Z∏o nigdy nie umiera – egzystencjalna proza Alberta Camusa

Z∏o nigdy nie umiera – egzystencjalna proza Alberta Camusa

Wiek gier i tragicznej egzystencji
c) przestrzeń fantastyczna (np. bal u szatana, lot Małgorzaty
na miotle).
Na podstawie tych informacji i znajomości lektury wykaż
oryginalność i bogactwo kompozycji, a także ponadczasowość
przesłania utworu.
■
Z∏o nigdy nie umiera – egzystencjalna
proza Alberta Camusa
Motywy egzystencjalne, o których już mówiliśmy, obecne
były w całej literaturze europejskiej. W ich upowszechnieniu szczególną rolę odegrał Albert Camus. To właśnie egzystencjalizm podkreślał tragizm ludzkiego istnienia, wskazywał na zagrożenia – te
,,wewnętrzne” i ,,zewnętrzne” – jakie dotknąć mogą człowieka.
,,Ciekawe wypadki, które są
tematem tej kroniki, zaszły w 194. r.
w Oranie. Według powszechnego
Albert Camus (czyt. kami, 1913–1960) – franmniemania nie były one tu na swoim
cuski prozaik, dramaturg, eseista i publicysta, laumiejscu, wykraczały bowiem nieco
reat literackiej Nagrody Nobla (1957). We wczepoza zwyczajność. W istocie, na
snej twórczoÊci eksponowa∏ centralnà dla
pierwszy rzut oka Oran jest zwykłym
egzystencjalizmu kategori´ absurdu istniemiastem i niczym więcej jak prefeknia: esej Mit Syzyfa (1942, zob. te˝ Antologia, cz.
turą francuską na wybrzeżu algier1., s. 45–48), powieÊç Obcy (1942). Ukazywaneskim” 1.
mu chaosowi Êwiata towarzyszy∏y poglàdy nihiliDoktor Bernard Rieux (czyt.
styczne: ˝ycie ludzkie nie ma ˝adnego sensu.
rië), główny bohater Dżumy, jest
W miar´ rozwoju pisarstwo Camusa zmierza∏o do
jednym z pierwszych mieszkańców
g∏´bokiego humanizmu i odkrywa∏o potrzeb´ solimiasta, który zauważa niepokojące
darnoÊci z ludzkim cierpieniem i nieszcz´Êciem:
symptomy zbliżającej się zarazy.
powieÊci D˝uma (1947) i Upadek (1956). W zbioEpidemia zniszczy spokój Orarze esejów Cz∏owiek zbuntowany (1951, zob. te˝
nu, zburzy jego ,,zwyczajność”,
Antologia, cz. 3., s. 118) Camus uznaje bunt przea mieszkańców, oswojonych ze zwyciw z∏u, niesprawiedliwoÊci, przemocy za jednà
kłym i leniwym życiem, postawi
z g∏ównych wartoÊci, nadajàcych sens ˝yciu ludzw sytuacji ekstremalnej: wobec zakiemu.
grożenia, cierpienia i śmierci.
1
Albert Camus Dżuma.
Warszawa.
PIW 1965.
Przełożyła
Joanna Guze, s. 7.
316
Dżuma doczekała się bardzo
wielu interpretacji. Dla rodaków
Camusa, czytelników jej pierwszego wydania, stała się czytelną przenośnią II wojny światowej oraz
różnych postaw Francuzów wobec
faszyzmu i okupacji niemieckiej,
a także obrazem francuskiego ruchu oporu. Kiedy po raz pierwszy
ukazywała się w krajach dawnego
tzw. bloku sowieckiego, a zatem
także i w Polsce, widziano w niej
metaforę systemu totalitarnego
i zagrożeń, które niesie on zarówno dla życia jednostkowego, jak
i dla każdej zbiorowości. Losy bohaterów tej powieści odczytywano
jako egzemplifikacje wielu złożonych postaw wobec przemocy: od
akceptacji i kolaboracji, poprzez
różne formy ucieczki, po czynne
przeciwdziałanie totalitarnemu złu.
Interpretacjom Dżumy, inspirowanym dwudziestowiecznymi
doświadczeniami historycznymi i społecznymi, towarzyszyły odczytania i inne, odnajdujące w tym dziele treści uniwersalne, odnoszące się
w ogóle do położenia człowieka i jego egzystencji. W losach bohaterów widziano zatem sens paraboliczny.
Działaniom doktora Rieux przyświeca przekonanie, że człowiekowi nie wolno pogodzić się z nieszczęściem i cierpieniem innych ludzi. Jego bunt wobec rzeczywistości, w której panuje zło, jest głęboki i bezkompromisowy, jak sam stwierdza: ,,Nigdy nie będę kochał
tego świata, gdzie dzieci są torturowane”. Zarówno on, jak i Jean Tarrou (czyt. żã taru) zamierzają czynić dobro bez nadziei zapłaty ani
w życiu doczesnym, ani w życiu wiecznym. Tarrou jest konsekwentnym ateistą, doktor Rieux w istnienie Boga powątpiewa. Obaj jednak
nie wątpią w jedno: ze złem i cierpieniem należy walczyć nawet przy
braku nadziei.
Postawy bohaterów wobec zarazy, zagrożenia życia, cierpienia
i śmierci są różne; tak, jak zawsze złożone są zachowania ludzi wowww.wsip.com.pl
Arnold
Böcklin (czyt.
böklin,
1827–1901)
D˝uma
317
Wiek gier i tragicznej egzystencji
bec zła. Czym innym jest ono dla surowego i ascetycznego jezuity ojca Paneloux (czyt. panelu), dziennikarza Raymonda Ramberta czy
niedoszłego samobójcy Cottarda (czyt. kotarda).
Epidemia dżumy, która ogarnia Oran, budzi wszystkich jego
mieszkańców. Nie można wobec niej pozostać obojętnym. Życie okazuje się wielkim moralnym wyzwaniem.
ZADANIA I åWICZENIA
1
Uzasadnij tytuł Dżumy. Dlaczego mówimy często, że ma on
charakter realistyczno-symboliczny?
2
Przeczytaj zakończenie powieści.
,,Słuchając okrzyków radości dochodzących z miasta, Rieux pamiętał, że ta radość jest zawsze zagrożona. Wiedział bowiem
to, czego nie wiedział ten radosny tłum i co można przeczytać
w książkach, że bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika, że
może przez dziesiątki lat pozostać uśpiony w meblach i bieliźnie, że czeka cierpliwie w pokojach, w piwnicach, w kufrach,
w chustkach i w papierach, i że nadejdzie być może dzień, kiedy na nieszczęście ludzi i dla ich nauki dżuma obudzi swe
szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście”1.
Jak rozumiesz myśl doktora Rieux, że ,,bakcyl dżumy nigdy
nie umiera”?
■
1
Albert Camus, op.
cit., s. 299.
318
3
Scharakteryzuj postać Jeana Tarrou, uwzględniając jego słowa:
,,Postanowiłem stawać po stronie ofiar w każdej okazji”.
4
Zainscenizuj dyskusję pomiędzy doktorem Rieux a ojcem Paneloux, którą rozpoczyna surowy jezuita słowami: ,,Ta plaga,
która was zabija, uszlachetnia was i wskazuje drogę”.
5
Zrekonstruuj, posługując się powieścią i własnymi domysłami,
biografię Cottarda.