mała. • Zwiększyć prędkość drukowania. Papier jest za suchy. • • • • Wprowadzić nawilŜanie. Zmniejszyć temperaturę papieru. Zmienić docisk cylindra. Wypolerować cylinder. • Sprawdzić rakiel. Chropowate powierzchnie na cylindrze. Rakiel słabo zbiera farbę. Farba zawiera zbyt duŜą ilość • pigmentów. Dodać czystego spoiwa. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 Odbijanie: przenoszenie wydrukowanych obrazów na drugą stronę arkusza lub wstęgi. Zrywanie powierzchni papieru: wyrywanie cząstek papieru z zadrukowywanego obszaru. Zrywanie powierzchni papieru w pracach wielobarwnych. Słabe wykonanie chromowania. • Ponownie wykonać cylinder. Zły dobór rozpuszczalnika. • • Skonsultować się z producentem farb. Zmienić rozpuszczalniki. • Sprawdzić napięcie papieru. • Sprawdzić suszenie i nadmuch powietrza. Napięcie wstęgi jest nieprawidłowe. Farba wysycha za wolno. Warstwa farby jest mokra lub • lepka. • Farba utrwala się za wolno. Niewystarczająca temperatura lub nadmuch powietrza. • Farba ma za duŜą lepkość. Dodać bardziej lotnego rozpuszczalnika. Zwiększyć temperaturę i prędkość nadmuchu. • Dodać rozpuszczalnika. • Dodać bardziej lotnego rozpuszczalnika. • Dodać rozpuszczalnika. Rakiel wymaga regulacji. • • Problemy z farbą. • Wyregulować rakiel. Skierować na cylinder nadmuch powietrza. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Zmniejszyć lepkość. Dodać lepszego rozpuszczalnika. Wyregulować kąt ustawienia rakla. Farba drukowana jako pierwsza jest zbyt wolno utrwalana. Lepkość farby nakładanej jako druga jest zbyt wysoka. „Dziurki”: pojawianie się malutkich plamek w zadrukowanym obszarze. • Dodać szybszego rozpuszczalnika. Zwiększyć temperaturę suszenia. • • • • Problemy z podłoŜem. Pienienie. „Szyny” (komety): Cząstki zanieczyszczeń są linie ciągłe uwięzione pod raklem. pojawiające się na niezadrukowanych Zadrapania na cylindrze. obszarach. • • Zastosować elektrostatyczne wspomaganie drukowania. Kupić lepsze podłoŜe. Przefiltrować farbę. • Wypolerować lub wymienić cylinder. Zadrapania na raklu. • Wymienić rakiel. Cylinder ma nierówną warstwę chromu (plamy i ubytki). • Usunąć nierówności i wypolerować cylinder. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 Siatkowanie: na utrwalonej farbie pojawia się struktura siatki. Pomijanie punktów rastrowych: wygrawerowane punkty rastrowe nie drukują. Lepkość farby jest za wysoka. • Farba utrwala się za wysoko. • Kąt nachylenia rakla jest zbyt • ostry. Powierzchnia • zadrukowywana jest za • szorstka. • Dodać rozpuszczalnika. Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Zwiększyć kąt nachylenia rakla. Wybrać lepsze podłoŜe. Zastosować elektrostatyczne wspomaganie drukowania. Zastosować lakier podkładowy. Niewystarczający nacisk. • Farba utrwala się za szybko. • Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Podawane jest za mało farby. • Sprawdzić nacisk. Sprawdzić podawanie farby. Lepkość farby jest za wysoka. • Dodać rozpuszczalnika Elektryzowanie: pył, włókienka, nieostry wydruk. SmuŜenie w pojedynczych obszarach. SmuŜenie pojawiające się i znikające. SmuŜenie spowodowane oscylacją rakla. SmuŜenie: małe smugi na tylnym końcu druku. Słaby przepływ farby. • Sprawdzić cyrkulację pompy. Wstęga jest naelektryzowana. • Zastosować urządzenia eliminujące ładunki elektrostatyczne. • Zwiększyć wilgotność. Lepkość farby jest za niska. • • • Dodać spoiwa. UŜyć wypełniacza z pigmentem. Dodać polarnego rozpuszczalnika. Nadmierne ładowanie elektrostatyczne. Cylinder jest uszkodzony. • • Zmniejszyć lub wyłączyć ładowanie elektrostatyczne. Wypolerować lub wymienić cylinder. Obce cząstki i drobinki pod raklem. • • Naostrzyć rakiel. Przefiltrować farbę. Rakiel jest uszkodzony. • Wypolerować lub wymienić rakiel. Lepkość farby jest za niska. • Dodać spoiwa. Kałamarzyki farbowe są przetrawione. • Sprawdzić cylinder. Powstawanie ładunków elektrostatycznych. • Zastosować eliminator ładunków elektrostatycznych. Zwiększyć wilgotność. • „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 „Wulkan”: zniszczenie powierzchni przypominające wulkan. Brudzenie: zanieczyszczenie druku przez niewyczyszczony cylinder. • Złe przyjmowanie rozpuszczalnika. • • Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Dodać szybszego rozpuszczalnika do farby nakładanej jako pierwsza. Wymienić rozpuszczalniki. Zmniejszyć temperaturę. • Sprawdzić ustawienia i stan rakla. Farba ma za duŜą lepkość. • Dodać rozpuszczalnika. Farba utrwala się za szybko. • Dodać wolniejszego rozpuszczalnika. Farba zawiera za duŜą ilość pigmentów. • • Dodać czystego spoiwa. Zlecić producentowi ponowne wykonanie farby. Farba ma za niską lepkość. • • Dodać spoiwa. Zwiększyć docisk rakla. • Za wysoka temperatura suszenia. Rakiel zachowuje się nieprawidłowo. Tabela 1.Wady odbitek wklęsłodrukowych i sposoby ich eliminowania [5, s. 68] Konserwacja maszyn wklęsłodrukowych Konserwacja urządzeń drukujących i ich wyposaŜenia jest podstawowym wymogiem właściwego działania zakładu. Opóźnienia spowodowane usterkami mogą stwarzać problemy, bo przecieŜ drukowanie jest przemysłem usługowym. Wklęsłodrukowe, a w szczególności rotograwiurowe maszyny drukujące, są całkowicie zmechanizowane i muszą pracować z duŜą precyzją nawet przy wysokich prędkościach. KaŜdy element takiej maszyny pełni specjalistyczną funkcję, jednak wszystkie elementy muszą ze sobą współgrać. Producenci maszyn tworzą procedury pracy na maszynie, aby późniejsza praca na nich była optymalna. Początkowy koszt zakupu rotograwiurowej maszyny drukującej jest bardzo wysoki, dlatego teŜ elementy takiej maszyny powinny działać bez usterek przez długi czas. Drukarze muszą ciągle dostosowywać i przygotowywać procedury zapobiegania usterkom, aby utrzymać maszyny w najlepszym moŜliwym stanie. Tak samo jak o maszynę, trzeba dbać o halę maszyn, gdzie naleŜy regularnie sprzątać w celu utrzymania porządku. Niezawodna maszyna to warunek osiągania zysków, a regularna konserwacja to warunek niezawodności maszyny. W czasie takich prac nie jest generowany przychód, jednakŜe awaria moŜe spowodować znacznie dłuŜszy przestój niŜ ten poświęcony na konserwację maszyny. Takie awarie bowiem pociągają za sobą oczywiste koszty naprawy, ale i stratę związaną z opóźnieniem wykonania zlecenia. Co więcej, powoduje to niezrealizowanie zamierzonego nakładu, a więc i stratę czasu drukowania. Rozpoznanie i serwisowanie elementów maszyny pozwala wyeliminować powaŜne usterki. Przeprowadzana w odpowiedniej chwili konserwacja jest teŜ waŜna dlatego, Ŝe poszczególne elementy maszyny wymagają naprawy/wymiany w róŜnych odstępach czasowych. Gromadzenie części zapasowych pozwala na szybszą wymianę uszkodzonych elementów, a więc i na krótszy przestój. Dyrekcja zakładu powinna doprowadzić do stworzenia jednego, ogólnie dostępnego pliku, zawierającego instrukcje obsługi dostarczone wraz z maszynami. Wymienione instrukcje obsługi mogą bowiem zostać wykorzystane do uaktualniania procedur działań profilaktycznych. Poza tym w instrukcji zawarty jest opis podstawowych nieprawidłowości działania maszyny wraz z opisem postępowania „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 naprawczego; pozwala to maszynistom ocenić, czy usterka wymaga np. firmowego serwisu. Co więcej, plan produkcji powinien obejmować takŜe konserwację sprzętu. Aby konserwacja wyposaŜenia zakładu była efektywna, musi się składać z czterech elementów: konserwacja regeneracyjna, konserwacja zapobiegawcza, konserwacja prognozowa i zapewnienie bezpieczeństwa. Działania te stosowane są w róŜnych proporcjach w zaleŜności chociaŜby od technologii obowiązującej w zakładzie. Konserwacja regeneracyjna. Inaczej zwana działaniami naprawczymi czy poprawiającymi, jest najbardziej powszechną metodą konserwacji. Do tych działań zaliczyć moŜemy naprawę uszkodzonych lub całkowicie zniszczonych elementów umoŜliwiającą ponowne poprawne działanie maszyny. Nie naleŜy teŜ zapomnieć o wymianie elementów błędnie umieszczonych w maszynie. Podsumowując, działanie regeneracyjne jest typowym działaniem naprawczym, jeśli dojdzie juŜ do awarii. Jest więc działaniem sporadycznym i nieprzewidywalnym, a więc i powodującym nieprzewidziane przestoje. Są dwa typy konserwacji naprawczych: naprawa natychmiastowa oraz naprawa planowana. Naprawa natychmiastowa następuje wówczas, gdy uszkodzenie elementu maszyny wyklucza jej dalszą pracę lub gdy zawodzi bezpieczeństwo pracy na maszynie, np. przyciski stopu czy blokady osłon. JeŜeli mimo defektu elementu maszyny moŜe ona dalej pracować, to nie stosuje się naprawy natychmiastowej, lecz czeka się do korzystnego momentu, zazwyczaj do weekendu, podczas którego zwykle maszyny nie pracują. Konserwacja zapobiegawcza. Jej zadaniem jest utrzymywanie maszyny w takim stanie, aby nie uległa ona nagłemu uszkodzeniu wymagającemu przerwania produkcji. W tym celu potrzebna jest wnikliwa wiedza dotycząca komponentów maszyny, sprecyzowane i zhierarchizowane planowanie i konsekwencja w dąŜeniu do osiągnięcia standardów i stosowaniu się do procedur. Działania zapobiegawcze powinny być okresowe i podzielone w zaleŜności od stanu oraz wytrzymałości poszczególnych elementów. Zazwyczaj więc dzieli się je na konserwację codzienną, cotygodniową, comiesięczną, cokwartalną, copółroczną i roczną. Do typowych działań zapobiegawczych naleŜą: okresowe czyszczenie, kontrola, smarowanie, regulacja i wymiana elementów poddawanych podczas pracy duŜym siłom tarcia czy naraŜonych na zuŜycie. Najczęstsze miejsca kontroli w ramach konserwacji profilaktycznej: – Przyciski bezpieczeństwa i blokady osłon. – Wałki farbowe. – NoŜe zgarniające. – ŁoŜyska wałków farbowych. – ŁoŜyska cylindrów drukujących. – Popychacze, krzywki, belki z łapkami. – Pompy zbiorników recyrkulacyjnych. – Urządzenia do wykrywania podwójnych arkuszy. – Kałamarz farbowy. – Zespół rozpylania proszku zapobiegającego odciąganiu. – Pierścienie odtaczania na cylindrze formowym. – Koła zębate. Konserwacja prognozowa. Jest to doskonalsza forma konserwacji profilaktycznej. Wykorzystuje się tu najnowocześniejsze technologie, aby przewidzieć, kiedy dany element maszyny będzie wymagał konserwacji zapobiegającej jego awarii. O terminie przeprowadzania konserwacji i okresowych przeglądów decydują w tej chwili naukowe analizy. Dlatego teŜ wymagany jest ciągły monitoring elementów szczególnie naraŜonych na awarię, a więc przede wszystkim – analiza smarowania, wibracji, temperatury i hałasu oraz czujniki pęknięć. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Zapewnianie bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo jest najwaŜniejszym aspektem przy planowaniu procedur konserwacji parku maszyn. W celu zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa procedury powinny zawierać przepisy bhp, powinny teŜ wymagać stosowania tylko zabezpieczonych urządzeń, przeprowadzania szkoleń w zakresie postępowania z materiałami niebezpiecznymi, a takŜe stosowania procedur blokady i oznaczania. Nie wolno zapomnieć o odpowiednich technikach podnoszenia cięŜarów i sporządzaniu raportów bezpieczeństwa. Takie raporty powinny zawierać opis urządzeń i wszystkich elementów, wydłuŜenia lin, stan silników, paneli kontrolnych, przenośnych narzędzi elektrycznych oraz wszystkich materiałów pomocniczych – narzędzi, drabin, kompresorów, spręŜonych gazów i pojemników z rozpuszczalnikami. Brak dbałości o procedury bezpieczeństwa moŜe spowodować powaŜne, a nawet fatalne w skutkach wypadki i zniszczenia urządzeń. Środki ochrony indywidualnej stosowane podczas drukowania wklęsłego ZagroŜenia związane z obsługą maszyn do drukowania wklęsłego: − Drukarze oraz inni pracownicy drukarni wklęsłodrukowej naraŜeni są na urazy takie, jak: przecięcia, amputacje, zmiaŜdŜenia, stłuczenia spowodowane przez ruchome części maszyn drukarskich, gilotyny, prasy drukarskie i zszywarki introligatorskie itd. − Drukarze oraz inni pracownicy drukarni wklęsłodrukowej naraŜeni są na działanie związków chemicznych zawartych w: farbach drukarskich wklęsłodrukowych, tonerach, barwnikach, rozpuszczalnikach organicznych, środkach czyszczących itd., takich jak: ksylen, benzyna, nafta, toluen, cykloheksan, oleje oraz kwasy i inne środki stosowane do mycia maszyn i wytrawiania wklęsłodrukowych form drukarskich. − W drukarniach występuje zagroŜenie poŜarowe. − Nadmierny wysiłek fizyczny towarzyszący pracy moŜe być przyczyną urazów a takŜe bólów pleców, ramion i rąk (szczególnie w małych drukarniach). − W niektórych duŜych drukarniach występuje hałas spowodowany pracą automatów. − Praca drukarza jest głównie stojąca lub stojąco-chodząca co stwarza moŜliwość powstania Ŝylaków i płaskostopia. − Istnieje moŜliwość naraŜenia na promieniowanie ultrafioletowe i ozon przy pracy na automatach utwardzających farby promieniami UV. − − − − − − − − Środki ochrony indywidualnej oraz zbiorowej: NaleŜy stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi i ewentualnie hełm ochronny. NaleŜy stosować środki ochrony oczu i odzieŜ ochronną chroniące przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych. NaleŜy stosować okulary ochronne we wszystkich przypadkach, w których oczy mogą być naraŜone na pył, lotne cząstki lub rozpryski niebezpiecznych cieczy. Ochrona skóry rąk: odpowiednie rękawice ochronne, zwłaszcza w warunkach przewlekłego lub powtarzanego naraŜenia na preparat. Stosować środki pielęgnacji skóry – kremy ochronne. Przy wyborze rękawic ochronnych zwrócić uwagę na ich trwałość i przydatność do pracy z tym preparatem. NaleŜy myć ręce przed kaŜdą przerwą i po zakończeniu pracy. Stosować środki pielęgnacji skóry, aby nie dopuścić do jej wysuszenia. Unikać kontaktu substancji chemicznych ze skórą i oczami. Nie spoŜywać posiłków, nie pić ani nie palić tytoniu podczas stosowania preparatów chemicznych. Zapewnić odpowiednią wentylację ogólną i miejscową pomieszczeń roboczych. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 − − − − − NaleŜy zainstalować osłony maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn. NaleŜy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych oraz zlecać uprawnionemu pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń. NaleŜy stosować ochronniki słuchu. NaleŜy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia cięŜkich lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające podnoszenie i przenoszenie. NaleŜy przestrzegać wszystkich instrukcji bezpieczeństwa obowiązujących na danym wydziale, dotyczących przechowywania papieru i łatwopalnych materiałów. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska dotyczące drukowania wklęsłego Bezpieczeństwo w czasie produkcji: – Nie obsługiwać maszyny bez odpowiedniego przeszkolenia i upowaŜnień. – Przed rozpoczęciem pracy maszyny upewnić się, czy wszystkie osłony, zabezpieczenia i panele są na swoim miejscu. – Nigdy nie wyłączać przycisku bezpieczeństwa wciśniętego przez inną osobę. – Nigdy nie włączać ponownie maszyny, która się zatrzymała bez wyraźnej przyczyny. – Przed uruchomieniem maszyny upewnić się, Ŝe nie znajdują się w niej lub obok niej Ŝadne osoby, narzędzia lub części wyposaŜenia. – Przed uruchomieniem maszyny usunąć z jej obszaru wszystkie zuŜyte formy drukowe, narzędzia i sprzęt oraz ostrzec współpracowników. – Podczas pracy w obszarach o duŜym natęŜeniu hałasu stosować zatyczki do uszu. – Nie dopuszczać w pobliŜe maszyny pracowników mających na sobie biŜuterię, luźne ubranie lub niezakryte długie włosy. – Nigdy nie opierać się i nie pozostawiać rąk na pracujących urządzeniach maszyny. – Unikać noszenia narzędzi w kieszeniach, zapobiegając ich wpadaniu do maszyny lub innych niebezpiecznych miejsc. – Podczas regulacji maszyny stosować tylko zalecane narzędzia w dobrym stanie technicznym. – Nigdy nie sięgać do maszyny w celu przeprowadzenia regulacji podczas jej działania. – Nigdy nie usuwać zanieczyszczeń z płyty lub cylindrów i pyłów lub kurzu z wałków podczas działania maszyny, chyba Ŝe zastosowane zostaną specjalnie do tego przeznaczone narzędzia. – Nigdy nie przecierać cylindrów, form drukowych, wałków podczas działania maszyny. – śeby przeprowadzić jakiekolwiek operacje oczyszczania lub naprawy, naleŜy stosować tryb wolnego, ręcznie sterowanego biegu maszyny. – Okresowo sprawdzać, czy formy drukowe nie są obluzowane lub nie mają pęknięć. – Przestrzegać uwaŜnie zaleceń podczas mieszania środków chemicznych. – Utrzymywać w dobrym stanie, komplecie i dostępnym miejscu, wszystkie instrukcje obsługi, serwisowania i konserwacji. Podstawowe bezpieczeństwo poŜarowe: – Nie palić w introligatorni i pomieszczeniach, w których przeprowadza się operacje wykończeniowe. Palenie jest dozwolone tylko w specjalnie wyznaczonych miejscach. – Znać rozmieszczenie gaśnic. – Znać lokalizację alarmów przeciwpoŜarowych w budynku. – Znać rozmieszczenie wyjść awaryjnych w budynku. – Nie pozwolić na gromadzenie się oleju, smaru, kurzu i ścinków papieru na podłogach lub wokół wyposaŜenia. – Stosować się do zaleceń związanych z magazynowaniem i uŜytkowaniem papieru oraz chemikaliów. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 4.2.2. Pytania sprawdzające 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. Jakie wady druku są charakterystyczne dla techniki rotograwiurowej publikacyjnej? Jakie wady druku są charakterystyczne dla techniki rotograwiurowej opakowaniowej? Jakie są sposoby eliminacji wad druku w technice rotograwiurowej? Jakie wady druku są charakterystyczne dla tampodruku? Jakie są sposoby eliminacji wad druku w technice tamponowej? Czym charakteryzują się poszczególne metody konserwacji maszyn do drukowania wklęsłego? Jakie zagroŜenia występują podczas procesu druku wklęsłodrukowego? Jakie środki ochrony indywidualnej stosuje się podczas drukowania? Jakie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska dotyczą drukowania wklęsłego? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Spośród dostępnych arkuszy drukarskich wykonanych w technice rotograwiurowej wskaŜ te, na których występuje niewłaściwe spasowanie kolorów. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) 5) 6) – – Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: obejrzeć dokładnie dostępne arkusze drukarskie, zlokalizować na nich elementy kontrolne pasowania kolorów, przy uŜyciu lupy określić poprawność pasowania poszczególnych kolorów na odbitkach, dokonać selekcji arkuszy drukarskich i wskazać te, na których pasowanie kolorów jest niewłaściwe. podać przyczyny powstawania wady, wskazać moŜliwości odgraniczenia lub likwidacji zjawiska. WyposaŜenie stanowiska pracy: wielobarwne arkusze drukarskie wykonane wklęsłymi technikami drukowania, róŜnorodne pod kątem poprawności pasowania kolorów, lupa. Ćwiczenie 2 Dokonaj pomiaru gęstości optycznej określonych powierzchni pomiarowych na odbitce drukarskiej wklęsłej za pomocą densytometru refleksyjnego. Porównaj uzyskany wynik z gęstością optyczną wzorca. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) umiejscowić odbitkę drukarską na białym podłoŜu i skierować pole pomiarowe densytometru na obszar niezadrukowany odbitki drukarskiej, 2) dokonać zerowania densytometru, 3) wybrać charakterystyczne pola pomiarowe na odbitce drukarskiej, 4) wykonać pomiar gęstości optycznej wybranych pól pomiarowych, „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 5) zapisać uzyskane wyniki, 6) wykonać pomiary gęstości optycznej określonych pól pomiarowych na odbitce wzorcowej, 7) porównać uzyskane wyniki pomiarów. – – – – – WyposaŜenie stanowiska pracy: rotograwiurowa odbitka drukarska, odbitka wzorcowa w postaci barwnego proofa lub zadrukowanego przedmiotu, densytometr refleksyjny, plansza ze schematem densytometru refleksyjnego, instrukcja obsługi określonego densytometru refleksyjnego. Ćwiczenie 3 Spośród odbitek drukarskich wykonanych techniką rotograwiurową wskaŜ te, na których występuje zjawisko zadymienia. Określ przyczyny jego powstania i sposoby uniknięcia tego zjawiska. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) − − Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dokładnie obejrzeć dostępne odbitki drukarskie za pomocą lupy, zidentyfikować odbitki, na których występuje zadymienie, określić przyczyny powstawania zjawiska zadymienia, wskazać sposoby zapobiegania zadymieniu na odbitkach. WyposaŜenie stanowiska pracy: odbitki drukarskie wykonane techniką rotograwiurową właściwe jakościowo oraz z występującym na nich zjawiskiem zadymienia, lupa. Ćwiczenie 4 Spośród odbitek drukarskich wykonanych techniką rotograwiurową wskaŜ te, które wykonane były przy uŜyciu cylindra formowego zawierającego rysy. Określ przyczyny i konsekwencje powstawania rys na cylindrze formowym w technice rotograwiurowej. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) − − − − Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: obejrzeć dokładnie dostępne odbitki drukarskie za pomocą lupy, zidentyfikować odbitki wykonane przy uŜyciu cylindra formowego zawierającego rysy, określić przyczyny i konsekwencje powstawania rys na cylindrze formowym w technice rotograwiurowej, wskazać sposoby zapobiegania uszkodzeniom cylindra drukowego. WyposaŜenie stanowiska pracy: odbitki drukarskie wykonane techniką rotograwiurową przy uŜyciu cylindra formowego właściwej jakości oraz zawierającego rysy, rotograwiurowy cylinder drukowy, lupa, materiały piśmienne. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 Ćwiczenie 5 Spośród odbitek drukarskich wykonanych techniką rotograwiurową wskaŜ te, na których występuje zjawisko wylewania się farby z kałamarzyków. Określ przyczyny powstawania tego zjawiska. Sposób wykonania ćwiczenia 1) 2) 3) 4) − − Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: dokładnie obejrzeć dostępne odbitki drukarskie za pomocą lupy, zidentyfikować odbitki na których występuje zjawisko wylewania się farby z kałamarzyków, określić przyczyny powstawania zjawiska wylewania się farby z kałamarzyków, zaproponować metody ograniczenia lub usunięcia niekorzystnego zjawiska. WyposaŜenie stanowiska pracy: odbitki drukarskie wykonane techniką rotograwiurową właściwe jakościowo oraz z występującym na nich zjawiskiem wylewania się farby z kałamarzyków, lupa. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak 1) określić przyczyny powstawania typowych wad druków wykonywanych na maszynach do drukowania rotograwiurowego publikacyjnego? 2) określić sposoby usuwania problemów jakościowych występujących na maszynach do drukowania rotograwiurowego publikacyjnego? 3) określić przyczyny powstawania typowych wad druków wykonywanych na maszynach do drukowania rotograwiurowego opakowaniowego? 4) określić sposoby usuwania problemów jakościowych występujących na maszynach do drukowania rotograwiurowego opakowaniowego? 5) określić sposoby eliminacji błędów jakościowych w tampodruku? 6) ocenić jakość wydruku wykonanego na maszynie do drukowania wklęsłego? 7) zaplanować cykl smarowania i konserwacji maszyn do drukowania wklęsłego? 8) określić zagroŜenia występujące podczas pracy na maszynach do drukowania wklęsłego? 9) dobrać środki ochrony indywidualnej stosowane podczas drukowania? 10) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska dotyczące drukowania wklęsłego? „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 Nie 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Na rozwiązanie testu masz 45 min. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę. Powodzenia! Materiały dla ucznia: – – – instrukcja, zestaw zadań testowych, karta odpowiedzi. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Organizacja pracy w dziale maszyn wklęsłodrukowych obejmuje m.in. a) rozplanowanie hali maszyn, zapewnienie dostępności narzędzi, przygotowanie do drukowania papieru i farb. b) przygotowanie papieru i farb, ustalenie płac, kalibrację densytometrów. c) zapewnienie dostępności narzędzi, wykonanie form drukowych, remonty maszyn. d) przygotowanie papieru i farb, retuszowanie form drukowych, trapping. 2. Zestaw drukująco-farbowy montowany do maszyny rotograwiurowej składa się z a) cylindra drukowego, łoŜysk, kałamarza, rakla. b) cylindra dociskowego, łoŜysk, kałamarza, pompy farbowej. c) cylindra drukowego, wałków farbowych, samonakładaka, kałamarza. d) łoŜysk, kałamarza, duktora, presera. 3. MontaŜ formy drukowej w rotograwiurze odbywa się a) bezpośrednio na maszynie. b) na specjalnym stanowisku poza maszyną drukującą. c) w warsztacie mechanicznym. d) w studiu prepress. 4. Wstępne ustawienie maszyny wklęsłodrukowej obejmuje m.in. a) regulację rakla, regulację silników, klimatyzację papieru. b) regulację samonakładaka, regulację walca pośredniego, ustawienie suszarki. c) regulację docisku presera, sprawdzenie gęstości farby, wymianę bezpieczników. d) regulację rakla, regulację samonakładaka, regulację docisku presera. 5. Regulacja zespołu farbowych maszyn rotograwiurowych obejmuje a) regulację połoŜenia rakla oraz nacisku presera. b) regulację połoŜenia rakla oraz ustawienie prędkości duktora. c) regulację głębokości zanurzenia cylindra drukowego oraz regulację połoŜenia rakla. d) regulację głębokości zanurzenia cylindra drukowego oraz regulację połoŜenia presera. 6. Parametry podlegające regulacji podczas ustawiania rakla to a) docisk rakla, prędkość obrotu rakla oraz twardość rakla. b) docisk rakla, kąt ustawienia rakla oraz częstotliwość ruch poosiowego rakla. c) kąt ustawienia rakla, elastyczność rakla oraz jego amplituda. d) częstotliwość ruch poosiowego rakla, strzałka ugięcia rakla, docisk do presera. 7. Proces przyrządzania maszyny wklęsłodrukowej kończy się w momencie a) ukończenia wszystkich remontów. b) dokonania wszelkich ustawień wstępnych. c) uzyskania odbitki zgodnej z wzorcem. d) zarobienia cylindrów farbą. 8. RozróŜniamy następujące rodzaje przyrządzania maszyny wkłęsłodrukowej a) arkuszowe i zwojowe. b) proste, częściowe i całkowite. c) wolne, szybkie i błyskawiczne. d) ręczne, półautomatyczne i automatyczne. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 9. Parametry sprawdzane podczas kontroli odbitki przyrządowej to a) spasowanie obrazu, jakość wydruku, odwzorowanie barw. b) spasowanie obrazu, prędkość drukowania, wilgotność podłoŜa. c) jakość wydruku, falistość podłoŜa, czas schnięcia farby. d) odwzorowanie barw, format odbitki, lepkość farby. 10. Densytometryczna kontrola odbitki wykonywana jest zwykle na a) co 10 odbitce. b) co 1000 odbitce. c) co 5000 odbitce. d) co 100 000 odbitce. 11. Zbyt szybkie zasychanie farby na cylindrze formowym powoduje, Ŝe a) odbitka staje się nieostra. b) podłoŜe przykleja się do powierzchni cylindra drukowego. c) gwałtownie spada prędkość drukowania. d) uszkadzają się brzegi kałamarzyków. 12. Zbyt wolne wysychanie farby na podłoŜu drukowym prowadzi, do a) automatycznego wyłączenia maszyny drukującej. b) dublowania obrazu. c) zabrudzenia drugiej strony podłoŜa. d) ślizgania się rakla po cylindrze drukowym. 13. „Zabijanie formy” to inaczej a) uszkodzenie formy przez rakiel. b) zjawisko mimośrodowości występujące na cylindrze drukowym. c) pękanie ścianek pomiędzy kałamarzykami. d) zapychanie się kałamarzyków drukowych. 14. Zadymienie obrazu rotograwiurowego to a) słaby nalot pojawiający się na całej powierzchni odbitki. b) mgiełka rozpuszczalnika pojawiająca się w okolicach zespołu drukującego. c) lekki dym spowodowany zbyt wysoką temperaturą suszenia. d) niekorzystne zabarwienie drugiej strony podłoŜa. 15. Oblepianie cylindra dociskowego przez farbę moŜe świadczyć o a) pomyłkowym zastosowaniu farby offsetowej. b) zbyt duŜej twardości cylindra dociskowego w zetknięciu się z podłoŜem niepowlekanym. c) zbyt duŜej głębokości kałamarzyków. d) zastosowaniu podłoŜa o zbyt małej gramaturze. 16. Powstawanie wady druku zwanej „kocie wąsy” (miotełkowanie) świadczą o a) powstaniu wyszczerbień w raklu. b) zbyt duŜej ilości pigmentu w farbie wklęsłodrukowej. c) pojawieniu się niekorzystnego zjawiska elektryzowania. d) kurzu, który dostał się na cylinder drukowy. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 17. SmuŜenie pojawiające się na pojedynczych obszarach obrazu świadczyć moŜe o a) zbyt wolnej prędkości zadrukowywanej wstęgi. b) zbyt małej twardości presera. c) zbyt wolnej oscylacji poosiowej rakla. d) uszkodzeniu cylindra formowego. 18. Maszyny wklęsłodrukowe poddawane są następującym typom konserwacji a) regeneracyjnej, zapobiegawczej i prognozowej. b) bieŜącej i generalnej. c) codziennej, tygodniowej i miesięcznej. d) rozruchowej i zadaniowej. 19. Typowe środki ochrony indywidualnej stosowane w dziale drukowania wklęsłego to a) hełm ochronny, buty przeciwpoślizgowe, ochraniacze na łokcie. b) buty przeciwpoślizgowe, ochraniacze na łokcie, grube rękawice ochronne. c) odzieŜ ochronna, buty przeciwpoślizgowe, ochronniki słuchu. d) peleryna przeciwchemiczna, buty z noskami, ochronniki słuchu. 20. Palenie tytoniu w drukarni wklęsłodrukowej jest a) zabronione w promieniu 25 metrów od drukarni. b) dozwolone tylko w wyznaczonych miejscach. c) dozwolone we wszystkich działach oprócz introligatorni. d) dozwolone wszędzie, ale tylko w okresie przestoju maszyn. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 37 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................... Drukowanie wklęsłe Zakreśl poprawną odpowiedź. Nr zadania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Odpowiedź a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b Punkty c c c c c c c c c c c c c c c c c c c c d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d Razem: „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 38 6. LITERATURA 1. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba Druku, Warszawa 1999 2. Ciupalski S.: Maszyny drukujące konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001 3. Czasopisma poligraficzne 4. Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996 5. Eldred N.: Co drukarz powinien wiedzieć o farbach. COBRPP, Warszawa 2007 6. Gehman C.: Systemy produkcyjne w poligrafii. COBRPP, Warszawa 2007 7. Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych. WSiP, Warszawa 2001 8. Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997 9. Kamiński B.: Cyfrowy prepress, drukowanie i procesy wykończeniowe. Translator, Warszawa 2005 10. McCue C.: Profesjonalny druk. Przygotowanie materiałów. Helion, Gliwice 2007 11. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2002 12. Sroka W. (red.): Poligrafia współczesna. Weka, Warszawa 2003 „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 39
